ءومىر سۇرگىم كەلەدى
ءدوڭ ۇستىندەگى الاڭقايدا ءۇي تۇر. ءۇي بىلايشا قاراعاندا ون ءۇش-ون ءتورت سالداۋدان ءورىپ سالعان استىق قويماسىنا ۇقسايدى، جالعىز تەرەزەسى بار، سەنەگى دە، ءتىپتى شاتىرى دا جوق. اتامزاماننان بەرى قاراي تايگادا بۇلاردى سالىپ كەلگەن كىمدەر ەدى؟.. جازعا سالىم بىرەۋلەر كەلەدى دە، ءتۇزۋ قاراعايلاردى جۋساتىپ، بۇتاپ تاستايدى... ال كۇزدە اشىق الاڭ كۇندەردى پايدالانىپ، باس-اياعى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ءۇش-تورت بالتاشى كەسىپ-جونىپ، ءورىپ شىعادى. ماڭايدا بالشىق تا، تاس تا بار وسىلاردان قازاناسپاي-پەش قالاپ، تۇرباسىن توبەگە شىعارادى، ادام جاتاتىن ساكى جاسايدى وسىدان سوڭ تۇرا بەر، قالاۋىڭ ءبىلسىن!
قىستىگۇنى ونداي ۇيگە كىرە قالساڭ، يت بايلاسا تۇرعىسىز دەسە بولعانداي، قابىرعالاردى، ويىق-تەسىك ساڭىلاۋلاردى ءبىر ەلى كۇيە باسقان، اڭقىعان ءتۇتىن ءيسى قولقاڭدى قابادى.
پەشتە سىتىرلاپ وت جانىپ جاتىر... جىبىگەن لايدىڭ دىمقىل ءيىسى شىعىپ تۇر، توبەسىنەن سۋ تامشىلايدى. ۇيدە ءيىس بار. مۇندايدا پەشكە وتىندى سىقاي سالىپ، تىسقا شىعىپ، جاعۋعا كەرەكتى وتىن بۇتاعان ابزال. جارتى ساعاتتاي ۋاقىت وتكەندە ءۇي ءىشى جىلىنىپ، ءيىس-قوڭىس سەيىلە باستايدى. ۇستىڭدەگى تونىڭدى شەشىپ، پەشتى تولتىرا تاعى دا وتىن سالۋىڭا بولادى. قابىرعالار تەرشىپ، پەشتەن ىستىق لەپ شالقيدى. ادام دا الدەبىر راقاتقا بولەنىپ، جانى جاي تاپقانداي جادىراپ سالا بەرەدى. "ايحاي-حاي!" دەگىسى كەلەدى. — وسىلاي بولسا كەرەك قوي!" ءقازىر ءۇي ءىشى قۇرعادى، ءبىراق ساكىنىڭ تاقتايلارى تاستاي سۋىق. وقاسى جوق، كەشىكپەي جىلىنادى. ازىرشە توندى توسەنىپ، تاماق سالعان دوربانى جاستانىپ، اياقتى پەشكە بەرىپ جاتا تۇرۋعا بولادى.
ماۋجىراپ قالعي باستايسىڭ تىرپ ەتكىڭ كەلمەيدى. ورنىڭنان تۇرىپ پەشكە وتىن تاستاۋعا دا موينىڭ جار بەرمەيدى. ال وت جاعۋ كەرەك-اق. پەشتە قىپ-قىزىل شوق اتجال بوپ ءۇيىلىپ قالعان. كەلدەكتەردى وعان تاستاپ كەپ جىبەرسەڭ لاپ ەتە تۇسەدى. پەش الدىندا تۇعىر تۇر. وعان وتىرا كەتىپ شىلىم تارتۋعا جانە وي سوڭىنا ەرۋگە دە بولادى. وڭاشا وتىرىپ ويلانعان قانداي تاماشا! قاراڭعى. تەك پەش ساڭىلاۋلارىنان وت جىلتىلدايدى: ونىڭ ساۋلەسى ەدەندە، قابىرعالاردا، توبەدە ويناپ تۇر. ەسىڭە قاي-قايداعى تۇسەدى! ءبىر ءسات اكەڭنىڭ ەڭ العاش رەت اتقا مىنگىزگەنى، ونى قامشىمەن تارتىپ قالىپ: "بەكەم بول، سايتاننىڭ بالاسى!" دەگەنى دە ويعا ورالادى. سويتە تۇرا ءوزى ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلەتىن-دى. شەشەڭ دە ءماز بولىپ قالادى. بۇل ءشوپ شاۋىپ جاتقان مەزگىلدە بولاتىن. نەمەسە بويجەتكەندى العاش رەت شىعارىپ سالعانىڭ. ءدال جانىندا كەلە جاتىپ، الباستى باسقانداي وعان ءتىل قاتا الماعانىڭدى قايتەرسىڭ. وسىلار ەسكە تۇسكەندە ءوز وزىڭنەن وتىرىپ كۇلگەنىڭدى دە بايقاماي قالاسىڭ. نەلىكتەن ەكەنىن كىم بىلگەن — شىن تاماشا...
ءۇي جىلىدى. ەندى شاي قايناتۋعا دا بولادى. كادىمگى كىرپىش شاي، كوك شاي. ودان بالاۋسا ءشوپ ءيىسى شىعىپ، جازدى ەسىڭە تۇسىرەدى.
...مىنەكي، وسىندايىن قارا كولەڭكە مەزگىلدە پەش الدىندا قور-قورىن تارتىپ نيكيتيچ شال وتىر.
ءۇي ءىشى ىسىپ كەتتى. سىرتتا قاقاعان اياز. نيكيتيچتىڭ كوڭىلى جادىراي باستاعان. جاستايىنان وسى تايگانى شارلاپ، كاسىپ ەتىپ كەلەدى. ءتيىن اۋلايدى، ايۋ دا اتقان كەزدەرى بولدى. سول ءۇشىن ول شولاق توننىڭ سول جاق قالتاسىنا كارتەچپەن وقتالعان بەس-التى پاترون سالىپ جۇرەتىن. تايگاسىز مۇنىڭ كۇنى جوق. اسىرەسە، ونىڭ قىسىن ۇناتادى. مۇلگىگەن تىنىشتىق، ول ءسال ەلەگىزىگەندەي بولادى. ءبىراق جالعىزدىق جالىقتىرمايدى، وزىڭمەن-وزىڭ. نيكيتيچ توڭىرەككە سىعالاي كوز جۇگىرتەدى، وسىناۋ اپپاق كەڭ دۇنيەنىڭ يەسى ءبىر ءوزى عانا ەكەنىن جاقسى بىلەدى.
...تەمەكى تارتىپ نيكيتيچ وتىر.
سىرتتان شاڭعىنىڭ سىقىرى ەستىلدى دە تىنا قالدى. تەرەزەدەن بىرەۋ قاراعان سياقتاندى. شاڭعى تاعى دا سىقىرلاپ، باسقىشقا تامان كەلدى. ەسىكتى تاياقپەن بىرەر رەت تىقىلداتا قاعىپ:
— كىم بار مۇندا؟ — دەدى بىرەۋ.
جاس ادامنىڭ داۋىسى، اياز سورىپ جانە ۇزاق ۋاقىت ۇندەمەي كەلگەندىكتەن بولار، قارلىعىپ شىعادى، ادام جاپادان-جالعىز وزىمەن ءوزى سويلەسە الماق ەمەس قوي.
"اڭشى ەمەس ەكەن" دەپ ءتۇيدى نيكيتيچ. اڭشى بولسا سۇراستىرىپ جاتپايدى، بىردەن ۇيگە كىرىپ كەلەدى.
— ءبىز بار!
ەسىك سىرتىنداعى ادام، شاڭعىسىن اعىتىپ قابىرعاعا سۇيەدى دە باسقىشقا كەلدى. ەسىك ءسال اشىلعاندا لاپ ەتە قالعان قالىڭ بۋ ىشىنەن نيكيتيچ بەلىن بۋىنىپ، سىرما شاپان كيگەن، باسىندا سولداتتىڭ ەسكى تەلپەگى بار، جىلىشىرايلى، ۇزىن بويلى جاس جىگىتتى كوردى.
— كىم بار مۇندا؟
— ادام بار، — نيكيتيچ وتتان شالا الىپ، ونى باسىنان جوعارى كوتەرە جارىق جاسادى.
ەكەۋى ءبىرازعا دەيىن ءتىل قاتىسپاستان، بىرىنە-بىرى قاراپ قالعان.
— جالعىزسىز با؟
— جالعىزبىن.
جىگىت پەشكە قاراي ءوتتى دە، قولعابىن شەشىپ، قولتىعىنا قىسىپ، قولىن وتقا سوزدى.
— اياز دەگەن قۇتىرىپ كەتتى.
— اياز قاتتى جىگىتتىڭ مىلتىعى جوق ەكەنىن نيكيتيچ ناق وسى ارادا عانا بايقادى. جوق اڭشى ەمەس. وعان ۇقسامايدى. بەت الپەتى دە، كيىمى دە ۇقسامايدى ناۋرىز ايىنىڭ قاھارى قاتتى كەلەدى.
— قايداعى ناۋرىز؟ ءقازىر ءساۋىر عوي.
— جاڭاشا ءساۋىر. ەسكىشە ناۋرىز. بىزدە ناۋرىز ەكەن، جىلىراق كيىنۋ شارت ەكەن دەگەن ماتەل بار. جەڭىل كيىنگەنسىڭ. مىلتىعىڭ نەگە جوق دەگەندى شالدىڭ ءسوز ەتكىسى كەلمەدى.
— ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەدى جىگىت. — مۇندا جالعىزسىز با؟
— جالعىزبىن. الگىندە دە سۇراعان ەدىڭ عوي... جىگىت بۇعان قايىرىپ جاۋاپ قاتپادى.
— وتىر. شاي قويىپ جىبەرەيىن.
— كىشكەنە جىلىنىپ الايىن...ءسوز الپەتىنە قاراعاندا جىگىت وسى ارانىكى، "روسسيانىكى" سياقتى. شال ءمان-جايدى سۇراستىرىپ بىلۋگە قۇشتار-اق، ءبىراق بىردەن كيە سوعىپ، تەرگەمە دەگەن ەرتەدەن كەلە جاتقان قاعيدا قۇشتارلىقتان دا باسىمىراق جاتىر.
جىگىت قولىن جىلىتىپ بولعان سوڭ شىلىم تارتتى.
— تۇراعىڭىز جايلى ەكەن. قانداي جىلى.
جىگىت شىلىمىن تۇتاتقان شاقتا نيكيتيچ ونىڭ ادەمى كەلگەن اشاڭ ءجۇزدى، قويۋ كىرپىكتى ەكەنىن اڭعاردى. شىلىمدى سۋىرا سورىپ، اۋزىن اشىپ، جۇما بەرگەندە التىننان سالىنعان ەكى بىردەي ماڭداي ءتىسى جارق ەتە قالدى. ساقالشاشى تاپ-تۇيناقتاي، ساماي شاشى ءسال بۇيرالاۋ كەلگەن. ءوزى ابدەن جۇدەگەن... شال نازارى باسقاعا اۋدى. ول جانعان سىرىڭكە جارىعىن جوعارى كوتەرىپ، جىگىتكە ەندى قاداعالاي قارادى. كەلبەتىنە قاراعاندا: تىك مىنەزدى، باتىل.. سونىمەن قاتار ءبىر ءتۇرلى "قاجىعان دا" جان سياقتى نيكيتيچ وسىلاي دەپ توپشىلادى. بۇل ارادا ورىنسىز دا بولسا: "مۇندايلاردى قىز جاقسى كورەدى"، — دەپ ويلادى.
