مۇحيت سالعان اۋەزدى ءان
6 سىنىپ.
تاقىرىپ: مۇحيت سالعان اۋەزدى ءان.
ماقساتى: وقۋشىلار مۇحيت مەرالى ۇلىنىڭ اقىندىعىمەن كومپوزيتورلىعىن انشىلىگىن تانىدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە: مۇحيت مەرالى ۇلىنىڭ اقىندىعىنمەن تانىسادى، اندەرىن تىڭدايدى. ءانىن ورىندايدى.
رەسۋرستار: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ۇيىمداستىرۋ: ساباققا دايىندىق.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ءبىلۋ: ميعا شابۋىل.
قازانعاپ كۇيشى قاي عاسىردا ءومىر سۇرگەن؟
«كوكىل» كۇيى جايلى نە بىلەسىڭ؟
ولار كىمنىڭ ۇيىنە كەلدى؟
ۇسەن تورە «اقجەلەن» كۇيىنىڭ قانشا ءتۇرىن ورىندايدى؟
كۇيشىنىڭ «شىنىاياق تاستار»كۇيى قالاي شىقتى؟
كۇيشى «قۇس قايتارۋ» كۇيىن كىمگە ارنادى؟
ءتۇسىنۋ: مۇحيت (مۇحامەتكەرەي) مەرالى ۇلىنىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
مۇحيت (مۇحامەتكەرەي) مەرالى ۇلى قازىرگى ورال وبلىسى، قاراتوبە اۋدانىنداعى جاقسىباي وزەنىنىڭ بويىنداعى اقباقاي دەگەن جەردە 1841 جىلى اۋقاتتى جانۇيادا تۋعان. مۇحيتتىڭ تۋعان اعالارى شاڭگەرەي، ساقىپكەرەي، جانشا، جۇسىپتەر دومبىراشى، انشىلەر بولعان. ەۆروپالىق اسپاپ – سكريپكادا دا ويناۋ ونەرىندە مەڭگەرگەن. مۇحيت جاس كەزىنەن - اق انگە، دومبىراعا اۋەس بولىپ ءوستى. ونىڭ دارىنىنىڭ جان – جاقتى اشىلىپ ويانۋىنا ونەرپاز اعالارىنىڭ مول اسەرى ءتيدى. وسە كەلە مۇحيت ەلگە بيلىك جۇرگىزەتىن تورەلىكتەن، بايلىق – داۋلەتتەن باس تارتىپ، بار ءومىرىن ونەرگە باعىشتايدى. اۋىلعا كەلگەن ءانشى، كۇيشى، اقىن – جىراۋلاردىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، ونەر ۇيرەنەدى. ەل ارالاپ، جارمەڭكەلەرگە قاتىسىپ، توي – دۋماننىڭ ءسانىن، حالىق مۇراسىن دارىپتەۋشى ناسيحاتتاۋشى بولىپ، “ءانشى مۇحيت”، “سال مۇحيت” اتاندى
اندەرىن تىڭداۋ: “اينامكوز”، “كىشى ايداي”، “زاۋرەش”
مۇحيتتىڭ جۇرەگىنەن جارىپ شىققان كۇيىنىشتى شىعارماسىنىڭ ءبىرى -“زاۋرەش ءانى”. قايعىلى كوڭىلدىڭ زارىن، جوقتاۋىن بايان ەتەتىن بۇل ءاننىڭ اۋەنى اسا تەرەڭ، ءۇنى مۇڭدى. “…مەدەتتىڭ ءۇش ايەلىنەن وتىز ۇل، ءبىر قىز بولادى. ەلگە كەلگەن اۋرۋ – اپاتتان مەدەتتىڭ وتىز ۇلى بىردەي قايتىس بولىپ، جالعىز زاۋرە دەگەن قىزى قالادى. مەدەت ورىنبورعا جولاۋشىلاپ كەتىپ، قايتىپ كەلگەنىندە، زاۋرە دە دۇنيەدەن وتەدى. تەك شوشايىپ مولاسى عانا قالادى. مەدەت مولانى قۇشاقتاپ كۇڭىرەنەدى. مىنە، وسى تراگەديا مۇحيتتى قاتتى قوبالجىتادى. ول دومبىراسىن الىپ، “مەدەت ايتىپتى” دەگەن سوزدەرگە ءان شىعارادى. ءاننىڭ اتى حالىق اراسىندا “زاۋرەش” بولىپ تارايدى. مۇحيتتى تولقىتىپ، ونىڭ شىعارعان ءانى وسى كۇنگە دەيىن تىڭداعان ادامنىڭ ساي سۇيەگىن سىرقىراتادى.”
