ماعجان جۇمابايەۆ "قىسقى جولدا" ولەڭى
قازاق ادەبيەتى پانىنەن اشىق ساباق جوسپارى (5 سىنىپ)
I. ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماعجان جۇمابايەۆ (1893 - 1938) «قىسقى جولدا» ولەڭى
II. ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ماعجان جۇمابايەۆتىڭ جىر الەمىمەن تانىسۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن اشۋ، مانەرلەپ وقىتۋ. ولەڭنىڭ كوركەمدىك قۋاتىن وقۋشىلار ساناسىنا جەتكىزۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋىن، تانىمىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ، ءوز بەتىمەن وقۋعا ۇيرەتۋ، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ولەڭدەگى تابيعات سۋرەتى ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. تۋعان جەرگە، ەلگە
دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
III. ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:
ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ستراتەگيالارى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
تىرەك – كەستە، اقىن سۋرەتى، يلليۋستراسيالىق سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس:
قازاق ءتىلى، سۋرەت
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
─ بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
م. جۇمابايەۆتىڭ «ساعىندىم» ولەڭىن جاتقا سۇراۋ
1. اقىن نەنى، كىمدەردى ساعىنىپتى؟
2. اقىن اباقتىعا كىمدەر ءۇشىن ءتۇستى؟
ءىI قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ساتىسى
«وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى
«كىم تاپقىر؟»
كۇنشىعىستان تاڭ كەلەدى، مەن كەلەم،
كوك كۇڭىرەنەدى، مەن دە كوكتەي كۇڭىرەنەم.
جەردىڭ ءجۇزىن قاراڭعىلىق قاپتاعان،
جەر جۇزىنە نۇر بەرەمىن، كۇن بەرەم!
─ بالالار، بۇل ولەڭ جولدارىنىڭ اۆتورى كىم؟
قايتالاۋ سۇراقتارى:
1) م. جۇمابايەۆ كىم؟
2) اقىن قاي جىلى، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
3) ماعجان نەشە جاسىندا ساۋاتىن اشتى؟
4) قانداي تىلدەردى جاقسى مەڭگەرگەن؟
5) قانداي ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
ءىىى جاڭا ساباق:
1. ساباق تاقىرىبى جازىلادى
ماعجان جۇمابايەۆ
(1893 - 1938)
«قىسقى جولدا» ولەڭى
2. ساباق ماقساتى تۇسىندىرىلەدى.
3. تىرەك - سۋرەت (م. جۇمابايەۆ)
4. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى
پەداگوگ قوعام قايراتكەرى
اقىن ماعجان جۋرناليست
پۋبليسيست
اعارتۋشى اۋدارماشى
م. جۇمابايەۆ – جۇرەگى وت، رۋحى بيىك، جالىندى اقىن.
بالى جاسىنان زەرەك بولىپ وسكەن، ماعجان «تابيعاتتىڭ ءوز ءتىلى بار» دەگەنگە سەنەتىن سونى ءبىلۋدى، ۇيرەنۋدى ارماندادى. مولدىرىنە ۇزاق قاراپ، كول جاعاسىنداعى اق مارجان تاستاردى ۋىستاپ الىپ، يىسكەپ، كوزىن جۇمىپ، راقاتتانىپ تۇرعانى دا شىندىق.
(اپاسى كۇلاندام، قىزى كۇلزيپانىڭ ەستەلىكتەرىنەن)
«تابيعاتتى ماعجاننان كوپ، ونان ارتىق سۋرەتتەگەن قازاق اقىنى كەمدە - كەم شىعار»
ج. ايماۋىتوۆ
اقىننىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارنالعان بىرنەشە ولەڭدەرى بار:
تابيعات ليريكاسى → «جازعىتۇرىم»، «جازعىتۇرى»، «جازعى تاڭ»، «كۇز»، «جاز كەلەدى»، «كۇزدى كۇنى»، «قىسقى جولدا»، «جازعى جولدا»
بالالار، ءبىز اقىننىڭ «قىسقى جولدا» ولەڭىن وقيمىز
ميعا شابۋىل
«قىس» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە كوز الدارىڭا نە ەلەستەيدى؟ ءوز ويلارىن پاراقشاعا ءبىر سوزبەن جازۋ.