— وتىرماسسىڭ با، تۇرەگەپ تۇرا بەرمەي. — جىگىت ەزۋ تارتتى.
— ولاي ەمەس، اكە. تىزە بۇك دەڭىز.
— ال تىزە بۇك. نەگە وتىر دەمەسكە؟ بىزدە وتىر دەپ ايتا بەرەدى.
— تىزە بۇگۋگە بولادى. مۇندا باسقا ەشكىم كەلمەيتىن بە ەدى؟
— ءقازىر كىم كەلەتىن ەدى؟ مەزگىلسىز ۋاقىتتا؟ كەلە قالعانداي بولسا، ورىن تابىلادى نيكيتيچ تۇعىر ۇستىندە ءبىر جاعىنا ىسىرىلا ءتۇستى. جىگىت ونىڭ جانىنا كەلىپ وتىرىپ، قولىن تاعى دا وتقا قارسىلادى. قولى جۇمىسشى قولىنا ۇقسامايدى. ءبىراق جىگىتتىڭ دەنەسى ءىرى، قايراتتى سياقتى. نيكيتيچكە ونىڭ كۇلكىسى ۇنادى، "داراقى" ەمەس، بايسالدى كۇلكى. وعان قوسا تىستەرى دە التىن... سۇيكىمدى جىگىت. ساقالىن الىپ، ۇستىنە كوستيۋم كيگىزسە، ءمۇعالىم بولىپ شىعا كەلگەلى تۇر. نيكيتيچ مۇعالىمدەردى وتە جاقسى كورەتىن.
— يولوگ پا ەدىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
— كىم دەدىڭىز؟ — جىگىت تۇسىنبەدى.
— الگى... تايگادا بىردەڭەلەردى ىزدەپ، ءتىنتىپ جۇرەتىندەر بار ەمەس پە ەدى...
— ا-ا... ءيا.
— مىلتىق الماعانىڭ قالاي؟ ءقاۋىپ قوي.
— جولداستارىمنان اداسىپ قالىپ قويدىم. — دەدى جىگىت. — دەريەۆنيالارىڭىز بۇل ارادان الىس پا؟
— ءجۇز ەلۋ شاقىرىمداي جەر.
جىگىت باسىن يزەي ءتۇسىپ، كوزدەرىن جۇمدى، بويى جىلىپ راقاتتانىپ سول كۇيى ءبىراز وتىردى دا، ءبىر مەزەت سەلك ەتە قالىپ كۇرسىندى:
— شارشادىم.
— جالعىز قالعالى ۇزاق ءجۇرىپ پە ەدىڭ؟
— ۇزاق ءجۇردىم. ىشەتىن ەشتەڭەڭىز جوق پا؟
— تابىلادى.
جىگىت جان شاقىرىپ جادىراي باستادى.
— جاقسى بولدى! تۇلا بويىم قالتىراپ بارادى. تىلەۋى قۇرىسىن، ءۇسىپ ءولۋىم دە ىقتيمال ەكەن. ءساۋىر دەيدى مۇنى.
نيكيتيچ سىرتقا شىعىپ، شوشقانىڭ مايى سالىنعان دورباسىن الىپ كەلدى. توبەدەگى شامدى جاقتى.
— تايگادا جالعىز ءجۇرۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن ساعان ازداپ تا بولسا ەشكىم ۇيرەتپەگەن عوي. ايتەۋىر جىبەرە سالادى. ال سەن بولساڭ، ەش نارسەدەن حابارىڭ جوق! وتكەن جىلى كوكتەمدە، قار ەرىگەن شاقتا مەن بىرەۋدىڭ ولىگىن تاۋىپ الدىم. جاس جىگىت ەكەن. شوقشا ساقالى بار. كورپەگە ورانعان كۇيى سىرەسىپ قاتىپ قالعان. نيكيتيچ ساكىنىڭ شەتىنە قويىپ ماي كەستى.ال مەنى جالعىز جىبەرىپ كور، بۇكىل قىس بويى قىڭق ەتەر مە ەكەنمىن. تەك وعىم، سىرىڭكەم بولسىن.
— ءبارىبىر ۇيگە پانالايتىن شىعارسىز.
— ارينە، ءۇي تۇرعاندا قارعا اۋناپ جاتپاقپىن با؟ مەن پەرى ەمەسپىن عوي.
جىگىت بەلىن شەشىپ، ۇستىندەگى توقىما جىلى كويلەگىن تاستادى دا ءۇي ىشىندە جەيدەشەڭ ءجۇردى. مىقتى، دەنەسى دە سىمباتتى كەلگەن. جىلىنىپ، ءوڭى كىرگەن جىلى ۇياعا تاپ بولىپ، ءتىرى ادامعا كەزدەسكەنىنە ولەردەي قۋانىشتى. تاعى دا شىلىم تارتتى. تەمەكى ءتۇتىنى ءۇي ىشىندەگى ءيىس-قوڭىستى جۋىپ-شايا باستاعان. نيكيتيچ قالا ادامدارىمەن اڭگىمەلەسكەندى ءتاۋىر كورەتىن. ولاردى تەك تايگاداعى دارمەنسىزدىكتەرى ءۇشىن عانا جەك كورەدى، كەن ىزدەگەن الدەبىر پارتيالاردى پايدا تابۋ ءۇشىن، كەيدە باستاپ الىپ جۇرگەن كەزدەرى دە بولعان، سوندا ولاردى تالكەك قىپ ىشىنەن كۇلەتىن دە قوياتىن، ءبىراق اڭگىمەسىن تىڭداۋدان جالىقپايتىن جانە ءوزى دە اڭگىمە ايتۋعا قۇشتار. بۇعان ولاردىڭ كوپشىك قويا كۇلىپ جىلى سويلەسەتىنى ۇنايدى، ال وزدەرى ءوز الدىنا جەكە قالسىنشى وندا كوزىن اشپاعان كۇشىكتەي قاڭعىپ كەتەدى. پارتيادا ەكى-ۇش بويجەتكەن بولسا، ءتىپتى جاقسى. وزدەرى شىدامدى كەلەدى، شاعىم ايتپايدى. ءبارى دە تاپ-تۇيناقتاي، ءتىپتى ەشبىر كومەك تە تىلەمەيدى. ءبارى ءبىر توسەكتە ۇيىقتايدى. ەشتەڭەسى دە جوق، بەيباستىق جاسامايدى. ال دەريەۆنيالىقتارعا تاپ بولساڭ باسىڭ پالەگە قالادى. بۇلار ونداي ەمەس. كەيدە كورسەڭ، كوركىنەن كوز العىسىز: تار شالبار، بەشپەت كيىپ، ماسادان قورعانىپ باسىنا ورامال تارتىپ العاندا مۇنتازداي بولىپ شىعا كەلەدى، اۋماعان قۋىرشاق دەرسىڭ. ال بالالار دەسەڭىز، قولمەن قويعانداي. سىپايى.
— ىزدەيتىندەرىڭ نە سونداعى؟
— قايدان؟
— كەزىپ جۇرەسىڭدەر ەمەس پە ىلعي. — جىگىت مىرس ەتىپ كۇلدى.
— مەن نەسىبەمدى ىزدەيمىن.
— نەسىبە... دەگەنىڭىز، تۋىسقان، اققايرانداي جىلپىلداق كەلەدى: ۇستاپ العان سياقتاناسىڭ، الاقانىڭدا تۇرعانداي بولادى، ءبىراق ولاي ەمەس. — نيكيتيچ ءوزى دەن قويا تىڭداپ، تىڭداي وتىرا ءوزارا بىرىنە-بىرى قاراي ءتۇسىپ قوياتىن، ال ەندى بىرەۋى بولسا داپتەرىنە بىردەڭەلەردى ءتۇرتىپ الىپ جاتاتىن قالا ادامدارىمەن سويلەسكەنىندەي مۇندا دا ءدىلمارلىققا باسپاقشى ەدى. ال نيكيتيچ بۇل سارىنعا ءبىر ءتۇسىپ السا، ءتۇنى بويى جالىقپايدى — تەك قۇلاعىڭدى تۇر دە تىڭداي بەر. ءوزىنىڭ اۋىلداستارى بولسا مۇنى مىلجىڭ دەر ەدى، ال مىنالار — تىڭداۋدان جالىقپايدى. راقات! كەيدە ول جىمداستىرىپ جىبەردىم بىلەم، اتاڭا نالەتتى دەپ كوتەرىلىپ تە قالادى. ەرتەرەكتەگى پوپتان، باسقادان ەسىتپەگەندى وسىدان ەستيسىڭ. بۇل جەردىڭ اعاشىنىڭ كيەسى بار. "وعان تيمە، تەكتەن-تەك بالتا سىلتەمە، قۋراپ، سەمىپ قالادى، ول قۋرايدى ەكەن، سەن دە قۋرايسىڭ، مۇڭ باسادى، ال مۇنىڭ قايدان پايدا بولعانىن بىلە دە المايسىڭ"، — دەيدى. نەمەسە مىلتىق اسىنعاندار قالادان كەلەدى دە وڭ دەمەي، سول دەمەي تۇس-تۇستان تارسىلداتىپ اتا باستايدى — تراح دا باح! ەركەگى، ۇرعاشىسى دەپ تالعامايدى، تەك ولتىرسە بولدى. وندايلاردىڭ قولدارىن كەسىپ تاستاسا راۋا. ايتالىق، ايۋدى اتىپ العان ەكەنسىڭ، ونىڭ ارتىندا ەكى بىردەي قونجىعى جەتىم قالادى.
ولار دا اشتان ولەدى. سونداعى تاپقانىڭ الاقانداي ءبىر تەرى، اسىقپاساڭ ۇشەۋ دە بولار. اڭمەن ويناۋ ەسۋاستىڭ ءىسى.
— نەسىبە دەگەنىڭ وسى عوي، — نيكيتيچ اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستىردى.
ءبىراق جىگىتتىڭ اڭگىمە تىڭداعىسى كەلمەدى. تەرەزە الدىنا بارىپ، سىرتتاعى قاراڭعى تۇنگە تومسارا قاراپ تۇرىپ الدى. ول ۇيقىدان ويانعانداي:
— ءبارىبىر، كەشىكپەي كوكتەم دە كەلەدى، - دەدى.
— كەلمەگەندە قايدا كەتپەك. وتىر. بار مازىرمەن تاماقتانالىق.
شوڭكەگە قار ەرىتىپ، ەكەۋى سپيرتكە سۋ قوسىپ ءىشتى. ونىڭ ارتىنان توڭازىعان ماي جەدى. جان جادىرادى. نيكيتيچ پەشكە وتىن سالدى. ال جىگىت تاعى دا تەرەزەگە باردى. تەرەزەنىڭ قىراۋىن ۇرگىلەپ ساڭىلاۋ جاسادى دا قاراڭعى تۇنگە ۇزاق قارادى.
— ونىمەن سەن نە كورە قويماقسىڭ؟ — دەپ تاڭىرقادى نيكيتيچ. مۇنىڭ اڭگىمەلەسكىسى كەلدى.
— ەركىندىك، — دەدى جىگىت. كۇرسىندى. ءبىراق ءزىلسىز كۇرسىنىس. ەركىندىكتى ءسوز ەتكەندە شامىرقانا، باتىل سويلەدى. تەرەزە الدىنان شەگىنىپ كەتتى. — ىشەتىن بىردەڭە بەرشى، اكە. — قارا ساتەن كويلەگىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ، جاپ-جالپاق الاقانىمەن ءوزىن-وزى سارت ەتكىزىپ كوكىرەگىنەن سالىپ قالدى دا، ەندى سول جەرىن سيپالاي باستادى. — جانىم كۇيىپ بارادى.
