مەنىڭ كۇيەۋ بالام ءبىر ماشينا وتىن ۇرلادى
ۆەنيا زيابليسكيي الاسا بويلى، جىلپىڭ ءارى اشۋشاڭ جىگىت ەدى، ايەلىمەن، ەنەسىمەن مىقتاپ جانجالداسىپ قالدى.
ۆەنيا ساپاردان قايتا ورالسا، ونىڭ بىلعارى پالتو الۋعا ارناپ جيناپ جۇرگەن اقشاسىنا ايەلى سونيا وزىنە جاساندى قارا ەلتىرى پالتو ساتىپ الىپ قويعان. مۇنىسىن ول ۆەنياعا بىلايشا ءتۇسىندىردى:
— جاڭا عانا كەلىپ تۇسكەن پالتونى جۇرت تالاسىپ-تارماسىپ الىپ جاتىر ەكەن... ويلانا-تولعانا كەلە مەن دە بىرەۋىن الىپ قالدىم. مۇنىم دۇرىس قوي، ۆەن؟..
— الدىم دە؟ — ۆەنيا جاقتىرماي قاباعىن شىتتى. — الدىمەن ويلانىپ، سونان كەيىن بارىپ العانىڭ دۇرىس بولعان. — ۆەنيانىڭ بىلعارى پالتونى جەلبەگەي سالىپ، دەمالىس كۇنى سەلونى ارالاپ شىقسام-اۋ دەگەن ارمانى كەلمەسكە كەتتى راقمەت. ەركەگىڭدى ويلاعان ەكەنسىڭ... يتتەن جارالعان.
— مۇنىڭ قالاي؟
— مۇنىم سولاي، ءبارى دە ورنىندا. راقمەت دەيمىن.
— نە دەپ ءۇرىپ تۇرسىڭ؟
— ۇرگەن كىم بار؟ ءبارى دە ورنىندا — دەدىم عوي! سەنىڭ البا-جۇلبا بوپ جۇرگەن ءتۇرىڭ مىناۋ، ارينە، پالتو كەرەك... پالتوسىز قالاي جۇرمەكسىڭ. پالتوسىز ءجۇرۋ دەگەن ولىممەن تەڭ ەمەس پە!..
بىلقىلداعان ەتجەڭدى، دوڭگەلەك ءجۇزدى سونيا شەشەسىنە شاعىم ايتۋعا كەتتى.
— مام، كوردىڭ بە انانىڭ قانداي ونەر كورسەتىپ جاتقانىن. پالتو ساتىپ الدىڭ دەپ جەر-جەبىرىمە جەتپەسى بار ما! سونيانىڭ جاسى وتىزدان اسىپ بارا جاتسا دا جاس بالادان جامان، شەشەسىنە جۇگىرىپ كەلىپ شاعىم ايتاتىن ادەتى. —ارامتاماقتار دەيدى!
ۆەنيانىڭ ەنەسى تۇپكى بولمەدەن شىعا كەلدى، جاسى الپىستا، بۇل دا دوڭگەلەك ءجۇزدى كەلگەن، قارۋلى، ادۋىن، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى مىعىم قاي جاعىنان بولسىن وتە مىقتى ادام. كەزىندە كولحوزداستىرۋ ىسىنە دە اتسالىسقان.
— مۇنىڭ نە سەنىڭ، ۆەنيامين-اۋ؟ — دەدى ەنەسى تەپسىنىپ.
— سەنەن باسقا ەركەك بولسا بۇعان قۋانباس پا ەدى...
— مەن دە قۋانىشتىمىن! قۋانعانىم سونشالىق، سەلونىڭ ەكى كوشەسىن تىر جالاڭاش شىر اينالىپ شىعۋعا ءازىرمىن.
— ەگەر تۇسىنىگىڭ جەتپەيدى ەكەن، وندا ايتقانعا قۇلاق سال! — ەنە داۋسى وكتەم شىقتى. — جاقسى كيىنگەن سۇلۋ ايەل — ەرىنىڭ ءسانى. سەنىڭ وسىنى ويلاۋىڭ كەرەك ەمەس پە! سيىقسىز نەمە-اۋ.
ۆەنيانىڭ سيىقسىز ەكەنى راس-تى. (بويى تاپال، قاتپا، شيكىل سارى... ونىڭ ۇستىنە اقساق: بالا كەزىندە سوقادا تىركەۋشى بوپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە ۇيىقتاپ كەتىپ اڭىزعا قۇلاپ تۇسكەندە اياعىن سوقا جانشىپ كەتكەن). سيىقسىز دەپ وسىنداي كەمتارلىعىن ايتقاندا ۆەنيانىڭ قانى قايناپ كەتتى. قاتتى اشۋلاندى.
— ءيا، سولاي، ارينە، سىزدەر ەركەكتىڭ ءسانىن قالاي ەنگىزۋدى بىلەسىزدەر. سىزدەر ولاردىڭ ەكەۋىن سانىنە كەلتىرىپ ۇلگەرگەنسىزدەر... — ۆەنيانىڭ اتاسى دا، سونيانىڭ بۇرىنعى كۇيەۋى دە وتىرىپ شىققان-دى. اتاسى ىشىپ-جەپ قويعانى ءۇشىن، سونيانىڭ بايى ماس بولىپ توبەلەسكەنى ءۇشىن سوتتالعان. ۇزىن-قۇلاققا قاراعاندا، بايىن دا، كۇيەۋ بالاسىن دا سوتتاتۋعا ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنانىڭ ءوزى سەبەپكەر بولعاندى.
— ءوشىر ءۇنىڭدى! — دەدى ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا ىزبارمەن. — جاعىڭدى قارىستىرا قويارمىن. — شيكى وكپە. ماڭقا نەمە.
نە بولعانىن بىلمەي ءوزىن-وزى ۇمىتقان ۆەنيا جەر بەتىنەن شارق ۇرا كوتەرىلىپ كەتكەندەي بولدى. سونان سوڭ ەنەسىنە بيىكتەن قارشىعاشا ءشۇيىلدى.
— سەن ماعان قاي بەتىڭمەن داۋىس كوتەرمەكسىڭ؟! كارى سالداقى...
بۇل ءۇشىن وتىرعىزىپ قويۋعا دا بولاتىنىن سونيا ءا دەگەندە بىلمەي قالدى. تەك شەشەسى ءۇشىن قاتتى ىزالاندى.
— پا، شىركىن، جاس ەكەن عوي! — دەپ دۇرسە قويا بەردى. — جاسىڭ جيىرما سەگىزدە بولسا دا، الدەن-اق تەكە ساسيسىڭ.
الگى ءسوزى ءۇشىن ۆەنيانى وتىرعىزىپ قويۋعا بولاتىنىن ەنەسى اڭعاردى.
— سولاي ما... سەن نە دەدىڭ؟ مەنى سالداقى دەدىڭ عوي؟ جارايدى! سالداقى دەيدى؟ كۋالەردىڭ كوزىنشە. ول ميليسياعا ارىز جازباق بولىپ تۇپكى بولمەگە كىرىپ كەتتى. — سالداقى دەگەنىڭ ءۇشىن سازايىڭدى تارتتىرامىن! — دەپ ايعايلادى... داۋىسى دىرىلدەپ ەستىلدى. — كورسەتەيىن مەن ساعان كورەسىڭدى!..
