ناعىز ادام
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۆ. سۋحوملينسكيي. ناعىز ادام.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جولاۋشىنىڭ جاساعان قامقورلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. جان - جاقتى ويلاۋعا، اقىلدى سالماقتى پىكىر ايتۋعا، ويىن ناقتى، دۇرىس جەتكىزۋگە، تاپقىر سويلەۋگە ۇيرەتۋ. وقىعانىن ەركىن مازمۇنداي بىلۋگە ۇيرەتۋ. سوزدىك قورلارىن مولايتۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزۋ.
دامىتۋشىلىق: شاپشاڭ وقۋ، شاپشاڭ جازۋلارىن، ەسكە ساقتاۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ بويىنا مەيرىمدىلىك، قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ماقال - ماتەلدەر، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- وقۋ - قۇرالدارىن تۇگەندەۋ،
- ءتۇزۋ – تىنىش وتىرعىزۋ.
- نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
بالالار – گۇلىم مەنىڭ
بالالار - كۇيىم مەنىڭ
بالالار نۇر سىيلايتىن
بۇگىنگى كۇنىم مەنىڭ - دەي وتىرىپ، بالالار سەندەردى وزىمە قۋات الاتىن شۋاقتى كۇندەرگە تەڭەيمىن!
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
- بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ءماتىننىڭ اۆتورى كىم؟
مازمۇنىن 3 - 4 بالادان سۇراۋ، سۇراق – جاۋاپ ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
- شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «ءبىر كەسە مەرۋەرت» اڭگىمەسىندە كوپتى كورگەن قاريا قانداي اڭگىمە ايتتى؟ نە تۋرالى؟
- «ازىقسىز اش ادامعا ات باسىنداي التىننان تۇك پايدا جوق». سەنىڭ ءوز پىكىرىڭ؟
- يەسىز جەردە قايتىس بولعان ادامنىڭ تىلەگىن كىم ورىندادى دەپ ويلايسىڭ؟
- نەگە وعان ءبىر كەسە مەرۋەرتتىڭ پايداسى بولمادى؟
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
تەست
1.«سابىر ءتۇبى سارى – التىن» نەگىزگى ويىن تاپ
ا) سابىرلى بولۋ. ءا) ءبىلىمدى بولۋ ب) ادەپتى بولۋ
2.«بالانىڭ ايلاسى» اڭگىمەسىندەگى جاعىمسىز كەيىپكەر؟
ا) بالا ءا) عالىم ب) جىلان
3. كوڭىلىڭ تازا بۇلاقتاي اشىق بولسىن دەپ قاي جولاۋشى ايتتى؟
ا) 1 - ءشى جولاۋشى ءا) 2 - ءشى جولاۋشى ب) 3 - ءشى جولاۋشى
4. قانداي ادامعا التىننان پايدا جوق
ا) باي ءا) توق ب) ازىقسىز اش
- وسى اڭگىمەدەگى قاريانى قانداي ادام دەيمىز؟ نەگە؟
ءىۇ. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
سۋ تۋرالى جۇمباقتار شەشۋ:
1) جىلت - جىلت ەتكەن،
جىرادان وتكەن.
2) اياعى جوق قولى جوق،
ءبىراق تىنىش تۇرمايدى.
ساقتاماساڭ - قورىن تەك،
بارشا تىرلىك قۋرايدى.
ءۇ. جاڭا ساباق:
- بالالار، بۇگىنگى ساباقتا ءبىز ورىس عالىمى، ۇلى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحوملينسكييدىڭ «ناعىز ادام» اتتى اڭگىمەسىمەن تانىسامىز.
