مۇقاعالي مۇقاتايەۆتىڭ 85 جىلدىعىنا وراي
پاۆلودار قالاسى، №16 ليسەي - مەكتەبى
قۇماروۆا انار ەربولات قىزى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارمالارىنداعى ادام مەن تابيعات.
شىن دارىن ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن شىعارما ارقاۋىنا اينالدىرىپ، حالىق كوڭىلىنە ۇيالاسا، ول ماڭگى ءومىر سۇرەدى. حالىق سەنىمىنە يە بولۋ، قاس - قاباعىن باعىپ، كوڭىلى قالاعانىن جىرعا ءتۇسىرۋ، سىر عىپ شەرتۋ كەلەشەكتىڭ جارقىن ساۋلەسىمەن نۇرلاندىرا ءتۇسۋى سيرەك كەزدەسەتىن باقىت. ونى مۇقاعالي اقىننىڭ پوەزياسىنان تانىپ، كورۋگە بولادى.
مۇقاعالي ولەڭدەرى – ۇلتتىق پوەزيانىڭ جاڭا ءبىر بەلەسكە كوتەرىلگەندىگىن، جاپپاي ەۆروسەنتريستىك اعىمعا ويىسقان زاماندا قازاقتىڭ قارا ولەڭىنىڭ شىنايى قاسيەتتەرىنىڭ ءقادىرى ارتىپ، بۇرىنعىدان دا تولىسىپ، كەمەلدەنە تۇسكەندىگىنىڭ كۋاسى. ول قازاق ولەڭىنىڭ ۇلتتىق بوياۋى مەن رۋحىن ۇستاندى، ونى تۇرلەندىرە بايىتتى، ءسويتىپ قالىڭ قازاق وقىرماندارىنىڭ جۇرەگىنە جول اشتى. سونىمەن قاتار اقىن قازاق ليريكاسىن حح عاسىر ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن قۇنارلاندىردى. مۇقاعالي سىرشىل ىستىق ليريكاسىمەن ءوز وقۋشىلارىنىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى، ولاردى جاقسى جىردىڭ ءلاززاتىنا قاندىرىپ، ءوزىنىڭ مەنىمەن ادامزاتقا ورتاق اقيقاتتى جىرلاپ، قالىڭ وقىرماننىڭ جان جۇرەگىن باۋرادى.
اقىننىڭ شىن مانىندە شەبەرلىگى – ول قولدانعان ءاربىر امال - ادام بەينەسىن اشۋعا قىزمەت ەتكەن. اقىن پوەزياسىندا تابيعات كورىنىستەرىن، پەيزاجدى اشەيىن ءبىر ۋاقىت كەڭىستىكتىڭ دەرەگى رەتىندە دارالاپ قارامايدى، وندا ادام بەينەسىن تولىقتىرا تۇسەتىن تاسىلدەر مول. ءارى كوركەمدىك - فيلوسوفيالىق يىرىمدەر مەن سارىندار، تۇيىندەر مەن مازمۇندار ارقىلى وتە جارقىراپ كورىنەدى. اقىن ادام مەن جاراتىلىستىڭ ۇندەستىگىن جىرلايدى. ول جاراتىلىستىڭ كوپ قۇبىلىسىنان ادام بولمىسىنا ءتان سيپاتتاردى اڭعارادى. سودان دا بولار اقىن تابيعاتتىڭ ءار بولشەگىمەن، كورىنىسىمەن اشىق سىرلاسادى، مۇڭىنا ورتاقتاسادى. اقىن اتاۋلى تابيعات پەن جاراتىلىستىڭ قۇبىلىسىنا جاقىن بولادى.
اقىن ولەڭدەرىندە بىردە قۋانىش پەن قايعى بولسا، بىردە كوز جاسى، ناز بەن مۇڭ جۇرەدى. وسى ءبىر الما - كەزەك اۋىسقان كوڭىلىنە جۇبانىش، جانىنا تىنىش بەرۋ ءۇشىن اقىن كوڭىلى باسقانى اڭسايدى. ول حالقىمىزدىڭ تابيعاتىنا ءتان كەڭدىكتى، كەڭىستىكتى ىزدەيدى، ساحارانى كورگىسى كەلەدى. تابيعاتتان پانا ىزدەيدى.
ادام مەن تابيعات. اقىن بۇلاردىڭ تۇتاستىعىن سۇڭعىلا فيلوسوفتارعا ءتان تۇيسىكپەن ۇعىنعان. بەلگىلى سۋرەتتەردەن بەلگىسىز سىرلاردى اڭعاردى. اقىننىڭ «تاۋ وزەنى» دەگەن ولەڭىندە بالا شوپاننان تاياق جەگەن سەركە اتا شوپاننىڭ سوڭىنان ماڭىرايدى. ول بەكەر ماڭىراپ تۇرعان جوق، ادام مەن تابيعاتتىڭ اراسى الشاقتانىپ، ونىڭ سوڭى دۇلەي قۇبىلىستارعا ۇرىندىراتىنىن سەزدى. سول ءۇشىن دە شىعار، اقىن قايىڭنان «ءومىر سۇرەيىك الماسىپ» دەپ وتىنەدى. سول قايىڭنان ادامدار تىرشىلىگىن كورگىسى كەلەدى. ول ادامدار اراسىنداعى قارىم - قاتىناستى سۋرەتتەسە دە، تابيعات كورىنىستەرىنە ۇڭىلسە دە، وتكەن تاريح جولىنا كوز سالسا دا، ادامنىڭ تاۋسىلمايتىن ارمانىن، ولمەيتىن ماحابباتتى، ۇزىلمەيتىن ساعىنىش سەزىمىن، بىرىنە - ءبىرى جالعاسىپ جاتقان تىرشىلىك ساباعىن جازدى.