— بىردەڭە جەسەڭ ەتتى، اش قارىنعا ىشكەن سوڭ مەڭدەتىپ اكەتەر. — مەڭدەتە المايدى. مەنى مەڭدەتۋ وڭاي ەمەس. — شالدى موينىنان ايالاي، قىسا قۇشاقتادى. ءسويتتى دە ولەڭدەتە جونەلدى:
سۇپ-سۋىق، ءوزى ىزعارلى ازىناعان،
ءولىم ءيىسى شىعاتىن كامەرادان
شىعا بەردى اقباس شال...
وسىلاي دەپ ول جادىراي ەزۋ تارتتى. جىگىتتىڭ كوز جانارىنان قۋانىش وتى جايناي قالعان. — ىشەلىكشى، دارقان جان!
— جالعىز ءجۇرىپ ابدەن جەتىمسىرەپ قالعانسىڭ-اۋ، — نيكيتيچ تە جىميا كۇلدى. جىگىت بۇعان بارعان سايىن ۇناي باستاعان-دى. ءوزى جاس، تەپسە تەمىر ۇزگەندەي كۇشتى ءارى سۇلۋ. ءبىراق مۇنىڭ ءولىپ قالۋى دا ىقتيمال ەدى. — ءبۇيتىپ ءجۇرىپ، جىگىتىم، مەرت بولاسىڭ. تايگادا مىلتىقسىز ءجۇرۋ — بارىپ تۇرعان بىلمەستىك.
— ولمەيمىز، اكە. ءومىر الدا، — مۇنى دا ول باتىل ايتتى، ءبىر ءسات الدەقايدا الىسقا بويلاي قاراعان كوزى تاعى دا "سۋىنا" قالدى... ونىڭ نە ويلاعانى تۇسىنىكسىز ەدى، تەك بىردەڭە ەسىنە ءتۇسىپ كەتكەندەي. ءبىراق ونىڭ سول "بىردەڭەنى" ەسكە العىسى دا كەلگەن جوق. ستاكاندى باسىنا كوتەرىپ سىمىرە سالدى. اشىرقانىپ باسىن شايقادى. ماي جەدى. شىلىم تارتتى. تۇرەگەلدى، وتىرارعا ورىن تاپپاعانداي. ءۇي ىشىندە ادىمداي باسىپ، ارلى-بەرلى ءجۇرىپ كەلىپ، ءتور الدىندا تۇرا قالدى، ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، تاعى دا قايداعى ءبىر الىسقا كوز تىكتى.
— ءومىر سۇرگىم كەلەدى، اكە، — دەدى ول.
— كىمنىڭ ءومىر سۇرگىسى جوق دەيسىڭ. ماعان ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەمەس قوي دەپ ويلايمىسىڭ؟ ال ماعان جۋىردا...
— ءومىر سۇرگىم كەلەدى! — ەڭگەزەردەي كورىكتى جىگىت اشۋلى زىلمەن قاسقايا تۇرىپ تاعى قايتالادى، شالدىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — سەن بىلمەيسىڭ، ونىڭ اتى ءومىر. ول.. — تىستەنە ويلانىپ:
— ول قىمباتتىم مەنىڭ! سۇيىكتىم! باۋىرىم. ماساڭ تارتقان نيكيتيچ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
— سەنىڭ ءومىر تۋرالى بۇل ايتقاندارىڭ قاتىن تۋرالى سوزدەن اجىراتقىسىز ەكەن.
— قاتىن دەگەن — وڭاي ساۋدا. جىگىتتى الدەبىر قايسارلىق، باتىل دا قۋانىشتى سەزىم بيلەپ العانداي. ول شالعا قۇلاق اسقان جوق، وزىمەن-وزى بولىپ تۇر، ال اناۋ ەندى مۇنى تىڭداي قالعانداي. جىگىتتىڭ وكتەم كۇشى مۇنى دا باۋراپ الا باستاعان.
— قاتىن دەگەن... ارينە. ءبىراق ولارسىز تاعى دا...
— ءبىز ونى — قىمباتتىمىزدى قولعا تۇسىرمەي قويمايمىز... جىگىت ەكى قولىن العا سوزىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيدى، — الامىز كەڭىردەكتەن ول قانشىقتى... كوليا — پروفەسسور ەسىڭدە شىعار؟ ۇمىتتىڭ با؟ — جىگىت الدەبىرەۋگە ءتىل قاتىپ تۇرعانداي جانە ءوزىنىڭ "ۇمىت" بولعانىنا مەيلىنشە قايران قالادى. — كوليانى دەيمىن!.. ءبىراق سەن كوليانىڭ ەسىندەسىڭ. كوليا سەنى ۇمىتقان جوق. — قۋانعانى ما، الدە بىرەۋدەن كەك الماق پا، بەلگىسىز. — مىنەكي، مەن مۇندامىن. بىرەر اۋىز لەبىز كۇتەمىن، اياۋلىم. مەن سەنى وكپەلەتپەيمىن. ءبىراق سەن ماعان بارىڭدى بەرەسىڭ. ءبارىن دە! الامىن!..
— سەنى وسىنشاما كۇيدىرگەن شىنىمەن-اق قاتىن با؟ — دەپ سۇرادى نيكيتيچ تاڭ-تاماشا قالىپ.
جىگىت باسىن شايقادى.
— ول قاتىننىڭ اتى ەركىندىك. سەن ونى دا بىلمەيسىڭ، اكە. سەن تاعىسىڭ. ساعان وسى ارا جايلى. سەن ۇلكەن قالا وتتارىنىڭ قالاي جاناتىنىن بىلمەيسىڭ. ول قول بۇلعاپ شاقىرىپ تۇر. وندا مەيىرىمدى، جاقسى ادامدار بار، ۇيلەرى جىلى، مۋزىكا ويناپ تۇرادى. ولار سىپايى جاندار جانە ولىمنەن ولەردەي قورقادى. ال مەن قالانى ارالاپ كەلە جاتاتىن ەدىم، ول تۇگەلدەي مەنىكى ەدى. ولار سوندا قالعاندا، مەن مۇندا نەگە ءجۇرمىن؟ تۇسىنەمىسىڭ؟
— مۇندا ماڭگى-باقي كەلگەن جوقسىڭ عوي؟
— تۇسىنبەيسىڭ. — جىگىت شىنداپ، نىعىرلاي ايتتى. — مەنىڭ سوندا بولۋىم كەرەك، ويتكەنى مەن ەشكىمنەن قورىقپايمىن. ولىمنەن دە قورىقپايمىن. دەمەك، ءومىر يەسى مەن.
شال باسىن شايقادى.
— نە ايتىپ وتىرعانىڭدى تۇسىنە المادىم، جىگىتىم؟
جىگىت ساكىگە جاقىن كەلىپ، ستاقاندارعا اراق قۇيدى. ول كەنەتتەن شارشاپ قالعانعا ۇقسايدى.
— اباقتىدان قاشىپ كەلە جاتقان بەتىم، اكە، — دەپ قاننەن-قاپەرسىز. — كەلىڭىز.
نيكيتيچ ستاقانىن لىپ بەرىپ الا سالا جىگىتتىڭ ستاقانىنا شىق ەتكىزدى. جىگىت ءىشىپ سالىپ، شالعا قارادى... شال بىردەن ىشە قويعان جوق. ستاقانى قولىندا وتىر. جىگىتكە تومەننەن مويىن سوزا قارادى.
— نەگە قارادىڭ؟
— مىنانى قايتسەم ەكەن دەيمىن.
— ءىشىپ جىبەر، — دەدى جىگىت. تاعى دا شىلىم تارتقىسى كەلگەن ەدى، قوراپتا ەشتەڭە قالماعان ەكەن. — شىلىمىڭدى بەرە تۇر.
— مەنىكى جاپىراق تەمەكى عوي.
— مەيلى.
ەكەۋى شىلىم تارتتى. جىگىت تۇعىرعا كەلىپ وتىرىپ، پەشكە جاقىندادى.
كوپكە دەيىن ەكەۋى بىرىنە-بىرى ءتىل قاتىسپاستان وتىردى.
— ۇستالاسىڭ عوي، — دەدى نيكيتيچ. جىگىتكە جانى اشىپ قانا قويعان جوق، ەڭگەزەردەي، كەلبەتتى جاستىڭ مىلتىق استىندا ايدالىپ كەتىپ بارا جاتقانى كوز الدىنا كەلدى. ونىڭ جاستىعى، كەلبەتى مەن كۇش-قايراتى ايانىشتى. شاپ بەرىپ ۇستاعان سوڭ ءبىتتى، يت كوزى ءتۇتىن تانىماستىڭ كەرى: ونىڭ سۇلۋلىعىنا كۇيىنىپ تە، ءسۇيىنىپ تە جاتقان ەشكىم جوق. — نەسىنە سۇلۋ بوپ جارالدىڭ ەكەنسىڭ؟ اتتەگەن-اي!
— نە دەدىڭ؟
— بەكەر قاشقانسىڭ دەيمىن. ءقازىر باياعى ۋاقىت ەمەس، ۇستايدى عوي.
جىگىت ۇندەمەدى. ويلى پىشىنمەن وتقا قاراپ وتىرا بەردى. ەڭكەيىپ پەشكە وتىن تاستادى.
— مەرزىمىڭ بىتكەنشە وتىرۋىڭ كەرەك ەدى عوي... بەكەر قاشقانسىڭ.
— دوعار! — دەپ دۇرسە قويا بەردى جىگىت. — مۇنىڭ دا ماستىعى الدەقالاي تەز تارقاي قالعان ەدى. — مەندە دە باس بار.
— ول بەلگىلى عوي، — دەدى نيكيتيچ، ونىڭ ىعىنا كوشىپ. — باراتىن جەرىڭ الىس پا ەدى؟
— جاعىڭدى قارىستىرا تۇر.
"اكە-شەشەسى بار شىعار-اۋ، — دەپ ويلادى نيكيتيچ جىگىتكە تۋ سىرتىنان قاراپ، — بارىپ قۋانتادى عوي ءيتتىڭ عانا كۇشىگى".
ەكەۋى بەس مينۋتتاي ءۇنسىز وتىردى. شال قورقورىنىڭ كۇلىن قاعىپ، وعان جاڭادان تەمەكى تولتىردى. جىگىت سول قالپى وتقا قاراپ قالعان.
— سەنىڭ تۇرعان دەريەۆنياڭ اۋدان ورتالىعى ەمەس پە؟ — دەپ سۇرادى ول موينىن بۇرىپ قاراماستان.
— قايداعى ورتالىق! بىزدەن اۋدانعا دەيىن توقسان شاقىرىم. قىستىڭ كوزى قىراۋ، تايگادا جازىم بولاسىڭ.
— ءۇش كۇندەي وسىندا بولىپ، ەس جيىپ الدەنىپ الامىن، — ءوتىنىپ سۇراعان دا جوق، ول وسىلاي دەپ توقەتەرىن ءبىر-اق ايتتى.
— تۇرا بەر، ماعان ءبارىبىر. مەرزىمىڭدى وتەۋگە كوپ ۋاقىت قالعان با ەدى، شىداماعانسىڭ، ءا؟
— كوپ.
— نە ءۇشىن سوتتاعان ەدى؟
— ەشقاشاندا ەشكىمگە مۇنداي سۇراق بەرۋشى بولما، اكە.
نيكيتيچ ءسونىپ بارا جاتقان قورقورىن ۇستى-ۇستىنە سورىپ، تۇتاتا بەرە تۇتىنگە شاشالىپ قالدى. شاشالا وتىرىپ:
— ماعان ءبارىبىر! تەك ايايمىن، — دەدى. — ۇستايدى...
