InfoHub Logo

ەكى قىزىم مەكتەپتەن كەلە سالا:

— ماما، مۇزداپ كەتتىك،
— دالانىڭ سۋىعىن-اي!-دەپ شاعىمدارىن ايتا كىردى. بيىل دالا اپپاق كورپەسىن ەرتە جامىلدى. سارى شۇناق اياز دا بالالاردى ۇيگە ەرتە قاماپ قويدى.
— ماما، اياز جامان عوي،- دەپ بۇرتيدى كىشىسى.
— ءيا، قاتىپ قالدىم،- دەپ قوستاي كەتتى ۇلكەن.
— قوي، ايازدى جامان دەمەڭدەر. اۋا-رايىن سوگۋگە بولمايدى. ايازدىڭ دا پايداسى بار، - دەپ پەشكە كومىر سالىپ جاتقان مەن ولارعا باسۋ ايتتىم.
— ايازدىڭ دا پايداسى بار ما نە؟ وي ول سۋىق قوي
— يششا-اي...
— جارايدى، بولدى، كوپ سويلەمەي ۇيگە كىرىڭدەر. كەشكە پايداسىن ايتىپ بەرەمىن...
— الاقاي، تاعى ءبىر ەرتەگى!

***

«قىتىمىر ايازدىڭ بۇل ولكەگە ات ءىزىن سالماعالى ءبىراز جىلدار بولعان. سوڭعى رەت قاشان كەلگەنى ەسىندە جوق. ايتەۋىر ءبىر كەلىپ، مالشىلاردىڭ بەرەكەسىن الىپ، بالالاردىڭ بەتى-باسىن شىمشىلاپ، بۇكىل جەردى مۇزعا وراپ الەك سالىپ كەتكەنى ەسىندە. ەە، سودان بەرى تالاي ۋاقىت ءوتىپتى-اۋ. بيىلعى كەلىسىن دە ادامدار جاقتىرمايتىن شىعار دەپ ويلاعان. جوق، قاتەلەسىپتى. ونى ەلەيتىن ءتىرى جان جوق سياقتى. بۇل تۇرماق، ءبىر-بىرىن دە كورمەيتىن سياقتى. ياپىر-اي، مىنا ادامدارعا نە بولعان؟! انە ءبىر قاريا جولدان وتە الماي تۇر ەدى، وعان كومەكتەسكەن پەندە بولمادى. مىنا بالا نەگە جىلاپ وتىر؟ كيىمى دە جۇقا سياقتى. ادامداردىڭ ءبارى شۇقشيىپ قولدارىنداعى زاتتان كوز المايدى. جۇرسە دە، تۇرسا دا، وتىرسا دا، ءتىپتى ۇيقىعا جاتسا دا سول پالەگە جابىسىپ قالعان. ەڭ سۇمدىعى، كوزدەرىندەگى وت قايدا كەتكەن قۇداي-اۋ؟! بۇرىن ايازدى ەلەمەي قارا بالتاسىن الىپ وتىن جاراتىن جىگىتتىڭ بويىنداعى جالىن ءسونىپ قالعانداي. سىرتتا اسىر سالىپ وينايتىن بالادا كورىنبەيدى. انە، سارى شانا مەن قىزىل شاڭعى قاڭتارۋلى تۇر. بۇرىىىن بالالارمەن ويناعان قىزىق ەدى. ولاردىڭ بەتىن قانشا شىمشىلاسا دا، بالاقايلار ودان ءارى اسىر سالىپ، قار لاقتىرىسىپ، شانامەن زۋىلداپ ويناۋشى ەدى. ادامدارعا نە بولعانىن تۇسىنە الماعان اياز ەندى تەرەزەگە ورنەك سالىپ، بالالاردى قۋانتپاق بولدى. ارى ۇرلەدى، بەرى ۇرلەدى. مىنا تەرەزەلەرگە دە نە بولعان؟ ءتىپتى، ادەمى ورنەك تە سالىنبايدى. بۇرىن قانداي كەرەمەت ورنەكتەر سالۋشى ەدى. ادامدار ءتىپتى ونى «اياز-شەبەر» دەپ اتايتىن سول ءۇشىن.