- قالاي ويلايسىڭ، ناعىز ادام قانداي بولۋ كەرەك؟
«ناعىز ادام» ءماتىنىن جازعان اۆتور ۆ. ا. سۋحوملينسكيي تۋرالى قىسقاشا ءمۇعالىمنىڭ مالىمەتى:
ءماتىندى جازعان سۋحوملينسكيي ۆاسيليي الەكساندروۆيچ 1918 جىلى 28 قىركۇيەكتە ۋسسر، كيروۆوگراد وبلىسىندا، ونۋفرييەۆ اۋدانى، ۆاسيليەۆكا سەلوسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۋحوملينسكيي ۆاسيليي الەكساندروۆيچ كەڭەس پەداگوگى. ۋسسر مەكتەپتەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن ءمۇعالىم، دارىندى ءمۇعالىم، تالانتتى عالىم. «جاستاردى ادامگەرشىلىككە» تاربيەلەۋ تۋرالى پروبلەمالاردى زەرتتەگەن. ول بارلىق جاستارعا ورتا ءبىلىم بەرۋدى شەشۋگە ات سالىسقان.. ول وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم قورىن جيناقتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ، وقۋشىلار ءومىر بويى ءوز ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرۋى قاجەت دەپ قاراستىرعان ۇلى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: «ادام ءبىلىم ارقىلى جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنۋى - ادامگەرشىلىكتىڭ ەڭ جوعارعى مۇراتى»،- دەپ تۇجىرىمداعان.
وي تولعانىس
- ادامنىڭ جاقسى قاسيەتى وزگەلەرگە قامقورلىق جاساي بىلۋىنەن كورىنەدى
- قامقورلىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
- قامقورلىق جاساعان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
ءۇ. ماتىنمەن جۇمىس.
- ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ.
- وقۋشىلاردى تىزبەكتەي وقىتۋ.
مازمۇنىن اشۋ.
- ماتىندەگى اڭگىمە كىمدەر جايلى ەكەن؟
- بىردە قانداي جاعدايعا دۋشار بولدى؟
- وسى جاعداي بولعاندا كەلگەن جولاۋشىلار قانداي ارەكەتتەر جاسادى؟
تەرىپ وقۋ. ماتىندەگى قىزىل تۇسپەن بەلگىلەنگەن تىركەستەردى تاۋىپ وقى. (بۇل ادام ەمەس. بۇنى دا ءالى ادام دەۋگە بولمايدى. بۇل ناعىز ادامنىڭ ءوزى.)
ءۇى. سۋرەتپەن جۇمىس
سۋرەتكە زەر سال. سۋرەتتەگى وقيعا ماتىندەگى قاي پىكىرگە سايكەس كەلەدى؟ ماتىندەگى باسقا پىكىرگە سەن قانداي سۋرەت سالار ەدىڭ؟
ءۇىى. داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ رەتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
ماتىندەگى قىزىل تۇسپەن بەلگىلەنگەن تىركەستەردى تاۋىپ داپتەرگە جازۋ. (بۇل ادام ەمەس. بۇنى دا ءالى ادام دەۋگە بولمايدى. بۇل ناعىز ادامنىڭ ءوزى.)
ءۇىىى. سەرگىتۋ ءساتى:
ورنىمىزدان تۇرايىق،
الاقاندى ۇرايىق.
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تورىپ،
ءبىز ءبىر دەم الايىق.
ءىح. بەكىتۋ:
- قۇدىققا ءبىرىنشى كەلگەن ادام نەلىكتەن سۋ ىشپەي كەتتى؟
- ەكىنشى كەلگەن ادام نەلىكتەن شەلەگىن تاستاماي كەتتى؟
- ءۇشىنشى ادام نەلىكتەن شەلەگىن تاستاپ كەتتى؟
بەس جولدى ولەڭ.
ءۇشىنشى جولۋشى مەيىرىمدى، قايىرىمدى، اقىلدى شەلەگىن سىيلاپ كەتتى.
بولعان ۋاقيعا
ناعىز ادامنىڭ ءبىرى تۋرالى – بالالار تاعى ءبىر قوسىمشا اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. الاشتىڭ ارىسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ اناسى بەگىم جىلدا ءبىر تايىنشانى ءوزى باعىپ، قىستاي جەم - ءشوبىن بەرىپ، استىن تازالاپ سەمىرتەدى ەكەن. كۇزدە قالاعا كەتىپ بارا جاتقان قالاشىلارعا قوسىپ جىبەرىپ، تايىنشانى ساتتىرىپ اقشاسىنا ماتا الدىرىپ، اۋىلداعى جوق - جىتىك، كەدەي، جەتىم بالالارعا ءوز قولىمەن كويلەكتەر، كيىمدەر تىگىپ تاراتادى ەكەن.