— ءتاڭىرى اسىراعان توقتىنى ءبورى جەمەيدى. مەنى وڭايشىلىقپەن الا المايدى. ال ەندى جاتالىق.
— جاتا بەر. مەن وت جانىپ بىتكەنشە وتىرا تۇرامىن، پەشتىڭ توبەسىن جابامىن. ايتپەسە تاڭەرتەڭگە دەيىن توڭىپ قالامىز.
جىگىت سىرما شاپانىن ساكى ۇستىنە توسەپ، باسقا جاستاناتىن بىردەڭە ىزدەپ جان-جاعىنا قارادى. نيكيتيچتىڭ قابىرعاعا ءىلۋلى تۇرعان مىلتىعىن كوردى. ءۇن-تۇنسىز بارىپ الدى دا، ولاي-بىلاي قاراپ كورىپ قايتادان ءىلىپ قويدى.
— ەسكى ەكەن.
— ءالى دە ءبىرازعا جارايدى. سوناۋ بۇرىشتا كيىز جاتىر، سونى توسەن دە سىرماڭدى بۇكتەپ-بۇكتەپ باسىڭا جاستان. اياعىڭدى مۇندا، پەشكە قاراي كوسىل. تاڭعا جاقىن مۇنداعىلاردىڭ ءبارى بىردەي مۇزداي بوپ سۋىيدى.
جىگىت كيىز توسەنىپ جاتتى دا كۇرسىنە دەم الدى.
— كىشكەنتاي تاشكەنت، — دەدى ويىنا بىردەڭە تۇسە كەتكەندەي، — مەنەن قورىقپايسىڭ با، اكە؟
— سەنەن بە؟ — دەدى شال تاڭىرقاپ. — سەنەن نەسىنە قورىقپاقپىن؟
— مەن... لاگەردىڭ ادامىمىن عوي. بالكي، كىسى ولتىرگەنىم ءۇشىن سوتتالعان شىعارمىن.
— كىسى ولتىرسەڭ جازاڭدى ادام ەمەس، قۇداي بەرەدى. ادامنان قاشىپ قۇتىلۋعا بولادى، ال قۇدايدان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ.
— سەن قۇدايعا سەنەتىن بە ەدىڭ؟ كەرجاق شىعارسىڭ؟
— كەرجاق دەيدى! كەرجاق بولسام سەنىمەن بىرگە اراق ىشەمىن بە؟
— ونىڭ راس. ال ەندى سەن قۇدايدى ايتىپ باسىمدى قاتىرما... اتىن ەستىسەم-اق ازا بويىم قازا بولادى. — جىگىت سىنىق ۇنمەن سامارقاۋ سويلەدى. — ەگەر سەنىڭ الگى عايساڭ كەزدەسە قالسا، مەن ونىڭ ىشەك-قارىنىن اياعىنىڭ باسىنا تۇسىرگەن بولار ەدىم.
— جازىعى نە؟
— جازىعى نە دەيسىڭ؟ قايداعى-جايداعىنى توپەپ وتىرىك ايتقانى ءۇشىن. دۇنيەدە مەيىرىمدى ادام جوق! مەيىرىمدى تەك سونىڭ ءوزى عانا، تاعى دا بارىنە دە شىدا، ءتوز دەپ ۇيرەتەتىنىن قايتەرسىڭ توبەتتىڭ! جىگىت داۋسى بۇرىنعى مىعىم دا، باتىل قالپىنا كەلە باستادى. تەك كوڭىلدى كۇيىنەن ايىرىلىپ قالعان. مەيىرىمدى كىم؟ مەن بە؟ سەن بە؟
— مەنى الساڭ، ءوز ومىرىمدە ەشكىمگە ەشقانداي جامانشىلىق ىستەپ كورگەن ەمەن...
— اڭ بىتكەندى قىناداي قىراسىڭ. ونى دا سول عايسا ۇيرەتتى مە؟
— وسىنى دا ءسوز دەپ ايتىپ تۇرمىسىڭ. اڭنىڭ اتى اڭ، ادامنىڭ اتى ادام ەمەس پە.
— جان-جانۋار بىردەي دەيتىندەرىڭ قايدا، ءيتتىڭ عانا بالالارى.
نيكيتيچ جىگىتتىڭ جۇزىنە قاراعان جوق، ءبىراق ونىڭ ساقالدى، اشاڭ بەينەسى كوز الدىندا تۇردى، — تاعدىردان وڭالماستاي بولىپ تاياق جەگەن بادەندى جاننىڭ اشىنعان داۋىسى جىپ-جىلى ءۇي ىشىندە قۇلاققا قونىمسىز، وسپادار ەستىلدى.
— سەن ماعان نەگە اشۋلاناسىڭ؟
— وتىرىك ايتپاڭدار! جۇرتتى الداماڭدار، اۋليەلەر. سەندەردى ءتوزىمدى بول دەپ ۇيرەتتى مە؟ ءتوز. ايتپەسە ول نامازىن وقىپ بولماي جاتىپ، شالبارىن شەشەدى دە — قاتىنعا قاراي جۇگىرەدى، وڭباعان. مەن بولسام، ءقازىر تۇمسىقتان ۇرۋدى ۇيرەتەتىن باسقا عايسانى ويلاپ تابار ەدىم. وتىرىك ايتتىڭ با؟ ال سىباعاڭدى، ءيتتىڭ كۇشىگى.
— بوقتىق سوزگە بارما. — نيكيتيچ كەسىپ ايتتى. — ءوزىڭدى سىيلاپ قارسى السام، سەن اۋزىڭا كەلگەندى كوكيسىڭ. سوتتادى دەپ وكپەلەيسىڭ تاعى دا. دەمەك، سوتتاسا قىلمىسىڭ بولعان شىعار. ول ءۇشىن كىمدى كىنالاماقسىڭ؟
— م-م. — جىگىت ءتىسىن قايرادى. ۇندەگەن جوق.
— مەن پوپ ەمەسپىن، بۇل ارادا ساعان شىركەۋ دە جوق، اۋزىڭا كەلگەندى ايتىپ بىلشىلدايتىن. بۇل — تايگا. مۇنداعى جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي. بۇل ەسىڭدە بولسىن. ويتپەيدى ەكەنسىڭ، ىزدەگەن ەركىندىگىڭە جەتە الماي، موينىڭ ۇزىلەدى. ەسىڭدە مە: "وزىڭنەن زور شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعار" دەگەن بار. ساعان دا توبەڭدى قاشايتىن بىرەۋ تابىلادى. جازىقسىزدان جازىقسىز وسىنشاما كىنالاپ نامىسىنا تيەدى ەكەنسىڭ، ول ساعان ەركىندىكتى قايدان ىزدەۋ كەرەك ەكەنىن تانىتادى.
— اشۋلانبا، قاريا، — دەدى جىگىت رايدان قايتقانداي بولىپ. — قالاي تىرشىلىك ەتۋدى ۇيرەتپەك بولاتىندارعا جانىم قاس. كۇيىپ كەتەمىن! قاي-قايداعى ءناجىستى، قۇرت-قۇمىرسقانى ماقتاپ: انەكي، قانداي جاقسى، وسىلايشا تىرشىلىك ەتۋ كەرەك دەيدى. جانىم شىدامايدى مۇندايعا. — داۋىسى قاتتى شىقتى: — مەن ولايشا ءومىر سۇرمەك ەمەسپىن. وتىرىك ايتادى! جانسىز، جەلبۋازدىق! اق جۋىپ ارۋلاپ قويعان ولىكتى ءبارىمىز دە ايايمىز، سىيلايمىز، ال سەن، كىر-قوقىس جۋىلماعاندى، ءتىرىنى سىيلا. جەر بەتىندە اۋليەلەر جوق! مەن ولاردى كورگەن دە ەمەسپىن. ولاردى قولدان جاساپ الۋدىڭ قاجەتى نە؟ — جىگىت شىنتاعىنا تايانىپ ورنىنان تۇرا بەردى. ونىڭ ءجۇزى بۇرىشتاعى قارا كولەڭكە ىشىندە اقشىل تاڭباداي — قىلاڭ بەرىپ، كوزى جان تۇرشىگەردەي شاتىناي جايناپ تۇردى.
— اشۋىڭدى باسا كەلە تۇسىنەرسىڭ: دۇنيەدە مەيىرىمدى جاندار جوق بولسا، تىرشىلىك الدەقاشان توقتالعان بولار ەدى. مۇنى ماعان ەشقانداي عايسا ۇيرەتكەن جوق، مەن ءوزىم وسىلاي تۇسىنەمىن. ال اۋليەلەر جونىنە كەلەر بولساڭ ونىڭ راس: ول جوق. مەن ءوزىم جاي عانا ادام سياقتىمىن عوي؟ جامان نەمەسە قاسكۇنەم دەپ ەشكىم دە ايتا المايدى. راس، جاس تا بولىپ كوردىم... تاياۋ ماڭدا كەرجاق موناستىرىنىڭ جاتاعى بولاتىن ەدى. سوندا جاسى جيىرما بەستەر شاماسىندا قىزى بار شال مەن كەمپىر تۇردى. ولار، بالكي، تىم كارى دە ەمەس شىعار-اۋ، شال مەن كەمپىردى ايتامىن، ال ماعان كارى سياقتى بولىپ كورىندى. كەيىندە ولار ءبىر جاققا كەتىپ قالدى. سونىمەن، ايتايىن دەگەنىم: ولاردىڭ قىزى بار ەدى دەدىم عوي... وزدەرى شەتىنەن ءپىرادار، ايتۋعا كەلمەيدى، كۇنادان اۋلاق دەپ ەشبىر جانعا جۋىماي قويعان-دى. مەن سول قىزدى الداپ قايىڭ اعاشتىڭ ىشىنە الىپ باردىم دا سونان سوڭ... ونىمەن اجىك-بىجىك دەستىك تە باياعى سول. ءوزى دە سۇڭعاق بويلى كەلىستى قىز ەدى. ءسويتىپ جۇرگەنىمىزدە بالا ءبىتىپ قالىپتى. ال مەنىڭ ايەلىم بار بولاتىن.
— سويتە تۇرا ەشكىمگە قىلداي قيانات جاساپ كورگەن ەمەسپىن دەيسىڭ-اۋ؟
— مىنەكي، كورىپ وتىرسىڭ، مەن اۋليە ەمەسپىن. زورلاعانىم جوق، راس، الداپ-ارباۋمەن الدىم، ال ارعى جاعى بەلگىلى... دۇنيەگە نارەستە كەلدى. ەسىمە تۇسسە قابىرعام قايىسادى. ەر جەتىپ قالدى، بوقتاپ تا جۇرگەن بولار.
— دۇنيەگە ادام كەلتىردىڭ، ولتىرگەن جوقسىڭ. بالكي، سونىمەن شەشەسىن دە ساقتاپ قالعان شىعارسىڭ. بۇل وقيعادان سوڭ قىز اكە-شەشەسىنەن قاشىپ كەتۋى دە ىقتيمال عوي. ال انالار بولسا، وزدەرىنىڭ زاڭى بويىنشا ونىڭ تۇبىنە جەتىپ تىنار ەدى، قىز بايعۇس اعاشتىڭ بۇتاعىنا اسىلىپ قالۋى دا مۇمكىن-دى. جانە دە ءومىر بويى ەركەك دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەي كەتكەن دە بولار ەدى. يگىلىكتى ءىس اتقارعانسىڭ، وكىنبە!
— جاقسى ما، جامان با، ال وسىلاي بولعانى اقيقات. جاقسى جاعى شامالى، ارينە.
