ماتا تۋرالى جالپى تۇسىنىك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماتا تۋرالى جالپى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) ءبىلىم بەرۋ؛ وقۋشىلارعا ماتا تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ماتانىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ.
ب) تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق؛ وقۋشىلاردى وتكەن ساباقتاردا العان بىلىمدەرىن جاڭا ساباق تاقىرىبىمەن بايلانىستىرا اتىرىپ، ولاردىڭ وي - ورىستەرىن ءارى قاراي دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: بور، لەنتا، پلاكات، كلەي، قايشى ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
وقىتۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرى: اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، جاتتىعۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: سۋرەت گەومەترريا، سىزۋ، تاريح، بيولوگيا ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەپ، كەزەكشىنى بەلگىلەپ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءا) وتكەن ساباقتى قايتالاۋ: ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا وتكەن ساباققا شولۋ جاساۋ. ارنايى سۇراقتار بەرىلگەن كارتوچكالاردى پايدالانۋ.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
كەنەپ، جىبەك بارقىت جانە ت. ب ماتا تۇرلەرىنە ولاردىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالىپ وتكەر بولساق:
كەنەپ ماتاسىنىڭ وتانى - ەگيپەت بولىپ سانالادى. ءنىل القابىنىڭ تابيعات جاعدايلارى وسى وسىمدىكتەردىڭ وسۋىنە قولايلى كەنەپ ماتاسىن توقۋدا ەگيپەت تىگىنشىلەرىنىڭ شەبەرلىگى جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتتى. ەجەلگى ەگيپەت كەنەپ ماتاسىنىڭ قاسيەتى ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن ساقتالعان ماتا ۇلگىلەرىن انىقتاۋعا جول بەرەدى. سەبەبى سول كەزدە شىعارىلعان 1 سم 2 وسىنداي ماتادا 84 نەگىزگى جانە 60 ارقاۋ ءجىپ بولادى ەكەن. 240 سم جۇقا كورە ارەڭ كورىنەتىن ماتا نەبارى 1 - اق گرامم شىققان. تىگىنشى مۇنداي ءجىپتى تەك ساۋساقپەن عانا سەزەتىن بولعان. ءبىراق ەگيپەتتىك كەنەپ ماتاسىنىڭ جۇقالىعى تابيعي جىبەكتەن كەم تۇسپەيدى. مۇنداي ماتادان تىگىلگەن كيىمدى بەس قاباتتاپ كيسە دە ادام دەنەسى انىق كورىنەتىن بولعان.
جىبەك پەن ورنەكتى جىبەك ماتاسىنىڭ شىققان جەرى – جۇڭگو ەلى. قىتايلىقتار جىبەك ماتانىڭ كەدىر بۇدىرلىعى مەن تىعىزدىلىعىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولەدى.
- ورنەكتەلگەن كوپتۇستى پارشا؛
- تىعىز ءبىرتۇستى ورنەكتى جىبەك؛
- جۇقا جىبەك – گاز جانە ت. ب.
جۇڭگو شەبەرلەرى ماتا بەتتەرىنە قيالدان شىققان ايداھارلار، قۇس، قارا ورىك گ ۇلى جارقانات، پيون، موتوس گۇلدەرىن قانىق تۇستە بەينەلەدى.
وسىدان ءۇش مىڭ جىل بۇرىن قىتايدا بەلگىلى دەڭگەيدە جەتىلدىرگەن توقىما ستانوگى پايدا بولدى. كوپ ءتۇرلى ورنەكتى ماتا جونىندەگى مالىمەتتەر جازبا دەرەكتەرى ءىح – ءحىى عاسىرلارداعى ادەبي ەسكەرتكىشتەردەن بايقاۋعا بولادى.
ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ تەرريتورياسىنان تابىلعان ەۋ ەجەلگى ماتالار ءىV – V عاسىرلار دەپ سانالادى. بۇل ماتالار پازىرىق قورعانىنان شىققان. تافتا ءتارىزدى ماتالار رەپس، گازدى ماتالار، سونىمەن قاتار پوليحروندى ماتالار دا گەومەتريالىق نەمەسە ەرەكشە وسىمدىك تەكتەس ورنەكتەرمەن اسەمدەلگەن.
ەڭ كوپ تاراعان سول كەزدەگى جىبەك ماتاسى - قامقىس. ول كۇردەلى ورنەكتى، سارجالىق ايقاسپامەن توقىلعان.