— ەيدا! ەيدا جاز، جازباساڭ ءىشىڭ كەبەدى عوي بىلايشا ۆەنيا ازداپ قورىقتى دا. نە دەپ بولادى. ول اۋدانداعى باستىق بىتكەنمەن تۇگەل تانىس. — ساعان كىسى سوتتاتۋ دەگەن ناسىباي اتقانمەن بىردەي.
— مەن العاشقى كولحوزداردى قۇرعانمىن، ال سەن مەنى سالداقى دەيسىڭ! — ەنەسى ەسىك كوزىندە تۇرا قالىپ شاپتىقتى.
— اقساقتىعىنا دا قاراماي ماشينادا جۇمىس ىستەيدى دەپ مەن تۋرالى گازەتكە دە جازىلعان! ۆەنيا دا جۇدىرىعىمەن كوكىرەگىن تۇيگىشتەي ايعايلادى. — مەنىڭ ون بەس جىلدىق ەڭبەك ستاجىم بار!
— جارايدى. ول ساعان اندا بارعاندا كەرەك بولادى.
"انداڭ قاي جەر سەنىڭ؟!انداڭ نە، سالداقى-اۋ؟"
— الدىمەن وتىرعىزىپ ال! سوندا مەن ويلانىپ كورەيىن قايدا كەرەك، قايدا كەرەك ەمەس ەكەنىن. جالماۋىز...
— وتىرعىزامىز، — ەنەسى تاعى دا قالش-قالش ەتتى. ءسويتتى دە ارىزىن جازۋعا كەتتى. الايدا ىلە-شالا قايتىپ كەلىپ تاعى دا ايعايعا باستى:
سەن ءبىر ماشينا وتىن اكەلگەنىڭدى بىلەمىسىڭ؟! ونى قايدان الدىڭ؟! قايدان دەيمىن؟!
— سەنى جىلىتايىن دەپ اكەلگەنمىن...
— قايدان الدىڭ؟! — ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا ەكىلەنە ايعايلادى.
— ساتىپ الدىم!
— اقشانى قايدان الدىڭ؟ العان ەڭبەكاقىڭدى تۇگەلدەي ۇيگە تاستاپ كەتكەنىڭ كانە! اعاشتى سەن مەملەكەت ورمانىنان تەگىن قيدىڭ. ءسويتىپ ءبىر ماشينا اعاشتى ۇرلاپ اكەلدىڭ!
— جارايدى، سولاي-اق بولسىن، ءىزىن سۋىتپاي ءتيىستى جەرگە سوندا نەگە ايتا قويمادىڭ؟ ول اعاشتى ءوز وتىڭا جاعا وتىرىپ نەگە ۇندەمەدىڭ؟
— مەن ءبىر جاپپانىڭ استىندا كىممەن بىرگە تۇرىپ كەلگەنىمدى ەندى عانا ءبىلدىم.
— ە-ە... بۇلاڭ قۇيرىققا سالدىم دەسەيشى. ەگەر وتىرادى ەكەنمىز، وندا اباقتىدا بىرگە وتىراتىن بولدىق: ۇرلاعان مەن، ۇرلىقتى پايدالانعان سەن. ماعان ءۇش جىل ساعان كەم دەگەندە ءبىر جارىم جىل. سولاي. زاڭدى ءبىز دە بىلەمىز.
— جو-وق، سەن ونى ءالى بىلە قويعان جوقسىڭ!.. وتىرعاندا بىلەسىڭ.
ەنەسى ايتقانداي-اق اۋدانعا، ميليسياعا ارىز اپارىپ قايتتى. ءبىراق ءبىر ماشينا وتىن جايىندا ەشتەڭە ايتا الماعان سياقتى. ونداعىلار ارىزدى ازىرگە وتباسى ۇرىس-كەرىسىنەن باسقا ەش نارسە جوق بولعاندىقتان، ونى سوۆحوز ديرەكتورىنا بەرىڭىز دەگەندى ايتقان. شىنىندا دا، العاشقى كەلگەن ارىز بويىنشا ادامدى بىردەن قىلمىستى جاۋاپقا تارتۋعا بولمايتىن ەدى. ەگەر بۇل ايىپ قايتالانسا ول ماس كۇيىندە بولسا... ءبىر ءسارى. ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا سالىپ ۇرىپ سوۆحوز ديرەكسياسىنا باردى.
ۆەنيا ديرەكسياعا شاقىرىلدى.
سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الدىندا ەنەسىنىڭ ارىزى جاتىر. ورىنباسار جاس جىگىت ەدى، سول جاستىعى جانە ءجون بىلەتىندىگى ءۇشىن ۆەنيا مۇنى سىيلايتىن-دى.
— سىزدەردە قانداي وقيعا بولعان ەدى؟ ۇستىڭنەن ارىز ءتۇستى...
— ارىز! ول وزدەرى مۇزداي كيىنگەن، تورت قۇبىلاسى تۇگەل... الگى بىرەۋلەردىڭ ارىزى دا، — شىنىن ايتا باستادى. — ال مەندە وسى ۇستىمدەگىدەن بوتەن لىپا جوق. ءوزىم ءوز بولعالى 160 سومعا بىلعارى پالتو الىپ ساتىپ كيەيىنشى دەپ اقشا جيناعان ەدىم، سول اقشاما ايەلىم وزىنە پالتو ساتىپ الىپ قويىپتى. ونىڭ ءوزىنىڭ جاقسى، قىستىق پالتوسى دا بار بولاتىن.
— سولاي-اق بولسىن، ال بىرەۋدى بالاعاتتاۋدىڭ، بوقتاۋدىڭ نە كەرەگى بار؟
— مۇنداي قورلىققا كىم شىداپ تۇرماق. تىرنەكتەپ جيناپ-تەرگەنىمدى جۇتىپ قويسا. مونشادان شىققاندا ءبىر جۇتىم اراق الىپ ىشۋگە قيمايتىن ەدىم، وعان ول وزىنە پالتو ساتىپ العان. پالتوسى بار بولا تۇرا! جوق بولسا ءبىر ءسارى. پالتوسى بار عوي! سوندا نە جازباق ارىزىندا!
— جازىپ باققان...
ۆەنيا ەنەسىنىڭ ءبىر ماشينا وتىندى مۇندا ءسوز ەتپەگەنىن وسى ارادا اڭداعانداي بولدى. جاسىرعان.
— ۇجىمداستىرۋدى قولدان اتقاردىم دەپ تە جازعان بولار؟
— جازعان، ارينە... نە دەگەنمەن دە... كەرەگى نە ەدى، بالاعاتتاپ، جاسى ۇلكەن ادام عوي. ال پالتو ساتىپ السا، العان ەكەن! ول دا جۇمىس ىستەيدى ەمەس پە، ايەلىڭدى ايتامىن.
— ول الپىس سوم اكەلەدى، جىلى جەردە وتىرادى، ال مەن از دەگەندە ءجۇز جيىرما سوم اكەلەمىن. بۇل نورماداعىدان دا ارتىق. جارايدى، مەن ودان اقشا الماي-اق قويايىن! اپىر-اۋ، ەندى جان بولىپ مەنىڭ دە بىردەڭە الۋىم كەرەك قوي! ولار العان كيىمدەرىن كيسە ەكەن-اۋ! ساتىپ الادى دا ساندىققا توعىتا بەرەدى. مەن بولسام جۇرت كوزىنە كورىنۋگە ۇيالىپ جۇرگەن ءتۇرىم مىناۋ. ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى نە دەرىن بىلمەدى. ول ۆەنيانىڭ بار شىندىقتى جايىپ سالعانىنا سەندى.