— اناۋىڭدا ەشتەڭە قالدى ما؟
— سپيرت پە؟ ازداعان بىردەڭە بار. سەن ءىش، مەنىڭ ىشكىم كەلمەيدى.
جىگىت ءىشىپ سالدى. تاعى دا تاماعىن كەنەي ءتۇسىپ، بىردەڭە جەگەن بولدى.
— كوپ ىشەسىڭ-اۋ دەيمىن؟
— جوق، بىلايشا، سۋىق ءوتىپ كەتسە كەرەك. بۇل ىشكەن ەمەس، قاريا. ىشكەن سوڭ بابىنا كەلتىرىپ ءىشۋ كەرەك. مۋزىكا بولسىن، جاقسى سيگارەت، شامپان... ايەلدەر بولسىن. ىڭ-شىڭسىز، مادەنيەتتى ءىش. — جىگىت ەكى قولىن باسىنان اسىرا سوزا جاتىپ تاعى دا قيالعا كەتتى. — جەكسۇرىنداردى كورگىم كەلمەيدى. ولار ادام ەمەس — حايۋان. م-م، قايتسە جاقسى ءومىر سۇرۋگە بولار ەدى؟ تاڭقى تاناۋمەن ءبىر تۇندە جەتى رەت ويناپ-كۇلسەم، سولاي ما؟ ول مەنى سالالى ساۋساقتارىمەن سيپاي ايمالاپ، ماڭدايىمنان سۇيەر بولسا، مەن ارينە، شارشايمىن. سونان سوڭ دەمالامىن. سەرىلىكتەن شىعىپ، ءومىردى بارلىق پروكۋرور بىتكەننەن دە ارتىق جاقسى كورەمىن. سەن ونى ءقاۋىپ دەيسىڭ بە؟ مەن سولاي دەيمىن. مەيلى، جانىم شىعىپ كەتسىن، مەيلى، ول ءيتتىڭ قۇيرىعىنشا بۇلعاق قاقسىن — مەن العان بەتىمنەن تايماي تارتا بەرەمىن، جىعىلىپ-سۇرىنبەيمىن دە، ارتىما دا بۇرىلمايمىن.
— بۇعان دەيىن سەن قانداي قىزمەت اتقارعان ەدىڭ؟ — دەپ سۇرادى نيكيتيچ.
— مەن بە؟ جابدىقتاۋشى اگەنت بولدىم. وندا شەتەلدەرمەن مادەني بايلانىس سالاسىندا ىستەدىم. جالپى العاندا، عالىممىن. "كولوراد قوڭىزى دەگەنىمىز نە، ونىمەن قالاي كۇرەسۋ كەرەك" دەگەن تاقىرىپتا دوسەنت بولعانمىن. — جىگىت تىنا قالعان ەدى، سالدەن سوڭ ۇيقىلى-وياۋ ۇنمەن، جارايدى، قاريا... مەن كەتتىم، — دەدى.
— ۇيىقتا.
نيكيتيچ پەشتەگى وتتى كوسەپ قويدى دا، قورقورىنا تەمەكى تولتىرىپ جىگىت جايىن ويلادى. ءومىر دەگەن وسى ەمەس پە — ءبىر باسىندا ءبارى تۇگەل: ادەمى، دەنى ساۋ، باسى دا جۇمىس ىستەيتىن سياقتى... ال... سوندا؟ ەندى نە كەرەك؟ ورمان كەزۋ كەرەك پە؟ جوق، بۇلاردىڭ كەتەۋىن كەتىرىپ بارا جاتقان قالا. ءبارىنىڭ دە اقىلى اۋىسقان. نيكيتيچتىڭ ءۇش نەمەرەسى دە ۇلكەن قالادا تۇرادى. ەكەۋى وقۋدا، بىرەۋى قىزمەت ىستەيدى. ءۇيلى-باراندى. ولار مىناۋ سياقتى قالانى ماقتامايدى، ءبىراق سوندا دا قالاعا ىنتىق. جازدا دەريەۆنياعا كەلە قالسا، زەرىگە باستايدى. نيكيتيچ ولارعا مىلتىق بەرىپ، ورمان ارالاتادى، وڭدەرى كىرىپ، دەمالسا ەكەن، وقۋدان قاجىعان باستارى تىنىقسا ەكەن دەيدى. ال ولار بۇل ارا بىزگە ۇنايدى دەپ جالتارادى، نيكيتيچ بولسا قىسىلادى: نەمەرەلەرىنە الدانىش بولارداي باسقا ەش نارسەسى جوق. ولاردى الداعان سياقتى بولعانى ءۇشىن قينالادى. انالاردىڭ ەسىل-دەرتى قالا. ال مىنا ساكى ۇستىندە جاتقاننىڭ دا ىنتىزارى قالا. ەگەر تۇرمەدە وتىرۋعا توزە المايدى ەكەن، وندا ۇزاپ كەتىپ، جەر ءۇي قازىپ الىپ، سوندا بەس جىل بويى ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي جاتىپ قالماس پا. بۇل تاعى دا قالاعا، ءوزىن اتتاتپاي قۇلاعىنان ۇستاي الاتىن جەرگە بارۋعا ىنتىق. ءوزىنىڭ ۇستالاتىنىن بىلە تۇرا سوندا بارادى. سول قالادا سونشالىق قانداي كۇش بار دەسەڭىزشى! جارايدى، مەن شالمىن، وندا باس-اياعى ءۇش-اق رەت بولدىم، ەشتەڭەسىنە تۇسىنبەيمىن. ماقۇل. وندا كوڭىلدى، وتتارى كوپ دەلىك. ءبىراق تۇسىنبەيدى ەكەنمىن دەپ مەن ونى جاماندامايمىن. وعان مەن قۇشتارمىن با؟ قوش امان بول. ماعان وسى ارا جايلى. ال ولار قالادان مۇندا كەلسە: ءىشىمىز پىستى، زەرىكتىك دەپ مۇرىندارىن تىرجيتادى. اينالاعا دۇرىستاپ كوز جىبەرىپ بايقاڭدارشى! ەشتەڭەنى كورمەي، بىلمەي جاتىپ قالالارىڭدى ماقتاپ قىرتا باستايسىڭدار. كانەكي، مىسال ءۇشىن الىپ قارالىقشى، قۇمىرسقا تىرشىلىك ەتەدى. نەمەسە، كورتىشقاندى ال. ءتىپتى، قانداي جان يەسى بولسىن، ءبارىبىر، سولارعا ادەيى كوز جۇگىرتىپ قاراشى. وسىدان سوڭ: ءومىر تۋرالى كوپ بىلەسىڭ بە، جوق پا وسىنى ءبىر ويلاستىرىپ كورشى. سەندەر ماعان قالا تۋرالى ەرتەگى ايتاسىڭدار؟.. ال ەگەر مەن ءوزىمنىڭ قانشا بىلەتىنىمدى ايتا باستايىنشى! ءبىراق مەنى ەشكىم تىڭدامايدى، ال سەندەردەن كوز الماي تىڭدايدى — قالانىكىسىڭدەر عوي. ال مەن ءۇشىن سەنىڭ قالا ادامى ەكەنىڭنىڭ، جىلتىراۋىق باتەڭكە كيىپ كوشەدە شىرەنە باسىپ جۇرەتىندەرىڭنىڭ قۇنى بەس-اق تيىن. شىرەنۋ تۇبىڭە جەتتى دەگەن وسى: ساۋلەتتى ءومىر ءۇشىن جاتىر عوي انە ون بەس جىلدى ارقالاپ كەلىپ. ءتايىرى، باسقا دا ەمەس ءوزى دۇكەنگە تۇسسە كەرەك. ءبىر رەت ىسقىرىپ قالىپ توڭقالاڭ اسقان. ونىمەن تۇرماي تاعى دا اراننىڭ اۋزىنا قاراي جۇگىرەدى. ءوزى! قالاسىز جەرگە بايلاپ قويساڭ تۇرمايدى دەگەن وسى. تاعى دا ءبىر دۇكەندى قاراۋىلعا العان شىعار. شامپان دەيدى... شامپان قايدان كەلمەك؟ مالعۇندار دەسەڭشى... قالا سەندەردى تىرىدەي جۇتادى. بۇل اقىماقتاردى ايايسىڭ دا. ءبىراق قولدان كەلەر قايران جوق. كوزدەرىن جەتكىزە المايسىڭ.
پەشتەگى وت جانىپ بولعان. سوڭعى شوقتاردىڭ قولامتاعا اينالۋىن كۇتىپ وتىرعان نيكيتيچ مۇرجانى جاۋىپ، شىراعداندى ءوشىردى دە، جىگىتتىڭ جانىنا كەلىپ جانتايدى. جىگىت قولىن استىنا باسىپ ىڭعايسىز جاتقان بويى ءبىر قالىپتى، تەرەڭ تىنىس الۋدا. نيكيتيچ قولىن تۇزەتكەندە دە ول تۇياق سەرىپكەن جوق.
"سىلەسى قاتىپ سۇرىنە جىعىلعان ەكەن، — دەپ ويلادى نيكيتيچ، — ەسالاڭ نەمە... زورلاعان كىم بار مۇنى؟ سورماڭداي شىركىن؟"
...ءتۇن ورتاسى اۋعاندا تىستا ءۇي ماڭىنان ءدۇبىر شىقتى. ەكى-ۇش ەركەكتىڭ داۋىسى ەستىلەدى.
جىگىت وياۋ جاتقانداي-اق اتىپ تۇردى. نيكيتيچ تە باسىن كوتەرىپ الدى.
— بۇلار كىم بولدى ەكەن؟ — دەدى جىگىت جۇلىپ العانداي.
— سايتان بىلگەن بە.
جىگىت ساكىدەن قارعىپ ءتۇسىپ ەسىككە قاراي ۇمتىلدى، تىڭ تىڭداي تۇرا، قابىرعانى سيپالاپ، مىلتىقتى ىزدەي باستادى. نيكيتيچ مۇنى سەزە قويدى.
— ەي، اقىماقتانبا! — دەدى باياۋ ۇنمەن ارىلماس پالەگە قالاسىڭ.
— بۇل كىم؟ — جىگىت تاعى سۇرادى.
— ايتتىم عوي، بىلمەيمىن دەپ.
— كىرگىزبە، جاسىرىن!
— اقىماق. ءۇي ىشىندە جاسىرىنعاندى قايدان كوردىڭ؟ قايدا جاسىرىنباقسىڭ. جاتا قال تىرپ ەتپەي.
— ءتۇۋ، شال-اي!..
جىگىت اۋزىنداعى ءسوزىن ايتىپ ۇلگەرمەدى. سىرتتا بىرەۋ باسپالداقپەن كوتەرىلىپ، قولىمەن سيپالاپ ەسىكتىڭ تۇتقاسىن ىزدەي باستادى. ساكىگە ورمەلەپ شىعا بەرە جىگىتتىڭ:
— قاريا، قۇداي، شايتان، ديۋ-پەرى ءبارىنىڭ اتىنان انت ەتەيىن: وسىدان ساتار بولساڭ... جالىنامىن، شال. ءومىر بويى، — دەۋگە عانا شاماسى كەلدى.
— جات! — دەدى نيكيتيچ. ەسىك اشىلدى.
— ەھە! — دەدى جۋان داۋىستى بىرەۋ. — ايتتىم عوي: وسىندا بىرەۋ بار دەپ. ءۇي جىپ-جىلى، كىرىڭدەر.
— ەسىكتى جاپ! — دەدى نيكيتيچ قاتقىل داۋىسپەن، ساكىدەن تۇسە بەرە. — قۋانۋىن — جىلى دەيدى. ىسقىرىنا تۇسسەڭ، ىسىپ تا كەتەدى.