ايتۋشىلار مۇحيت قوبدا بويىن ارالاپ جۇرگەندە بىرەۋدىڭ ۇيىنە ءتۇسىپ، ءان سالىپ، اۋىل ادامدارى جينالىپ، كەش بويى ساۋىقتايدى. ەرتەڭىندە سول ءۇيدىڭ بويجەتكەن قىزى قۇرالايدىڭ شاي قۇيىپ وتىرعانداعى سىپايىلىعى، مىنەزى، اجارى مۇحيتقا قاتتى ۇناپ، سول ارادا ءبىر ءان شىعارادى. انشىگە قىزدىڭ كوزى ۇنايدى. سوندىقتان ول: «شىراعىم، مىنا ءبىر ءاندى ساعان ارنادىم، ناعىز اينامكوز ەكەنسىڭ، ءاننىڭ اتى دا
«اينامكوز» بولسىن دەيدى.
اسەرلەرىمەن وي ءبولىسۋ.
ا) كوك ايداي ءانىن تىڭدايدى جانە اڭگىمەلەيدى.
ب) كوك ايداي ءانىن تىڭدايدى جانە ورىندايدى.
س) “جۇلدىزدى ساعات” ويىنى
1. مۇحيت قاي جىلى تۋدى؟
1841، 1963، 1845.
2. قاي جەردە تۋدى؟
سەمەي، الماتى، اقباقاي.
3. اكەسىنىڭ اتى كىم؟
شاڭكەرەي، ساقىپكەرەي، مەرالى.
4. ەۆروپانىڭ قاي اسپابىندا وينادى؟
فورتەپيانو، سكريپكا، فلەيتا.
5. انشىلىكتەن باسقا قانداي تالانتى بار؟
ۇستالىق، زەرگەرلىك، ويۋ ويامىز.
قولدانۋ: ا ) توپتىق جۇمىس.
1. ءبىر شۋماق ولەڭ شىعارۋ.
2. انىنە سۋرەت سالۋ.
3. ءانىن ورىنداۋ.
ب) سەمانتيكالىق كارتا.
تاقىرىپ: مۇحيت سالعان اۋەزدى ءان.
ماقساتى: وقۋشىلار مۇحيت مەرالى ۇلىنىڭ اقىندىعىمەن كومپوزيتورلىعىن انشىلىگىن تانىدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە: مۇحيت مەرالى ۇلىنىڭ اقىندىعىنمەن تانىسادى، اندەرىن تىڭدايدى. ءانىن ورىندايدى.
رەسۋرستار: سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ۇيىمداستىرۋ: ساباققا دايىندىق.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ءبىلۋ: ميعا شابۋىل.
قازانعاپ كۇيشى قاي عاسىردا ءومىر سۇرگەن؟
«كوكىل» كۇيى جايلى نە بىلەسىڭ؟
ولار كىمنىڭ ۇيىنە كەلدى؟
ۇسەن تورە «اقجەلەن» كۇيىنىڭ قانشا ءتۇرىن ورىندايدى؟
كۇيشىنىڭ «شىنىاياق تاستار»كۇيى قالاي شىقتى؟
كۇيشى «قۇس قايتارۋ» كۇيىن كىمگە ارنادى؟
ءتۇسىنۋ: مۇحيت (مۇحامەتكەرەي) مەرالى ۇلىنىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
مۇحيت (مۇحامەتكەرەي) مەرالى ۇلى قازىرگى ورال وبلىسى، قاراتوبە اۋدانىنداعى جاقسىباي وزەنىنىڭ بويىنداعى اقباقاي دەگەن جەردە 1841 جىلى اۋقاتتى جانۇيادا تۋعان. مۇحيتتىڭ تۋعان اعالارى شاڭگەرەي، ساقىپكەرەي، جانشا، جۇسىپتەر دومبىراشى، انشىلەر بولعان. ەۆروپالىق اسپاپ – سكريپكادا دا ويناۋ ونەرىندە مەڭگەرگەن. مۇحيت جاس كەزىنەن - اق انگە، دومبىراعا اۋەس بولىپ ءوستى. ونىڭ دارىنىنىڭ جان – جاقتى اشىلىپ ويانۋىنا ونەرپاز اعالارىنىڭ مول اسەرى ءتيدى. وسە كەلە مۇحيت ەلگە بيلىك جۇرگىزەتىن تورەلىكتەن، بايلىق – داۋلەتتەن باس تارتىپ، بار ءومىرىن ونەرگە باعىشتايدى. اۋىلعا كەلگەن ءانشى، كۇيشى، اقىن – جىراۋلاردىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، ونەر ۇيرەنەدى. ەل ارالاپ، جارمەڭكەلەرگە قاتىسىپ، توي – دۋماننىڭ ءسانىن، حالىق مۇراسىن دارىپتەۋشى ناسيحاتتاۋشى بولىپ، “ءانشى مۇحيت”، “سال مۇحيت” اتاندى