ادامنىڭ الدەبىر كۇيىنىش - ءسۇيىنىش نەمەسە كەسكىن - كەيپىن، قيمىل - ارەكەتىن سۋرەتتەۋ، ونىڭ ءوز ءسوزىن نەمەسە وزگەمەن سويلەسۋىن كەلتىرۋ، ەڭ ارعى جاعى، تۇرلىشە تابيعات قۇبىلىستارىن سۋرەتتەۋ – وسىلاردىڭ ءبارى، ادەبيەتتەگى ادامنىڭ سىرتقى ءتۇرىن انىقتاپ، ىشكى سىرىن اشۋ ءۇشىن كەرەك. كەزىندە اباي «ءسوز ونەرى دەرتپەن تەڭ» ەكەندىگىن ەسكەرتىپ كەتكەن. ال، شىن دارىن يەسى ونەردىڭ ازابىن تارتقانىنا ءدان رازى. وتىز مىڭ سۋرەت پەن بەس ءجۇز بەزەندىرىلگەن كىتاپتىڭ يەسى، ونەردە باعى جانعان جاپون سۋرەتشىسى كاسۋسيكا حوكۋساي (1760 - 1819) ءوزى تۋرالى: «مەنى سۋرەت دۋالاعان، مەن سۋرەت تۇتقىنىمىن»- دەگەن ەكەن. اقىن مۇقاعالي دا: «پوەزيا، سەن مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ،» - دەپ وزىمەن تۋىسىپ كەتكەن ولەڭىن جانىنا جاقىن تۇتادى.
جىرىم - سىرىم ەكەۋى ەگىزدەرىم،
ەكەۋىن ەكى ءبولىپ ەمىزبەدىم.
جاتسام - تۇرسام مۇڭ شاعىپ داپتەرىمە
جابىرقاعان جانىما ەم ىزدەدىم، - دەپ ولەڭىنەن جانىنا شيپا تابادى.
قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇرلى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى – تۋعان جەر، ونىڭ باۋىرىندا وتكەن بالالىق شاق، اتا-مەكەننىڭ تاعدىرى، وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ەكەنى بەلگىلى. عالىم ت. جۇرتباي «كوشپەلى حالىقتىڭ نىسانالىق اتاۋىنا سۇيەنسەك، جەر دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنىڭ ءوزى ۇلى ۇعىمدىق استاردان شىققان. جەر. ءبىز جەردىڭ جەمىسىن جەپ، ىرىزدىعىمىزدى ايىرامىز. ەسەسىنە ول ءبىزدىڭ ءتانىمىزدى قوينىنا جاسىرادى، دەنەمىزدى ازىق ەتەدى،» - دەپ جازسا، ا. ءشارىپ: «ۇلتتىق يدەيانى حالىقتىڭ قونىسقا كوزقاراسىنا قاتىسسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن» ەمەستىگىن ەسكەرە وتىرىپ، تۇجىرىم جاسايدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ – تۋعان جەرىنىڭ سۋرەتىن بەينەلەۋدە وزىندىك ورنەك تانىتا، وزگەشە پوەتيكالىق الەم اشا جىرلايدى. تابيعات اياسىندا تۋىپ - وسكەن ءاربىر اقىننىڭ سول تاقىرىپقا قالام تارتپاۋى مۇمكىن ەمەس. تۋعان جەردى، ونىڭ ادەمى تابيعاتىن جىرلاۋ – بارلىق اقىننىڭ پەرزەنتتىك پارىزى. قازاق دالاسىنىڭ تابيعاتىن مۇقاعالي پاك، تازا كۇيىندە كورگىسى كەلەدى. ادام مەن تابيعاتتى ول تۇتاستىقتا تانيدى. تابيعات تا ادام سياقتى كەيدە كوڭىلدى، كەيدە مۇڭدى. سوعان لايىق اقىن دا ونى ءار كۇيدە سۋرەتتەيدى. بىردە ول دالا بەتىن جاپقان جىبەكتەي جاسىل شوپتەر مەن اسقار تاۋ، بالدان ءتاتتى سۋلار كورسە، كەيدە سول دالاداعى باباسى وسكەن كەڭبۇلاقتى عاسىرلاردان ورالعان كوشتەرگە تەڭەيدى. كەيدە سارعايعان سارى بەلىن ساۋلەلى لاعىلعا تەڭەسە، ەندى بىردە سول دالانىڭ سوققان سامالىنان تاڭدايىنا قىمىزدىڭ ءدامى كەلگەن.
ايان عوي ايماعىڭنىڭ سىرى ماعان.
سويلەيسىڭ، سويلەيسىڭ سەن ۇلى دالام!
مەن سەنىڭ كوككە ۇشىرعان بوزتورعايىڭ،
شىرىلداپ جەرگە تۇسپەي تۇرىپ الام.
جارالعان جان ەمەسپىن باسى بوتەن،
تۋعان جەر، توپىراعىڭدى باسىپ وتەم.
كەۋدەمدە قاتىپ قالعان بىردەڭە بار،
كىم ءبىلسىن، تۋعان جەردىڭ تاسى ما ەكەن؟!
اقىننىڭ ويى دا، سەزىمى دە ەركىن، نازىك مۇڭدى كوڭىل - كۇيى ارالاس جۇرەدى. اقىن كولگىرسىمەيدى، اعىنان جارىلا شىنىن ايتادى. سەزىم مولدىرلىگىن، ۇلكەن شەبەرلىكتى، سۋرەتكەرلىكتى تانىتاتىن مۇنداي ولەڭدەر مۇقاعاليدا مول.
م. ماقاتايەۆ اداممەن بىرگە تابيعاتتان دا كەلىسىم مەن جاراسىم ىزدەگەن اقىن. ونىڭ ليريكاسىنداعى تابيعات جاي سۋرەت، كورىنىس عانا ەمەس، جاندى، سەزىمتال. سول ءۇشىن الاتاۋعا مۇڭ شاعادى، جاس قايىڭنان وزىنە سىرلاس تابادى، جاپىراقتى جۇرەككە تەڭەيدى، مەرگەننىڭ وعىنا ىلىككەن اققۋ مەن كيىككە جانى اشيدى.
كەيىپكەرلەردى ءوز قيالىنداعى تازا تابيعات قۇشاعىنا، اتا كاسىپ باسىنا جەتەكتەگەن – جەڭىل - جەڭسىك، اۋەسقوي جەلىك ەمەس، ىشكى جان دراماسىن اشۋعا قۇرىلعان. شىنايى تورىعىس، جانعا جاقىن، كوڭىلگە قونىمدى سۋرەتتەردى ەسكە الۋدان تۋعان شىن سەرپىلىس، تەبىرەنىس كوكىرەگىندەگى وزگەشە ءبىر شاپاعاتتى ساۋلەنى وياتارداي اسەر بەرەدى.