— ءبارىبىر كەرەگى جوق، ۆەنيامين. مۇنىمەن سەن ەشنارسەنى دالەلدەي المايسىڭ. ايەلىڭمەن سويلەس... ول نە ايتار ەكەن؟ جاس ايەل عوي تۇسىنەر...
— ول دەگەن نە! ونىڭ قولىندا تۇرعان دانەڭە جوق. بار پالە مىنادا، — ۆەنيا ارىزدى نۇسقاپ يەك قاقتى.ءبارىن دە جاتقىزىپ ورگىزەتىن وسى.
اڭگىمە وسى سياقتى سارىندا ءوتتى، ۆەنيامين كونتوردان ءسال دە بولسا جانى سەرگىگەندەي بولىپ شىقتى. ءبىراق ەنەسىنە دەگەن وكپەسى، اشۋ-ىزاسى كەمىگەن جوق.
"مۇنداي دا اجداھا بولادى ەكەن، — دەپ ويلادى ۆەنيا، — وتىرعىزۋ دەگەنىڭ بۇعان بۇيىم ەمەس. نە دەگەن قاسكۇنەم جان دەسەڭشى! ءومىر بويى ىستەپ كەلە جاتقانى جامانشىلىق سالداقىنىڭ. مۇنداي جاننىڭ بارىنان جوعى جاقسى ەمەس پە"
ۆەنياعا دوسى عانا ەمەس، جاقسى جولداسى كولكا ۆولوبۋيەۆ كەزدەسە كەتتى.
— ساعان نە بولعان؟ — ءبىر تاماشاسى، كولكا ءاماندا اۋزىن اشپاي بۋلىعا سويلەيدى. كىمگە دە بولسا كوزىن ءسال سىعىرايتا، جىلى قارايدى. جىگىتتىڭ مىنەزى سولاي.
— نەنى ايتاسىڭ؟
— الدەقالاي... وق تيگەن تورعايعا ۇقساپ قالىپسىڭ. قاي جاقتان كەلەسىڭ سەكەكتەپ؟
— كونتوردان. — ۆەنيا وعان باستان-اياق ءبارىن ايتتى. — بىلعارى پالتومەن قوش ايتىسقانىن، ۇي-ىشىمەن قالاي جانجالداسقانى، ەنەسىنىڭ ونى وتىرعىزباق بولعانى ەشتەڭە قالدىرعان جوق.
— ەكەۋدىڭ باسىنا سۋ قۇيعان ەدى، ول از بولعان عوي. — دەدى كولكا ءتىسىن قايراپ. — ءجۇر كەتتىك، ىشەلىك.
ۆەنيا ىركىلگەن جوق ءجۇرىپ كەتتى.
ءىشىپ بولعان سوڭ كولكا تۇنجىراعان كوكشىل كوزدەرىن سىعىرايتا وتىرىپ ۆەنياعا اقىل ۇيرەتە باستادى.
— قۇيرىعىنا ءمۇساتىر قىستىرۋ كەرەك ونىڭ. تەك ءىز قالدىرما. ايتپەسە ولار سەنى ءتۇتىپ جەپ قويادى. وزىڭە شۇيىلگەن شاقتا كەمپىردى بىرەر رەت زارەسىن ۇشىرا قورقىت... بولمايدى ەكەن، ولار سەنى ەرتتەپ ءمىنىپ الادى. قايدا جەكسە سوندا كەتەتىن ەسەگى بولاسىڭ دا قوياسىڭ.
ۆەنيانى اشۋ قىسىپ، قانى قايناپ كەتتى. تۇيەنىڭ جارتى ەتىندەي سونيادان كورگەن قورلىعى كوپكە دەيىن نە تيمەي، نە قويماي يت اۋرەگە سالىپ، نە "بولادى"، نە "بولمايدى" جوق، قاقپانىڭ الدىندا "مياۋلاتىپ" قويعانى ءبارى دە بىردەن ەسىنە تۇسە قالدى. جوق، شىنىندا دا ءبارىن ءبىر قالىپقا كەلتىرۋ كەرەك. ويتپەيىنشە ءۇي يەسى بولعانى قايسى مۇنىڭ! ەسەك دەپ كولكا دۇرىس ايتتى.
— بارا سالا بىرەۋلەرگە ءمۇساتىر قىستىرامىن. — دەدى ول. اقساڭداي باسىپ ۇيىنە كەلدى. ىزا، قورلىق كوكىرەگىنە سىيماي بارادى.
"تاپقان ەكەنسىڭدەر اقىماقتى! ءيتتىڭ كۇشىكتەرى. ونىمەن دە تۇرماي ميليسياعا جۇگىرەدى! سالداقى!" سونيا ۇيدە جوق ەكەن.
— ول قايدا كەتكەن؟ — دەپ سۇرادى ۆەنيا.
— مەن قايدان بىلەيىن، — دەپ ەنەسى شاپ ەتە ءتۇستى. بۇل ەكى ورتادا كونتورداعى ءۇي سىپىرۋشى بۇعان: ميليسيادا ۆەنياعا ونشا ۇرىسپاپتى دەگەن حابار جەتكىزگەن-دى. (بۇل قالاي: ليزاۆەتا جۇمىس ىستەمەگەلى بەس جىل، سوندا دا باسقالار ونىمەن ەسەپتەسەتىن: ىبىر-سىبىرىنا ارالاسىپ، ءتىپتى بۇدان قايمىعاتىن دا.) ول ماعان ەسەپ بەرمەيدى.
— قىسقارت! — دەپ اقىردى ۆەنيا تابالدىرىقتا تۇرىپ. — تىم كوبىرەك وتتاپ، بىلشىلدايتىن بولىپ بارامىز!
ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا كۇيەۋ بالاسىنا تاڭىرقاي قارادى.
— بۇل نە؟ ءىشىپ العاننان ساۋمىسىڭ؟
ۆەنيانىڭ باسىنا ءبىر تاپقىرلىق وي كەلە قالدى. ول اۋلاعا شىعىپ سارايدان بالعا، ونشاقتى جۋان شەگە تاۋىپ الدى. ءبارىن دە قالتاسىنا سالىپ، قايتادان ۇيگە كەلدى.
— انە بىرەۋ نە زات؟ — دەپ سۇرادى ول جايمەن.
— ول قانداي زات؟ قايدا؟ — دەپ ءىلىپ اكەتتى ەنەسى.
— دارەتحانانىڭ.... جوعارعى جاپسارىندا تىعۋلى تۇرعان قىزىل شۇبەرەك نە؟
ەنەسى دارەتحاناعا قاراي ۇمتىلدى. ۆەنيا ونىڭ سوڭىنان ەردى.
ەنەسىنىڭ دارەتحاناعا كىرە بەرگەنى سول ەدى، ۆەنيا ەسىكتى سىرتىنان جابا قويدى. سودان سوڭ ونى شەگەلەي باستادى.
ەنەسى ايعاي سالدى.
— ءبىراز وتىرا تۇر، ويلان، — دەيدى ۆەنيا. — بىرەۋدى وتىرعىزۋعا ءوزىڭنىڭ دە جانىڭ قۇمار ەدى. ەندى سونىڭ نە ەكەنىن وز باسىڭنان كەشىپ كور. — ەسىكتى اشىلماستاي ەتىپ شەگەلەپ بولعان سوڭ ءۇيدىڭ ەسىگى الدىنا كەلىپ وتىرىپ، سونيانى كۇتتى.