اندەرىن تىڭداۋ: “اينامكوز”، “كىشى ايداي”، “زاۋرەش”
مۇحيتتىڭ جۇرەگىنەن جارىپ شىققان كۇيىنىشتى شىعارماسىنىڭ ءبىرى -“زاۋرەش ءانى”. قايعىلى كوڭىلدىڭ زارىن، جوقتاۋىن بايان ەتەتىن بۇل ءاننىڭ اۋەنى اسا تەرەڭ، ءۇنى مۇڭدى. “…مەدەتتىڭ ءۇش ايەلىنەن وتىز ۇل، ءبىر قىز بولادى. ەلگە كەلگەن اۋرۋ – اپاتتان مەدەتتىڭ وتىز ۇلى بىردەي قايتىس بولىپ، جالعىز زاۋرە دەگەن قىزى قالادى. مەدەت ورىنبورعا جولاۋشىلاپ كەتىپ، قايتىپ كەلگەنىندە، زاۋرە دە دۇنيەدەن وتەدى. تەك شوشايىپ مولاسى عانا قالادى. مەدەت مولانى قۇشاقتاپ كۇڭىرەنەدى. مىنە، وسى تراگەديا مۇحيتتى قاتتى قوبالجىتادى. ول دومبىراسىن الىپ، “مەدەت ايتىپتى” دەگەن سوزدەرگە ءان شىعارادى. ءاننىڭ اتى حالىق اراسىندا “زاۋرەش” بولىپ تارايدى. مۇحيتتى تولقىتىپ، ونىڭ شىعارعان ءانى وسى كۇنگە دەيىن تىڭداعان ادامنىڭ ساي سۇيەگىن سىرقىراتادى.”
ايتۋشىلار مۇحيت قوبدا بويىن ارالاپ جۇرگەندە بىرەۋدىڭ ۇيىنە ءتۇسىپ، ءان سالىپ، اۋىل ادامدارى جينالىپ، كەش بويى ساۋىقتايدى. ەرتەڭىندە سول ءۇيدىڭ بويجەتكەن قىزى قۇرالايدىڭ شاي قۇيىپ وتىرعانداعى سىپايىلىعى، مىنەزى، اجارى مۇحيتقا قاتتى ۇناپ، سول ارادا ءبىر ءان شىعارادى. انشىگە قىزدىڭ كوزى ۇنايدى. سوندىقتان ول: «شىراعىم، مىنا ءبىر ءاندى ساعان ارنادىم، ناعىز اينامكوز ەكەنسىڭ، ءاننىڭ اتى دا
«اينامكوز» بولسىن دەيدى.
اسەرلەرىمەن وي ءبولىسۋ.
ا) كوك ايداي ءانىن تىڭدايدى جانە اڭگىمەلەيدى.
ب) كوك ايداي ءانىن تىڭدايدى جانە ورىندايدى.
س) “جۇلدىزدى ساعات” ويىنى
1. مۇحيت قاي جىلى تۋدى؟
1841، 1963، 1845.
2. قاي جەردە تۋدى؟
سەمەي، الماتى، اقباقاي.
3. اكەسىنىڭ اتى كىم؟
شاڭكەرەي، ساقىپكەرەي، مەرالى.
4. ەۆروپانىڭ قاي اسپابىندا وينادى؟
فورتەپيانو، سكريپكا، فلەيتا.
5. انشىلىكتەن باسقا قانداي تالانتى بار؟
ۇستالىق، زەرگەرلىك، ويۋ ويامىز.
قولدانۋ: ا ) توپتىق جۇمىس.
1. ءبىر شۋماق ولەڭ شىعارۋ.
2. انىنە سۋرەت سالۋ.
3. ءانىن ورىنداۋ.
ب) سەمانتيكالىق كارتا.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار! بۇگىنگى ب. كەنجەبايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىندە وتكەلى وتىرعان «جىل ءمۇعالىمى – 2015» بايقاۋىنا حوش كەلىپسىزدەر.