اقىن تۋعان جەر تابيعاتىن شابىتتانا، قۇشتارلىقپەن ولەڭگە ەنگىزەدى. جاس ۇرپاقتى تۋعان ولكەسىن سۇيۋگە ۇندەيدى. ادام نازارىن اۋداراتىن جانە ادام تىرشىلىگىمەن تىعىز بايلانىستى تابيعاتتىڭ تىلسىم قۇپيا سىرى كوپ. ادامزات جارالعالى، ءتىپتى ودان دا بۇرىن جاراتىلعان زاڭعار، بيىك تاۋلار مەن شالقىعان ايدىندى كولدەر، شيراتىلعان زاڭعار وزەندەر قاي زاماندا دا اقىن قيالىن تەربەتىپ، نازارىنان تىس قالماعان. م. ماقاتايەۆتىڭ تۋعان جەرگە بايلانىستى ولەڭدەرى ءبىر شوعىر. ولار: «اپىراي، تۋعان جەر - اي»، «دوڭگەلەك جەر»، «راحمەت، دالا»، «قازاق جەرى»، «جەتىسۋ»، «تۋعان جەرگە»، «تۋعان جەر ساعىندىردى»، «سارجايلاۋ»، «تۋعان ەلگە» ت. ب. سەبەبى، قاي اقىندى الماڭىز، ەڭ الدىمەن ءوزى وسكەن جەرىنىڭ تابيعاتىن جىرلاپ وتكەن. مۇقاعالي دا سول ءداستۇردى جالعاستىرۋشى.
اقىن تاۋدىڭ تۋرا تابيعي كەيپىن جىرلاۋدان گورى تاۋدى فون ەتىپ الىپ ءوزىنىڭ دۇنيەسىن، كوڭىل - كۇي الەمىنىڭ تەبىرەنىسىن وسى فونعا ۇشتاستىرىپ جىبەرەدى. تاۋدى جىرلاي وتىرىپ، تۇيدەك - تۇيدەك وي ايتادى، فيلوسوفيالىق توپشىلاۋلار جاساپ، ادام پسيحولوگياسىنا جاراسىمدىلىق ۇعىمىنىڭ ەستەتيكالىق ءمانىن ءسىڭىرىپ جىبەرەدى. تاۋ تابيعاتىنىڭ تىلسىم سىرىنىڭ اقىن قيالىن تەربەتىپ، سەزىمىنە ىستىق شوق تاستاپ، بويىنا قۋات دارىتىپ وتىرۋى دا سوندىقتان.
ولمەسىن دەپ بەرگەن عوي تاۋدى ماعان،
مەن كۇرسىنسەم، كۇڭىرەنىپ تاۋ جىلاعان.
كوڭىلىمدە ءبىر قۇيىن كوتەرىلسە،
تاۋلارىمدا تۇرادى قارلى بوران، - دەيدى.
تاۋدى ءوزىنىڭ، ءوز كوڭىل - كۇيىنىڭ بالاماسى رەتىندە سالىستىرا الادى. جانى دا، ءتانى دە تابيعاتپەن وزەكتەس سيپاتتى كورەمىز.
ونىڭ سۋرەتتەۋ مانەرىندە سەزىم باسىم. مۇقاعالي سوزىنەن سىڭعىرلاعان سۇلۋ دىبىس شىعادى. اقىننىڭ ءتىلى ءۇندى، اۋەندى، مۋزىكالى ءتىل. ولەڭىن وقىعاندا كوكىرەگىڭ كۇيگە تولىپ، ءوز - وزىڭنەن ءان سالىپ وتىراسىڭ. بۇل سۇيىسپەنشىلىك، قۇشتارلىق سەزىمى. اقىننىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتى جىر بولىپ توگىلگەن.
مۇقاعاليدىڭ تابيعات ليريكاسىن اقىن ليريكاسىنداعى تۋعان جەر كەلبەتى، ولەڭ ورنەكتەرىندەگى تابيعات پەرزەنتتەرى، جىرعا اينالعان جىل مەزگىلدەرى دەپ توپتاۋعا بولادى. ال، قىس تاقىرىبىنا جازىلعان «اناۋ – اسپان، مىناۋ - ب ا ق» ولەڭىندە:
اسپان جەردىڭ اراسىن،
دارىگەر – قىس الۋدا.
تابيعاتتىڭ جاراسىن
اق داكەمەن تاڭۋدا.
تاڭدىرىپ اپ ماڭدايىن
تاعى كويلەك سۇراپ ءجۇر
باقتى كەزىپ تال – قايىڭ،
جالاڭ اياق جىلاپ ءجۇر.
قۋ بۇتاعىن قۇشاقتاپ،
تۇكسيەدى كارى ەمەن.
قىس – تازالىق، قىس – اپپاق، - دەپ الدىنداعى كورىنىستەردى اشەيىن كوزبەن كورىپ قانا قويمايدى، كوكىرەكپەن قابىلداپ، وزىنشە ءبىر بەينەمەن كەيىپتەپ، كەستەلەپ، بەدەرلەپ كورەدى.
م. ماقاتايەۆتىڭ قۋانىش سەزىمىنە بولەنگەن كوڭىل كۇيىن «ءبىزدىڭ كوكتەم» ولەڭىنەن دە كورۋگە بولادى. كوكتەم مەزگىلى جەر - دۇنيەنىڭ جاسارىپ، تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ باستالار تۇسى جانە تابيعات انانىڭ بوسانىپ، اينالا ءارتۇرلى گۇلدەرگە كومىلىپ، جاسىل جەلەككە بولىنەر ءساتى بولعاندىقتان اقىن كوكتەمدى ءومىردىڭ، جاڭا تىرشىلىكتىڭ باسى رەتىندە جىرلايدى. ليريكالىق كەيىپكەردىڭ كوڭىل - كۇيىن، جان - تولقىنىسىن، سەزىمىن بەينەلەۋ، سۋرەتتەۋ ارقىلى ماۋسىمنىڭ قايتالانباس ساتتەرىن بەينەلەپ بەرەدى. كۇزدى بەينەلەۋدەگى اقىننىڭ ءادىسى وزگەشە.
سەن مەنىڭ تىنىسىم ەڭ، تۇرمىسىم ەڭ،
سەن ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ تىرمىسىپ ەم.
جىل قۇسىمەن ورالعان جانىم مەنىڭ،
بىرگە اتتانىپ كەتەسىڭ جىل قۇسىمەن.
قىزىلى جوق قىرماندى – كۇزدە مىنە
قايتقان قۇستىڭ قارايمىن تىزبەگىنە، - دەپ، ءوز ساعىنىشىن، كۇرەڭ كۇزگى كۇندەرىن مۇڭدانا ەسكە الىپ، قۇلازىعان كوڭىلىن قايتقان قۇسپەن ساباقتاستىرادى.