— اتتان! — ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا ايعاي سالدى. — قايداسىڭدار، جاراڭدار، قۇتقارىڭدار! اشىڭدار ەسىكتى!
— باقىر، باقىرا ءتۇس... سەنىڭ داۋسىڭدى ەستىپ جاتقان ەشكىم جوق.
— قايداسىڭدار، جۇرتىم-اۋ، مەنىڭ كۇيەۋ بالام ءبىر ماشينا اعاش ۇرلاعان. كۇيەۋ بالام اعاش ۇرلادى! — دەپ قاقساپ تۇر ەنەسى.
ۆەنيا قوقان-لوقىمەن:
— ايعايدى قويماساڭ، ءقازىر سول تۇرعان جەرىڭدە ورتەيمىن. — دەدى. ەنەسى جىم بولدى، تەك:
— جەتەر ەندى، ۆەنكا!.. — دەدى.
— قورقىتپاقسىڭ عوي؟
— جوق، قورقىتقانىم ەمەس، تاپ وسىڭنىڭ ءوزى ءۇشىن دە ەشكىم ماڭدايىڭنان سيپاي قويماس.
ۆەنيانىڭ كوزىنە اناداي جەردە جاتقان ءبىر ءتۇيىر اك تۇسكەن ەدى، سونى الا سالا دارەتحانانىڭ ەسىگىنە:
"1969 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا پلومبا سوعىلدى. اشۋعا بولمايدى" دەپ جازىپ قويدى.
— ۆەنكا دەيمىن!
— ءقازىر ەندى سەنىڭ سونياڭدى ۇيتەمىن... ەندى ول كىرەرگە تەسىك تابا المايدى. قارا ەلتىرىنىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، مەنى قاقپاقىلداۋعا كونە بەرەتىن ەسەك دەيسىڭدەر عوي؟ ۇيگە مەن قانشاما اقشا اكەلدىم، سوندا دا ماعان ءجىبى ءتۇزۋ ءبىر كوستيۋم ساتىپ اپەردىڭدەر مە؟
— سەن دايىن دۇنيەگە كەلىپ كۇمپ ەتە قالدىڭ ەمەس پە؟
— مەن لىپاسىز تىر جالاڭاش كەلگەن بولسام، سول تىر جالاڭاش كۇيىمدە قالماس پا ەدىم. مەنى وزىمە ءبىر كويلەك ساتىپ الاتىن اقشا تاپپادى دەگەنگە كىم سەنەدى. سەن باسقالاردى كۋلاككا تارتتىڭ. ال بارىپ تۇرعان كۋلاك مىنا سەنىڭ ءوزىڭسىڭ! دۇنيە دەگەن ساندىقتارىڭا سىيماي كەتتى.
— سەنىڭ تاپقان دۇنيەڭ ەمەس ول!
— سەن تاپقان ەكەنسىڭ عوي؟ بايىڭ كىم ءۇشىن ۇرلادى؟ ال ول ساعان كەرەك بولماي قالعان ەدى، سوتتاتىپ، وتىرعىزىپ قويدىڭ. ەندى ءوزىڭ وتىرىپ كور. ءۇش تاۋلىك وتىراسىڭ. قولىما مىلتىق الىپ ساعان ەشكىمدى دە جىبەرمەيمىن. بۇل سەنى وتىرعىزعانىم. سويقاندىعىڭ ءۇشىن.
— بولدى عوي ەندى، ۆەنكا!
— سولاي. دىبىسىڭدى شىعارادى ەكەنسىڭ، سورىڭدى سورپاداي قايناتامىن.
— كەمپىر ادامدى بۇلايشا قورلاۋ دەگەن قايدا بار؟!
— سەن جۇرتتى كارى دەمەي، جاس دەمەي ءومىر بويى قورلاپ كەلەسىڭ.
ۆەنيا سونيانى تاعى ءبىراز كۇتتى دە، كەلمەگەن سوڭ ونى سەلودان ءوزى ىزدەپ شىقتى.
— تىرپ ەتۋشى بولما! — دەپ بۇيىردى ول ەنەسىنە.
ول كۇنى ۆەنيا ايەلىن تابا المادى. ەنەسىن كورشىلەرى "اباقتىدان" بوساتىپ جىبەردى.
سوت دۇرمەكتى ءوتتى. كلۋبتا جۇرتقا جاريا، اشىق جۇرگىزىلدى.
سوتتا ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا جىلادى، تاعى دا ءوزىنىڭ العاشقى كولحوزداردى قۇرىسقانىن ايتتى، سونداي-اق "اباقتىدا" وتىرىپ باستان كەشكەن ازابىن بايان ەتتى، ۆەنيانى قالايدا قاماۋعا الۋدى قالايتىنىن ءبىلدىردى. ءبىراق اۋىلداستارى بۇعان قارسى بولدى. ۆەنيانى كورى-جاس جۇدىرىقتايىنان تۇگەل بىلەتىن، جەتىم بوپ وسكەنىن ايتتى، ءوزى ەلگەزەك جۋاس، ەشكىمدى ماڭدايىنان شەرتكەن ەمەس دەستى... جازا بەرۋ كەرەك شىعار، ارينە، ءبىراق اباقتىعا وتىرعىزۋ وبال! كوپتەن بەرى زەينەتكەر، كوپكە سىيلى، بايىپتى قارت سولدات ميحايلو كۋزنەسوۆ تەبىرەنە سويلەدى:
— ازامات سۋديالار! — دەدى ول. — مەن ۆەنكانىڭ اكەسىن بىلەتىن ەدىم، ول قان مايداندا جاۋعا قارسى ەرلىكپەن قازا تاپتى. شەشەسى كولحوزدا جان اياماي ەڭبەك ەتتى، ول دا قايتىس بولدى. ۆەنكانىڭ ءوزى ون جاسىنان ەڭبەككە ارالاستى. ازاماتشا كيسەليەۆانى الار بولساق... ول انەكي جىلاپ وتىر، بىلەمىز، قارتايعاندا دارەتحاناعا قامالۋ دەگەندى قۇداي ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن، ال سولاي دا بولسا، ءوز باسى ءومىر بويى ماڭدايى تەرلەپ جۇمىس ىستەپ كورگەن جان ەمەس. قازىرگىسى دە سول الاتىن زەينەتاقىسى مەنىكىنەن كوپ، ال مەن بولسام، ءۇش بىردەي سوعىستى باستان كەشتىم: ونە-بويىمدا ساۋ-تامتىق جوق...
— مەن كەدەي وتباسىنان شىققانمىن! — دەپ شاڭق ەتە قالدى ليزاۆەتا ۆاسيليەۆنا. — مەن العاشقى كولحوزداردى...
— مەن دە كەدەي وتباسىنان شىققانمىن. — دەدى ميحايلو. — كولحوزدى ۇيىمداستىرۋعا سەن ءبىرىنشى بولىپ قاتىسساڭ، مەن كولحوزعا ءبىرىنشى بولىپ كىرگەنمىن. سەنىڭ قوعامعا سىڭىرگەن ەرەكشە ەڭبەگىڭ قانداي؟ سوعىس كەزىندە اۋىلداعى كووپەراتيۆتىڭ پرەدسەداتەلى ەدىڭ تاماعىڭ توق، كويلەگىڭ كوك بولدى، ءبىز مۇنى دا بىلەمىز. ال جۇدىرىقتاي ۆەنيا ءوز بەتىمەن كۇنەلتتى... مۇنى باعالاي ءبىلۋ كەرەك. باعالاماسقا بولمايدى. وتىرعىزۋ وڭاي ەكەن، سوندا نە دەپ وتىرعىزادى. ول ءوزى ءارى مۇگەدەك.