ح. قورىتىندى:
قامقورلىق جاساۋدى ۇيرەن!
شاماڭ كەلسە كومەكتەس!
قازاق حالقى - جومارت حالىق. حالىق دانالىعى جومارتتىق تۋرالى بىلاي دەيدى: «جومارت بولۋ ءۇشىن باي بولۋ مىندەتتى ەمەس. كەرىسىنشە باي بولۋ ءۇشىن جومارت بولۋىڭىز قاجەت. جومارت ادام لاقىلداعان بۇلاق، ساراڭ ادام توسپاداعى ساسىق سۋ سياقتى. سوندىقتان ساراڭدىق - سور، جومارتتىق - قۋانىش، باقىت! ەگەر سەن حالقىڭا قىزمەت ەتۋدى ۇناتساڭ، اۋەلى جومارتتىق نە ەكەنىن جانە ونىڭ قايدان كەلىپ شىعاتىنىن بىلگەنىڭ ءجون. ادامنىڭ ادامدىق قاسيەتىندە ءۇش نارسە بار. بۇل ءبىرىنشى - اقىل، ەكىنشى - ادىلدىك، ءۇشىنشى - جومارتتىق. قازاق حالقىندا «اتىمتاي جومارت» دەگەن ادام بولعان. ول بارلىق قولىنداعىسىن اياماي بەرەتىن بولعان. سول سەبەپتى قازىردە مىرزا، ءمارت ادامداردى «اتىمتاي جومارت» اتايدى.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ، م\ا
ءحىى. باعالاۋ: ساباقتا بەلسەندىلىك كورسەتكەن وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جولاۋشىنىڭ جاساعان قامقورلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. جان - جاقتى ويلاۋعا، اقىلدى سالماقتى پىكىر ايتۋعا، ويىن ناقتى، دۇرىس جەتكىزۋگە، تاپقىر سويلەۋگە ۇيرەتۋ. وقىعانىن ەركىن مازمۇنداي بىلۋگە ۇيرەتۋ. سوزدىك قورلارىن مولايتۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزۋ.
دامىتۋشىلىق: شاپشاڭ وقۋ، شاپشاڭ جازۋلارىن، ەسكە ساقتاۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ بويىنا مەيرىمدىلىك، قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ماقال - ماتەلدەر، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- وقۋ - قۇرالدارىن تۇگەندەۋ،
- ءتۇزۋ – تىنىش وتىرعىزۋ.
- نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
بالالار – گۇلىم مەنىڭ
بالالار - كۇيىم مەنىڭ
بالالار نۇر سىيلايتىن
بۇگىنگى كۇنىم مەنىڭ - دەي وتىرىپ، بالالار سەندەردى وزىمە قۋات الاتىن شۋاقتى كۇندەرگە تەڭەيمىن!