ماقاتايەۆ اتتى دارىن، الىپ اقىندىق تالانتىمەن قانشاما جىلدار وتسە دە، ولمەس ولەڭدەرىمەن ورلەي بەرمەك. ونىڭ وشپەس ورنەكتى ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، جاستاردىڭ جۇرەگىنە جارقىراپ جەتىپ، جالىن قۇيىپ، ءوزىنىڭ جىلۋى مەن جارىعىن دارىتۋدا. ءاربىر وقىعان، ىزدەگەن سايىن اقىننىڭ جاڭا سىرلارى اڭعارىلىپ، تىڭ تولقىندارى تۋلاپ، سىرلى سازدارىن توگۋدە.
تاريحتاعى ۇلت ۇلى اقىنى عانا شىعاتىن شۇعىلالى بيىككە كوتەرىلگەن ءاربىر ءىرى اقىندار سياقتى مۇقاعالي دا قازاق پوەزياسىن جاڭا كەڭىستىككە كوتەرىپ قوندىردى دا، ءوزى سونىڭ ماڭگىلىك تۇرعىنى بولىپ قالدى. ول ءاربىر مەزگىلمەن ءبىر كوكتەپ كوگەرىپ، ءار ۇرپاقپەن بىرگە جاسايتىن اقىنداردىڭ تاڭداۋلى توبىنا جاتسا كەرەك.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ وزگەشە ءبىتىم - بولمىسىن، كوركەمدىك قۋاتىن، ەستەتيكالىق ناساناسىن، شەبەرلىك سىرىن تانۋعا اكەلەتىن كوركەم ءسوز بەن سىندارلى ويدىڭ بىرلىگىنەن تۋىنداپ جاتقان سان تاراۋ تاسىلدەر وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
مۇقاعاليدىڭ تابيعات ليريكالارىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان، بوياۋ ناقىشى، بەينەلەۋ ماشىقتارى، پوەتيكالىق ىزدەنىستەرى دە باسقا اقىندار شىعارماسىنا ۇقساي بەرمەيدى. م. ماقاتايەۆ قازاق پوەزياسىندا ايرىقشا ءونىمدى ەڭبەك ەتكەن، جەمىستى جىرلار قالدىرعان تالانت. ولەڭنىڭ پوەتيكالىق كۇش - قۋاتى، ولەڭ تامىرىنىڭ بۇلك - بۇلك سوعىسى وقۋشىسىن ەستەتيكالىق اسەر قۇشاعىنا باۋراپ، وقيعا ىشىنە ەنگىزىپ جىبەرەتىندەي. توسىن دا تىڭ بەينەلەۋلەر ويدى اجارلى ەتە تۇسەدى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ وزگەشە ءبىتىم - بولمىسىن، كوركەمدىك قۋاتىن، ەستەتيكالىق نىساناسىن، شەبەرلىك سىرىن تانۋعا اكەلەتىن كوركەم ءسوز بەن سىندارلى ويدىڭ بىرلىگىنەن تۋىنداپ جاتقان سان تاراۋ تاسىلدەر وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
قورىتىندىدا تالدانعان شىعارمالاردىڭ يدەيالىق - ەستەتيكالىق جانە باسقا دا رۋحاني قۇندى جاقتارىنا نەگىزدەلگەن م. ماقاتايەۆ اقىندىعىنىڭ ليريكالىق تابيعاتى جايلى تۇيىندەۋلەر سارالانادى. م. ماقاتايەۆتىڭ ءوز كەزەڭى ءۇشىن بولعان تاقىرىپتاردى ءوز دەڭگەيىندە قالاي يگەرگەنى عىلىمي تۇرعىدا تۇجىرىمدالىپ، جۇيەلەنەدى.
سونىمەن، تۇيىندەپ ايتقاندا، مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنان قازاقتىڭ ناعىز ۇلتتىق پوەزياسىن كورەمىز. م. ماقاتايەۆ جىرلارىنداعى قازاقتىڭ جەرى مەن سۋى، تاۋى مەن دالاسى كورىنىس تاپقاندىعى ءوز الدىنا، وزگەشە پايىمداۋ ەرەكشەلىگى، وزىندىك ورنەك سالار ءتىلى، شالقىعان شابىتى سوزگە شەبەر حالىقتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن اڭعارتادى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ ولەڭدەرىنىڭ وزەگىنەن اقيقات ءومىر شىندىعىن كورەمىز، كوركەمدىك ورنەگى وزگەشە ورىلگەن ءسوز ونەرىنىڭ ۇلگىسىن تانيمىز. ول حالىقتىڭ سيپاتتاعى كوركەم بەينەسىن، سول ارقىلى ادام بولمىسىن، ونىڭ جان دۇنيەسىن، سەزىمىن، ياعني، ادام ءومىرىنىڭ اسىل شىندىعىن ەرەكشە تەبىرەنىسپەن تولعايدى. اقىن ءاربىر كەيىپكەرىن ءوزىنىڭ سەزىم ەلەگىنەن وتكىزىپ، سول كۇيدە ءوزى تۇرعانداي ەتىپ شەبەر بەينەلەيدى. سوندىقتان دا ونىڭ قاھارماندارى شىنايى، وقىرماندى بىردەن باۋراپ الادى. سول سەبەپتى دە مۇقاعالي مۇراسى ءسوز ونەرىنىڭ دارا مۇناراسى رەتىندە بولاشاققا اپارار قۇندى قازىنا بولىپ قالا بەرەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قابدولوۆ ز. ارنا. – الماتى: عىلىم، 1994.
2. ايمۇحامبەتوۆا ج. ليريكالىق بەينە جاساۋداعى كوركەمدىك ىزدەنىستەر. // كوكەيكەستى ادەبيەتتانۋ. سەگىزىنشى كىتاپ. – استانا: ەۇۋ، 2008.
3. احمەتوۆ ز. ولەڭ ءسوزدىڭ تەورياسى. – الماتى: مەكتەپ، 1960.
4. جۇرتباي ت. دۋلىعا. ەكى تومدىق. – الماتى: جازۋشى، 2007.
5. ءشارىپ ا. قازاق پوەزياسى جانە ۇلتتىق يدەيا. – الماتى: ءبىلىم، 2000.
6. وتەي ۇلى جۇماش. م. ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ كوركەمدىك جۇيەسى. استانا، 2007.