وسىلايشا كوپ ءجۇرىپ، كوپ كورگەن اياز ەندى اشۋىنا ءمىندى. ادامداردىڭ بويىنداعى مەيىرىمنىڭ سۋىپ بارا جاتقانىن اڭعاردى. ول قاتتى ۇيىتقىپ، كارىنە ءمىندى. تەلەديداردا ديكتورلار «سوڭعى كەزدەرى بۇرىن-سوڭدى بولماعان سۋىق بولادى. اياز بولىپ، اۋا تەمپەراتۋراسى ەلۋ گرادۋستان جوعارى كوتەرىلەدى» دەپ دابىل قاعىستى. سۋىققا شىداماي ادامداردىڭ اينەك ۇيلەرى شىتىناي باستادى. ارى-بەرىدەن سوڭ كولىكتەر دە جۇرۋدەن قالدى. جىلىنۋدىڭ بارلىق ءادىسىن قولدانسا دا ادامدار قاتتى مۇزداي باستادى.  جەر الەمنىڭ ءبارى مۇز باستى. ادامدار جان-جاقتان دابىل قاعىپ، ايازدىڭ بەتىن قايتارۋدىڭ امالدارىن ىزدەي باستادى. تەك سول كەزدە جەر بەتىندە قالعان جالعىز داناگوي قاريا عانا ايازدىڭ نە ءۇشىن اشۋلانعانىن ءتۇسىنىپ، ادامدارعا اقىلىن ايتىپتى: «اياز ادامداردىڭ مەيىرىمسىزدىگىنەن اشۋلاندى. تەز ارادا جوعالعان مەيىرىمدى تابىڭدار. سوندا ءبارى ءوز ورنىنا كەلەدى» دەيدى. ادامدار ەندى جانتالاسىپ مەيىرىمدى ىزدەي باستايدى. عالامتوردى قارايدى، كىتاپتى اقتارادى، قاراماعان جەرلەرى قالمايدى، ءبىراق ەش جەردەن تابا المايدى. امالى قۇرىعان ادامدار ەندى نە ىستەرلەرىن بىلمەي دال بولادى. اياز اناۋ، كۇننەن كۇنگە كارىنە ءمىنىپ. ۇسكىرىك ۇرىپ، ادامدار دالاعا شىعۋدان قالدى. ءتىپتى ءۇيدىڭ ءىشى دالاداي ازىناپ تۇر. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ سوندا الگى قاريا تاعى اقىلىن ايتتى: «قاراقتارىم، سەندەر مەيىرىمدى جۇرەكتەرىڭنەن ىزدەڭدەر، جۇرەكتەرىڭنەن...». ادامدار دا ءىستى ءمانىن سول كەزدە ءتۇسىندى....ءوز وتباسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ، قارت اناسىنا كوڭىل بولمەگەن جىگىت اناسىن قۇشاقتادى. اناسى ونى ءدال ءسابي كەزدەگىدەي مەيىرلەنە قۇشاعىنا قىستى. جىلۋ جۇگىردى. كۇنى-تۇنى جۇمىس-جۇمىس دەپ ءۇيدىڭ بەتىن، ءتىپتى بالا كۇتۋشىگە باقتىراتىن جالعىز ۇلدارىنىڭ ءجۇزىن كورمەيتىن  اتا-انا بالالارىن مەيىرلەنە قۇشاعىنا الدى. بالاسى  قاتتى-قاتتى قۋاندى. ول سوڭعى رەت اتا-اناسىنىڭ قۇشاعىندا نارەستە كەزىندە عانا بولعان ەدى. اتا-اناسىنا دا بالاپاندارىن ساعىنىپ قالىپتى. ەكەۋى بىردەي مەيىرىمىن اياماي توكتى. قارت اكەسى مەن اناسىن قاراۋسىز قالدىرعان ۇلدارى بالالىق شاعى وتكەن ۇيلەرىنە كەلىپ، قاريالاردى قۇشاقتادى. كوپتەن بەرى ۇلدارىن كورمەگەن قاريالار كەڭكىلدەپ  تۇرىپ جىلاپ، ۇلدارىن قۇشاقتادى. ۇلدارى دا وزدەرىن ءدال بالا كەزدەگىدەي سەزىنىپ، اكە-شەشەسىنىڭ قۇشاعىنا ەنىپ كەتتى. شۇيكەدەي قاريالاردىڭ قۇشاعى ءالى دە كەڭ ەكەن، ون ۇلىن مەيىرلەنە قۇشاعىنا الدى. بىر-بىرىمەن ارازداسىپ، ارالاسپاي كەتكەن باۋىرلار دا جەر بەتىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلىپ، ءبىر-بىرىن قالاي ساعىنعاندارىن ايتىپ، قۇشاقتاسىپ، جىلاپ جاتتى. ءبىر قۇرساققا سيىپ، كەڭ الەمگە سيىسى الماعان وزدەرىن جازعىردى. ەندىگارى ەشقاشان الىستامايمىز دەپ ۋادەلەستى. سۋىق ءسوزدىڭ كەسىرىنەن ارالارىنان قارا مىسىق ءجۇرىپ وتكەن دوستار دا بىر-بىرىنە قۇشاق جايا جۇگىرىستى. كورشىسىنە كىرمەگەلى جىلدىڭ ءجۇزى بولعان اپاي، ۇيىندەگى بار ءدامدىسىن الىپ كورشىسىنە جۇگىرىپ، ونمەن كورىستى. كوشەدە وتىرعان باسپاناسىز جاندى كورگەن ادامداردىڭ بارلىعى دەرەۋ ۇيلەرىنە بارىپ جىلى كيىم، ىستىق اس اكەلىپ، وعان  قامقورلىق تانىتتى. ادامداردان كوپتەن بەرى مۇنداي مەيىرىم كورمەگەن جان كوڭىلى بوساپ قۋانىشتان جىلادى. اتا-اناسىز قالعان جەتىم مۇڭلىقتىڭ باسىنان سيپاعان قولدار جۇرەكتەردى ءجىبىتتى. بىر-بىرىمەن دۇنيەگە بولا سوعىسىپ جۇرگەن ەلدەر دە قارۋلارىن تاستاپ، وتباسىلارىنا ورالدى. وسىلايشا، جەر بەتىنە مەيىرىمدىلىك قايتا ءتىرىلدى. ميللونداعان جۇرەكتەن شىققان مەيىرىم، اشۋلى ايازدىڭ ارىنىن باسىپ، ساباسىنا ءتۇسىردى. وسىلايشا، مەيىرىمدى ايازدىڭ ارقاسىندا ادامدار مەيىرىممەن قايتا قاۋىشتى....»

— اياز قانداي مەيىرىمدى ەدى، - دەدى كىشىسى. - مەن ەندى ايازدى جەك كورمەيمىن.

— مەن دە....- دەدى ۇلكەنى.

---