— ونىڭ العان العىسىنىڭ ءوزى وننان اسادى! الدىڭعى قاتارلى ەڭبەك يەسى ەكەنى ءاربىر مەرەكە سايىن اتاپ وتىلەدى! — دەگەن داۋىستار ەستىلدى زالدان.
وسى مەزەتتە ۇستەل باسىنان ۇستىندە ءساندى كاستومى بار، كەلبەتى كەلىسكەن جۋان بىرەۋ تۇرەگەلدى. ءبارىن دە ءوزى ءبىلىپ تۇرعانداي-اق، زالعا كوز جىبەردى.
— قىمباتتى جولداستار! ءبارى دە تۇسىنىكتى: سىزدەردىڭ اۋىلداستارىڭىز قويدان قوڭىر، جۋاس، سۇيكىمدى بالا ەكەن... — ول وسىلايشا باستاپ، بۇدان ارى كوسىلە سىلتەدى! — قىلمىستى ءارقاشاندا اسقىندىرماي، جەڭىل كەزىندە جازالاعان دۇرىس، ال تاپ مىنا جاعدايدا ونىڭ پايداسى دا بار، — دەپ ءبىر قويدى. مىسالدار كەلتىردى، وسى سياقتى كورەر كوزگە موپ-موماقان بالالار پىشاق جۇمساي باستاعاندا، قوعام ءۇشىن ساقتىق كەرەك دەگەندى ايتتى...قانىنا قارايعان وسى جىگىتتىڭ تاعى دا ماس بولا ءىشىپ، قولىنا بالتا الماسىنا كوزدەرىڭىز جەتە مە، كانە، ايتىڭدارشى؟ نەمەسە، ءتىپتى مىلتىق كەزەنبەسىنە كىم كەپىل؟ ءبىر ۇيدە ەكى عانا ايەل ەكەن. ويلاڭىزدارشى...
— ول اراق ىشپەيدى...
— سوندا ول قولىنا بالعا الىپ، ەنەسىن دارەتحاناعا قاماپ قويعاندا گازدى سۋ ءىشىپ بارعان بولعانى ما؟ وندا دا قوعامعا ەڭبەگى سىڭگەن قارت ادامدى! سونداعى جازىعى نە ونىڭ؟ ايەلى بۇعان بىلعارى پالتو اپەرمەي، وزىنە پالتو ساتىپ العانى ءۇشىن بە؟
ۆەنيانىڭ وتىرعان ورىندىعى شايقالا سىقىرلاپ كەتتى. زالداعىلاردىڭ ءبىرسىپىراسى ۆەنكا ەندى قامالاتىن بولدى دەستى.
— جوق، جولداستار! سوتتالۋشىنىڭ بۇل ءىسىن ءقازىر اياقسىز قالدىرساڭ — بۇل ءبىزدىڭ وعان جاسالعان قايىرىمدىلىعىمىز بوپ تابىلماق. ەڭ ابزالى، ءقازىر سوتتاۋ. سوندا ءبىز ونى ۇلكەن قاتەردەن اراشالاپ الىپ قالعان بولامىز. بولمايدى ەكەن ول ءبىر پالەگە تاعى ۇرىنادى.
كەلبەتتى ازامات ءسوزىنىڭ سوڭىندا ۆەنكاعا ءۇش جىل بەرۋدى ۇسىندى.
وسى ساتتە تاعى دا ميحايلو كۋزنەسوۆ ورنىنان تۇردى.
— جولداس، ءسىز ءبارىن دە وتە دۇرىس ايتتىڭىز. الايدا مەن ۇلى وتان سوعىسىنان مىناداي ءبىر كىشكەنتاي شىندىقتى مىسالعا كەلتىرەيىن. بىزدە جاسى جيىرمالار شاماسىندا، وسى ۆەنكا سياقتى ناشەكى ءبىر سولدات بولدى. شابۋىلعا شىققانىمىزدا سول سولدات قورقىپ، قولىنداعى ۆينتوۆكاسىن لاقتىرىپ جىبەرگەن بويى ەكى قولىمەن باسىن ۇستاپ قۇلاي كەتتى. ساياسي جەتەكشىمىز ونى تاباندا اتىپ تاستاماق بولعاندا، ءبىز، ەگدە سولداتتار ارا ءتۇسىپ الىپ قالدىق. ورنىنان تۇرعىزىپ العاننان كەيىن، ول دا بىزبەن بىرگە جۇگىرىپ كەلە جاتتى... كەرەمەتتى قاراڭىز! ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزشە ول ەكى ءفاشيستى تۇيرەپ ءولتىردى. فاشيستەر — ەڭگەزەردەي، ال الگى فاميلياسىن ۇمىتتىم، وسى ۆەنكاداي-اق بالا. وعان مۇنداي كۇش قايدان كەلدى! مەن مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم ادام اياق استىنان وسالدىق ءبىلدىرىپ پالەگە تاپ بولسا، ونى قايتىپ وڭالماستاي كورەمىز. بۇل ارادا اسىعىستىق جاساماۋ كەرەك، ول ءالى دە بولسا وزىنە-وزى كەلىپ وڭالادى. جولداس، ءسىز ءوزىڭىز سوعىستا بولعان با ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى ميحايلو ودان ءسوز سوڭىندا.
كەلبەتتى ازامات بۇل سياقتى قابىندى مىسالعا ونشالىقتى ايىلىن جيا قويعان جوق. تۇسىنگەندەي بوپ ەزۋ تارتتى.
— مەن سوعىستا بولدىم، جولداس. بۇل ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا جاۋابىم. ەندى ءسىز كەلتىرگەن مىسالعا توقتالالىق. بۇل.. ارينە، ەلەۋگە تۇرارلىق، ناقتى مىسال، ءبىراق بۇل ارادا ءوز ورنىن تاۋىپ تۇرعان جوق. مۇندا ءسىز، بىلايشا ايتقاندا، قۇدايدىڭ بەرگەن سىيىن بوتقامەن شاتاستىرىپ الدىڭىز. — كەلبەتتى ازامات مىرس ەتىپ كۇلىپ قويعان ەدى، سول ءسات ونىڭ جۋان قارنى دا سولق ەتە قالدى. — بۇل مىسالمەن ءسىزدىڭ ايتايىن دەگەنىڭىزگە قاراما-قارسى نارسەنى دالەلدەۋگە بولادى. ايتپاقشى، ول سولداتقا سوت بولدى ما؟
ميحايلو بىردەن جاۋاپ بەرە قويعان جوق. جۇرتتىڭ ءبارى سونىڭ وتىرعان تۇسىنا نازار اۋدارا قالىستى.
— بولدى ميحايلو سوزالاڭ جاۋاپ بەردى. — ءبىراق...
— وتە دۇرىس. ءبىراق...
— ءبىراق ەسكەرتۋسىز قالدىردى. — دەدى ميحايلو داۋسىن كوتەرە. — باسقا بولىمگە اۋىستىردى.