ماقتا ماتالار قازىرگى جاعدايدا بىلىكتى باسۋ ماشينالارىندا مەحانيكالىق جازۋ ادىسىمەن ورىندالادى. ال، كەنەپ ماتالارىن سۋرەت باسپاسى تاسىلىمەن شىعارادى. بۇدان بۇرىن قول باسپاسىمەن بەزەندىرۋ بولعان، بۇل بىرنەشە ءجۇز جىلدىقتار بويى ءومىر ءسۇرىپ كەلدى جانە ءحىح عاسىردا ۇلكەن جەتىستىككە جەتتى. ەسكى ورىس باسپا سۋرەتىن اليفتە قايناتىلعان مايلى بوياۋمەن كەنەپ ءجۇن جانە ماتالارمەن اشەكەيلەگەن.
كەنەپ ماتالارى بالالار جانە ۇلكەندەر ءۇشىن جازدىق كيىمىندە تاپتىرمايتىن ماتا. الايدا ولاردىڭ اسسورتيمەنتتەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتكىلىكتى ءارتۇرلى ەمەس جانە كەنەپ ماتالارىن شىعارۋ كولەمى اسا ۇلكەن ەمەس.
ماتانى الۋداعى نەگىزگى شيكىزات - تالشىقتارى.
تالشىق دەپ يىلگىش، جىڭىشكە جانە بەرىك زاتتى ايتادى. ماتا وتە جۇقا ءوزارا بايلانىسقان جىپتەردەن توقىلادى. ءاربىر ءجىپ بىرنەشە يىرىلگەن جۇقا تالشىقتاردان تۋرادى.
توقىما تالشىق دەپ جىپتەردى، ماتالاردى جاساۋعا پايدالاناتىن تالشىقتاردى ايتامىز.
تالشىقتاردىڭ تۇرلەرى: دارا تالشىق جانە تەحنيكالىق تالشىقتار بولىپ بولىنەدى.
ۇزىنا بويىنا اجىراتىلاتىن دارا تالشىقتار دەپ (ماقتا، ءجۇن)، (زىعىر، كەندىر) ايتامىز.
تەحنيكالىق تالشىقتارى بىرنەشە ورىلگەن ءارى اجىرامايتىن تالشىقتار سانالادى.
پراكتيكالىق جۇمىسىنىڭ نۇسقاۋلارى:
ا) كىرىسپە نۇسقاۋ: كيىمدەردى كوبىنەسە ماقتا مەن زىعىر تالشىقتارىنان دايىندايدى. ماقتا ماتا مەن زىعىر ماتاسىنىڭ ايىرماشىلىعىن اجىراتۋ كەرەك.
ب) اعىمداعى نۇسقاۋ؛ ماقتا ماتا مەن زىعىر ماتاسىن اجىراتۋ ماقساتىندا تومەندەگىشە وپەراسيالاردى ورىندايمىز.
1. ماقتا مەن زىعىر تالشىقتارىن لۋپا ارقىلى ۇلكەيتىپ، ايىرماشىلىعىن تەكسەر.
2. ولاردى ۇستاپ كورىپ، سىرت كورىنىستەرىن ءبىر – بىرىمەن سالىستىر.
3. جۇمىس داپتەرىڭە تومەندەگى كەستەنى سىزىپ ال.
4. تالشىقتاردىڭ ايىرماشىلىقتارىن كەستەگە جازىپ تولتىر.
تالشىق تۇرلەرى ------------------- سىرت كورىنىسى ------------------ ۇستاپ كورگەندە
زىعىر
ماتا
قورىتىندى نۇسقاۋ: كەستەنى دۇرىس تولتىرعاندىعىن تەكسەرۋ، ونىڭ قالاي ورىندالعانىن سالىستىرا وتىرىپ تالداۋ جۇرگىزۋ ارقىلى تۇزەتۋ.
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن ەسكەرىپ، تەست سۇراقتارىن نە بولماسا كارتوچكا ارقىلى باعالاۋ، وقۋشىنىڭ ىنتاسىنا دا كوڭىل بولگەن ءجون.
ءۇي تاپسىرماسى: ماتانىڭ تۇرلەرى جونىندە ءبىلىپ كەلۋ. حيميالىق تالشىقتاردان الىنعان ماتا تۇرلەرىن اتا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) ءبىلىم بەرۋ؛ وقۋشىلارعا ماتا تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ماتانىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ.
