InfoHub Logo

«مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداعى زاماناۋي پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار»
ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، ەل بولىپ ەڭسەمىزدى تىكتەگەن كەزەڭدە قولعا الار ءىسىمىزدىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى دە ۇرپاق تاربيەسى. قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءتىلى مەن مادەنيەتىنە مويىن ۇرىپ، ۇرپاعىمىزعا ءتول تاربيە، ۇلتتىق تاعىلىم بەرۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ءىسى. بۇگىنگى بالاباقشالارىنداعى وقۋ - تاربيە جۇمىسىنىڭ ساپاسىن قازىرگى كەزەڭگە ساي قالاي جاقسارتۋ كەرەك دەگەندە، ەڭ باستىسى ءۇوىا فورمالارىمەن ونىڭ قۇرىلىمىن جەتىلدىرۋ، وقىتۋدىڭ جاڭا ءادىس تاسىلدەرىن جەتىلدىرۋ.
حالىق دانالىعىندا بىلاي دەپ ايتىلعان: «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە». ءبىزدىڭ ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ءار ازاماتقا ءوز تىلىندە سويلەۋگە، سالت – ءداستۇرىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا تۇراتىن ءار حالىقتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە ىنتاسى زور. «2050 باعدارلاماسىنا» سايكەس ءار قازاقستاندىقتار مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە مىندەتتى.
كەز كەلگەن حالىقتىڭ ۇلتتىق قازىناسى ءتىل بولىپ تابىلادى. ءاربىر حالىقتىڭ تىلىندە ونىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىنىڭ، سانا - سەزىمىنىڭ، ويلاۋ ءتاسىلىنىڭ، مىنەز - قۇلقى بەلگىلەرى كورىنىس تابادى. ال ءتىلدى، ءتىل مادەنيەتىن يگەرۋ بالانىڭ ءسابي شاعىنان ىسكە اسا باستايتىن، بىرتىندەپ جەتىلەتىن ءۇردىس. ولاي بولسا، بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ جۇمىسى وتباسىنان، بالاباقشادان باستاپ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋى ءتيىس. بالاباقشادا قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ قاي ءتۇرىن الساق تا، ول وقىتۋ، ۇيرەتۋ ءۇردىسىنىڭ بۇكىل جۇيەسىن قامتيدى.
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارداعى پەداگوگيكالىق ۇدەرىستەردىڭ يننوۆاسيالىعى – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتيىمدى دامۋىنا سەبىن تيگىزەتىن جاڭا تەحنولوگيالاردى ماقساتتى ەندىرۋىندە بولىپ تابىلادى.
پەداگوگ پەن بالانىڭ ءوزارا ارەكەت ەتۋى جۇزەگە اسىرىلاتىن وقىتۋدىڭ ينتەراكتيۆتى ادىستەرىن قولدانۋ بارىنشا ماڭىزدى بولا باستادى. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ جۇمىستارىنا زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن تەحنولوگيالارىن ەندىرۋ بويىنشا ءبىرىڭعاي تالاپتار جانە پراكتيكالىق ۇسىنىستارمەن قامتاماسىز ەتۋگە باعدارلانعان جانە مەكتەپكە دەيىنگى وقىتۋ مەن تاربيە ساپاسىن جانە تاربيەشىلەردىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
«مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارداعى يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار» دياگنوستيكاسىن جۇرگىزۋ ماتەريالدارىنا تالداۋ، قولدانىلاتىن تەحنولوگيالار جۇمىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ جانە ءارتۇرلى جاس توپتارىندا تۋىندايتىن قيىندىقتاردى، ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن ايقىنداۋ؛
- مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارمەن جۇمىس جاساۋدىڭ زاماناۋي ينتەراكتيۆتى نىساندارى تۋرالى ءبىرتۇتاس ءبىلىم قالىپتاستىرۋ؛
- مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە ينتەراكتيۆتى نىساندارىن (ديالوگتىق تەحنولوگيالار، تريز تەحنولوگيالارى، دەنساۋلىق ساقتاۋ تەحنولوگيالارى جانە ت. ب.) قولدانۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردىڭ تاربيەشىلەرى مەن پەداگوگتارىندا مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارمەن ينتەراكتيۆتى ءوزارا ارەكەت ەتۋ ءۇشىن اقپاراتتىق - كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ؛
- مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋ جاعدايىندا مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردىڭ تاربيەشىلەرى مەن پەداگوگتارىندا وزىندىك ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
مىندەتتەرى:
- مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردىڭ ماتەريالدى - تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋ جانە جەتىلدىرۋ؛ مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا ءارتۇرلى ادىستەمەلىك شارالاردى قولدانۋ ارقىلى پەداگوگتاردىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ؛ پەداگوگتاردىڭ مونيتورينگ ناتيجەلەرىن پراكتيكالىق قىزمەتتە قولدانۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
- يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ماسەلەسى بويىنشا پەداگوگتار اراسىندا تاجىريبە الماسۋ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ؛
- پەداگوگ پەن بالالاردىڭ بىرلەسكەن ءىس - ارەكەتىندە يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىن قولدانۋ ارقىلى ولاردىڭ ءوزارا ارەكەت ەتۋ ۇلگىسىن وزگەرتۋ.
دايىنداۋ، زەرتتەۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، وڭتايلى شەشىمدەردى قابىلداۋ قابىلەتى بولىپ تابىلادى.
پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار مىندەتتى تۇردە تانىم بەلسەندىلىگىنىڭ نەگىزىن – ىزدەنگىشتىگىن؛ ءوز بەتىمەن شىعارماشىلىق (ويلاۋ، كوركەمدىك) جانە ءارتۇرلى ءىس - ارەكەت تۇرلەرىندە تابىستى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باسقا دا مىندەتتەردى:
- ينتەللەكتۋالدىق جانە تۇلعالىق دامۋى رەتىندە شىعارماشىلىق قيال – ەلەسى؛
- كوممۋنيكاتيۆتىك – ەرەسەكتەرمەن جانە قۇرداستارمەن سويلەسۋ قابىلەتى؛
- رەفلەكسيا قابىلەتى – باستى تۇلعالىق قاسيەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە؛
- ءوزىن تانۋى مەن ۇعىنۋى (ءىس - ارەكەتتەر، سويلەۋ ءتارتىبى، سەزىم، جاعداي، قابىلەتتىلىك) شەشۋ قابىلەتىن دامىتۋى كەرەك.
پەداگوگتاردىڭ مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدە جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرۋى – بالا تۇلعانىڭ تابىستى دامۋىنىڭ كەپىلى. قازىرگى تاڭدا ويىننىڭ ماڭىزدىلىعى زاماناۋي بالانىڭ اقپاراتپەن قانىعۋىنان ارتادى. تەلەديدار، بەينەتاسپا، راديو، ينتەرنەت الىناتىن اقپارات اعىمىن ۇلعايتتى جانە تۇرلەندىردى.
زاماناۋي دەنساۋلىق ساقتاۋ تەحنولوگيالارى
دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جانە ىنتالاندىرۋ تەحنولوگياسى: سترەچينگ، ىرعاق پلاستيكاسى، ديناميكالىق ۇزىلىستەر، قوزعالمالى جانە سپورت ويىندارى، رەلاكساسيا، ەستەتيكالىق باعىتتاعى تەحنولوگيالار، ساۋساق گيمناستيكاسى، كوز گيمناستيكاسى، دەم الۋ گيمناستيكاسى، سەرگىتۋ گيمناستيكاسى، تۇزەتۋ گيمناستيكاسى، ورتوپەديالىق گيمناستيكا.
شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ تەحنولوگياسى
تريز – ونەرتاپقىشتىق تاپسىرمالاردى شەشۋ تەورياسى. نەگىزىن سالۋشى - گەنريح التشۋللەر. ونىڭ تەحنولوگياسىنىڭ باستى يدەياسى تەحنيكالىق جۇيەلەر بەلگىلى ءبىر زاڭدارمەن تۋىنداپ، داميدى: بۇل زاڭداردى تانۋعا بولادى جانە ونەرتاپقىشتىق تاپسىرمالاردى شەشۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا گ. س. التشۋللەردىڭ تريز تەحنولوگياسى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سويلەۋىن، تاپقىرلىعىن، شىعارماشىلىق ەلەستەتۋىن، ديالەكتيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ ءۇشىن بالا باقشالاردا تابىستى قولدانىلادى. تريز ماقساتى – بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋمەن قاتار، ءجۇرىپ جاتقان ۇدەرىستى تۇسىندىرە وتىرىپ، جۇيەلى ويلاۋىنۋعا ۇيرەتۋ. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار ءۇشىن «تريز» تەحنولوگيالارى – بۇل تاربيەشىلەر ءۇشىن تولىق ادىستەمەلىك ۇسىنىستارى بار ۇجىمدىق ويىندار مەن ساباقتار جۇيەسى. تريز نەگىزگى باعدارلاماسىن اۋىستىرۋعا ەمەس، ونىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋعا ارنالعان. تاربيەشى جۇمىس ىستەيتىن كەز كەلگەن باعدارلاما نەگىزىندە پراكتيكادا تەكسەرىلگەن تريز ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن قولدانۋعا بولادى.
ويىن ءىس - ارەكەتى ۇدەرىسىندە ەرەسەكتەر مەن بالانىڭ ينتەراكتيۆتى ءوزارا ارەكەت ەتۋى
ويىن – بالانىڭ الەۋمەتتىك تاجىريبەسى بولىپ تابىلادى. ءىس - ارەكەتتىڭ بۇل ءتۇرى بالالاردىڭ ەرەسەكتەردىڭ ومىرىنە قاتىسۋىن ىنتالاندىرۋىن ىسكە اسىراتىن قۇرال قىزمەتىن اتقارادى. بالالار ويىن ارقىلى:
- ءوزىنىڭ جەكە ومىرلىك جوسپارىن قۇرۋعا ۇيرەنەدى؛
- ءىس - ارەكەتتەردى جانە ولارعا قول جەتكىزۋدىڭ قۇرالدارىن انىقتايدى، جاسايدى؛
ويىن – بالانىڭ تانىمدىق جانە الەۋمەتتىك، فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق دامۋىنىڭ، جالپى ادامي مادەنيەتتىڭ نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋدىڭ ارەكەتتى قۇرالى بولىپ تابىلادى. مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭ سوڭىندا بالادا ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلقىن باسقارۋ قابىلەتى، ەرەجەلەر مەن تالاپتارعا باعىنۋ قابىلەتى تۋىندايدى. كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر ويىن مەن وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ گەنەتيكالىق ساباقتاستىلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ، ويىننان بىرتە - بىرتە مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدەگى وقۋعا ءوتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى.
ءتۇسىندىرۋ ءادىسى - جاڭا ءسوز، ءسوز تىركەسى، سويلەمدەردى تۇسىندىرۋدە قولدانادى. ءۇوىا سايىن ۇيرەتىلەتىن جاڭا سوزدەر بويىنشا، ياعني سوزدىك جۇمىسىندا ىسكە اسادى.
كورنەكىلىك ءادىسى – ءۇوىا سايىن جۇرگىزىلەتىن ءادىس. باسقا ءتىلدى ۇيرەتۋدە ەڭ ناتيجەلى جانە ءجيى قولدانىلادى. بالالارعا ءتۇرلى سۋرەتتەر مەن زاتتاردى، ويىنشىقتاردى كورسەتۋ ارقىلى سوزدەردى ۇيرەتۋگە بولادى. كورنەكىلىك تاقىرىپقا ساي، كوزگە تارتىمدى ياعني ەستەتيكالىق جاعىنان جاقسى، ءارتۇرلى تۇستەن بولۋى كەرەك.
ى. التىنسارين «ناتۋرالدى ءادىس» تۋرالى بىلاي دەگەن: «بالاعا ايتىپ تۇسىندىرگەننەن گورى، قولىمەن ۇستاپ، كوزىمەن كورىپ، مۇرنىمەن يىسكەپ تۇسىندىرگەن ساباق ۇعىمدى» دەگەن.
جەمىستەر - كوكونىستەر تاقىرىپتارىن قوزعاسا، بالانى وسى تاقىرىپتارعا ساي قازاق تىلىندە سويلەتىپ ۇيرەتۋ وقىتۋ ءۇردىسىن الدەقايدا جەڭىلدەتەدى.
ءتىل ۇيرەتۋدە ەڭ باستى مىندەت - بالالاردىڭ سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرۋ. بالالار ءتىلدىڭ گرامماتيكاسىن ءبىلۋ ارقىلى ءبىر - بىرىمەن سويلەسۋدى، سۇراق قويۋدى ۇيرەنەدى. ديالوگتىڭ جانە مونولوگتىڭ جەكە تۇلعا ءۇشىن اتقاراتىن قىزمەتتەرى ءبىر ارناعا توعىسىپ جاتادى بالانىڭ تانىمدىق قابىلەتىن، جالپى تاربيەلىك دەڭگەيىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەدى. ديالوگ پەن مونولوگتاردىڭ ءتىل ۇيرەنۋشى ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. كۇندەلىكتى بالا ومىرىندە ءجيى قولدانىستا جۇرگەن سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ سويلەسۋ ءتىلدى تەز مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ديالوگ پەن مونولوگتاردى سۋرەت بويىنشا، تەحنيكالىق قۇرالدار جانە ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى قۇراستىرۋعا بولادى
ءۇوىا تىلدىك قاتىناس ءۇش ءتۇرلى جولمەن نەمەسە قالىپپەن ىسكە اسىرىلادى:
جۇپتىق. توپتىق. ۇجىمدىق.
جۇپتىق وقىتۋ. جۇپتىق وقىتۋ قالپىندا تىلدىك قاتىناس ەكى بالانىڭ اراسىندا جۇرەدى. وندا نەگىزگى ماقسات - ەكى بالانىڭ ءوزارا تىلدەسۋ ەرەكشەلىكتەرىنە، ءتىلدى ءبىلۋ دارەجەسىنە ت. ب. سۇيەنە وتىرىپ ىسكە اسىرىلادى. مۇندا بالالار ەكى - ەكىدەن جۇپقا ءبولىنىپ، ءار جۇپ جەكە تاپسىرمالار بويىنشا جۇمىس ىستەيدى دە، ولاردىڭ سىڭارلارى ءبىر - بىرىمەن وتىرادى. جۇپتىق قالىپپەن ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ ەرەكشەلىگى: ول ديالوگ ارقىلى جۇزەگە اسادى دا، تىلدىك قارىم - قاتىناستىڭ اۋىزشا ءتۇرىن دامىتۋعا سەبىن تيگەزەدى. بۇل قالىپ بويىنشا بۇكىل تىلدىك ماتەريال ديالوگتىڭ نەگىزىڭدە مەڭگەرىلەدى.
توپتىق وقىتۋ. بالالاردى توپتارعا ءبولىپ ءۇوىا وتكىزۋ بالالار اراسىنداعى قارىم - قاتىناستى جاقسارتادى، دۇرىس سويلەي بىلۋگە جاعداي جاسايدى، بالالاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى، ءار ءتۇرلى مىنەز - قۇلىقتاعى ادامدارمەن پىكىر الماسۋعا ۇيرەتەدى، توپتار اراسىندا بالا ءوزىنىڭ جەكە - دارا قاسيەتىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك الادى.
ۇجىمدىق وقىتۋ. ءتىل ۇيرەنۋدىڭ ۇجىمدىق فورماسى دەگەنىمىز - ۇيرەنۋشىنىڭ بۇكىل توپتاعى ادامداردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە سۇحباتتاسى ارقىلى ولاردىڭ ەكەۋىنىڭ ءبىر - ءبىرىن ۇيرەتۋى، وقىتۋى، ادامداردىڭ بىرىنەن - ەكەۋىنىڭ ۇيرەنۋى؛ پىكىر الماسۋى جانە ءار جۇپ سىڭارلارىنىڭ اۋىسىپ وتىرۋى ناتيجەسىندە بۇكىل ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ تۇگەل قامتىلىپ ءارى جۇپتىق: ءارى توپتىق تىلدىك قاتىناستىڭ جۇزەگە اسۋى. ءۇوىا بالالاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك سويلەۋى، ءتىل دامىتۋى كورنەكىلىك ءادىسى، ويىن ادىستەر ارقىلى ىسكە اسادى.
سوزدىك جۇمىستارىن وتكىزبەي تۇرىپ، جالپى سيمۆولداردان بەينەلەردى مەڭگەرتۋ كەرەك، مۇندا منەموكەستە ۇلكەن رول اتقارادى.
ماسەلە:
- بالالاردىڭ قازاق تىلىندە سوزدىك قورى از بولۋىندا
- ءسوزدىڭ دىبىستىق قۇرامىن دۇرىس ايتا الماۋى
- قويعان سۇراقتى تۇسىنبەۋ، قازاقشا دۇرىس جاۋاپ بەرە الماۋى ۇيرەنگەن سوزدەردى پايدالانىپ سويلەمدى دۇرىس قۇراستىرا الماۋى
- جاي، جايىلما سويلەمدەردى قۇراستىرىرا الماۋى
تاربيەشى ساباقتا سۇراق - جاۋاپ ءادىسىن قولدانۋ ارقىلى دا بالانىڭ ءتىلىن دامىتادى. سەرۋەن كەزىندە اينالاداعى تابيعات قۇبىلىستارىن باقىلاۋ، بالاباقشا اۋلاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولعاندىعىن سۇراۋ كەزىندە بالادان جاۋاپ الا وتىرىپ، ءتىلىن، ويىن دامىتۋمەن قوسا سوزدىك قورىن مولايتادى.
سونداي - اق، ءتىلدى دامىتۋدا رولدىك ويىندار مەن منەموتەحنيكا ءتاسىلىن قولدانۋ وتە ءتيىمدى. تاربيەشى كوركەمدىك شىعارمالار مەن ەرتەگىلەردى ايتىپ قانا قويماي، رولدىك ويىندار ارقىلى ويناتسا، ول بالانىڭ ويىندا قالادى. ساحنادا كەيىپكەر رەتىندە ويناپ تۇرعان ءبۇلدىرشىننىڭ ءتىلى، وي - ءورىسى داميدى، ونىڭ بويىندا ادەبيەتكە، مادەنيەتكە، ونەرگە دەگەن قۇشتارلىق ارتادى. رولدىك ويىن ويناپ تۇرعان بالا ءوزىن سول كەيىپكەرگە تەڭەپ، (ماسەلەن، باتىرعا، شەشەنگە) جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرەدى. بۇلدىرشىندەر ساحنادا شاعىن ءرولدى ويناۋ ارقىلى بايلانىستىرا سويلەۋگە، ادەمى كيىنىپ، جيناقى جۇرۋگە، ۇلكەندەرمەن جانە بالالارمەن ءتىل تابىسا بىلۋگە ۇيرەنەدى. رولدىك ويىنداردى ويناۋ نەگىزىندە بالالاردىڭ ويىنعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى. سوندىقتان ولار لايىقتى ءرولدى وزدەرى تاڭداپ العانى ءجون. سوندا عانا ويىنى دا، ءتىلى دە نانىمدى جانە سەنىمدى شىعادى. بايلانىستىرا سويلەۋ كەزىندە منەموتەحنيكا ءتاسىلىن ءتيىمدى قۇرال رەتىندە قولدانۋ ارقىلى جەتكىنشەكتىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارتىپ، ومىرلىك قۇبىلىستار مەن وقيعالاردى اجىراتا ايتىپ، ايىرماشىلىعىن جەتىك اڭگىمەلەي الۋعا داعدىلانادى.
منەموتەحنيكا دەگەنىمىز – كورۋ وبرازدارى امالىنىڭ قۇرىلىمى. ول حاباردى ميعا جۇيەلى جازىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ىشكى حات جۇيەسى. مۇنداي تاسىلدەر ارقىلى ماتەريالدى بالالار تەز يگەرەدى. بالاباقشاداعى ءۇوىا منەميكالىق كەستەلەردى قولدانۋ بالالاردىڭ كورۋ ارقىلى اقپاراتتى ءتيىمدى قابىلداۋىنا جانە قايتا وڭدەۋگە، ءارى وقۋ تاپسىرماسىنا سايكەس ونى قايتا تارقاتۋعا، ەستە ساقتاۋعا جانە جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل تەحنولوگيانى قولدانعاندا سىزبا - كەستەنى پايدالانعان ءجون. كەستەلەر سۋرەت ارقىلى بەرىلۋى كەرەك. مىسالى: «ماقتا قىز بەن مىسىق»، «باۋىرcاق» ەرتەگىلەرى بالالارعا تانىس. ونىڭ مازمۇنىن بالا لار جاقسى بىلەدى. سوندىقتان ونى ايتۋ كەزىندە سۋرەت كەستەسىن قولدانامىز. ەرتەگى جەلىسىن شاتاستىرماس ءۇشىن بۇل سۋرەتتەر رەتىمەن قويىلادى. ال بالالار سۋرەتكە قاراپ، ەرتەگىنى ايتىپ بەرەدى.
زاتتاردى سۋرەتتەۋ نەمەسە كەز كەلگەن تاقىرىپتا اڭگىمە قۇراستىرار كەزدە دە سىزبالار قولدانۋعا بولادى. بالا سىزباعا قاراپ، اڭگىمە قۇراستىرىپ ۇيرەنەدى. ناتيجەسىندە تاربيەشى ءبىرقاتار جەتىستىككە جەتەدى. دەمەك، بالا مەن تاربيەشى اراسىندا ىنتىماقتاستىق قالىپتاسادى، ءتىل دامىتۋ ساباقتارىنداعى ويىندار بالانى قىزىقتىراتىنداي تارتىمدى وتەدى، جەتكىنشەكتىڭ سوزدىك قورى تولىعىپ، بايلانىستىرا سويلەۋگە ۇيرەنەدى، ءتىلى داميدى، قارىم - قاتىناس مادەنيەتى ءبۇلدىرشىننىڭ ءوز پىكىرىن جەتكىزە بىلۋىنە جەتەلەيدى.
بالالاردىڭ اقىل - ويىنا، قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا جەتۋدىڭ بىردەن – ءبىر جولى – ءوزارا تىلدىك قارىم - قاتىناس. ءار بالانىڭ تابيعي قابىلەتىن ەسكەرە وتىرىپ، بالاعا كومەكشى ءارى سۇيەمەلدەۋشى بولىپ، ءاردايىم جانىندا دوستىق قارىم - قاتىناستا بولساق، وقىتۋ مازمۇنىن جاڭعىرتۋعا، ءارى ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەردى كەڭىرەك قولدانۋعا ەركىن جول اشادى. مەكتەپكە دەيىنگى بالالارعا ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ باستى شارتتارى توپتا جاعىمدى پسيحولوگيالىق كليمات، مەيىرىمدى ورتا، قازاق تىلىندە تىلدەسۋدىڭ قۋانۋ سياقتى فاكتورلار ءوز سەبىن تيگىزەدى. ءتىلىن ۇيرەتۋدە بالالاردىڭ قورلارىن بايىتۋ، مولايتۋ، سوزدىكتەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، كۇندەلىكتى ومىردە قولدانا بىلۋىنە باعىت بەرۋ، قازاق تىلىنە ءتان دىبىستاردى دۇرىس ايتۋعا جاتتىقتىرىپ، ءتىل مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، سويلەم قۇراپ، سويلەسۋ تاجىريبەسىن ۇدايى ۇيىمداستىرۋ – بالالاردىڭ قازاق تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ۇعىنىپ، ءتىلىنىڭ جەتىلۋىنە ۇستازدىق اسەر كورسەتۋدىڭ ماڭىزى زور. ءتىل تاعدىرىنا تەرەڭ قاراپ، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بۇلدىرشىندەرگە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدەگى تالاپ، مىندەتتەر بالاباقشامىزدا جاقسى ىسكە اسىرىلۋدا.