— دۇرىس بولدى! — دەدى جۋان داۋىس. — ءۇي دە جىلى، يەسى دە پەيىلدى.
نيكيتيچ شىراعدان جاقتى.
ۇيگە تاعى بىر-ەكەۋ كىرىپ كەلدى. بىرەۋىن نيكيتيچ تانىدى، اۋداندىق ميليسيا باستىعى. اڭشى بىتكەن ونى جاقسى بىلەدى: اڭشىلىق بيلەت الدىرىپ، جارنا تولەتىپ ەستى شىعاراتىن.
— ەمەليانوۆسىڭ عوي؟ — دەدى جاسى ەلۋلەر شاماسىنداعى ۇزىن بويلى ەڭگەزەردەي باستىق. — سولاي ما؟
— سولاي، پروتاكين جولداس.
— ولاي بولسا! مەيمانبىز، قارسى ال... — ۇشەۋى شەشىنە باستادى.
— اڭ اۋلايسىڭدار عوي؟ — نيكيتيچ كەكەسىندەي سۇرادى. — بۇل سياقتى كەزدەيسوق اڭشىلاردى ول تەككە كەلەدى دە، قيقۋدى سالىپ-سالىپ جايىنا كەتەدى دەپ ۇناتپايتىن.
— ازداپ بوي جازۋ كەرەك قوي. مىنا جاتقان كىم؟ — دەدى ساكى ۇستىندەگى جىگىتتى كورىپ.
— يولوگ، — دەي سالدى نيكيتيچ. — ءوز توبىنان قالىپ قويىپتى.
— اداسىپ قالعان عوي؟
— ءيا،
— مۇنى ءبىز قالاي بىلمەدىك ەكەن. قالاي قاراي بەت الىپ شىققاندارىن ايتتى ما بۇل؟
— قايداعى ايتقان! ءتىلى ورالىمعا كەلمەيدى، ءۇسىنىپ كەتۋگە شاق قالعان. اۋزىنا سپيرت قۇيدىم ءقازىر ۇيىقتاپ جاتىر.
باستىق سىرىڭكە تارتىپ جىگىتتىڭ بەتىنە جاقىنداتقان ەدى: ول بەت-اۋزى بۇلك ەتپەستەن، ءبىر قالىپتى تىنىستاپ جاتا بەردى.
— ءوزىن سىلەيتكەن-اق ەكەنسىڭ! — باستىقتىڭ سىرىڭكەسى ءسونىپ قالدى، — بۇل جونىندە بىزگە قالايشا ەشقانداي حابار تۇسپەدى ەكەن؟
— ءالى دە بولسا حابارلاپ ۇلگەرمەگەن بولار؟ — دەدى كەلگەندەردىڭ بىرەۋى.
— جوق ولاي ەمەس، مۇنىڭ اداسقانىنا كوپ بولسا كەرەك، قاشاننان بەرى جالعىز قالعانى جايىندا ەشتەڭە ايتپادى ما؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى نيكيتيچ. — اداسىپ قالدىم دەيدى. بولعان-بىتكەنى سول
— ۇيىقتاي تۇرسىن. ەرتەڭ سۇراستىرىپ بىلەرمىز. قالاي، جولداستار، ۇيىقتايمىز عوي؟
— ۇيىقتالىق، — دەدى اناۋ ەكەۋى. — سىيامىز با؟
— سىيامىز، — دەدى باستىق، — وتكەن جولى مۇندا بەس ادام قونعانبىز. تەك تاڭعا جاقىن قاتىپ قالا جازدادىق: وتتى از جاققان ەكەن. ال اياز دەگەنىڭىز ەلۋ گرادۋسقا جاقىن بولاتىن.
ءبارى دە شەشىنىپ، ساكىگە شىعىپ جاتىپ قالدى. جىگىتتىڭ جانىنا كەلىپ نيكيتيچ تە جاتتى.
جولاۋشىلار وزدەرىنىڭ اۋدانداعى ىستەرى جايىندا ءسوز ەتىپ جاتتى دا، ازدان سوڭ تىنا قالدى.
كەشىكپەي ءبارى دە ۇيقىعا كەتتى.
قابىرعاداعى تەرەزە بولار-بولماس قىلاڭىتىپ كورىنە باستاعان-دا-اق نيكيتيچ ويانىپ كەتتى. جانىندا جاتقان جىگىت جوق ەكەن.
نيكيتيچ ساكىدەن ەپتەپ ءتۇستى دە، قالتالارىن ءتىنتىپ سىرىڭكە ىزدەدى. قاپەرىنە ەشقانداي جات وي كەلگەن جوق-تى. سىرىڭكە تارتتى... جىگىت تە، ونىڭ سىرما شاپانى دا، نيكيتيچتىڭ مىلتىعى دا زىم-زيا جوق بولىپ شىقتى. جۇرەگى سۋ ەتە قالدى.
— كەتىپ قالعان ەكەن عوي. مىلتىقتى دا الا كەتكەن.
نيكيتيچ دىبىسسىز كيىندى، بۇرىشتا تۇرعان ءۇش مىلتىقتىڭ بىرەۋىن الىپ، قالتاسىنداعى جالعىز وقتى پاتروندارىن ۇستاپ كوردى. ەسىكتى ەپتەپ اشتى دا، تىسقا شىقتى.
تاڭ ەندى-ەندى عانا قىلاڭ بەرە باستاعان. تۇنگى اۋا ءسال جىلىنعانداي. بولار-بولماس تاڭ شاپاعىن شاڭعىت باسىپ تۇر. كوكتەم نىشانى سەزىلگەندەي. ءالى دە بولسا بەس-التى قادامنان ارعى جەر كورىنبەيدى.
نيكيتيچ شاڭعىسىن بايلادى دا، قاربەتىندە سايراپ جاتقان سونى ىزگە ءتۇسىپ تارتىپ بەردى.
— ءيتتىڭ عانا بالاسى، جەكسۇرىن قاشقىن! — دەپ بوقتاپ قويادى. — كەتەدى ەكەنسىڭ، ماعان دەسەڭ تەسكەن تاۋ ءوتىپ كەت، مىلتىقتا نەڭ بار ەدى. مەن مۇندا مىلتىقسىز نە تىندىرماقپىن، وسىنى باسىڭمەن ويلاساڭ نەتتى؟ سەنىڭ بارىڭە بىردەي مىلتىق ازىرلەپ قويارداي مەن مىڭ-مىڭداپ اقشا تاۋىپ وتىر ما ەكەنمىن؟ سەن، ارامزا، ءبارىبىر ونى كەز كەلگەن جەرگە تاستاپ كەتەسىڭ. ساعان تەك تايگادان شىعىپ كەتسەڭ بولدى ەمەس پە؟ ال سوندا مەن مىلتىقسىز ەكى قولىمدى قۋسىرىپ قاراپ وتىرماقپىن عوي. بۇل ادام دەگەندە ۇيات بولساشى.
تاڭ قىلاڭ بەرە باستادى. كۇننىڭ بۇلىڭ ءارى جىلى بولار سىڭايى بار.
شاڭعى ءىزى دەريەۆنياعا ەمەس، باسقا جاققا قاراي الىپ كەلەدى.
— ادامنان قورقاسىڭ، ءا؟ و، سورماڭداي... "ساۋلەتتى ءومىر كەرەك" دەيدى. شالدىڭ جار دەگەندە جالعىز مىلتىعىن الىپ ءجۇرىپ كەتكەننىڭ سوكەتتىگى جوق ەكەن، ءا؟ جوق، سەن مەنەن قۇتىلىپ كەتە المايسىڭ، جۇگىرمەگىم. جاس ەكەنمىن دەمەگىن، مەن سەن سياقتىلاردىڭ جەتەۋىن الىپ جەيمىن.
شالدىڭ بويىندا الىپ-جۇلىپ بارا جاتقان وشپەندىلىك جوق. ءبىراق قاتتى نازالى: جانى اشىپ پانالاتقان جىگىتى مۇنىڭ مىلتىعىن الىپ قاشىپ كەتكەن. مۇنان سوڭ ونى بارىپ تۇرعان ارامزا دەمەي نە دەسىن!
نيكيتيچ ءۇش كيلومەتردەي جەر ءجۇردى. تاڭ ابدەن اتتى. شاڭعى ءىزى كوز الدىندا سايراپ جاتىر.
— ەرتە تۇرىپ، قالايشا عانا سىپ بەرىپ كەتە قالعان دەسەڭشى!
ءبىر جەردە جىگىت تۇرىپ شىلىم تارتىپتى، شاڭعى ءىزىنىڭ شەتىن الا تاياعىن شانىشقان. قار ۇستىندە تەمەكى ۇگىندىسى، سونگەن سىرىڭكە ءشيى جاتىر.
— تەمەكى قالتانى دا اكەتكەن! — نيكيتيچ تفۋ دەپ جەرگە تۇكىردى. — ارامزا دەسە ارامزا ەكەن! — وسىلاي دەدى دە ادىمىن قۇلاشتاي ءتۇستى.
...نيكيتيچ سايعا قۇلاي بەرە ىلديدا كەتىپ بارا جاتقان جىگىتتى الىستان كوردى.
جىگىت اسىپ-ساسپاي ءبىر قالىپتى، ۇتىمدى ادىممەن كەتىپ بارادى، ءبىراق قارا ءۇزىپ كەتە قويارداي دا ەمەس. ارقاسىندا مىلتىق.
— شاڭعىمەن جۇرە بىلەتىن قۋ، — نيكيتيچ ءوزى بايقاعان بۇل شىندىقتى ايتپاي قالا المادى.
شاڭعى ءىزىن تاستاي بەرىپ، ەندى ول سىلەمى كوسىلە جاتقان توبەنى دالدالاپ، قاپتالداي توتەسىمەن تارتىپ، جىگىتتىڭ الدىنان شىقپاق بولدى. جىگىتپەن قاي جەردە كەزدەسەرىن شامالاپ كەلەدى: ونىڭ الدىندا اعاشسىز الاڭقاي بار. سودان وتكەن سوڭ تاعى دا قالىڭ اعاش قويناۋىنا ەنەدى... نيكيتيچ ونى تاپ وسى ارادا كەزدەستىرمەك.
— ءقازىر مەن سەنىڭ اۋسەلەڭدى كورەيىن، — دەپ قويادى نيكيتيچ، بارلىق كۇشىن تاياققا سالىپ. نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز، جىگىتتىڭ سۇلۋ ءجۇزىن تاعى ءبىر كورۋگە قۇشتار. ونىڭ جۇزىندە ادامدى وزىنە تارتىپ تۇرارداي الدەبىر سيقىر باردى. ءوزى ايتقان "ساۋلەتتى ومىرگە تالپىنعان سوڭ بالكي، وسىلاي ىستەۋ كەرەك تە بولعان شىعار. ويلار بولساق: مۇندا وعان نە بار؟ قاتىپ-سەمىپ بىتەدى عوي. وسى ءبىر ءومىر دەگەن پالەنى ءتۇسىنىپ تە بولمايدى-اق".
نيكيتيچ جىنىس اراسىندا تۇرىپ الاڭقايعا كوز جىبەرگەن ەدى، وندا شاڭعى ءىزى كورىنبەدى جىگىتتى باسىپ وزعان ەكەن.