— وندا ماسەلە باسقاشا. ول ورنىنان تۇرەگەلىپ، سىزدەرگە ىلەسە جۇگىرسە، سودان كەيىن ەكى ءفاشيستى نايزاعا جىقسا، بۇل ءوزىن-وزى ايقىن كورسەتىپ تۇرعان شىندىق دالەل، مۇنى ەسكەرۋ كەرەك جانە ەسكەرىلگەنىن كورىپ تە وتىرمىز. ال ەندى ماتەريالدىق... جاعىنان ەسكەرۋگە كەلمەيتىن دە دالەلدەر بولادى. سولدات قورىقتى، مىلتىعىن لاقتىردى، قۇلادى... ول قورىققان ەكەن تۇسىنىكتى. ورماندا جالعىز كەلە جاتىپ ايۋدى كورىپ قورقادى ەكەنسىڭ، وندا قۇدايدىڭ جازۋىنا، دالىرەك ايتقاندا، ايۋ سەنى تالاي ما، جوق پا سوعان جۇگىنەسىڭ. بۇل ارادا اڭگىمە سولدات تۋرالى، ول شابۋىلعا جالعىز شىققان جوق، ول ءوزىنىڭ سول قورقۋىمەن بۇكىل روتادا قورقىنىش تۋعىزدى.
— ولاي ەمەس! — دەدى ميحايلو. — ول قورىققان ەكەن دەپ ءبىز جۇگىرىسىمىزدەن تانعانىمىز جوق.
— سىزدەر باسقا ويمەن جۇگىرىپ كەلە جاتتىڭىزدار. باستارىڭىزدا قورقىنىش پايدا بولعانىن سەزىپ-بىلە قويعان جوقسىزدار. قورقاقتىق جاساعان سولدات سونىسىمەن سىزدەردى الدا قانداي قاتەر كىم بىلەدى، ءولىم شىعار كۇتىپ تۇرعانىن اڭداتتى.
— ول بولماسا ءبىز مۇنى بىلمەي مە ەكەنبىز.
— ال ەندى قازىرگى ءسوز بولىپ وتىرعان ىسكە كەلەر بولساق...
ۆەنكا كەلبەتتى ازاماتقا قاراپ، ونىڭ نە ايتقانىن ونشا تۇسىنە الماي وتىر. بار تۇسىنگەنى — بۇل دا قالايدا مۇنى وتىرعىزۋ جاعىندا. ەنەسى سياقتى وشپەندى ەمەس، بۇرىن سوڭدى ۆەنكانى كورمەگەن ادام. بۇعان دەيىن ەشۋاقىتتا دا سوت الدىن كورمەگەن ۆەنكا مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى، قوعامدىق ايىپتاۋشى دەگەندەر بولاتىنىن بىلمەيتىن... سوت دەگەنىمىز ونىڭ ۇعىمىنشا سۋديا. ال مىناۋ ادامعا قايتكەن كۇندە دە ۆەنكانى ءۇش جىل اباقتىعا وتىرعىزۋ نەلىكتەن كەرەك بولدى ەكەن؟ ول وسىعان تۇسىنە الار ەمەس. سۋديا ۇندەمەيدى. ال مىناۋ ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ نەشە رەت دەسەڭشى وتىرعىزۋ دەگەننەن باسقانى بىلمەيدى. ۆەنكادا وشىگۋ دە، اشۋ دا جوق. تەك تاڭ-تاماشا بوپ ەسىن جيا الماي وتىر. سوزدەن دە قالعانداي. سوتقا تاعى باسقا ايتارىڭ بار ما دەپ سۇراعاندا ول يىعىن ءبىر قيقاڭ ەتكىزىپ، اسىعا-ۇسىگە، ۇرەيلى كەيىپپەن:
— قاجەتى نە؟ — دەدى. سوت قۇپيا كەڭەسكە كەتتى.
ۆەنكا وتىر. نە بولارىن كۇتۋدە. ونى ۇرەي قاماپ العان... اباقتىعا بارار الدىنداعى ۇرەي ەمەس: وسىندا كەلە جاتىپ ويلاستىرعان-دى. جيىرما سەگىزگە ءۇشتى، ءتىپتى ءتورتتى-اق قوسالىق. سوندا وتىز ءبىر، وتىز ەكى... دانەڭە دە ەمەس دەگەن-دى. مۇنىڭ ۇرەيلەندىرەتىن الگى كەلبەتتى ازاماتتىڭ الدى. وعان قاراي-قاراي كوزىنىڭ ۇيرەنگەنى سونشالىق، قازىرگى ۇستەل باسىندا جوق كەزىنىڭ وزىندە دە، ول مۇنىڭ كوز الدىندا: سالماقتى، بايىپتى، كوڭىلدى ادام كەيپىندە تۇر. تاعى دا دالەلدەي-دالەلدەي كەلىپ وتىرعىزۋ كەرەك دەيدى. مۇلدە تۇسىنىكسىز. وسىدان سوڭ ول.. كەشكى تاماعىن ءىشىپ بالاسىن ويناتىپ، ايەلىمەن قالاي بىرگە ۇيىقتاماق ەكەن؟ ۆەنيا بۇرىن باسقالارعا ءجيى اشۋلاناتىن، ءبىراق ولاردان قورىقپايتىن.
ال ولاردىڭ قاسكۇنەم كەلەتىنىن ەندى عانا شوشىنا تۇسىنگەندەي بولدى. ءبىر جولى ەكى ماستىڭ ۆەنيانى ساباعانى بار. قۇشىرلانعانى ما، نەمەنە ىشقىنا داۋىستاي ءجۇرىپ سابادى. ۆەنيا جانىنا باتقان تاياقتى ەمەس، سونداعى ىشقىنا شىققان ءۇندى كوپكە دەيىن جيىركەنە ەسكە الىپ ءجۇردى. ءبىراق ولار ەسىنەن ايىرىلعان ماس ەدى. ال ەندى مىناۋ ءبىلىمدى، اشۋدان اۋلاق، اسپاي-ساسپاي جۇرتتىڭ ءبارىن وتىرعىزۋ كەرەك دەپ يلاندىرادى. قۇدايا توبا دەسەڭشى!.. ەنەم شە!.. ەنە ءابجىلان، اقالا، كۇيەۋ بالاسىن ءۇش جىل ەمەس، بەس جىلعا كەستىرۋگە ءازىر. ءبىراق مۇنى تۇسىنۋگە بولادى. ول ەلدەن شىققان سۇرقيا. ال مىنانىكى نە!.. بۇل قالاي؟
ۆەنياعا ەكى جىلدىق شارتتى جازا قولدانىلسىن دەگەن ۇكىم شىعارىلدى.
ۆەنيانىڭ جاناشىرلارى قۋانىپ قالدى.
ال ۆەنيا ەرەكشە ءبىر وي ۇستىندە كەلە جاتتى. الگى كەلبەتتى ازامات مۇنىڭ كوز الدىنان كەتەر ەمەس. ءالى دە بولسا مۇنىڭ تاڭىرقاۋدان ارىلار ءتۇرى جوق... ول ۇنەمى وسىلاي ىستەي مە ەكەن؟
ۆەنيا ازىرشە كولكا ۆولوبۋيەۆتىكىندە تۇرا تۇرماق بولدى.
كولكا تاعى دا اراق ىشەلىك دەگەن ەدى، ۆەنيا باس تارتتى. تورگى بولمەگە ەرتەرەك بارىپ جاتتى دا ۇزاق ويعا كەتتى.