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
2. وقۋشىلار مانەرلەپ وقيدى
─ بالالار، ولەڭ سەندەرگە ۇنادى ما؟ نەسىمەن ۇنادى؟ قانداي اسەر الدىڭدار؟
ولەڭدە قاي جىل مەزگىلى سۋرەتتەلگەن؟ ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
ولەڭدە قازاق اۋىلىنداعى قىس مەزگىلى سۋرەتتەلەدى. تابيعاتتاعى وزگەرىستەر، قىسقى بوراننىڭ سۋرەتى، قازاقتىڭ سار دالاسىنداعى قىس سۋرەتى، ونىڭ ادامعا، جولعا ءقاۋپى بەينەلەنگەن.
ولەڭدى وقىپ وتىرعاندا بوراننىڭ داۋىسىن ەستىپ، دەنەمىز توڭىپ، جالعىز اتتى جولاۋشىنى جىلى ۇيگە كىرگىزىپ العىمىز كەلەدى.
سوزدىك جۇمىس:
1) سوراپ – ەسكى جولدىڭ سۇرلەۋى، سىلەمى
2) قۇلاعىن قايشىلاندىرىپ – ەرسىلى - قارسىلى قوزعالۋ
3) بورت - بورت جەلەدى – اتتىڭ جايسىز جەلۋى
4) قۇر – بەكەر، بوس، جاي، انشەيىن
5) اڭداي – اڭ سياقتى، اڭعا ۇقساپ
6) قاراكوك – اتتىڭ اتى
ەۆريستيكالىق تاپسىرمالار
سۇراقتار:
1) قىستا تابيعات قالاي وزگەرەدى؟
2) ادامدار مەن جان - جانۋارلاردىڭ تىرلىگى قالاي بولادى؟
3) قىستا ادامدار قالاي كيىنەدى؟
4) ولەڭدەگى قىستىڭ كەيپىنەن نەنى اڭعارامىز؟
ماتىنمەن جۇمىس
1 - تاپسىرما
ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ
تاقىرىپ – اقىننىڭ ايتار ويىنىڭ قازىعى
يدەيا – اقىننىڭ ايتار ويى مەن ماقساتى
ولەڭنىڭ تاقىرىبى – قىس مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىگى، دولى بوراننىڭ ادامعا، جان - جانۋارعا اسەرى.
ولەڭنىڭ يدەياسى – قىس سيپاتىن كۇشەيتىپ، سۋرەتتەپ، ادامداردى تابيعاتتىڭ دولى كۇشىنە قارسى تۇرا بىلۋگە شاقىرۋ.
2 – تاپسىرما
ولەڭ نەشە شۋماقتان، نەشە تارماقتان تۇرادى؟ (5 شۋماق، 21 تارماق)
قىستىڭ ەرەكشە سيپاتىن قاي شۋماقتاردان اڭعاردىڭدار؟
3 – تاپسىرما
ادەبيەت تەورياسى
ولەڭنەن كەيىپتەۋ، تەڭەۋ، ەپيتەتتەردى تابۋ.
كەيىپتەۋ:
ەكى يىنىنەن دەم الىپ
ءىشىن تارتىپ وسقىرىپ
كەيدە قاتتى ىسقىرىپ
اڭداي ۇلىپ ءبىر مەزگىل
ەكى سانىن شاپاقتاپ
بىرەسە ساق - ساق جۇرەدى.
تەڭەۋ: اڭداي ۇلىپ
ەپيتتەتتەر: قاراڭعى ءتۇن، سار دالا، ىزعارلى جەل، سۋىق كەبىن
4 – تاپسىرما
«سالىستىرۋ» ستراتەگياسى
ا. قۇنانبايەۆتىڭ «قىس» ولەڭىمەن سالىستىرۋ
اقىن شىعارماسى-------------------------------- ۇقساستىعى------------ ەرەكشەلىگى--------- مەنىڭ ويىم
1. ا. قۇنانبايەۆتىڭ «قىس» ولەڭى
2. م. جۇمابايەۆ «قىسقى جولدا» ولەڭى
سەرگىتۋ ءساتى
جۇمباقتار شەشۋ
1. قولى جوق، سۋرەت سالادى
ءتىسى جوق، تىستەپ الادى (اياز)
2. قاناتى جوق، ۇشادى،
اياعى جوق، جەتەدى
اۋزى جوق، ۇليدى. (بوران)
5 – تاپسىرما
«تەز تاپ!» پسيحولوگيالىق ترەنينگى
«قىس» سوزىندەگى ءار ارىپتەن قىسقا بايلانىستى سىن ەسىمدەر قۇراستىرۋ
ق - قارلى، قاتتى، قاھارلى
ى – ىزعارلى، ىزعىرىق
س – سۋىق، سالقىن
بەكىتۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ولەڭدى جاتتاۋ
2. قىس تۋرالى اڭگىمە جازۋ، سۋرەت سالۋ
باعالاۋ
I. ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماعجان جۇمابايەۆ (1893 - 1938) «قىسقى جولدا» ولەڭى
II. ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ماعجان جۇمابايەۆتىڭ جىر الەمىمەن تانىسۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن اشۋ، مانەرلەپ وقىتۋ. ولەڭنىڭ كوركەمدىك قۋاتىن وقۋشىلار ساناسىنا جەتكىزۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋىن، تانىمىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ، ءوز بەتىمەن وقۋعا ۇيرەتۋ، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ولەڭدەگى تابيعات سۋرەتى ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. تۋعان جەرگە، ەلگە
دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
III. ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:
ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ستراتەگيالارى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
تىرەك – كەستە، اقىن سۋرەتى، يلليۋستراسيالىق سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس:
قازاق ءتىلى، سۋرەت
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
─ بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
م. جۇمابايەۆتىڭ «ساعىندىم» ولەڭىن جاتقا سۇراۋ
1. اقىن نەنى، كىمدەردى ساعىنىپتى؟
2. اقىن اباقتىعا كىمدەر ءۇشىن ءتۇستى؟
ءىI قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ساتىسى
«وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى
«كىم تاپقىر؟»
كۇنشىعىستان تاڭ كەلەدى، مەن كەلەم،
كوك كۇڭىرەنەدى، مەن دە كوكتەي كۇڭىرەنەم.