الاڭقايدان ساباۋلاپ تەز ءوتتى، جىگىت وسى ارادان كەلىپ شىعار-اۋ دەگەن تۇستان ورىن الىپ، بۇتا اراسىنا بەكىنىپ، وقتارىن تەكسەردى دە توسىپ وتىرىپ قالدى. تاجىريبەلى اڭشى قولىنداعى مىلتىقتى تەكسەرىپ شىقتى: سۋ جاڭا تۋلا مىلتىعى جارق-جۇرق ەتىپ، وزىنەن مىلتىق مايىنىڭ ءيسى اڭقىپ تۇر. "اڭعا شىعۋدى بىلەدى، ال مىلتىقتى مۇنشاما مايلاۋعا بولمايتىنىن بىلمەيدى. اڭعا شىققاندا تەمەكىنى دە ۇمىتۋ كەرەك. ءبىر شاقىرىم جەردەن ءيىسى مۇڭكىپ تۇرماس ءۇشىن اۋزىڭدى شايمەن ءشاي، سونداي-اق ءۇيدىڭ ءيىس-قوڭىسى سىڭبەسىن دەپ دالاعا ءىلىپ قويعان باسقا كيىمدى كيىپ شىققان ءجون. ءيىس الدىرماس اڭشىلار دەپ، مىنە، وسىلاردى ايتسا بولادى".
جىگىت الاڭقايدىڭ شەتىنە شىعا بەرە توقتادى. توڭىرەككە كوز جىبەردى. از-ماز تۇردى دا سونان سوڭ سۋىت ايداپ، الاڭقايدى كەسىپ ءوتتى. وسى مەزەتتە نيكيتيچ تە ونىڭ قارسى الدىنان شىعا كەلدى.
— توقتا! كوتەر قولىڭدى! — جىگىتكە ەسىن جيعىزباس ءۇشىن ول اقىرىپ قالدى. اناۋ باسىن جۇلىپ العان بويى ەكى كوزى شاراسىنان شىعا قورىقتى. قولىن جوعارى كوتەرە بەرە نيكيتيچتى تاني كەتتى. بۇعان دەيىن ول ونى كورە تۇرسا دا تاني الماعان ەدى.
— ەشكىمنەن قورىقپايمىن دەيتىنىڭ قايدا؟ — دەدى نيكيتيچ، — شالبارىڭا جىبەرىپ تە قويدىڭ، بىلەم.
جىگىت ەسىن تەز جيىپ، ءوزىنىڭ سۇيكىمدى كۇلكىسىمەن ەزۋ تارتقان بولدى.
— اي، اكە-اي، سەنەن نەبىر پالە شىعار-اۋ. كينوداعىداي دەسە دە بولار مۇنىڭدى... جانىڭ جاھاننامعا كەتسىن سەنىڭ. مۇندايدان جۇرەك جارىلىپ تا كەتەدى ەمەس پە.
— ەندى بىلاي ىستە، — دەپ نيكيتيچ جارلىق بەرە ىسكە كىرىستى. — مىلتىقتى يىعىڭنان الما، ارقاڭدا تۇرعاندا قولىڭمەن ۇستاپ وپىر دا، وعىن الىپ جەرگە تاستا. جانە قالتاڭداعىلاردىڭ ءبارىن دە تاستا. پاترون سانى ون التى بولاتىن. ءبارىن دە قارعا لاقتىر دا، ءوزىڭ تۇرعان جەرىڭنەن جىلىسىپ ءبىر بۇيىرگە شىق. ەگەر وسىدان اناۋ-مىناۋ جاساپ تىرپ ەتەر بولساڭ، اتامىن. بۇل شىنىم.
— ۇقتىم، كوكە. اناۋ-مىناۋعا مەنىڭ دە كوڭىلىم شاۋىپ تۇرعان جوق.
— ۇياتسىز، كاززاپ!
— ءوزىڭىز ايتتىڭىز ەمەس پە، ورماندا مىلتىقسىز ءجۇرۋ ءقاۋىپ دەپ.
— ال سوندا مىلتىقسىز قالعان مەن نە ىستەمەكپىن مۇندا؟
— سەن ۇيدەسىڭ عوي.
— جارايدى، بولدى. ۇيدەسىڭ. مەنىڭ ءۇيىم زاۋىت پا ەكەن؟
جىگىت قالتاسىنان ون ءتورت پاترون شىعاردى. نيكيتيچ ساناپ تۇردى. سونان سوڭ ول ەرنىن تىستەپ، كوزىن سىعىرايتا شالعا ۇرلانا قاراپ قولدارىن ارقاسىنا قاراي اپاردى. نيكيتيچ تە ودان كوز العان جوق: شۇرىپپەسى قايىرۋلى مىلتىقتى جىگىتتىڭ كەۋدە تۇسىنا دوپتەپ كوزدەپ تۇر.
— نەگە كۇيبەڭدەپ قالدىڭ؟
— الا الماي جاتىرمىن.
— تىرناقتارىڭمەن سۋىر... نەمەسە جۇدىرىعىڭمەن دۇمىنەن ۇر.
الدىمەن جەرگە ءبىر پاترون، سونان سوڭ بارىپ ەكىنشىسى ءتۇستى.
— بولدى. ەندى شەگىنىپ ءارى قاراي بارىپ تۇر. جىگىت ايتقاندى ىستەدى.
نيكيتيچ پاترونداردى جيناپ الىپ تونىنىڭ قالتاسىنا سالدى.
— مىلتىقتى ماعان قاراي لاقتىر، ورنىڭنان قوزعالما!
جىگىت مىلتىقتى ارقاسىنان الىپ شالعا لاقتىردى.
— ەندى سول تۇرعان جەرىڭە وتىر، شىلىم تارتالىق. تەمەكى قالتانى دا بەرى لاقتىر... ونى دا قوسا اكەتكەنسىڭ...
— مەنىڭ دە شىلىم تارتۋىم كەرەك قوي.
— سەن ءوزىڭ ءبارىن دە ماعان، ماعان دەيسىڭ. ال مەنى ويلامايسىڭ، پەرى سوققان نەمە! سوندا مەن نە تارتپاقپىن؟
— مەن تەمەكىدەن كىشكەنە سالىپ الىپ قالايىنشى، رۇقسات پا؟
— الا عوي. سىرىڭكەڭ بار ما ەدى؟
— بار.
— جىگىت وزىنە ازداپ تەمەكى سالىپ الدى دا، تەمەكى قالتانى شالعا لاقتىردى. ول دا شىلىم شەكتى.
ەكەۋى بىر-بىرىنەن بەس قادامداي جەردە وتىر.
— الگى بىرەۋلەر كەتتى مە؟.. تۇندەگىلەردى ايتامىن.
— ۇيىقتاپ جاتىر. ولار ۇيقىدان باس المايدى. اڭشى دا ەمەس، ەرىككەن ەسىرىكتەر. سايرانداعىلارى كەلەدى، ال اۋداندارىندا ەركىن كوسىلە المايدى، كوزگە ءتۇسىپ قالادى. سوندىقتان كوزدەن تاسا جەر ىزدەيدى.
— بۇلار كىمدەر سوندا؟
— باستىقتار... وقتى تەككە شىعاراتىندار.
— سو-و-لاي دە...
— سەن نە ويلادىڭ: مەنى قۋىپ جەتە المايدى دەدىڭ عوي؟
— مەن ەش نارسە دە ويلاعان جوقپىن. ال ەندى كەلگەندەردىڭ ىشىندە بىرەۋىن تانىدىڭ عوي. ول كىم؟ فاميلياسىن دا اتادىڭ...
— قامسىزداندىرۋ بولىمىندە ىستەيدى. كەمپىرىمە زەينەتاقى سۇراپ بارىپ، سوندا كورگەنمىن...
شالعا جىگىت كۇدىكتەنە قارادى.
— الگى كۋرورتقا جولداما بەرەتىن جەردە ەكەن عوي؟
— ءيا.
— جاسىراسىڭ، شالىم. مەنى شىنىمەن-اق وتىرعىزباق ەكەنسىڭ عوي؟ مىلتىق ءۇشىن...
— وتىرعىزىپ نە سايتانىم بار سەندە، — نيكيتيچ شىنىن ايتتى.
— مىلتىعىڭدى سات؟ مەندە اقشا بار.
— اۋزىڭا الما. — نيكيتيچ كەسىپ ايتتى.
— كەشكىلىكتە ادال پيعىلمەن سۇراعانىڭدا، بالكي ساتىپ تا قالعان بولار ەدىم. ال ەندى مىناداي يتتىك جاساعانىڭنان كەيىن ساتپايمىن.
— مەن ولاردىڭ ويانعانىن كۇتىپ قالايشا جاتپاقپىن.
— تۇندە مەنى دالاعا وڭاشا شىعارىپ الىپ: بىلاي دا بىلاي، اكە، مىناۋ ادامدارمەن مەنىڭ جۇزدەسكىم جوق. مىلتىعىڭدى سات ماعان، قارامدى باتىرايىن دەۋدىڭ ورنىنا... ۇرلاپ اكەتتىڭ. بىزدە ۇرلىق قىلعان ادامنىڭ قولىن شاۋىپ تاستايدى.
جىگىت شىنتاعىمەن تىزەسىن تايانا ەڭكەيىپ قولدارىمەن باسىن سۇيەدى.
— كوشەنىڭ وزىندە-اق ۇستاپ بەرمەگەنىڭ ءۇشىن راقمەت،دەدى ول كومەسكى ۇنمەن.
— ءبارىبىر سەن ءوزىڭنىڭ ويلاعان ەركىندىگىڭە جەتە المايسىڭ.
— نەگە؟ — جىگىت باسىن كوتەرىپ الدى.
— بۇكىل ءسىبىردى جاياۋ، كوكتەي ءوتۋ وڭاي ءىس ەمەس!
— ماعان تەك تەمىرجولعا جەتسەم بولدى، ودان ءارى پويىزبەن كەتەمىن. قۇجاتتارىم بار. ال بۇل وڭىردە مىلتىقسىز ءجۇرۋ... ءقاۋىپتى. ساتساڭشى!
— جوق. قيىلىپ تا اۋرە بولما.
— مەن ەندى جاڭاشا ءومىر باستار ەدىم عوي... دەمەپ جىبەرمەسسىڭ بە، اكە-اۋ...
— قۇجاتتاردى قايدان الدىڭ؟ بىرەۋدى جايراتقانسىڭ عوي؟
— قۇجاتتى دا ادام جاسايدى ەمەس پە؟
— جالعان عوي. جالعان قۇجاتتى ۇستامايدى دەپ ويلايمىسىڭ؟
— سەن ماعان بەينەبىر انامداي-اق قامقورلىق جاساپ تۋرا توتىدايىن تاقىلداپ "ۇستايدى، ۇستايدىلاپ" قويمايسىڭ. ال مەن ايتايىن ساعان: ۇستاي المايدى.
— ال سوندا شامپاندى نەڭمەن ىشپەكسىڭ؟.. ادال جۇمىس ىستەسەڭ سوندا عانا ىشەسىڭ.
— كەشە بەتالدى كوكي بەرىپپىن، ونى كوڭىلىڭە الما. Mac بوپ قالىپپىن.
— سەندەرگە نە داۋا... — شال ۋداي اششى ساپ-سارى سىلەكەيىن اپپاق قارعا شىرت تۇكىرىپ تاستادى. — جاستارعا تالپىنىپ ءومىر سۇرگەننەن ارتىق نە بار، ال سەندەر... نە دەۋشى ەدى الگى... سايگەل تيگەندەي-اق اندا-مىندا شاپقىلاپ، ەشقايدا تۇراقتامايسىڭدار. ۇرلىق ىستەمەسەڭدەر ىشتەرىڭ كەبە مە؟ توقتىقتى كوتەرە الماي ەسىرەسىڭدەر، وڭباعاندار. سەمىزدىكتى قوي كوتەرەدى.