7. ءبيبىجان بەگمانوۆا. م. ماقاتايەۆ جانە قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق. الماتى. ءداستۇر. 2015
قۇماروۆا انار ەربولات قىزى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارمالارىنداعى ادام مەن تابيعات.
شىن دارىن ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن شىعارما ارقاۋىنا اينالدىرىپ، حالىق كوڭىلىنە ۇيالاسا، ول ماڭگى ءومىر سۇرەدى. حالىق سەنىمىنە يە بولۋ، قاس - قاباعىن باعىپ، كوڭىلى قالاعانىن جىرعا ءتۇسىرۋ، سىر عىپ شەرتۋ كەلەشەكتىڭ جارقىن ساۋلەسىمەن نۇرلاندىرا ءتۇسۋى سيرەك كەزدەسەتىن باقىت. ونى مۇقاعالي اقىننىڭ پوەزياسىنان تانىپ، كورۋگە بولادى.
مۇقاعالي ولەڭدەرى – ۇلتتىق پوەزيانىڭ جاڭا ءبىر بەلەسكە كوتەرىلگەندىگىن، جاپپاي ەۆروسەنتريستىك اعىمعا ويىسقان زاماندا قازاقتىڭ قارا ولەڭىنىڭ شىنايى قاسيەتتەرىنىڭ ءقادىرى ارتىپ، بۇرىنعىدان دا تولىسىپ، كەمەلدەنە تۇسكەندىگىنىڭ كۋاسى. ول قازاق ولەڭىنىڭ ۇلتتىق بوياۋى مەن رۋحىن ۇستاندى، ونى تۇرلەندىرە بايىتتى، ءسويتىپ قالىڭ قازاق وقىرماندارىنىڭ جۇرەگىنە جول اشتى. سونىمەن قاتار اقىن قازاق ليريكاسىن حح عاسىر ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن قۇنارلاندىردى. مۇقاعالي سىرشىل ىستىق ليريكاسىمەن ءوز وقۋشىلارىنىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى، ولاردى جاقسى جىردىڭ ءلاززاتىنا قاندىرىپ، ءوزىنىڭ مەنىمەن ادامزاتقا ورتاق اقيقاتتى جىرلاپ، قالىڭ وقىرماننىڭ جان جۇرەگىن باۋرادى.
اقىننىڭ شىن مانىندە شەبەرلىگى – ول قولدانعان ءاربىر امال - ادام بەينەسىن اشۋعا قىزمەت ەتكەن. اقىن پوەزياسىندا تابيعات كورىنىستەرىن، پەيزاجدى اشەيىن ءبىر ۋاقىت كەڭىستىكتىڭ دەرەگى رەتىندە دارالاپ قارامايدى، وندا ادام بەينەسىن تولىقتىرا تۇسەتىن تاسىلدەر مول. ءارى كوركەمدىك - فيلوسوفيالىق يىرىمدەر مەن سارىندار، تۇيىندەر مەن مازمۇندار ارقىلى وتە جارقىراپ كورىنەدى. اقىن ادام مەن جاراتىلىستىڭ ۇندەستىگىن جىرلايدى. ول جاراتىلىستىڭ كوپ قۇبىلىسىنان ادام بولمىسىنا ءتان سيپاتتاردى اڭعارادى. سودان دا بولار اقىن تابيعاتتىڭ ءار بولشەگىمەن، كورىنىسىمەن اشىق سىرلاسادى، مۇڭىنا ورتاقتاسادى. اقىن اتاۋلى تابيعات پەن جاراتىلىستىڭ قۇبىلىسىنا جاقىن بولادى.
اقىن ولەڭدەرىندە بىردە قۋانىش پەن قايعى بولسا، بىردە كوز جاسى، ناز بەن مۇڭ جۇرەدى. وسى ءبىر الما - كەزەك اۋىسقان كوڭىلىنە جۇبانىش، جانىنا تىنىش بەرۋ ءۇشىن اقىن كوڭىلى باسقانى اڭسايدى. ول حالقىمىزدىڭ تابيعاتىنا ءتان كەڭدىكتى، كەڭىستىكتى ىزدەيدى، ساحارانى كورگىسى كەلەدى. تابيعاتتان پانا ىزدەيدى.
ادام مەن تابيعات. اقىن بۇلاردىڭ تۇتاستىعىن سۇڭعىلا فيلوسوفتارعا ءتان تۇيسىكپەن ۇعىنعان. بەلگىلى سۋرەتتەردەن بەلگىسىز سىرلاردى اڭعاردى. اقىننىڭ «تاۋ وزەنى» دەگەن ولەڭىندە بالا شوپاننان تاياق جەگەن سەركە اتا شوپاننىڭ سوڭىنان ماڭىرايدى. ول بەكەر ماڭىراپ تۇرعان جوق، ادام مەن تابيعاتتىڭ اراسى الشاقتانىپ، ونىڭ سوڭى دۇلەي قۇبىلىستارعا ۇرىندىراتىنىن سەزدى. سول ءۇشىن دە شىعار، اقىن قايىڭنان «ءومىر سۇرەيىك الماسىپ» دەپ وتىنەدى. سول قايىڭنان ادامدار تىرشىلىگىن كورگىسى كەلەدى. ول ادامدار اراسىنداعى قارىم - قاتىناستى سۋرەتتەسە دە، تابيعات كورىنىستەرىنە ۇڭىلسە دە، وتكەن تاريح جولىنا كوز سالسا دا، ادامنىڭ تاۋسىلمايتىن ارمانىن، ولمەيتىن ماحابباتتى، ۇزىلمەيتىن ساعىنىش سەزىمىن، بىرىنە - ءبىرى جالعاسىپ جاتقان تىرشىلىك ساباعىن جازدى.
ادامنىڭ الدەبىر كۇيىنىش - ءسۇيىنىش نەمەسە كەسكىن - كەيپىن، قيمىل - ارەكەتىن سۋرەتتەۋ، ونىڭ ءوز ءسوزىن نەمەسە وزگەمەن سويلەسۋىن كەلتىرۋ، ەڭ ارعى جاعى، تۇرلىشە تابيعات قۇبىلىستارىن سۋرەتتەۋ – وسىلاردىڭ ءبارى، ادەبيەتتەگى ادامنىڭ سىرتقى ءتۇرىن انىقتاپ، ىشكى سىرىن اشۋ ءۇشىن كەرەك. كەزىندە اباي «ءسوز ونەرى دەرتپەن تەڭ» ەكەندىگىن ەسكەرتىپ كەتكەن. ال، شىن دارىن يەسى ونەردىڭ ازابىن تارتقانىنا ءدان رازى. وتىز مىڭ سۋرەت پەن بەس ءجۇز بەزەندىرىلگەن كىتاپتىڭ يەسى، ونەردە باعى جانعان جاپون سۋرەتشىسى كاسۋسيكا حوكۋساي (1760 - 1819) ءوزى تۋرالى: «مەنى سۋرەت دۋالاعان، مەن سۋرەت تۇتقىنىمىن»- دەگەن ەكەن. اقىن مۇقاعالي دا: «پوەزيا، سەن مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ،» - دەپ وزىمەن تۋىسىپ كەتكەن ولەڭىن جانىنا جاقىن تۇتادى.