جەردىڭ ءجۇزىن قاراڭعىلىق قاپتاعان،
جەر جۇزىنە نۇر بەرەمىن، كۇن بەرەم!
─ بالالار، بۇل ولەڭ جولدارىنىڭ اۆتورى كىم؟
قايتالاۋ سۇراقتارى:
1) م. جۇمابايەۆ كىم؟
2) اقىن قاي جىلى، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
3) ماعجان نەشە جاسىندا ساۋاتىن اشتى؟
4) قانداي تىلدەردى جاقسى مەڭگەرگەن؟
5) قانداي ولەڭدەرىن بىلەسىڭدەر؟
ءىىى جاڭا ساباق:
1. ساباق تاقىرىبى جازىلادى
ماعجان جۇمابايەۆ
(1893 - 1938)
«قىسقى جولدا» ولەڭى
2. ساباق ماقساتى تۇسىندىرىلەدى.
3. تىرەك - سۋرەت (م. جۇمابايەۆ)
4. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى
پەداگوگ قوعام قايراتكەرى
اقىن ماعجان جۋرناليست
پۋبليسيست
اعارتۋشى اۋدارماشى
م. جۇمابايەۆ – جۇرەگى وت، رۋحى بيىك، جالىندى اقىن.
بالى جاسىنان زەرەك بولىپ وسكەن، ماعجان «تابيعاتتىڭ ءوز ءتىلى بار» دەگەنگە سەنەتىن سونى ءبىلۋدى، ۇيرەنۋدى ارماندادى. مولدىرىنە ۇزاق قاراپ، كول جاعاسىنداعى اق مارجان تاستاردى ۋىستاپ الىپ، يىسكەپ، كوزىن جۇمىپ، راقاتتانىپ تۇرعانى دا شىندىق.
(اپاسى كۇلاندام، قىزى كۇلزيپانىڭ ەستەلىكتەرىنەن)
«تابيعاتتى ماعجاننان كوپ، ونان ارتىق سۋرەتتەگەن قازاق اقىنى كەمدە - كەم شىعار»
ج. ايماۋىتوۆ
اقىننىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارنالعان بىرنەشە ولەڭدەرى بار:
تابيعات ليريكاسى → «جازعىتۇرىم»، «جازعىتۇرى»، «جازعى تاڭ»، «كۇز»، «جاز كەلەدى»، «كۇزدى كۇنى»، «قىسقى جولدا»، «جازعى جولدا»
بالالار، ءبىز اقىننىڭ «قىسقى جولدا» ولەڭىن وقيمىز
ميعا شابۋىل
«قىس» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە كوز الدارىڭا نە ەلەستەيدى؟ ءوز ويلارىن پاراقشاعا ءبىر سوزبەن جازۋ.
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
2. وقۋشىلار مانەرلەپ وقيدى
─ بالالار، ولەڭ سەندەرگە ۇنادى ما؟ نەسىمەن ۇنادى؟ قانداي اسەر الدىڭدار؟
ولەڭدە قاي جىل مەزگىلى سۋرەتتەلگەن؟ ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
ولەڭدە قازاق اۋىلىنداعى قىس مەزگىلى سۋرەتتەلەدى. تابيعاتتاعى وزگەرىستەر، قىسقى بوراننىڭ سۋرەتى، قازاقتىڭ سار دالاسىنداعى قىس سۋرەتى، ونىڭ ادامعا، جولعا ءقاۋپى بەينەلەنگەن.