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
- بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ءماتىننىڭ اۆتورى كىم؟
مازمۇنىن 3 - 4 بالادان سۇراۋ، سۇراق – جاۋاپ ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
- شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «ءبىر كەسە مەرۋەرت» اڭگىمەسىندە كوپتى كورگەن قاريا قانداي اڭگىمە ايتتى؟ نە تۋرالى؟
- «ازىقسىز اش ادامعا ات باسىنداي التىننان تۇك پايدا جوق». سەنىڭ ءوز پىكىرىڭ؟
- يەسىز جەردە قايتىس بولعان ادامنىڭ تىلەگىن كىم ورىندادى دەپ ويلايسىڭ؟
- نەگە وعان ءبىر كەسە مەرۋەرتتىڭ پايداسى بولمادى؟
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
تەست
1.«سابىر ءتۇبى سارى – التىن» نەگىزگى ويىن تاپ
ا) سابىرلى بولۋ. ءا) ءبىلىمدى بولۋ ب) ادەپتى بولۋ
2.«بالانىڭ ايلاسى» اڭگىمەسىندەگى جاعىمسىز كەيىپكەر؟
ا) بالا ءا) عالىم ب) جىلان
3. كوڭىلىڭ تازا بۇلاقتاي اشىق بولسىن دەپ قاي جولاۋشى ايتتى؟
ا) 1 - ءشى جولاۋشى ءا) 2 - ءشى جولاۋشى ب) 3 - ءشى جولاۋشى
4. قانداي ادامعا التىننان پايدا جوق
ا) باي ءا) توق ب) ازىقسىز اش
- وسى اڭگىمەدەگى قاريانى قانداي ادام دەيمىز؟ نەگە؟
ءىۇ. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
سۋ تۋرالى جۇمباقتار شەشۋ:
1) جىلت - جىلت ەتكەن،
جىرادان وتكەن.
2) اياعى جوق قولى جوق،
ءبىراق تىنىش تۇرمايدى.
ساقتاماساڭ - قورىن تەك،
بارشا تىرلىك قۋرايدى.
ءۇ. جاڭا ساباق:
- بالالار، بۇگىنگى ساباقتا ءبىز ورىس عالىمى، ۇلى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحوملينسكييدىڭ «ناعىز ادام» اتتى اڭگىمەسىمەن تانىسامىز.
- قالاي ويلايسىڭ، ناعىز ادام قانداي بولۋ كەرەك؟
«ناعىز ادام» ءماتىنىن جازعان اۆتور ۆ. ا. سۋحوملينسكيي تۋرالى قىسقاشا ءمۇعالىمنىڭ مالىمەتى:
ءماتىندى جازعان سۋحوملينسكيي ۆاسيليي الەكساندروۆيچ 1918 جىلى 28 قىركۇيەكتە ۋسسر، كيروۆوگراد وبلىسىندا، ونۋفرييەۆ اۋدانى، ۆاسيليەۆكا سەلوسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۋحوملينسكيي ۆاسيليي الەكساندروۆيچ كەڭەس پەداگوگى. ۋسسر مەكتەپتەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن ءمۇعالىم، دارىندى ءمۇعالىم، تالانتتى عالىم. «جاستاردى ادامگەرشىلىككە» تاربيەلەۋ تۋرالى پروبلەمالاردى زەرتتەگەن. ول بارلىق جاستارعا ورتا ءبىلىم بەرۋدى شەشۋگە ات سالىسقان.. ول وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم قورىن جيناقتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ، وقۋشىلار ءومىر بويى ءوز ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرۋى قاجەت دەپ قاراستىرعان ۇلى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: «ادام ءبىلىم ارقىلى جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنۋى - ادامگەرشىلىكتىڭ ەڭ جوعارعى مۇراتى»،- دەپ تۇجىرىمداعان.
وي تولعانىس
- ادامنىڭ جاقسى قاسيەتى وزگەلەرگە قامقورلىق جاساي بىلۋىنەن كورىنەدى
- قامقورلىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
- قامقورلىق جاساعان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
ءۇ. ماتىنمەن جۇمىس.
- ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ.
- وقۋشىلاردى تىزبەكتەي وقىتۋ.
مازمۇنىن اشۋ.
- ماتىندەگى اڭگىمە كىمدەر جايلى ەكەن؟
- بىردە قانداي جاعدايعا دۋشار بولدى؟
- وسى جاعداي بولعاندا كەلگەن جولاۋشىلار قانداي ارەكەتتەر جاسادى؟
تەرىپ وقۋ. ماتىندەگى قىزىل تۇسپەن بەلگىلەنگەن تىركەستەردى تاۋىپ وقى. (بۇل ادام ەمەس. بۇنى دا ءالى ادام دەۋگە بولمايدى. بۇل ناعىز ادامنىڭ ءوزى.)