جىرىم - سىرىم ەكەۋى ەگىزدەرىم،
ەكەۋىن ەكى ءبولىپ ەمىزبەدىم.
جاتسام - تۇرسام مۇڭ شاعىپ داپتەرىمە
جابىرقاعان جانىما ەم ىزدەدىم، - دەپ ولەڭىنەن جانىنا شيپا تابادى.
قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇرلى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى – تۋعان جەر، ونىڭ باۋىرىندا وتكەن بالالىق شاق، اتا-مەكەننىڭ تاعدىرى، وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ەكەنى بەلگىلى. عالىم ت. جۇرتباي «كوشپەلى حالىقتىڭ نىسانالىق اتاۋىنا سۇيەنسەك، جەر دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنىڭ ءوزى ۇلى ۇعىمدىق استاردان شىققان. جەر. ءبىز جەردىڭ جەمىسىن جەپ، ىرىزدىعىمىزدى ايىرامىز. ەسەسىنە ول ءبىزدىڭ ءتانىمىزدى قوينىنا جاسىرادى، دەنەمىزدى ازىق ەتەدى،» - دەپ جازسا، ا. ءشارىپ: «ۇلتتىق يدەيانى حالىقتىڭ قونىسقا كوزقاراسىنا قاتىسسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن» ەمەستىگىن ەسكەرە وتىرىپ، تۇجىرىم جاسايدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ – تۋعان جەرىنىڭ سۋرەتىن بەينەلەۋدە وزىندىك ورنەك تانىتا، وزگەشە پوەتيكالىق الەم اشا جىرلايدى. تابيعات اياسىندا تۋىپ - وسكەن ءاربىر اقىننىڭ سول تاقىرىپقا قالام تارتپاۋى مۇمكىن ەمەس. تۋعان جەردى، ونىڭ ادەمى تابيعاتىن جىرلاۋ – بارلىق اقىننىڭ پەرزەنتتىك پارىزى. قازاق دالاسىنىڭ تابيعاتىن مۇقاعالي پاك، تازا كۇيىندە كورگىسى كەلەدى. ادام مەن تابيعاتتى ول تۇتاستىقتا تانيدى. تابيعات تا ادام سياقتى كەيدە كوڭىلدى، كەيدە مۇڭدى. سوعان لايىق اقىن دا ونى ءار كۇيدە سۋرەتتەيدى. بىردە ول دالا بەتىن جاپقان جىبەكتەي جاسىل شوپتەر مەن اسقار تاۋ، بالدان ءتاتتى سۋلار كورسە، كەيدە سول دالاداعى باباسى وسكەن كەڭبۇلاقتى عاسىرلاردان ورالعان كوشتەرگە تەڭەيدى. كەيدە سارعايعان سارى بەلىن ساۋلەلى لاعىلعا تەڭەسە، ەندى بىردە سول دالانىڭ سوققان سامالىنان تاڭدايىنا قىمىزدىڭ ءدامى كەلگەن.
ايان عوي ايماعىڭنىڭ سىرى ماعان.
سويلەيسىڭ، سويلەيسىڭ سەن ۇلى دالام!
مەن سەنىڭ كوككە ۇشىرعان بوزتورعايىڭ،
شىرىلداپ جەرگە تۇسپەي تۇرىپ الام.
جارالعان جان ەمەسپىن باسى بوتەن،
تۋعان جەر، توپىراعىڭدى باسىپ وتەم.
كەۋدەمدە قاتىپ قالعان بىردەڭە بار،
كىم ءبىلسىن، تۋعان جەردىڭ تاسى ما ەكەن؟!
اقىننىڭ ويى دا، سەزىمى دە ەركىن، نازىك مۇڭدى كوڭىل - كۇيى ارالاس جۇرەدى. اقىن كولگىرسىمەيدى، اعىنان جارىلا شىنىن ايتادى. سەزىم مولدىرلىگىن، ۇلكەن شەبەرلىكتى، سۋرەتكەرلىكتى تانىتاتىن مۇنداي ولەڭدەر مۇقاعاليدا مول.
م. ماقاتايەۆ اداممەن بىرگە تابيعاتتان دا كەلىسىم مەن جاراسىم ىزدەگەن اقىن. ونىڭ ليريكاسىنداعى تابيعات جاي سۋرەت، كورىنىس عانا ەمەس، جاندى، سەزىمتال. سول ءۇشىن الاتاۋعا مۇڭ شاعادى، جاس قايىڭنان وزىنە سىرلاس تابادى، جاپىراقتى جۇرەككە تەڭەيدى، مەرگەننىڭ وعىنا ىلىككەن اققۋ مەن كيىككە جانى اشيدى.
كەيىپكەرلەردى ءوز قيالىنداعى تازا تابيعات قۇشاعىنا، اتا كاسىپ باسىنا جەتەكتەگەن – جەڭىل - جەڭسىك، اۋەسقوي جەلىك ەمەس، ىشكى جان دراماسىن اشۋعا قۇرىلعان. شىنايى تورىعىس، جانعا جاقىن، كوڭىلگە قونىمدى سۋرەتتەردى ەسكە الۋدان تۋعان شىن سەرپىلىس، تەبىرەنىس كوكىرەگىندەگى وزگەشە ءبىر شاپاعاتتى ساۋلەنى وياتارداي اسەر بەرەدى.
اقىن تۋعان جەر تابيعاتىن شابىتتانا، قۇشتارلىقپەن ولەڭگە ەنگىزەدى. جاس ۇرپاقتى تۋعان ولكەسىن سۇيۋگە ۇندەيدى. ادام نازارىن اۋداراتىن جانە ادام تىرشىلىگىمەن تىعىز بايلانىستى تابيعاتتىڭ تىلسىم قۇپيا سىرى كوپ. ادامزات جارالعالى، ءتىپتى ودان دا بۇرىن جاراتىلعان زاڭعار، بيىك تاۋلار مەن شالقىعان ايدىندى كولدەر، شيراتىلعان زاڭعار وزەندەر قاي زاماندا دا اقىن قيالىن تەربەتىپ، نازارىنان تىس قالماعان. م. ماقاتايەۆتىڭ تۋعان جەرگە بايلانىستى ولەڭدەرى ءبىر شوعىر. ولار: «اپىراي، تۋعان جەر - اي»، «دوڭگەلەك جەر»، «راحمەت، دالا»، «قازاق جەرى»، «جەتىسۋ»، «تۋعان جەرگە»، «تۋعان جەر ساعىندىردى»، «سارجايلاۋ»، «تۋعان ەلگە» ت. ب. سەبەبى، قاي اقىندى الماڭىز، ەڭ الدىمەن ءوزى وسكەن جەرىنىڭ تابيعاتىن جىرلاپ وتكەن. مۇقاعالي دا سول ءداستۇردى جالعاستىرۋشى.
اقىن تاۋدىڭ تۋرا تابيعي كەيپىن جىرلاۋدان گورى تاۋدى فون ەتىپ الىپ ءوزىنىڭ دۇنيەسىن، كوڭىل - كۇي الەمىنىڭ تەبىرەنىسىن وسى فونعا ۇشتاستىرىپ جىبەرەدى. تاۋدى جىرلاي وتىرىپ، تۇيدەك - تۇيدەك وي ايتادى، فيلوسوفيالىق توپشىلاۋلار جاساپ، ادام پسيحولوگياسىنا جاراسىمدىلىق ۇعىمىنىڭ ەستەتيكالىق ءمانىن ءسىڭىرىپ جىبەرەدى. تاۋ تابيعاتىنىڭ تىلسىم سىرىنىڭ اقىن قيالىن تەربەتىپ، سەزىمىنە ىستىق شوق تاستاپ، بويىنا قۋات دارىتىپ وتىرۋى دا سوندىقتان.
ولمەسىن دەپ بەرگەن عوي تاۋدى ماعان،
مەن كۇرسىنسەم، كۇڭىرەنىپ تاۋ جىلاعان.
كوڭىلىمدە ءبىر قۇيىن كوتەرىلسە،
تاۋلارىمدا تۇرادى قارلى بوران، - دەيدى.
تاۋدى ءوزىنىڭ، ءوز كوڭىل - كۇيىنىڭ بالاماسى رەتىندە سالىستىرا الادى. جانى دا، ءتانى دە تابيعاتپەن وزەكتەس سيپاتتى كورەمىز.
ونىڭ سۋرەتتەۋ مانەرىندە سەزىم باسىم. مۇقاعالي سوزىنەن سىڭعىرلاعان سۇلۋ دىبىس شىعادى. اقىننىڭ ءتىلى ءۇندى، اۋەندى، مۋزىكالى ءتىل. ولەڭىن وقىعاندا كوكىرەگىڭ كۇيگە تولىپ، ءوز - وزىڭنەن ءان سالىپ وتىراسىڭ. بۇل سۇيىسپەنشىلىك، قۇشتارلىق سەزىمى. اقىننىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتى جىر بولىپ توگىلگەن.
مۇقاعاليدىڭ تابيعات ليريكاسىن اقىن ليريكاسىنداعى تۋعان جەر كەلبەتى، ولەڭ ورنەكتەرىندەگى تابيعات پەرزەنتتەرى، جىرعا اينالعان جىل مەزگىلدەرى دەپ توپتاۋعا بولادى. ال، قىس تاقىرىبىنا جازىلعان «اناۋ – اسپان، مىناۋ - ب ا ق» ولەڭىندە:
اسپان جەردىڭ اراسىن،
دارىگەر – قىس الۋدا.
تابيعاتتىڭ جاراسىن
اق داكەمەن تاڭۋدا.
تاڭدىرىپ اپ ماڭدايىن
تاعى كويلەك سۇراپ ءجۇر
باقتى كەزىپ تال – قايىڭ،
جالاڭ اياق جىلاپ ءجۇر.
قۋ بۇتاعىن قۇشاقتاپ،
تۇكسيەدى كارى ەمەن.
قىس – تازالىق، قىس – اپپاق، - دەپ الدىنداعى كورىنىستەردى اشەيىن كوزبەن كورىپ قانا قويمايدى، كوكىرەكپەن قابىلداپ، وزىنشە ءبىر بەينەمەن كەيىپتەپ، كەستەلەپ، بەدەرلەپ كورەدى.
م. ماقاتايەۆتىڭ قۋانىش سەزىمىنە بولەنگەن كوڭىل كۇيىن «ءبىزدىڭ كوكتەم» ولەڭىنەن دە كورۋگە بولادى. كوكتەم مەزگىلى جەر - دۇنيەنىڭ جاسارىپ، تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ باستالار تۇسى جانە تابيعات انانىڭ بوسانىپ، اينالا ءارتۇرلى گۇلدەرگە كومىلىپ، جاسىل جەلەككە بولىنەر ءساتى بولعاندىقتان اقىن كوكتەمدى ءومىردىڭ، جاڭا تىرشىلىكتىڭ باسى رەتىندە جىرلايدى. ليريكالىق كەيىپكەردىڭ كوڭىل - كۇيىن، جان - تولقىنىسىن، سەزىمىن بەينەلەۋ، سۋرەتتەۋ ارقىلى ماۋسىمنىڭ قايتالانباس ساتتەرىن بەينەلەپ بەرەدى. كۇزدى بەينەلەۋدەگى اقىننىڭ ءادىسى وزگەشە.
سەن مەنىڭ تىنىسىم ەڭ، تۇرمىسىم ەڭ،
سەن ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ تىرمىسىپ ەم.
جىل قۇسىمەن ورالعان جانىم مەنىڭ،
بىرگە اتتانىپ كەتەسىڭ جىل قۇسىمەن.
قىزىلى جوق قىرماندى – كۇزدە مىنە
قايتقان قۇستىڭ قارايمىن تىزبەگىنە، - دەپ، ءوز ساعىنىشىن، كۇرەڭ كۇزگى كۇندەرىن مۇڭدانا ەسكە الىپ، قۇلازىعان كوڭىلىن قايتقان قۇسپەن ساباقتاستىرادى.
ماقاتايەۆ اتتى دارىن، الىپ اقىندىق تالانتىمەن قانشاما جىلدار وتسە دە، ولمەس ولەڭدەرىمەن ورلەي بەرمەك. ونىڭ وشپەس ورنەكتى ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، جاستاردىڭ جۇرەگىنە جارقىراپ جەتىپ، جالىن قۇيىپ، ءوزىنىڭ جىلۋى مەن جارىعىن دارىتۋدا. ءاربىر وقىعان، ىزدەگەن سايىن اقىننىڭ جاڭا سىرلارى اڭعارىلىپ، تىڭ تولقىندارى تۋلاپ، سىرلى سازدارىن توگۋدە.
تاريحتاعى ۇلت ۇلى اقىنى عانا شىعاتىن شۇعىلالى بيىككە كوتەرىلگەن ءاربىر ءىرى اقىندار سياقتى مۇقاعالي دا قازاق پوەزياسىن جاڭا كەڭىستىككە كوتەرىپ قوندىردى دا، ءوزى سونىڭ ماڭگىلىك تۇرعىنى بولىپ قالدى. ول ءاربىر مەزگىلمەن ءبىر كوكتەپ كوگەرىپ، ءار ۇرپاقپەن بىرگە جاسايتىن اقىنداردىڭ تاڭداۋلى توبىنا جاتسا كەرەك.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ وزگەشە ءبىتىم - بولمىسىن، كوركەمدىك قۋاتىن، ەستەتيكالىق ناساناسىن، شەبەرلىك سىرىن تانۋعا اكەلەتىن كوركەم ءسوز بەن سىندارلى ويدىڭ بىرلىگىنەن تۋىنداپ جاتقان سان تاراۋ تاسىلدەر وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
مۇقاعاليدىڭ تابيعات ليريكالارىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان، بوياۋ ناقىشى، بەينەلەۋ ماشىقتارى، پوەتيكالىق ىزدەنىستەرى دە باسقا اقىندار شىعارماسىنا ۇقساي بەرمەيدى. م. ماقاتايەۆ قازاق پوەزياسىندا ايرىقشا ءونىمدى ەڭبەك ەتكەن، جەمىستى جىرلار قالدىرعان تالانت. ولەڭنىڭ پوەتيكالىق كۇش - قۋاتى، ولەڭ تامىرىنىڭ بۇلك - بۇلك سوعىسى وقۋشىسىن ەستەتيكالىق اسەر قۇشاعىنا باۋراپ، وقيعا ىشىنە ەنگىزىپ جىبەرەتىندەي. توسىن دا تىڭ بەينەلەۋلەر ويدى اجارلى ەتە تۇسەدى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ وزگەشە ءبىتىم - بولمىسىن، كوركەمدىك قۋاتىن، ەستەتيكالىق نىساناسىن، شەبەرلىك سىرىن تانۋعا اكەلەتىن كوركەم ءسوز بەن سىندارلى ويدىڭ بىرلىگىنەن تۋىنداپ جاتقان سان تاراۋ تاسىلدەر وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
قورىتىندىدا تالدانعان شىعارمالاردىڭ يدەيالىق - ەستەتيكالىق جانە باسقا دا رۋحاني قۇندى جاقتارىنا نەگىزدەلگەن م. ماقاتايەۆ اقىندىعىنىڭ ليريكالىق تابيعاتى جايلى تۇيىندەۋلەر سارالانادى. م. ماقاتايەۆتىڭ ءوز كەزەڭى ءۇشىن بولعان تاقىرىپتاردى ءوز دەڭگەيىندە قالاي يگەرگەنى عىلىمي تۇرعىدا تۇجىرىمدالىپ، جۇيەلەنەدى.
سونىمەن، تۇيىندەپ ايتقاندا، مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنان قازاقتىڭ ناعىز ۇلتتىق پوەزياسىن كورەمىز. م. ماقاتايەۆ جىرلارىنداعى قازاقتىڭ جەرى مەن سۋى، تاۋى مەن دالاسى كورىنىس تاپقاندىعى ءوز الدىنا، وزگەشە پايىمداۋ ەرەكشەلىگى، وزىندىك ورنەك سالار ءتىلى، شالقىعان شابىتى سوزگە شەبەر حالىقتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن اڭعارتادى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ ولەڭدەرىنىڭ وزەگىنەن اقيقات ءومىر شىندىعىن كورەمىز، كوركەمدىك ورنەگى وزگەشە ورىلگەن ءسوز ونەرىنىڭ ۇلگىسىن تانيمىز. ول حالىقتىڭ سيپاتتاعى كوركەم بەينەسىن، سول ارقىلى ادام بولمىسىن، ونىڭ جان دۇنيەسىن، سەزىمىن، ياعني، ادام ءومىرىنىڭ اسىل شىندىعىن ەرەكشە تەبىرەنىسپەن تولعايدى. اقىن ءاربىر كەيىپكەرىن ءوزىنىڭ سەزىم ەلەگىنەن وتكىزىپ، سول كۇيدە ءوزى تۇرعانداي ەتىپ شەبەر بەينەلەيدى. سوندىقتان دا ونىڭ قاھارماندارى شىنايى، وقىرماندى بىردەن باۋراپ الادى. سول سەبەپتى دە مۇقاعالي مۇراسى ءسوز ونەرىنىڭ دارا مۇناراسى رەتىندە بولاشاققا اپارار قۇندى قازىنا بولىپ قالا بەرەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قابدولوۆ ز. ارنا. – الماتى: عىلىم، 1994.
2. ايمۇحامبەتوۆا ج. ليريكالىق بەينە جاساۋداعى كوركەمدىك ىزدەنىستەر. // كوكەيكەستى ادەبيەتتانۋ. سەگىزىنشى كىتاپ. – استانا: ەۇۋ، 2008.
3. احمەتوۆ ز. ولەڭ ءسوزدىڭ تەورياسى. – الماتى: مەكتەپ، 1960.
4. جۇرتباي ت. دۋلىعا. ەكى تومدىق. – الماتى: جازۋشى، 2007.
5. ءشارىپ ا. قازاق پوەزياسى جانە ۇلتتىق يدەيا. – الماتى: ءبىلىم، 2000.
6. وتەي ۇلى جۇماش. م. ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ كوركەمدىك جۇيەسى. استانا، 2007.
7. ءبيبىجان بەگمانوۆا. م. ماقاتايەۆ جانە قازاق پوەزياسىنداعى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق. الماتى. ءداستۇر. 2015
You Might Also Like