ب) تاربيەلىك؛ وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق؛ وقۋشىلاردى وتكەن ساباقتاردا العان بىلىمدەرىن جاڭا ساباق تاقىرىبىمەن بايلانىستىرا اتىرىپ، ولاردىڭ وي - ورىستەرىن ءارى قاراي دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: بور، لەنتا، پلاكات، كلەي، قايشى ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
وقىتۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرى: اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، جاتتىعۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: سۋرەت گەومەترريا، سىزۋ، تاريح، بيولوگيا ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەپ، كەزەكشىنى بەلگىلەپ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءا) وتكەن ساباقتى قايتالاۋ: ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا وتكەن ساباققا شولۋ جاساۋ. ارنايى سۇراقتار بەرىلگەن كارتوچكالاردى پايدالانۋ.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
كەنەپ، جىبەك بارقىت جانە ت. ب ماتا تۇرلەرىنە ولاردىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالىپ وتكەر بولساق:
كەنەپ ماتاسىنىڭ وتانى - ەگيپەت بولىپ سانالادى. ءنىل القابىنىڭ تابيعات جاعدايلارى وسى وسىمدىكتەردىڭ وسۋىنە قولايلى كەنەپ ماتاسىن توقۋدا ەگيپەت تىگىنشىلەرىنىڭ شەبەرلىگى جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتتى. ەجەلگى ەگيپەت كەنەپ ماتاسىنىڭ قاسيەتى ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن ساقتالعان ماتا ۇلگىلەرىن انىقتاۋعا جول بەرەدى. سەبەبى سول كەزدە شىعارىلعان 1 سم 2 وسىنداي ماتادا 84 نەگىزگى جانە 60 ارقاۋ ءجىپ بولادى ەكەن. 240 سم جۇقا كورە ارەڭ كورىنەتىن ماتا نەبارى 1 - اق گرامم شىققان. تىگىنشى مۇنداي ءجىپتى تەك ساۋساقپەن عانا سەزەتىن بولعان. ءبىراق ەگيپەتتىك كەنەپ ماتاسىنىڭ جۇقالىعى تابيعي جىبەكتەن كەم تۇسپەيدى. مۇنداي ماتادان تىگىلگەن كيىمدى بەس قاباتتاپ كيسە دە ادام دەنەسى انىق كورىنەتىن بولعان.
جىبەك پەن ورنەكتى جىبەك ماتاسىنىڭ شىققان جەرى – جۇڭگو ەلى. قىتايلىقتار جىبەك ماتانىڭ كەدىر بۇدىرلىعى مەن تىعىزدىلىعىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولەدى.
- ورنەكتەلگەن كوپتۇستى پارشا؛
- تىعىز ءبىرتۇستى ورنەكتى جىبەك؛
- جۇقا جىبەك – گاز جانە ت. ب.
جۇڭگو شەبەرلەرى ماتا بەتتەرىنە قيالدان شىققان ايداھارلار، قۇس، قارا ورىك گ ۇلى جارقانات، پيون، موتوس گۇلدەرىن قانىق تۇستە بەينەلەدى.
وسىدان ءۇش مىڭ جىل بۇرىن قىتايدا بەلگىلى دەڭگەيدە جەتىلدىرگەن توقىما ستانوگى پايدا بولدى. كوپ ءتۇرلى ورنەكتى ماتا جونىندەگى مالىمەتتەر جازبا دەرەكتەرى ءىح – ءحىى عاسىرلارداعى ادەبي ەسكەرتكىشتەردەن بايقاۋعا بولادى.
ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ تەرريتورياسىنان تابىلعان ەۋ ەجەلگى ماتالار ءىV – V عاسىرلار دەپ سانالادى. بۇل ماتالار پازىرىق قورعانىنان شىققان. تافتا ءتارىزدى ماتالار رەپس، گازدى ماتالار، سونىمەن قاتار پوليحروندى ماتالار دا گەومەتريالىق نەمەسە ەرەكشە وسىمدىك تەكتەس ورنەكتەرمەن اسەمدەلگەن.
ەڭ كوپ تاراعان سول كەزدەگى جىبەك ماتاسى - قامقىس. ول كۇردەلى ورنەكتى، سارجالىق ايقاسپامەن توقىلعان.
ماقتا ماتالار قازىرگى جاعدايدا بىلىكتى باسۋ ماشينالارىندا مەحانيكالىق جازۋ ادىسىمەن ورىندالادى. ال، كەنەپ ماتالارىن سۋرەت باسپاسى تاسىلىمەن شىعارادى. بۇدان بۇرىن قول باسپاسىمەن بەزەندىرۋ بولعان، بۇل بىرنەشە ءجۇز جىلدىقتار بويى ءومىر ءسۇرىپ كەلدى جانە ءحىح عاسىردا ۇلكەن جەتىستىككە جەتتى. ەسكى ورىس باسپا سۋرەتىن اليفتە قايناتىلعان مايلى بوياۋمەن كەنەپ ءجۇن جانە ماتالارمەن اشەكەيلەگەن.
كەنەپ ماتالارى بالالار جانە ۇلكەندەر ءۇشىن جازدىق كيىمىندە تاپتىرمايتىن ماتا. الايدا ولاردىڭ اسسورتيمەنتتەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتكىلىكتى ءارتۇرلى ەمەس جانە كەنەپ ماتالارىن شىعارۋ كولەمى اسا ۇلكەن ەمەس.
ماتانى الۋداعى نەگىزگى شيكىزات - تالشىقتارى.
تالشىق دەپ يىلگىش، جىڭىشكە جانە بەرىك زاتتى ايتادى. ماتا وتە جۇقا ءوزارا بايلانىسقان جىپتەردەن توقىلادى. ءاربىر ءجىپ بىرنەشە يىرىلگەن جۇقا تالشىقتاردان تۋرادى.
توقىما تالشىق دەپ جىپتەردى، ماتالاردى جاساۋعا پايدالاناتىن تالشىقتاردى ايتامىز.
تالشىقتاردىڭ تۇرلەرى: دارا تالشىق جانە تەحنيكالىق تالشىقتار بولىپ بولىنەدى.
ۇزىنا بويىنا اجىراتىلاتىن دارا تالشىقتار دەپ (ماقتا، ءجۇن)، (زىعىر، كەندىر) ايتامىز.
تەحنيكالىق تالشىقتارى بىرنەشە ورىلگەن ءارى اجىرامايتىن تالشىقتار سانالادى.
پراكتيكالىق جۇمىسىنىڭ نۇسقاۋلارى:
ا) كىرىسپە نۇسقاۋ: كيىمدەردى كوبىنەسە ماقتا مەن زىعىر تالشىقتارىنان دايىندايدى. ماقتا ماتا مەن زىعىر ماتاسىنىڭ ايىرماشىلىعىن اجىراتۋ كەرەك.
ب) اعىمداعى نۇسقاۋ؛ ماقتا ماتا مەن زىعىر ماتاسىن اجىراتۋ ماقساتىندا تومەندەگىشە وپەراسيالاردى ورىندايمىز.
1. ماقتا مەن زىعىر تالشىقتارىن لۋپا ارقىلى ۇلكەيتىپ، ايىرماشىلىعىن تەكسەر.
2. ولاردى ۇستاپ كورىپ، سىرت كورىنىستەرىن ءبىر – بىرىمەن سالىستىر.
3. جۇمىس داپتەرىڭە تومەندەگى كەستەنى سىزىپ ال.
4. تالشىقتاردىڭ ايىرماشىلىقتارىن كەستەگە جازىپ تولتىر.
تالشىق تۇرلەرى ------------------- سىرت كورىنىسى ------------------ ۇستاپ كورگەندە
زىعىر
ماتا
قورىتىندى نۇسقاۋ: كەستەنى دۇرىس تولتىرعاندىعىن تەكسەرۋ، ونىڭ قالاي ورىندالعانىن سالىستىرا وتىرىپ تالداۋ جۇرگىزۋ ارقىلى تۇزەتۋ.
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن ەسكەرىپ، تەست سۇراقتارىن نە بولماسا كارتوچكا ارقىلى باعالاۋ، وقۋشىنىڭ ىنتاسىنا دا كوڭىل بولگەن ءجون.
ءۇي تاپسىرماسى: ماتانىڭ تۇرلەرى جونىندە ءبىلىپ كەلۋ. حيميالىق تالشىقتاردان الىنعان ماتا تۇرلەرىن اتا.
You Might Also Like
-
گەوگرافيا. ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار.
-
بۇل 2 سىنىپتا وتكىزىلگەن ساباق. ساباقتا جاڭا تەحنالوگيالار قاتىستىرىلىپ وتكىزىلگەن