ولەڭدى وقىپ وتىرعاندا بوراننىڭ داۋىسىن ەستىپ، دەنەمىز توڭىپ، جالعىز اتتى جولاۋشىنى جىلى ۇيگە كىرگىزىپ العىمىز كەلەدى.
سوزدىك جۇمىس:
1) سوراپ – ەسكى جولدىڭ سۇرلەۋى، سىلەمى
2) قۇلاعىن قايشىلاندىرىپ – ەرسىلى - قارسىلى قوزعالۋ
3) بورت - بورت جەلەدى – اتتىڭ جايسىز جەلۋى
4) قۇر – بەكەر، بوس، جاي، انشەيىن
5) اڭداي – اڭ سياقتى، اڭعا ۇقساپ
6) قاراكوك – اتتىڭ اتى
ەۆريستيكالىق تاپسىرمالار
سۇراقتار:
1) قىستا تابيعات قالاي وزگەرەدى؟
2) ادامدار مەن جان - جانۋارلاردىڭ تىرلىگى قالاي بولادى؟
3) قىستا ادامدار قالاي كيىنەدى؟
4) ولەڭدەگى قىستىڭ كەيپىنەن نەنى اڭعارامىز؟
ماتىنمەن جۇمىس
1 - تاپسىرما
ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ
تاقىرىپ – اقىننىڭ ايتار ويىنىڭ قازىعى
يدەيا – اقىننىڭ ايتار ويى مەن ماقساتى
ولەڭنىڭ تاقىرىبى – قىس مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىگى، دولى بوراننىڭ ادامعا، جان - جانۋارعا اسەرى.
ولەڭنىڭ يدەياسى – قىس سيپاتىن كۇشەيتىپ، سۋرەتتەپ، ادامداردى تابيعاتتىڭ دولى كۇشىنە قارسى تۇرا بىلۋگە شاقىرۋ.
2 – تاپسىرما
ولەڭ نەشە شۋماقتان، نەشە تارماقتان تۇرادى؟ (5 شۋماق، 21 تارماق)
قىستىڭ ەرەكشە سيپاتىن قاي شۋماقتاردان اڭعاردىڭدار؟
3 – تاپسىرما
ادەبيەت تەورياسى
ولەڭنەن كەيىپتەۋ، تەڭەۋ، ەپيتەتتەردى تابۋ.
كەيىپتەۋ:
ەكى يىنىنەن دەم الىپ
ءىشىن تارتىپ وسقىرىپ
كەيدە قاتتى ىسقىرىپ
اڭداي ۇلىپ ءبىر مەزگىل
ەكى سانىن شاپاقتاپ
بىرەسە ساق - ساق جۇرەدى.
تەڭەۋ: اڭداي ۇلىپ
ەپيتتەتتەر: قاراڭعى ءتۇن، سار دالا، ىزعارلى جەل، سۋىق كەبىن
4 – تاپسىرما
«سالىستىرۋ» ستراتەگياسى
ا. قۇنانبايەۆتىڭ «قىس» ولەڭىمەن سالىستىرۋ
اقىن شىعارماسى-------------------------------- ۇقساستىعى------------ ەرەكشەلىگى--------- مەنىڭ ويىم
1. ا. قۇنانبايەۆتىڭ «قىس» ولەڭى
2. م. جۇمابايەۆ «قىسقى جولدا» ولەڭى
سەرگىتۋ ءساتى
جۇمباقتار شەشۋ
1. قولى جوق، سۋرەت سالادى
ءتىسى جوق، تىستەپ الادى (اياز)
2. قاناتى جوق، ۇشادى،
اياعى جوق، جەتەدى
اۋزى جوق، ۇليدى. (بوران)
5 – تاپسىرما
«تەز تاپ!» پسيحولوگيالىق ترەنينگى
«قىس» سوزىندەگى ءار ارىپتەن قىسقا بايلانىستى سىن ەسىمدەر قۇراستىرۋ
ق - قارلى، قاتتى، قاھارلى
ى – ىزعارلى، ىزعىرىق
س – سۋىق، سالقىن
بەكىتۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ولەڭدى جاتتاۋ
2. قىس تۋرالى اڭگىمە جازۋ، سۋرەت سالۋ
باعالاۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىپ: قىستىرما سوزدەر. تەاتر، كينوتەاترداعى جاعداي ارقىلى سويلەۋ