ءۇى. سۋرەتپەن جۇمىس
سۋرەتكە زەر سال. سۋرەتتەگى وقيعا ماتىندەگى قاي پىكىرگە سايكەس كەلەدى؟ ماتىندەگى باسقا پىكىرگە سەن قانداي سۋرەت سالار ەدىڭ؟
ءۇىى. داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ رەتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
ماتىندەگى قىزىل تۇسپەن بەلگىلەنگەن تىركەستەردى تاۋىپ داپتەرگە جازۋ. (بۇل ادام ەمەس. بۇنى دا ءالى ادام دەۋگە بولمايدى. بۇل ناعىز ادامنىڭ ءوزى.)
ءۇىىى. سەرگىتۋ ءساتى:
ورنىمىزدان تۇرايىق،
الاقاندى ۇرايىق.
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تورىپ،
ءبىز ءبىر دەم الايىق.
ءىح. بەكىتۋ:
- قۇدىققا ءبىرىنشى كەلگەن ادام نەلىكتەن سۋ ىشپەي كەتتى؟
- ەكىنشى كەلگەن ادام نەلىكتەن شەلەگىن تاستاماي كەتتى؟
- ءۇشىنشى ادام نەلىكتەن شەلەگىن تاستاپ كەتتى؟
بەس جولدى ولەڭ.
ءۇشىنشى جولۋشى مەيىرىمدى، قايىرىمدى، اقىلدى شەلەگىن سىيلاپ كەتتى.
بولعان ۋاقيعا
ناعىز ادامنىڭ ءبىرى تۋرالى – بالالار تاعى ءبىر قوسىمشا اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. الاشتىڭ ارىسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ اناسى بەگىم جىلدا ءبىر تايىنشانى ءوزى باعىپ، قىستاي جەم - ءشوبىن بەرىپ، استىن تازالاپ سەمىرتەدى ەكەن. كۇزدە قالاعا كەتىپ بارا جاتقان قالاشىلارعا قوسىپ جىبەرىپ، تايىنشانى ساتتىرىپ اقشاسىنا ماتا الدىرىپ، اۋىلداعى جوق - جىتىك، كەدەي، جەتىم بالالارعا ءوز قولىمەن كويلەكتەر، كيىمدەر تىگىپ تاراتادى ەكەن.
ح. قورىتىندى:
قامقورلىق جاساۋدى ۇيرەن!
شاماڭ كەلسە كومەكتەس!
قازاق حالقى - جومارت حالىق. حالىق دانالىعى جومارتتىق تۋرالى بىلاي دەيدى: «جومارت بولۋ ءۇشىن باي بولۋ مىندەتتى ەمەس. كەرىسىنشە باي بولۋ ءۇشىن جومارت بولۋىڭىز قاجەت. جومارت ادام لاقىلداعان بۇلاق، ساراڭ ادام توسپاداعى ساسىق سۋ سياقتى. سوندىقتان ساراڭدىق - سور، جومارتتىق - قۋانىش، باقىت! ەگەر سەن حالقىڭا قىزمەت ەتۋدى ۇناتساڭ، اۋەلى جومارتتىق نە ەكەنىن جانە ونىڭ قايدان كەلىپ شىعاتىنىن بىلگەنىڭ ءجون. ادامنىڭ ادامدىق قاسيەتىندە ءۇش نارسە بار. بۇل ءبىرىنشى - اقىل، ەكىنشى - ادىلدىك، ءۇشىنشى - جومارتتىق. قازاق حالقىندا «اتىمتاي جومارت» دەگەن ادام بولعان. ول بارلىق قولىنداعىسىن اياماي بەرەتىن بولعان. سول سەبەپتى قازىردە مىرزا، ءمارت ادامداردى «اتىمتاي جومارت» اتايدى.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ، م\ا
ءحىى. باعالاۋ: ساباقتا بەلسەندىلىك كورسەتكەن وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
-
سەرگىتۋ ساتىندە وقۋشىلاردىڭ كوڭىل - كۇيىن دامىتۋعا ارنالعان پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار
