مەنىڭ ەلىم ماڭگىلىك ەل!
مەنىڭ ەلىم ماڭگىلىك ەل!
اتامەكەن! تۋعان جەر! وتان! ەل تاعدىرى - ەر تاعدىرى دەمەكشى، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن، كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرىن ەرىكسىز جىر – جۇمباق قيسسا - داستانعا قوسىپ، قانشاما جاۋگەرشىلىك زاماننىڭ كۋاسى بولعان، ۇلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي، ەلىم، ۇلى الاش تەڭدەسسىز دانا - قازاعىم تۋرالى ءوزىمنىڭ قىسقاشا قىلقالام تۋىندىلارىمدى وي ەلەگىمنەن وتكىزبەسكە بولماس دەپ بەل بۋدىم. سوناۋ 550 جىل بۇرىن ىرگەتاسى قالانىپ، سۇراپىل سان مىڭداعان عاسىرلاردىڭ باستى كەيىپكەرى - قايتپاس قايسار قازاق حاندىعىنىڭ اتى ماڭگى وشپەس قۇندى دۇنيە ەكەنى حاق. ەل باسقارعان بي دە، بولىس تا، تاققا وتىرىپ، دانىشپان اقىلگويلىگىمەن، تىس جاۋدان قورعاي بىلگەن قايىرىمدى حان دا، داۋدىڭ ءتۇيىنىن رياسىز شەشە بىلگەن اۋىل اقساقالدارى دا ءدۇيىم قالىڭ قازاعىمنىڭ ماڭدايىنا قونعان التىننىڭ سىنىعىنداي ولشەۋسىز ب ا ق ەكەنى ءسوزسىز.
قازاق دەگەن ۇلى الاش دەپ ەستە،
سان عاسىرلار كۋاسى بوپ ەلەس تە؟
ماقتان تۇتام قازاق بوپ تۋعانعا،
بار عالامعا اتىم ءمالىم ەمەس پە؟... دەمەكشى، مەن دە تورتكۇل دۇنيەگە الەم نازارىن اۋدارا بىلگەن، قىزىعا دا، قىزعانىشپەن دە، كوز تىككەن ۇلى قازاقتىڭ قانى كەۋدەمدە، جۇرەگىم مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاق بالاسى بولىپ تۋعانىما اللاعا شەكسىز ريزامىن. ەل ەل بولىپ، مىقتى تۇعىرى بەكي باستاعان كەزدە، تاۋكە حان، ەسىم حان، قاسىم حان، جاڭگىر حان، ابىلاي حان، ءابىلحايىر حاندار ادىلدىگىمەن تاققا يەلىك ەتسە، تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بيلەر حالىق ءتۇيىنىن داۋ دامايسىز شەشە ءبىلدى. جوڭعار شاپقىنشىلىعىنىڭ حاندىق قۇرساۋىنان امان قالىپ، ەلدىڭ سانا - سەزىمىن ۇشقىنداتا وياتىپ، اعارتۋشىلىقپەن سارا جولعا بەت بۇرعان، ىبىراي التىنسارين، اباي قۇنانبايەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ سياقتى تۋما - تالانت دارابوزدارى قازاق ەكەنى ۇلى مارتەبە ەمەس پە؟... التى الاشتىڭ ازۋلى زياتكەرلەرى - ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، شاكارىم قۇدايبەردييەۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ سىندى اتىشۋلى ارىستار قازاقتىڭ جاقۇت - گاۋحارى ەكەنىن ماقتان تۇتامىن.
ادامزاتتىڭ ۇلى دا دانالارى،
بولعان ەدى 37 - ءنىڭ قۇرباندارى.
حالىق جاۋى اتانىپ اتتى ءبارىن،
ەل ءۇمىتىن اقتاعان جاناتتارى.
تەبىرەنتىپ، تولعانىپ، مەن جىرلايمىن،
ءوتتى عوي تالايلاردىڭ تارلاندارى.
ءوزدى - ءوزى بالتا شاۋىپ باسىنا،
قۇرتىپ الدى قازاقتىڭ الاشتارىن.
بەيىمبەت، ساكەن، ءىلياس،
ماعجاندا بار قيعاش قاس.
جەر جۇزىنە پاش ەتەر،
قازاق دەگەن ۇلى جاس.
اتالاردىڭ رۋحىنا،
تاعزىم ەتتىم ءيىپ باس.
نازىم، قۇرتقا، گۇلبارشىن اتقا قونعان،
ماڭعىستاۋدىڭ اقبوبەگى تاريحتا قالعان.
ۇلجان، زەرە، دومالاق، ءايشابيبى،
دينانىڭ دومبىراسىندا كۇي بوپ تارتقان.
كوركىنە مىنەزى ساي، وسى ءبىر كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي قازاقتىڭ سۇلۋ ارۋ - انالارىنىڭ اتى التىن ارىپپەن ماڭگى وشپەس بولىپ قالدى. اتام قازاق ايتسا ءسوز بەرمەس، بۋرابايداي وقجەتپەس، شۇيلىككەن قىران قۇستىڭ قاناتىنداي دەس بەرمەسى ايدان انىق. 70 جىلداي ورىستىڭ قۇرساۋىندا بولىپ، ەگەمەندىككە قول جەتكىزە الماي، ءبىر اعىمعا تاۋەلدىلىككە باس يدىك. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى دا، قازاقستاننان اتتانعان نەبىر ساڭلاقتار كەۋدەسىن وققا توسىپ، وتان ءۇشىن، ەل ءۇشىن ەرىكسىز ءولىم قۇشتى. قازاقتىڭ قوس جۇلدىزى مانشۇك پەن ءاليا دا قازاق قىزدارىنا ۇلگى بولارلىقتاي ەرەن ەرلىكتەرىن پاش ەتتى. مەنىڭ ءوز ويىمنان جازىپ وتىرعان، بۇل تۋىندىم قازاق حالقىنىڭ ينەنىڭ كوزىندەي ءبىر بولشەگى ەكەنى قۇبا – قۇپ. ەگەر دە جەلتوقسان وقيعاسى بولماعاندا شە؟.... ىزعارلى سول ءبىر جەلتوقساننىڭ اش بورىدەي ازۋلى ارانى ايبات شەكپەگەندە، جابۋلى قازان جابۋلى كۇي كەشپەسى داۋسىز ەدى. ەگەمەندى ەل دەپ، سوعادى جۇرەگى دۇرسىلدەپ، قازاق جاستارى كەلەدى، الاڭعا ۇيمەلەپ دەمەكشى، جەلتوقسان جاستارىنىڭ قازاق حالقىنا الىپ بەرگەن ەگەمەندىگىنىڭ باستار بۇلاعىنىڭ قاينار كوزىن اشىپ بەردى دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. وسى ءبىر تاريحي شەجىرەدەن كەيىن، 1990 جىلدار قازاق حالقى ءۇشىن جاڭا ءومىردىڭ قۇتتى قادامى ورناعانداي ىسپەتتەس بولدى. 1991 جىلى قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن يەمدەنىپ، جەكە شاڭىراق كوتەرىپ، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ سىندى اسىل تۇلعانى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەتىپ سايلادى. مىنە، وسى ەگەمەندىك العاننان بەرى، قازاقستاننىڭ اتى الەمگە پاش ەتتى. التىن قاقپانىڭ ايقارا اشىلۋى - بۇكىل عالامشاردىڭ نازارىنا جول اشتى. كيەلى قازاق دالاسى قۇندى دۇنيەنىڭ، سارقىلماس مول قازىنا بايلىقتىڭ ءتۇپ تامىرىنا اينالدى. قازاقستان وسىنشاما از ۋاقىتتىڭ ىشىندە الەم جۇرتشىلىعىن ءوز ونە بويىنداعى ءمىنسىز قاسيەتىمەن باۋراپ الدى. نۇر - اعانىڭ باستاۋىمەن ىسكە اسىپ، زور ناتيجەگە سارقىلماس سارقىرامانىڭ سۋىنداي، ءمىز باقپاس جاسىل نۋىنداي، تاۋسىلماس كاۋسار بۇلاقتاي باستاۋ بولاتىن يگى ىستەر تىزبەگى ۇشان - تەڭىز. ەلباسىنىڭ ەلگە سىلتەر ەرەن ەستىلىگىنىڭ وڭ ورامى الىپ بايتەرەكتىڭ جاپىراعىنىڭ جايقالىپ وسۋىنە قازاق حالقىنىڭ ۇلەسى ەرەن. سوندىقتان دا مەن بولاشاعى مول شەكسىز داريا، كەلەشەگى كەڭ، ءمولدىر بۇلاقتاي، ايناداي الاشتىڭ ازۋلى قازاق ازاماتى بولعانىما ماقتان تۇتامىن! ۇلى ەلىم - قازاعىم ماڭگى – ماڭگى جاساي بەرسىن! مەنىڭ ەلىم – ماڭگىلىك ەل ەكەنىمە سەنەمىن! قازاعىمنىڭ بولاشاعى جارقىن بولسىن! ءبىز قازاقتىڭ بالاسى، ماقتان تۇتار پاناسى، نۇر – اعانىڭ باستاۋى، نۇرلى جولدىڭ ايناسى.
راحمەت!
اتامەكەن! تۋعان جەر! وتان! ەل تاعدىرى - ەر تاعدىرى دەمەكشى، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن، كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرىن ەرىكسىز جىر – جۇمباق قيسسا - داستانعا قوسىپ، قانشاما جاۋگەرشىلىك زاماننىڭ كۋاسى بولعان، ۇلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي، ەلىم، ۇلى الاش تەڭدەسسىز دانا - قازاعىم تۋرالى ءوزىمنىڭ قىسقاشا قىلقالام تۋىندىلارىمدى وي ەلەگىمنەن وتكىزبەسكە بولماس دەپ بەل بۋدىم. سوناۋ 550 جىل بۇرىن ىرگەتاسى قالانىپ، سۇراپىل سان مىڭداعان عاسىرلاردىڭ باستى كەيىپكەرى - قايتپاس قايسار قازاق حاندىعىنىڭ اتى ماڭگى وشپەس قۇندى دۇنيە ەكەنى حاق. ەل باسقارعان بي دە، بولىس تا، تاققا وتىرىپ، دانىشپان اقىلگويلىگىمەن، تىس جاۋدان قورعاي بىلگەن قايىرىمدى حان دا، داۋدىڭ ءتۇيىنىن رياسىز شەشە بىلگەن اۋىل اقساقالدارى دا ءدۇيىم قالىڭ قازاعىمنىڭ ماڭدايىنا قونعان التىننىڭ سىنىعىنداي ولشەۋسىز ب ا ق ەكەنى ءسوزسىز.
قازاق دەگەن ۇلى الاش دەپ ەستە،
سان عاسىرلار كۋاسى بوپ ەلەس تە؟
ماقتان تۇتام قازاق بوپ تۋعانعا،
بار عالامعا اتىم ءمالىم ەمەس پە؟... دەمەكشى، مەن دە تورتكۇل دۇنيەگە الەم نازارىن اۋدارا بىلگەن، قىزىعا دا، قىزعانىشپەن دە، كوز تىككەن ۇلى قازاقتىڭ قانى كەۋدەمدە، جۇرەگىم مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاق بالاسى بولىپ تۋعانىما اللاعا شەكسىز ريزامىن. ەل ەل بولىپ، مىقتى تۇعىرى بەكي باستاعان كەزدە، تاۋكە حان، ەسىم حان، قاسىم حان، جاڭگىر حان، ابىلاي حان، ءابىلحايىر حاندار ادىلدىگىمەن تاققا يەلىك ەتسە، تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بيلەر حالىق ءتۇيىنىن داۋ دامايسىز شەشە ءبىلدى. جوڭعار شاپقىنشىلىعىنىڭ حاندىق قۇرساۋىنان امان قالىپ، ەلدىڭ سانا - سەزىمىن ۇشقىنداتا وياتىپ، اعارتۋشىلىقپەن سارا جولعا بەت بۇرعان، ىبىراي التىنسارين، اباي قۇنانبايەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ سياقتى تۋما - تالانت دارابوزدارى قازاق ەكەنى ۇلى مارتەبە ەمەس پە؟... التى الاشتىڭ ازۋلى زياتكەرلەرى - ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، شاكارىم قۇدايبەردييەۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ سىندى اتىشۋلى ارىستار قازاقتىڭ جاقۇت - گاۋحارى ەكەنىن ماقتان تۇتامىن.
ادامزاتتىڭ ۇلى دا دانالارى،
بولعان ەدى 37 - ءنىڭ قۇرباندارى.
حالىق جاۋى اتانىپ اتتى ءبارىن،
ەل ءۇمىتىن اقتاعان جاناتتارى.
تەبىرەنتىپ، تولعانىپ، مەن جىرلايمىن،
ءوتتى عوي تالايلاردىڭ تارلاندارى.
ءوزدى - ءوزى بالتا شاۋىپ باسىنا،
قۇرتىپ الدى قازاقتىڭ الاشتارىن.
بەيىمبەت، ساكەن، ءىلياس،
ماعجاندا بار قيعاش قاس.
جەر جۇزىنە پاش ەتەر،
قازاق دەگەن ۇلى جاس.
اتالاردىڭ رۋحىنا،
تاعزىم ەتتىم ءيىپ باس.
نازىم، قۇرتقا، گۇلبارشىن اتقا قونعان،
ماڭعىستاۋدىڭ اقبوبەگى تاريحتا قالعان.
ۇلجان، زەرە، دومالاق، ءايشابيبى،
دينانىڭ دومبىراسىندا كۇي بوپ تارتقان.