جوعارىدا ايتىپ كەتكەن توپتىق، جۇپتىق، ۇجىمدىق وقىتۋلاردا منەموكەستەلەردى تاقىرىپقا بايلانىستى وتكىزۋگە بولادى. مىسالى: جۇپتىق وقىتۋدا، بالالارعا جەكە سيمۆولدارمەن بەينەلەنگەن كەستەلەردى بەرىپ، بالالار سول كەستەنى پايدالانا وتىرىپ ديالوگ تۇرىندە سويلەسە الادا. ال نەگىزى مونولوگتاردى ەڭ العاشقىسىندا ۇجىمدىق وقىتۋدا
ۇسىنىلاتىن ويىن تۇرلەرى:
- «كورشىمدى ىزدەيمىن.»
- «اداسقان سوزدەردى ورنىنا قويۋ»
- «بەرىلگەن سوزدەر بويىنشا ماقال قۇراستىرۋ»
- «رەبۋستى شەشۋ»
مىسالى، ماقال قۇراستىرۋعا بەرىلەتىن سوزدەر اتا، اعاش، بالا، جاپىراق. ماقال: «اتا – اعاش، بالا – جاپىراق.»، «بالا ءتىلى - بال». بالالارعا ماقالداردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءۇوىا ءار تاقىرىپتارعا بايلانىستى سىزبا - سحەمالاردى قولدانامىن. سول
سىزبالارعا قاراپ، بالالار اڭگىمە قۇراستىرۋدى تەز ۇيرەنەدى. پەداگوگ ءوز بالالارىنىڭ قابىلداۋ قابىلەتىن، جاس شاماسىن ەسكەرە وتىرىپ، سىزبانى ءوزى جاساپ الۋىنا دا بولادى.
ءار ءۇوىا سايىن تاقىرىپقا ساي كورنەكى قۇرالدار، ءتۇرلى سۋرەتتەر، كەستەلەر، ساباقتى كوركەمدەپ وتىرسا، بالالاردىڭ سوزدىك قورى ءبىرشاما تولىعادى دەپ سەنىمدىمىن.
1. ءۇوىا قولدانىلعان اۋديوكىتاپتار بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، زەيىن تىڭداۋعا، قازاق تىلىندەگى ءتان دىبىستاردى ايتۋعا قالىپتاستىرادى.
2. «سويلەتىن كىتاپتار» ارقىلى كىتاپ بەتىندەگى ءۇوىا قاجەتتى سوزدەردى، شاعىن سويلەمدەردى قايتالاپ ايتۋ، سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە باۋليدى.
3. ءۇنتاسپانى پايدالانۋ ارقىلى اڭداردىڭ، قۇستاردىڭ، تابيعات قۇبىلىستارىن ت. ب. دىبىستاردى اجىراتا بىلۋگە مۇمكىندىك بار.
4. «مۋزىكا نەمەسە دىبىستارمەن جۇمىس» مازىرىنەن ارنايى اۋەندەردى ويناتۋ ارقىلى ءۇوىا تۇرلەندىرۋگە، بالالاردى ءتۇرلى بايقاۋلارعا دايىنداۋدا كوپ كومەگىن تيگىزەدى.
وسىدان شىعاتىن ناتيجە:
- ءار بالا وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانادى.
- بالانىڭ جەكە قابىلەتى انىقتالادى.
- بالالار ءبىر – بىرلەرىنەن قالماۋعا تىرىسادى.
- ءار بالا ءوز دەڭگەيىمەن باعالانادى.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ارتەموۆا ل. ۆ. ديداكتيكالىق ويىندار. ¬– م.،
2. ا. م. بوروديچ «مەتوديكا رازۆيتيا رەچي دەتەي» موسكۆا، 1981گ.
3. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «قازاقستان حالقىنا جولداۋى»
4. يزۋچاەم كازاحسكيي يازىك، ادىستەمەلىك قۇرال
5. و. ۋشاكوۆا «رازۆيتيە رەچي دەتەي»
6. «وتباسى جانە بالاباقشا» جۋرنالدارى
7. ە. وتەتىلەۋوۆ «ديداكتيكالىق ويىندار مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى باسقا ۇلت بالالارىنا ارنالعان»
8. 1992. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭى. - استانا، 2007.
9. ماقال - ماتەلدەر جيناعى