ءومىر دەگەن قىزىق ەكەن عوي! كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولعان جوق، ءبارى دە استان-كەستەڭ بولدى. قاراڭ عانا قالسا ەدى، سول ءبىر بىلعارى پالتوسى تۇسكىر! قايدان عانا اياق استىنان پالتو ساتىپ الماق بولدى ەكەنمىن؟ ونسىز دا تىرشىلىك ەتە بەرۋگە بولاتىن ەدى عوي. سونيانى كوندىرىپ شەشەسىنەن بولەك تۇرۋىمىز كەرەك ەدى... ءبىراق ول دا اقىماق قوي، شەشەسىنىڭ ايتقانىنان شىعا قويماس-اۋ. سول كۇنى تۇندە ۆەنيا نە ويلاسا دا، جانى قانشالىقتى اۋىرسا دا كەلبەتتى ازامات مۇنىڭ ەسىنەن كەتپەي-اق قويدى جوعارى مىنبەدەن اشۋ-ىزاسىز، ايعاي-شۋسىز ۆەنياعا قارادى دا تۇردى. ومىراۋىندا تەڭگەدەي بىردەڭە جارق-جۇرق ەتەدى ونىسى گالستۋكتى كويلەككە قوسىپ ۇستايتىن قاپسىرما ەكەن. قويۋ قارا قاستارى كەڭسىرىكتەن ءسال جوعارى، بىرىمەن-بىرى تۇتاسا بىتكەن. شاشىن ارتقا قايىرعان، جالتىراپ تۇر. ال ۇيىسقان بىرنەشە تال شاشتارى ماڭدايىنا ءتۇسىپ، سويلەگەن كەزىندە دىرىلدەپ قوزعالىپ قويادى. ءجۇزى دوڭگەلەك اشىق كەلگەنىمەن بايسالدى، جىميىپ كۇلگەندە بەتىنىڭ ۇشىندا شۇڭقىر پايدا بولا كەتەدى. قىسقاسى، بۇل كەلبەتتى ادام ۆەنيانىڭ دىڭكەسىنە ءتيىپ-اق ءبىتتى. ۆەنيا اباقتىدا ەمەس، جولداسىنىڭ ۇيىندە جىپ-جىلى قوشقار تون جامىلىپ جاتقانىنا قۋانعان دا جوق.
ازداپ ءىشىپ العان جىگىتتەر اۋىزعى بولمەدە ءتۇن ورتاسى اۋعانشا دابىرلاسىپ دىردۋمەن وتىردى... بۇلار ۆەنياعا قۇتتى بولسىن ايتا كەلسە دە، ارى-بەرىدەن سوڭ ونى ۇمىتىپ، ءارقيلى ءىرىلى-ۋاقتى ىستەر جايىن ءسوز ەتۋگە كوشكەن-دى.
تاڭەرتەڭ ۆەنيا اۋدانعا جول تارتتى.
كۇن شىعار-شىقپاستان ەرتە اتتاندى. كۇن جىلى ەدى، جەر تۇندە ونشا توڭازي قويماعان.
ۆەنيا جولعا ازىرلەندى. ساپاردا جۇرگەندە، كوپتىڭ اراسىنان اۋلاق وڭاشادا، ۆەنيانىڭ جانى جاي تاباتىن جانە ول ءوزى بىلەتىن ادامدار الدەقايدا الىستا قالىپ، ەندى قايتىپ قوسىلماستاي كورەتىن. ولاردى توبىمەن ەسكە الادى... مۇنىڭ ويىنشا ونداعىلاردىڭ ءبارى دە ابدەن شاتاسىپ بولعان، ۇرىس-كەرىسسىز وتىرمايدى، ىستەرىندە بەرەكە جوق. كەشەگى سوت مۇنىڭ ەسىندە وتە جايسىز جامان ءتۇس سياقتى بولىپ قالدى. ۆەنيا اراقتى اندا-ساندا عانا ىشەدى، ءىشتى-اق جامان ءتۇس كورەتىن: كەيدە بىرەۋلەر ونى قۋىپ جەتىپ ساباعالى كەلە جاتادى، ال مۇنىڭ جۇگىرۋگە مۇرشاسى كەلمەيدى. اقساقتىقتان ەمەس (تۇسىندە ول اقساق بولىپ كورگەن جوق)، اياعى استىنان كەدىر-بۇدىر، شۇقىر كەزدەسە بەرەدى... ءبىر جولى بەلگىسىز ءبىر قۇرىلىستىڭ بويىمەن قاشىپ كەلە جاتىپ قازىلعان ورعا، شاشىلىپ جاتقان تاقتايعا، اتكوپىر تەمىرگە كەزدەستى. تۇسىندە ول ءبىر بەيتانىس بازاعا كەلىپ، ماشيناسىنا بەنزين قۇيماق بولعاندا بىرنەشە ءجاسوسپىرىم جىگىتتەر ورتاعا الىپ، تالكەكتەگەن: "سەن اقساق ەكەنمىن دەپ بىلگىشسىنە بەرۋىڭ كەرەك پە؟ سولاي عوي؟". ال وزدەرى مۇنى تۋ سىرتىنان، بۇيىردەن شىعىپ قىسپاققا الا باستاعان... "مەن قايدا ءجۇرىپ بىلگىشسىنىپپىن؟دەيدى ۆەنيا مۇڭايىپ. قورقىپ تا تۇر. — مەنى بىلگىشسيدى دەگەندى قايدان شىعارىپ تۇرسىڭدار؟ بۇلارىڭ قالاي، جىگىتتەر-اۋ".
— "جوق، سەن ءقازىر بىزگە ءجون-جوسىق ايتپاق كورىنەسىڭ"... ۆەنيا: "كولكا! كولكا!" — دەپ داۋىستاپ كولكا ۆولوبۋيەۆتى شاقىردى.
ۆەنيا الدا، جولدىڭ 27ء-شى كيلومەترىندە تۇرعان ۆولگانى كوردى كاپوتىن اشىپ تاستاپ شوپىر بىردەڭەلەرىن جوندەگەن بولىپ جاتىر. ال ونىڭ جانىندا كەشەگى كەلبەتتى جىگىت تۇر ۆەنيانىڭ جۇرەگى سۋ ەتە قالدى. ۆەنيا الدەقالاي ساسىپ، ءتىپتى ءجۇرىسىن دە باياۋلاتا ءتۇستى... سول مەزەتتە اناۋ بۇعان قولىن كوتەردى. ۆەنيا ويلانباستان توقتاي قالدى.
كەلبەتتى جىگىت كابيناعا تونە تۇرىپ ءتىل قاتتى:
— مەنى الا كەتشى... — ۆەنيانى تانىدى، — و-و. — دەدى ول، ۆەنيانىڭ بايقاۋىنشا بۇل دا ابىرجىڭقىراپ قالعانداي، — ەسكى تانىس ەكەنبىز عوي!
— وتىر! — دەدى ۆەنيا. كەلبەتتى ازاماتتىڭ الگىدەي ابىرجۋىن بايقاعاننان كەيىن بۇعان دا تاباندا وسپادار ازىلكەشتىك پايدا بولدى. — جۋانداپ كەلەمىز بە قالاي؟
كەلبەتتى ازامات لىپ بەرىپ كابيناعا كىردى دە، ۆەنياعا كۇلىمسىرەي تۋرا قارادى. جولعا شىعىسىمەن ارادا ءبىر مينۋت وتكەن سوڭ ۆەنياعا كورگەن بەتتە كەلبەتتى ازامات ابىرجىپ قالدى دەپ جازا باسىپ قالعان جوق پا ەكەنمىن دەگەن ەكى ۇشتى وي كەلدى.
— قالاي؟ — دەدى ازامات.
— نەنى ايتاسىز؟
— كوڭىل-كۇيىڭ قانداي دەيمىن... مەن سەنى ەندى اپتا بويى... ىشەتىن بولار دەپ ويلاعان ەدىم. شىنىن ايتسام، جىگىتىم، كەشە سەنىڭ جۇلدىزىڭ وڭىڭنان تۋدى دەۋگە بولادى.
ۆەنيا ۇندەمەدى. نە ايتارىن بىلمەدى. ءوزىن-وزى قالاي ۇستاۋدى دا بىلە الماي كەلەدى.
— ايەلىڭمەن، ارينە، ايىرىلىساتىن بولارسىڭ؟ — قۇپتاعانداي كەيىپپەن سۇرادى ول. تاعى دا ۆەنياعا تۋرا قارادى.
— البەتتە. — كەشەگى سوتتاعىداي-اق، بۇل ادامنىڭ تاباندى، اقىلدى، قايسار ەكەنىنە وعان قوسا كوڭىلدىلىگىنە ۆەنيا تاعى دا قايران قالدى.
— بە-ەۋ، جىگىتتەر-اي، جىگىتتەر... سەندەرگە نە داۋا... ءشوپ باسىن سىندىرمادىڭ دەپ ايتا المايمىز تىرشىلىك ەتۋ وڭايعا تۇسكەن جوق، ال ءاپ-ساتتىڭ اراسىندا ءبارىنىڭ دە كۇلىن كوككە ۇشىرۋ دەگەن نە: وتباسىن بۇزدىڭ، بەدەلدەن ايىرىلدىڭ... ايەلىڭدى سۇيەتىن ەدىڭ عوي؟
ۆەنيا وسى ارادا كىلت اشۋلانىپ قالدى.
— وندا سەنىڭ جۇمىسىڭ بولماسىن. — دەدى.
— ارينە، مەنىڭ جۇمىسىم ەمەس! — دەدى اناۋ. — سەنىكى. سەنىڭ جۇمىسىڭ، باۋىرىم. مەنىكى بولسا، ازابىنا مەن قالار ەدىم عوي. تەك سەندەي اقىماقتارعا جانىم اشيدى، انەكي، گاپ قايدا جاتىر. بەس تيىنعا اراق ءىشىپ، ەكى سوم سەكسەن تيىننىڭ ازابىن شەگەسىڭدەر. ءىشىپ بولماي جاتىپ تەڭسەلەسىڭدەر. ماس ەمەس ادامنىڭ ءتىل تابىسۋىنا بولار ەدى عوي؟ ايەلىڭ قانداي ادەمى، كەشە كوردىم. بىرگە تۇرىپ داۋرەن سۇرۋگە بولماس پا ەدى...
ءبىر مەزەت ۆەنيانىڭ كوزى ەشنارسەنى كورمەي قالعانداي بولدى. — وزەگى ورتەنە سونيادان ايىرىلعانى، ءبىرجولا ايىرىلعانى ەسىنە ءتۇستى! بەينەبىر شىڭىراۋعا قۇلاپ بارا جاتقانداي جانى تۇرشىگىپ كەتتى...
— بىلعارى پالتو دەگەننىڭ جايى قالاي، ونى قايدان الماق ەدىڭ؟
— سول ايماقتا بىرەۋ تاپسىرىسپەن تىگەتىن ەدى... — ۆەنيا العا كوز جىبەردى. الدا ۋش وزەنىنە سالىنعان كوپىر بار-دى. ارنالى دا ورەلى ۋش كوكتەمدە ەدىل سياقتى بۇرقانا تاسيتىن.
— پالتوعا قانشا الادى؟ ءوز ماتەريالىنان تىگە مە؟
— ءوز ماتەريالىنان.
— سوندا ول قانشا تۇرادى؟
— ءارقيلى. مەن ءجۇز الپىسقا السام با دەگەن ەدىم. جاقسى بولسا، ودان دا قىمباتقا الماقپىن.
— جاقسى بولسا دەگەندى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
— ايتالىق، بىلعارىسى ءبىر باسقا، ۇقساتىلۋى ءبىر باسقا... ۇقساتۋ دەگەنى ءار قيلى بوپ كەلەدى.
— ماسەلەنكي، ەڭ جاقسىسىن العاندا؟ ياعني بىلعارىسى دا، ۇقساتىلۋى دا جاقسى بولسا، قانشاعا تۇسپەك؟
— ءۇش جۇزگە دەيىن بارسا كەرەك... بىرەۋگە ءتورت جۇزگە تىگىپ بەرىپتى دەگەندى دە ەسىتتىم.
— ول ايماق قاي تۇستا؟ الىس پا؟
— جوق، الىس ەمەس.
— مەكەن-جايىن بىلەسىڭ بە؟
— بىلەمىن.
ۋشتىڭ جاعاسىندا قوس تىگىپ جاتقان تۋريستەر گاز-69 ماشيناسىنىڭ كەنەتتەن وڭعا كىلت بۇرىلىپ، كوپىردىڭ قورشاۋ-جاقتاۋىن قيراتىپ بارىپ وزەنگە قۇلاعانىن كوردى.
ماشينانى سۋدان شىعارىپ العاننان كەيىن، اپاتتىڭ سەبەبىن بىلمەك بولعان ەدى، مەحانيكتەر نەلىكتەن ەكەنىن تابا المادى. اكتىگە "تىزگىندەپ، جۇرگىزۋ تەتىگى شايناسىپ قالعان ەكەن" دەپ جازىلدى.
ەكەۋى دە جولاۋشى مەن شوپىر ءولىپ كەتكەن ەكەن. شوپىر ماشينا سۋعا قۇلاپ تۇسپەس بۇرىن ولگەن: جۇرەگى جارىلىپ كەتىپتى. جولاۋشى ەسىكتى اشا الماعان، كوپىردىڭ جاقتاۋىنا ۇرىلعان ەسىك جاپىرىلا قابىسىپ قالىپتى. ول ماشينانىڭ اينەگىن دە سىندىرماق بولعان ەكەن (ەكى قولى بىردەي جارالانىپتى)، ءبىراق اينەكتى جارتىلاي عانا سىندىرىپتى، تۇگەل سىندىرىپ ۇلگەرە الماعان. تۇنشىعىپ كەتكەن.
You Might Also Like
-
سوۆحوز مەحانيگى رومان زۆياگين جۇمىستان سوڭ، ءوزى جاساعان ديۆاننىڭ ۇستىندە جاتىپ، بالاسى ۆالەركانىڭ ساباق وقىعانىن تىڭداۋعا اۋەس. رومان بالاسىنا ساباقتى داۋىستاپ وقى دەپ ۇيرەتەتىن، سول سەبەپتى ۆالەركا...
-
ايەلى ونى كەيدە ەركەلەتىپ اۋمەسەر دەيتىن. اۋمەسەردىڭ ەرەكشە ءبىر مىنەزى: قاشاندا بولسىن ايتەۋىر بىردەڭەگە ۇرىنباي جۇرمەيتىن. مۇنى ول وزدىگىنەن ىستەيىن دەپ ىستەمەيدى، ءبىراق وعان اياق استىنان ايتەۋىر ب...
