ماتەماتيكا ءپانىن ۇلتتىق سالت – داستۇرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ وقىتۋ
«ماتەماتيكا ءپانىن ۇلتتىق سالت – داستۇرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ وقىتۋ»
ماتەماتيكا – ناقتى عىلىم. سوندىقتان ساباق پروسەسىندە ءپاننىڭ عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭىرەك تۇسىندىرىلۋىنە كوبىرەك كوڭىل اۋدارىلادى. ءبىراق سوڭعى جىلداردىڭ پەداگوگيكالىق باسىلىمداردا وقۋشىنىڭ ۇلتتىق تانىمىن تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا، كوپتەگەن ارىپتەستەرىمىزدىڭ وتكىزگەن ساباقتارى، تاجىريبەلەرى جاريالانىپ ءجۇر. ساباعىمدا حالىقتىق پەداگوگيكا ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ – وقىتۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتىپ، وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىنىن بايقادىم. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ءتيىمدى ادىستەرىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشى بويىنا ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن ماقتانىش سەزىمىن ارتتىرۋعا بولادى.
«اتا - بابا ءداستۇرى اسىل مۇرا» دەپ تەگىن ايتىلمايدى. حالىق پەداگوگيكاسى - بولاشاق ازاماتتى جان - جاقتى جەتىلگەن ىزگىلىكتى، مەيىرىمدى ەتىپ تاربيەلەۋدە پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى.
ماتەماتيكا ءپانىن وقىتۋدا مازمۇنى قازاق حالقىنىڭ ۇرپاق تاربيەلەۋدەگى ءومىر تاجىريبەسىنەن، سالت - داستۇرىنەن، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ تاسىلدەرىنەن، سونداي - اق ۇلتتىڭ تابيعي، ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن كورىنىس بەرە وتىرىپ وقىتقان ءتيىمدى.
حالقىمىزدىڭ اسىل قازىناسىن ءتيىمدى پايدالانۋ، ونىڭ سالت - ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتۋى ءسوزسىز.
حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ەسەپتەرى مىنانداي تۇرلەرگە بولىنەدى:
- ماقال - ماتەلدەر؛
- جۇمباقتار؛
- ويلان تاپ وتاۋى؛
- حالىق ەسەپتەرى؛
- ەرتەگى ەسەپتەر؛
- ساناماقتار؛
- جاڭىلتپاشتار؛
- ماتەماتيكالىق سيقىرلار؛
- توعىز قۇمالاق ويىنى؛
مىسالى 5 – سىنىپتا “ناتۋرال ساندار” تاراۋىن وتكەن كەزدە “قاسيەتتى ساندار“،، “مۇشەل جاستى ەسەپ ەسەپتەۋ”، “3 سانىنا” بايلانىستى حالىقتىق ۇعىمدار، ءۇش قۋات:
1. اقىل. 2. جۇرەك. 3. تiل.
ءۇش ءجۇز:
1. ۇلى ءجۇز. 2. ورتا ءجۇز. 3. كىشى ءجۇز.
ءۇش ادامنىڭ نيەتى بۇزىق:
1. وتىرىك ايتۋ. 2. سوزىندە تۇرماۋ. 3. اماناتقا قيانات جاساۋ.
ءتورت اسىل:
1. يمان. 2. ناماز. 3. ءىلىم. 4. مەيىر - شاپاعات،
بەس انىق:
1. تiل. 2. دiن. 3. تاريح. 4. ءداستۇر. 5. اتا مەكەن.
التى اسقار:
1. اقىل. 2. ءبىلىم. 3. جومارتتىق. 4. ادىلدىك. 5. شىنشىلدىق. 6. كەڭ پەيىل.
“7 سانىنا” بايلانىستى حالىق دانالىعى سياقتى حالىقتىق ۇعىمدارمەن جەتى اتا:
1. تەك اتا. 2. ءتۇپ اتا. 3. بابا. 4. ارعى اتا. 5. اتا. 6. اكە. 7. بالا.
جەتى كەرەمەت: قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى، تايقازان، ايشا ءبيبى مازارى، دومبىرا، كۇلتەگىن ەسكەرتكىشى، التىن ادام، تامعالى جارتاس سۋرەتتەرى.
“جەتى قازىنا”
جىگىتتىڭ جەتى قازىناسى
جۇيرىك اتى – جىگىت قانى، قاناتى
قىران بۇركىت – قارىم كۇشى، قۋاتى.
قۇماي تازى - باستان بەرىك سەنىمى،
اق مىلتىعى – سونبەس وتى، سەرىگى
الماس كەزدىك – جىگىت سۋسى، ءھام مىسى
اۋ جىلىمى – امال، ايلا، ءادىسى
قارا قاقپان سەرتى سەبى تىرلىكتىڭ
وسى جەتى قازىناسى جىگىتتىڭ.
بايلانىستىرا وتكىزگەن ساباقتارىمدا وقۋشى ناتۋرال سانداردى مەڭگەرىپ قانا قويعان جوق، ونىڭ ۇلتتىق تانىمىندا ءبىرشاما تەرەڭدەدى.
قازاق حالقىنىڭ ساندىك - قولدانبالى ونەرى تەك ويۋ - ورنەك، اشەكەي بۇيىمدار مەن زاتتار عانا ەمەس، ولار – ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ، ەسەپتىڭ، بۇرىشتار ولشەمدەرىنىڭ، سىزبانىڭ، ت. س. س. كورىنىسى. ماسەلەن، قولونەر تۋىندىلارى، ولارعا تۇسىرىلگەن ويۋ - ورنەكتەر گەومەتريالىق فيگۋرالار ءپىشىندى (سىزىق، ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش، دوڭگەلەك، ت. س. س.) بولىپ كەلەدى. ولاردى جاساۋدا، ويۋ - ورنەكتەۋدە شەڭبەرلەر سيممەتريالىق، پروپورسيالىق سياقتى نەگىزگى پرينسيپتەردى باسشىلىققا العان.
وقۋشىلارعا گەومەتريالىق فيگۋرالار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋدە ساندىك - قولدانبالى ونەر ماتەريالدارىن پايدالانۋدىڭ مۇمكىندىگى زور. ويۋ - ورنەكتىڭ بارلىعىنىڭ نەگىزىندە گەومەتريالىق ۇعىم ەلەمەنتتەرى بار، اسىرەسە، گەومەتريالىق ويۋ - ورنەكتىڭ نەگىزى گەومەتريالىق فيگۋرالاردان تۇرادى، اتاۋلارى دا سولاردىڭ پىشىنىنە سايكەس. ەڭ قاراپايىم ويۋلار نۇكتە مەن سىزىقتار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋگە، ال ولاردىڭ كۇردەلى فورماعا اينالۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش، شارشى، شەڭبەر، ت. ب. تارىزدەس كوپبۇرىشتار تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاق جەرىنەن تابىلعان كونە مۇرالاردان گەومەتريالىق ويۋلار رومب، شارشى، تىك جانە كولبەۋ ءۇشبۇرىشتار مەن كوپبۇرىشتار، جۇلدىزشا بەينەلەرىندە كەزدەسەدى. گەومەتريالىق ويۋلاردىڭ نەگىزگى سارىندارى كەيىنگى قازاق ونەرىمەن ۇشتاسىپ “قوشقار ءمۇيىز”، “جۇلدىزشا” ويۋلارىمەن جانە تۇس كيىز، الاشا، اعاشتان جاسالعان بۇيىمداردى اشەكەيلەۋدە تۇراقتى تۇردە پايدالانىلدى.
گەومەتريالىق فيگۋرالار تەكتەس:
1. قوسدوڭگەلەك. 2. قوستۇمارشا. 3. ءتورتقۇلاق. 4. تۇمارشا. 5. ءسۇيىر.
ماسەلەن، «شەڭبەر» ويۋ - ورنەگىن شەڭبەر تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرۋدا قولدانا وتىرىپ، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جەرىمىز، كۇنىمىز، كيز ءۇي، ونىڭ شاڭىراعى – ءبارى دوڭگەلەك ەكندىگىن، شەڭبەر وسىلاردى بەينەلەيتىندىگىن ايتۋ قاجەت. «تۇمارشا» ويۋى ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەدى. وسىنداي تۇمارلار ءتىل - كوزدەن ساقتاۋ ءۇشىن ءۇي جانۋارلارىنىڭ، بويتۇمار رەتىندە بالالاردىڭ موينىنا تاعىلاتىندىعى تۋرالى اڭگىمەلەۋ وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتەدى. “شەڭبەر” تاقىرىبىندا ءۇيدىڭ شاڭىراعىن، 7 – سىنىپتا “بۇرىشتار”، “پاراللەل تۇزۋلەر” تاقىرىبىندا كەرەگە، كەرەگە كوزدەرىنىڭ اراسىنداعى بۇرىشتار، 8 – سىنىپتا “ءتورتبۇرىشتار” تاقىرىبىنا ەسىك، كيىز ءۇيدىڭ كيىزدەرىنىڭ فورمالارى، 9 – سىنىپتا “اۋدان” تاقىرىبىنا ءار ءتۇرلى قاناتتى كيىز ۇيلەردىڭ اۋدانىن تابۋعا ەسەپتەر شىعارتۋعا بولادى. 11 – سىنىپتا “اينالۋ دەنەلەرى جانە كولەمى” تاقىرىبىنا كيىز ءۇيدىڭ مودەلىن ۇسىنىپ، ءسيليندردىڭ جاەنە قيىق كونۋستىڭ كولەمى، ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتىن تابۋعا بايلانىستى ەسەپتەر شىعارتامىن. ماتەماتيكا ساباعىندا حالىقتىق ءداستۇرلى ويىنداردى قولدانۋدىڭ بىرنەشە جولدارى بار. ويىندى ساباقتىڭ بارىسىندا قولدانۋ جاڭا ساباققا نەمەسە سۇرالاتىن ءۇي تاپسىرماسىنا وقۋشىلاردى تۇگەل قاتىستىرۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ەگەر ويىن ساباقتىڭ ورتاسىندا قولدانىلسا، وندا ءمۇعالىمنىڭ ماقساتى وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيىن سەرگىتۋ، شارشاعاندى ۇمىتتىرىپ، ەرىك - جىگەر دامىتۋ.
ويىن ساباقتىڭ سوڭىندا بولسا، تاقىرىپتى بەكىتۋ، نە سول ساباقتان العان ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىندا پايدالانىلادى.
حالىقتىق ءداستۇرلى ويىندار:
“بايگە” ويىنى. بايگە ويىنى ات جارىسى. وعان جۇيرىك، باپتالعان اتپەن شاباندوزدار قاتىسادى.
«اقسۇيەك» ويىنى. وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋعا.
«اق سەرەك، كوك سەرەك» ويىنى. وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە جاتتىقتىرۋ.
«قازاقشا كۇرەس» ويىنى. بۇل ويىندا «بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» دەگەندەي بىلىمدەرىن ەسەپ شىعارۋ ارقىلى كورسەتەدى.
«ساقينا سالۋ» ويىنى. بۇل ويىنعا قاتىسۋشىلار ەكى - ەكىدەن قاتار وتىرادى. ويىن باستاۋشى ادامنىڭ قولىندا ساقينا بولادى.
ول ساقينانى قولدان قولعا، جۇگىرتىپ وتىرعانداردىڭ بىرەۋىنىڭ قولىنا سالۋ كەرەك. الاقانىنا ساقينا تۇسكەن ادام مۇنى قاسىنداعى كورشىسىنە بىلدىرمەي ورنىنان شاپشاڭ تۇرۋ كەرەك. ەگەر ول تۇرا الماي قالسا ايىپ تولەيدى. ال ءبىز ويىن رەتىندە ءبىلىم جانە ەڭبەك تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتامىز.
وقو، ارىس اۋدانى،
مونتايتاس ەلدى مەكەنى
ب. ونتايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى دجامانبايەۆا مەيرامكۇل
ماتەماتيكا – ناقتى عىلىم. سوندىقتان ساباق پروسەسىندە ءپاننىڭ عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭىرەك تۇسىندىرىلۋىنە كوبىرەك كوڭىل اۋدارىلادى. ءبىراق سوڭعى جىلداردىڭ پەداگوگيكالىق باسىلىمداردا وقۋشىنىڭ ۇلتتىق تانىمىن تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا، كوپتەگەن ارىپتەستەرىمىزدىڭ وتكىزگەن ساباقتارى، تاجىريبەلەرى جاريالانىپ ءجۇر. ساباعىمدا حالىقتىق پەداگوگيكا ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ – وقىتۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتىپ، وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىنىن بايقادىم. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ءتيىمدى ادىستەرىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشى بويىنا ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن ماقتانىش سەزىمىن ارتتىرۋعا بولادى.
«اتا - بابا ءداستۇرى اسىل مۇرا» دەپ تەگىن ايتىلمايدى. حالىق پەداگوگيكاسى - بولاشاق ازاماتتى جان - جاقتى جەتىلگەن ىزگىلىكتى، مەيىرىمدى ەتىپ تاربيەلەۋدە پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى.
ماتەماتيكا ءپانىن وقىتۋدا مازمۇنى قازاق حالقىنىڭ ۇرپاق تاربيەلەۋدەگى ءومىر تاجىريبەسىنەن، سالت - داستۇرىنەن، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ تاسىلدەرىنەن، سونداي - اق ۇلتتىڭ تابيعي، ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن كورىنىس بەرە وتىرىپ وقىتقان ءتيىمدى.
حالقىمىزدىڭ اسىل قازىناسىن ءتيىمدى پايدالانۋ، ونىڭ سالت - ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتۋى ءسوزسىز.
حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ەسەپتەرى مىنانداي تۇرلەرگە بولىنەدى:
- ماقال - ماتەلدەر؛
- جۇمباقتار؛
- ويلان تاپ وتاۋى؛
- حالىق ەسەپتەرى؛
- ەرتەگى ەسەپتەر؛
- ساناماقتار؛
- جاڭىلتپاشتار؛
- ماتەماتيكالىق سيقىرلار؛
- توعىز قۇمالاق ويىنى؛
مىسالى 5 – سىنىپتا “ناتۋرال ساندار” تاراۋىن وتكەن كەزدە “قاسيەتتى ساندار“،، “مۇشەل جاستى ەسەپ ەسەپتەۋ”، “3 سانىنا” بايلانىستى حالىقتىق ۇعىمدار، ءۇش قۋات:
1. اقىل. 2. جۇرەك. 3. تiل.
ءۇش ءجۇز:
1. ۇلى ءجۇز. 2. ورتا ءجۇز. 3. كىشى ءجۇز.
ءۇش ادامنىڭ نيەتى بۇزىق:
1. وتىرىك ايتۋ. 2. سوزىندە تۇرماۋ. 3. اماناتقا قيانات جاساۋ.
ءتورت اسىل:
1. يمان. 2. ناماز. 3. ءىلىم. 4. مەيىر - شاپاعات،
بەس انىق:
1. تiل. 2. دiن. 3. تاريح. 4. ءداستۇر. 5. اتا مەكەن.
التى اسقار:
1. اقىل. 2. ءبىلىم. 3. جومارتتىق. 4. ادىلدىك. 5. شىنشىلدىق. 6. كەڭ پەيىل.
“7 سانىنا” بايلانىستى حالىق دانالىعى سياقتى حالىقتىق ۇعىمدارمەن جەتى اتا:
1. تەك اتا. 2. ءتۇپ اتا. 3. بابا. 4. ارعى اتا. 5. اتا. 6. اكە. 7. بالا.
جەتى كەرەمەت: قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى، تايقازان، ايشا ءبيبى مازارى، دومبىرا، كۇلتەگىن ەسكەرتكىشى، التىن ادام، تامعالى جارتاس سۋرەتتەرى.
“جەتى قازىنا”
جىگىتتىڭ جەتى قازىناسى
جۇيرىك اتى – جىگىت قانى، قاناتى
قىران بۇركىت – قارىم كۇشى، قۋاتى.
قۇماي تازى - باستان بەرىك سەنىمى،
اق مىلتىعى – سونبەس وتى، سەرىگى
الماس كەزدىك – جىگىت سۋسى، ءھام مىسى
اۋ جىلىمى – امال، ايلا، ءادىسى
قارا قاقپان سەرتى سەبى تىرلىكتىڭ
وسى جەتى قازىناسى جىگىتتىڭ.
بايلانىستىرا وتكىزگەن ساباقتارىمدا وقۋشى ناتۋرال سانداردى مەڭگەرىپ قانا قويعان جوق، ونىڭ ۇلتتىق تانىمىندا ءبىرشاما تەرەڭدەدى.
قازاق حالقىنىڭ ساندىك - قولدانبالى ونەرى تەك ويۋ - ورنەك، اشەكەي بۇيىمدار مەن زاتتار عانا ەمەس، ولار – ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ، ەسەپتىڭ، بۇرىشتار ولشەمدەرىنىڭ، سىزبانىڭ، ت. س. س. كورىنىسى. ماسەلەن، قولونەر تۋىندىلارى، ولارعا تۇسىرىلگەن ويۋ - ورنەكتەر گەومەتريالىق فيگۋرالار ءپىشىندى (سىزىق، ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش، دوڭگەلەك، ت. س. س.) بولىپ كەلەدى. ولاردى جاساۋدا، ويۋ - ورنەكتەۋدە شەڭبەرلەر سيممەتريالىق، پروپورسيالىق سياقتى نەگىزگى پرينسيپتەردى باسشىلىققا العان.
وقۋشىلارعا گەومەتريالىق فيگۋرالار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋدە ساندىك - قولدانبالى ونەر ماتەريالدارىن پايدالانۋدىڭ مۇمكىندىگى زور. ويۋ - ورنەكتىڭ بارلىعىنىڭ نەگىزىندە گەومەتريالىق ۇعىم ەلەمەنتتەرى بار، اسىرەسە، گەومەتريالىق ويۋ - ورنەكتىڭ نەگىزى گەومەتريالىق فيگۋرالاردان تۇرادى، اتاۋلارى دا سولاردىڭ پىشىنىنە سايكەس. ەڭ قاراپايىم ويۋلار نۇكتە مەن سىزىقتار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋگە، ال ولاردىڭ كۇردەلى فورماعا اينالۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش، شارشى، شەڭبەر، ت. ب. تارىزدەس كوپبۇرىشتار تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاق جەرىنەن تابىلعان كونە مۇرالاردان گەومەتريالىق ويۋلار رومب، شارشى، تىك جانە كولبەۋ ءۇشبۇرىشتار مەن كوپبۇرىشتار، جۇلدىزشا بەينەلەرىندە كەزدەسەدى. گەومەتريالىق ويۋلاردىڭ نەگىزگى سارىندارى كەيىنگى قازاق ونەرىمەن ۇشتاسىپ “قوشقار ءمۇيىز”، “جۇلدىزشا” ويۋلارىمەن جانە تۇس كيىز، الاشا، اعاشتان جاسالعان بۇيىمداردى اشەكەيلەۋدە تۇراقتى تۇردە پايدالانىلدى.
گەومەتريالىق فيگۋرالار تەكتەس:
1. قوسدوڭگەلەك. 2. قوستۇمارشا. 3. ءتورتقۇلاق. 4. تۇمارشا. 5. ءسۇيىر.
ماسەلەن، «شەڭبەر» ويۋ - ورنەگىن شەڭبەر تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرۋدا قولدانا وتىرىپ، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جەرىمىز، كۇنىمىز، كيز ءۇي، ونىڭ شاڭىراعى – ءبارى دوڭگەلەك ەكندىگىن، شەڭبەر وسىلاردى بەينەلەيتىندىگىن ايتۋ قاجەت. «تۇمارشا» ويۋى ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەدى. وسىنداي تۇمارلار ءتىل - كوزدەن ساقتاۋ ءۇشىن ءۇي جانۋارلارىنىڭ، بويتۇمار رەتىندە بالالاردىڭ موينىنا تاعىلاتىندىعى تۋرالى اڭگىمەلەۋ وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتەدى. “شەڭبەر” تاقىرىبىندا ءۇيدىڭ شاڭىراعىن، 7 – سىنىپتا “بۇرىشتار”، “پاراللەل تۇزۋلەر” تاقىرىبىندا كەرەگە، كەرەگە كوزدەرىنىڭ اراسىنداعى بۇرىشتار، 8 – سىنىپتا “ءتورتبۇرىشتار” تاقىرىبىنا ەسىك، كيىز ءۇيدىڭ كيىزدەرىنىڭ فورمالارى، 9 – سىنىپتا “اۋدان” تاقىرىبىنا ءار ءتۇرلى قاناتتى كيىز ۇيلەردىڭ اۋدانىن تابۋعا ەسەپتەر شىعارتۋعا بولادى. 11 – سىنىپتا “اينالۋ دەنەلەرى جانە كولەمى” تاقىرىبىنا كيىز ءۇيدىڭ مودەلىن ۇسىنىپ، ءسيليندردىڭ جاەنە قيىق كونۋستىڭ كولەمى، ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتىن تابۋعا بايلانىستى ەسەپتەر شىعارتامىن. ماتەماتيكا ساباعىندا حالىقتىق ءداستۇرلى ويىنداردى قولدانۋدىڭ بىرنەشە جولدارى بار. ويىندى ساباقتىڭ بارىسىندا قولدانۋ جاڭا ساباققا نەمەسە سۇرالاتىن ءۇي تاپسىرماسىنا وقۋشىلاردى تۇگەل قاتىستىرۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ەگەر ويىن ساباقتىڭ ورتاسىندا قولدانىلسا، وندا ءمۇعالىمنىڭ ماقساتى وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيىن سەرگىتۋ، شارشاعاندى ۇمىتتىرىپ، ەرىك - جىگەر دامىتۋ.
ويىن ساباقتىڭ سوڭىندا بولسا، تاقىرىپتى بەكىتۋ، نە سول ساباقتان العان ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىندا پايدالانىلادى.
حالىقتىق ءداستۇرلى ويىندار:
“بايگە” ويىنى. بايگە ويىنى ات جارىسى. وعان جۇيرىك، باپتالعان اتپەن شاباندوزدار قاتىسادى.
«اقسۇيەك» ويىنى. وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋعا.
«اق سەرەك، كوك سەرەك» ويىنى. وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە جاتتىقتىرۋ.
«قازاقشا كۇرەس» ويىنى. بۇل ويىندا «بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» دەگەندەي بىلىمدەرىن ەسەپ شىعارۋ ارقىلى كورسەتەدى.
«ساقينا سالۋ» ويىنى. بۇل ويىنعا قاتىسۋشىلار ەكى - ەكىدەن قاتار وتىرادى. ويىن باستاۋشى ادامنىڭ قولىندا ساقينا بولادى.
ول ساقينانى قولدان قولعا، جۇگىرتىپ وتىرعانداردىڭ بىرەۋىنىڭ قولىنا سالۋ كەرەك. الاقانىنا ساقينا تۇسكەن ادام مۇنى قاسىنداعى كورشىسىنە بىلدىرمەي ورنىنان شاپشاڭ تۇرۋ كەرەك. ەگەر ول تۇرا الماي قالسا ايىپ تولەيدى. ال ءبىز ويىن رەتىندە ءبىلىم جانە ەڭبەك تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتامىز.
وقو، ارىس اۋدانى،
مونتايتاس ەلدى مەكەنى
ب. ونتايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى دجامانبايەۆا مەيرامكۇل
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭسىزدىكتى شەشۋ