كوركىنە مىنەزى ساي، وسى ءبىر كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي قازاقتىڭ سۇلۋ ارۋ - انالارىنىڭ اتى التىن ارىپپەن ماڭگى وشپەس بولىپ قالدى. اتام قازاق ايتسا ءسوز بەرمەس، بۋرابايداي وقجەتپەس، شۇيلىككەن قىران قۇستىڭ قاناتىنداي دەس بەرمەسى ايدان انىق. 70 جىلداي ورىستىڭ قۇرساۋىندا بولىپ، ەگەمەندىككە قول جەتكىزە الماي، ءبىر اعىمعا تاۋەلدىلىككە باس يدىك. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى دا، قازاقستاننان اتتانعان نەبىر ساڭلاقتار كەۋدەسىن وققا توسىپ، وتان ءۇشىن، ەل ءۇشىن ەرىكسىز ءولىم قۇشتى. قازاقتىڭ قوس جۇلدىزى مانشۇك پەن ءاليا دا قازاق قىزدارىنا ۇلگى بولارلىقتاي ەرەن ەرلىكتەرىن پاش ەتتى. مەنىڭ ءوز ويىمنان جازىپ وتىرعان، بۇل تۋىندىم قازاق حالقىنىڭ ينەنىڭ كوزىندەي ءبىر بولشەگى ەكەنى قۇبا – قۇپ. ەگەر دە جەلتوقسان وقيعاسى بولماعاندا شە؟.... ىزعارلى سول ءبىر جەلتوقساننىڭ اش بورىدەي ازۋلى ارانى ايبات شەكپەگەندە، جابۋلى قازان جابۋلى كۇي كەشپەسى داۋسىز ەدى. ەگەمەندى ەل دەپ، سوعادى جۇرەگى دۇرسىلدەپ، قازاق جاستارى كەلەدى، الاڭعا ۇيمەلەپ دەمەكشى، جەلتوقسان جاستارىنىڭ قازاق حالقىنا الىپ بەرگەن ەگەمەندىگىنىڭ باستار بۇلاعىنىڭ قاينار كوزىن اشىپ بەردى دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. وسى ءبىر تاريحي شەجىرەدەن كەيىن، 1990 جىلدار قازاق حالقى ءۇشىن جاڭا ءومىردىڭ قۇتتى قادامى ورناعانداي ىسپەتتەس بولدى. 1991 جىلى قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن يەمدەنىپ، جەكە شاڭىراق كوتەرىپ، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ سىندى اسىل تۇلعانى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەتىپ سايلادى. مىنە، وسى ەگەمەندىك العاننان بەرى، قازاقستاننىڭ اتى الەمگە پاش ەتتى. التىن قاقپانىڭ ايقارا اشىلۋى - بۇكىل عالامشاردىڭ نازارىنا جول اشتى. كيەلى قازاق دالاسى قۇندى دۇنيەنىڭ، سارقىلماس مول قازىنا بايلىقتىڭ ءتۇپ تامىرىنا اينالدى. قازاقستان وسىنشاما از ۋاقىتتىڭ ىشىندە الەم جۇرتشىلىعىن ءوز ونە بويىنداعى ءمىنسىز قاسيەتىمەن باۋراپ الدى. نۇر - اعانىڭ باستاۋىمەن ىسكە اسىپ، زور ناتيجەگە سارقىلماس سارقىرامانىڭ سۋىنداي، ءمىز باقپاس جاسىل نۋىنداي، تاۋسىلماس كاۋسار بۇلاقتاي باستاۋ بولاتىن يگى ىستەر تىزبەگى ۇشان - تەڭىز. ەلباسىنىڭ ەلگە سىلتەر ەرەن ەستىلىگىنىڭ وڭ ورامى الىپ بايتەرەكتىڭ جاپىراعىنىڭ جايقالىپ وسۋىنە قازاق حالقىنىڭ ۇلەسى ەرەن. سوندىقتان دا مەن بولاشاعى مول شەكسىز داريا، كەلەشەگى كەڭ، ءمولدىر بۇلاقتاي، ايناداي الاشتىڭ ازۋلى قازاق ازاماتى بولعانىما ماقتان تۇتامىن! ۇلى ەلىم - قازاعىم ماڭگى – ماڭگى جاساي بەرسىن! مەنىڭ ەلىم – ماڭگىلىك ەل ەكەنىمە سەنەمىن! قازاعىمنىڭ بولاشاعى جارقىن بولسىن! ءبىز قازاقتىڭ بالاسى، ماقتان تۇتار پاناسى، نۇر – اعانىڭ باستاۋى، نۇرلى جولدىڭ ايناسى.
راحمەت!
You Might Also Like
-
1. يدەال گاز. مولەكۋلا - كينەتيكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى تەڭدەۋى.2. قاتىناس ىدىستار. سۋ قۇبىرى 7 سىنىپ فيزيكا