— ءاي، قايدام، اكە...
— سوندا كىمدى كىنالاماقسىڭ؟
— جەتەدى، بۇل جاعىن قويا تۇرالىقشى. ايتپاقشى، — ول شالعا ۇرەيلەنە قارادى. — ولار ءقازىر ويانادى دا مىلتىعىن جوقتايدى. ءبىز دە جوقپىز. وسىدان سوڭ ەندى ولار جالما-جان ىزدەۋگە كىرىسپەي مە؟
— ولار كۇن شىققانشا ويانبايدى.
— ونى قايدان ءبىلدىڭ؟
— بىلەمىن. كەشەنىڭ وزىندە-اق ماس بولىپ كەلگەن... ءۇي جىلى، سىلەسى قاتىپ، تۇسكە دەيىن تۇياق سەرپپەيدى. اسىعىپ جاتقان ولار جوق.
— ءي-يا...دەدى جىگىت جابىرقاۋ ۇنمەن. — سولاي دەڭىز.
ءبىر مەزەتتە جاپالاقتاپ قار جاۋدى دىمقىل، ۇلپا قار.
— قۇداي تىلەگىڭدى بەردى نيكيتيچ اسپانعا قارادى.
— نەنى ايتتىڭىز؟ — جىگىت تە جوعارىعا قارادى.
— مىنا قاراشى...بۇل ەندى ءىز بىتكەندى كومىپ سالادى.
جىگىت جاۋعان قارعا الاقانىن توسىپ ۇزاق تۇردى.
الاقانعا تۇسكەن قار ەري باستادى.
— كەشىكپەي كوكتەم كەلەدى... — جىگىت كۇرسىندى. نيكيتيچ بۇل ماڭدا سيرەك كەزدەسەتىن وسى ءبىر جاندى ەسكە بەكەمىرەك ساقتاپ قالايىنشى دەگەندەي، جىگىتكە بايىپپەن ءتىنتي قارادى. ءتۇن ىشىندە جاپادان-جالعىز بۇل بەيباق قالاي كەتەدى... مىلتىقسىز دەپ ويلادى.
— وسىدان بارىپ قايدا تۇنەمەكسىڭ؟
— وت جاعىپ دالاعا تۇنەيمىن دە... ۇيقىدان ءۇمىت جوق...
— جازدا قاشساڭ ءبىر ءسارى. جەڭىل تيەر ەدى عوي.
— وندا قاشان قاشقان قولايلى بولاتىنى جونىندە سەنىڭ تىلەگىڭدى قابىلدامايدى. ازىق جاعى قيىن... ءبىر دەريەۆنيادان كەلەسى دەريەۆنياعا جەتكەنشە ىشەك-قارىنىڭ ومىرتقاڭا جابىسىپ قالادى. جارايدى ەندى. ءدام-تۇزىڭىز ءۇشىن سىزگە راقمەت. — جىگىت ورنىنان تۇرا بەردى. — بارىڭىز، الگى بىرەۋلەرىڭىز ويانىپ كەتىپ جۇرەر...
شال بوگەلىپ قالدى.
— ايتپاقشى... قيىن جاعدايدان قۇتىلۋدىڭ مىناداي ءبىر امالى بار، — دەپ باستادى ول جايمەن. مىلتىعىمدى ساعان بەرەيىن. سەن ەرتەڭ تۇنگى ساعات ەكى، ءۇش شاماسىندا ءبىزدىڭ دەريەۆنياعا جەتەسىڭ...
— سولاي ما؟
— سولاي، جەتەسىڭ. شەتكەرگى ءبىر ۇيگە كەلىپ: مىلتىق تاۋىپ الدىم دەيسىڭ... نەمەسە... جوق، نە دەسەم ەكەن؟ ايتەۋىر مىلتىقتى سوندا تاستاپ كەتەتىن بول. ءبىزدىڭ دەريەۆنيادان جيىرما شاقىرىم جەردەگى ستانساعا شىعاتىن توتە جول بار. ول ارا ءقاۋىپتى ەمەس. ماشينا دەگەنىڭ اعىلىپ جاتادى. تاڭعا جاقىن ستانساعا بارىپ تۇسەسىڭ. جول-جونەكەي ءبىر قىستاققا كەزدەسەسىڭ، سول ارادان سولعا قاراي ءبىر جول شىعادى، سەن وعان تۇسپە، ول اۋدان ورتالىعىنا اكەتەدى. توتە جولمەن كەت.
— اكە...
— اكەڭدى قويا تۇر! مىلتىقتى نە ىستەسەك ەكەن؟ تاۋىپ الدىم دەسەڭ: قورقىپ كەتەدى دە، ونى ىزدەتىپ الەك بولادى. ال باسى ءبۇتىن بەرە سالۋعا قيمايمىن. ەسكى دە بولسا، مەن مۇنى مىنادايدىڭ ۇشەۋىنە ايىرباستامايمىن. — نيكيتيچ قولىنداعى وپىرمالى سۋ جاڭا مىلتىقتى نۇسقادى.
جىگىت شالعا وتە ريزاشىلىق سەزىممەن قارادى، ونىمەن دە قويماي العىسىن كوز جانارىمەن جەتكىزۋگە تىرىستى.
— راقمەت، اكە.
— مۇنىڭ قاي راقمەت؟ بۇدان سوڭ مەن مىلتىعىمدى قالاي الامىن؟
جىگىت ورنىنان تۇرىپ، شالدىڭ جانىنا كەلىپ وتىردى.
— ءقازىر ءبىر امالىن تابامىز. مەن مىلتىقتى ءبىر جەرگە تىعايىن، ءسىز سوڭىنان كەلىپ سول ارادان الاتىن بولىڭىز.
— قايدا تىقپاقسىڭ سوندا؟
— دەريەۆنيا ماڭىنداعى ءبىر ماياعا تىعايىن.
نيكيتيچ ويلانىپ قالدى.
— ءتۇن ىشىندە سەن نەنى بايىپتاعاندايسىڭ؟.. سەن بىلاي ىستە، شەتكەرگى ۇيگە كەلىپ، ودان ەفيم مازايەۆتىڭ قايدا تۇراتىنىن سۇرا. ساعان كورسەتەدى. ول مەنىڭ بالامنىڭ وكىل اكەسى. ەفيمگە كەلىپ بىلاي دە: نيكيتيچكە تايگادا كەزدەسكەن ەدىم، ول يولوگتاردى جىلاندى يىرىمگە باستاپ الىپ كەتتى. پاتروندارى تاۋسىلعان ەكەن، بوستان بوسقا نەسىنە سۇيرەي بەرەم دەدى دە، مىنا مىلتىقتى سىزگە اپارىپ تاپسىرۋدى ءوتىندى. ءوزى ەرتەڭ جوق، بۇرسىگۇنى وسىندا كەلمەك. ونىڭ يولوگتاردى باستاپ الىپ جۇرگەنىن ەشكىمگە ايتپاڭىز. اقشا العان سوڭ بىردەن سىزگە كەلەدى — بىرگە وتىرىپ ىشەسىزدەر، ايتپەسە كەمپىرى تاپقان-تايانعانىن سىپىرىپ الىپ قوياتىن كورىنەدى. ۇقتىڭ با؟ ءقازىر سەن ماعان ءبىر ءليتردىڭ اقشاسىن بەر، ايتپەسە ەفيم قىر سوڭىمنان قالمايدى، ال ەندى جولىڭ بولسىن. ساعان التى پاترون بەرەيىن. جالعىز وقتىڭ ەكەۋىن جانە ال، كەرەك بوپ قالار. پايدالانباساڭ، دەريەۆنيا ماڭىنا قارعا كومىپ كەت. ەفيمگە بەرە كورمە، ول پالە قۋلىقتى سەزىپ قويادى. ءبارىن دە ۇقتىڭ عوي؟
— ۇقتىم. ولسەم ۇمىتپان سەنى، اكە.
— جارايدى... دەريەۆنياعا جول تارتقانىڭدا ەسىڭدە بول سىن: كۇن شىعىسىمەن ول ساعان بىردەن كورىنەدى العاش ونى سول جاعىڭدا ۇستا. كۇن كوتەرىلگەندە دە، ءبارىبىر، سول جاعىڭدا بولسىن. ال باتار الدىندا قىرىڭدا، ول سوندا وڭ جاق يىعىڭدى الا، تۋ سىرتىڭدا تۇرسىن. سونان سوڭ تىكە تارتا بەر. كانە، ەندى جول بولسىن ايتىسىپ تەمەكى شەگەلىك.
ەكەۋى وتىرىپ شىلىم تارتتى.
بىردەن ءسوز ەتەرلىك ەندى ەش نارسە قالماعانداي. كىشكەنە وتىرعان سوڭ ولار ورىندارىنان تۇردى.
— قوش، اكە، راقمەت.
— الدىڭنان جارىلقاسىن.
ەكەۋى ەكى جاققا ايىرىلىپ كەتە بەرگەندە نيكيتيچ توقتاي قالىپ، جىگىتكە بىلاي دەپ داۋىستادى:
— ەستىپ تۇرسىڭ با! سەنى قۇداي شىن ساقتادى: الگى پروتوكين دەگەن ميليسيا باستىعى. كەشە سەنى وياتپاعانىم جاقسى بولدى... ايتپەگەندە سەن ونىڭ تۇزاعىنان قۇتىلىپ كەتە المايتىن ەدىڭ، ول دەگەنىڭ ءبىر قازىمىر سايتان.
جىگىت شالعا قارادى، جاۋاپ قاتقان جوق.
— قايدانسىڭ؟ قايدا باراسىڭ دەپ ول قازبالاپ كەپ بەرسە، سەنىڭ قۇجاتتارىڭنان دا ەش پايدا جوق.
جىگىت ۇندەمەدى.
— ال ەندى تارتىپ كەت. — نيكيتيچ مىلتىعىن اسىندى دا، الاقانداي الاڭقاي ارقىلى كەيىن قاراي بەتتەدى. الاڭقايدان ەندى وتە بەرگەن شاقتا ءدال قۇلاعىنىڭ ۇستىنەن قۋ بۇتاقتىڭ شارت ەتە قالعانىن ەسىتتى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولعان جوق، تۋ سىرتىنان: ارقادان، جەلكەدەن بىرنەشە جۇدىرىق بىردەن كەلىپ تيگەندەي بولدى. ول قار جاستانا ەتپەتىنەن قۇلاپ ءتۇستى. سودان قايتىپ ەش نارسەنى ەسىتكەن دە، سەزگەن دە جوق. قارعا قالاي كومىلگەنىن دە، "وسىلاي ەتكەن دۇرىس، ءارى الاڭسىز بولامىن، اكە" دەگەن ءسوزدى دە ەسىتكەن جوق.
...كۇن شىققان مەزگىلدە جىگىت الاڭنان ۇزاپ كەتكەن ەدى. ول كۇننىڭ كوزىنە قاراعان دا جوق، وعان ارقاسىن بەرىپ توپەپ كەلە جاتتى. ەكى كوزى الدا.
تايعا ۇيقىدان جاڭا ويانا باستاعان. ورماننىڭ كوكتەمگى كاۋسار ءيىسى ەلىتتىرىپ، باس اينالدىرادى.
You Might Also Like
-
سوۆحوزدان ون ءۇش كىسى — جىگىت-جەلەڭ، جاسوسپىرىمدەر اعاش دايىنداۋعا جىبەرىلدى. بۇلار وندا نورمانى ابدەن ورىنداپ بولعانشا ءۇش-تورت اپتاعا بارادى. باسقارۋشى بولىپ الەكساندر ششيبلەتوۆ تاعايىندالدى. ...
