InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر كەدەي شال مەن ونىڭ اقىلىنا كوركى ساي جالعىز قىزى بولادى. كەدەيلىكتەن باسقا ءمىنى جوق، ۇجىمدارى جاراسقان، توڭىرەگىنە سىيلى جاندار ەكەن. جار دەگەندەگى جالعىز نارىن ساۋىپ تاماق، ءمىنىپ كولىك ەتسە كەرەك. سونىڭ ارقاسىندا ەشكىمگە كوزىن ءسۇزىپ تىلەنبەي، باردى قاناعات ەتىپ كۇن كورەدى.

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ساۋىپ وتىرعان بەكباتشا ناردىڭ جاس بوتاسى قوس كىندىك بولىپ اۋىرىپ ولەدى. بوتاسىن جوقتاپ سارناعان نار ءسۇتىن بويىنا تارتىپ، يىمەيتىن بولادى. ءسويتىپ، تۇيە ءسۇتىن جالعىز قورەگى ەتكەن اكەلى-بالالى كەدەي مۇلدە اس-سۋسىز قالادى. اسىرەسە قارت اكە جالعىز قىزىنىڭ جاۋتاڭداعان جۇزىنە قاراپ، ەش قايرانى بولماي قاتتى قاپالانادى. سوندا اقىلدى قىزى جۇباتۋ ايتىپ؛ «اكە، ۋايىمداي بەرىپ قايتەسىز، قۇدايدىڭ ءبىر جاقسىلىعى بار شىعار، شىداي تۇرايىق» دەيدى ەكەن.

ارينە، قانشا سابىر ساقتاعانمەن، شىدام تاماق بولا ما؟! ءبىر كۇنى ابدەن شاراسى تاۋسىلعان اقىلدى قىز اكەسىنە ءتىل قاتادى:
— اكە، قىز بولىپ جارالعان سوڭ، جاتاعىم ءتورىڭىز بولعانمەن، ءورىسىم تۇزدەن عوي. ماعان اق باتاڭىزدى بەرىڭىز دە، حالقىڭىزعا حابار سالىڭىز. ءبىزدىڭ بەكباتشا نار تەك قانا بوتاسىنداي بوزداتىپ كۇي تارتقان ادامنىڭ الدىندا يۋگە ءتيىستى. كىمدە-كىم ونەرىن اسىرىپ، ناردى يىتە السا، مەنى سول ونەرپازعا قوسىڭىز، — دەپتى.

اكەسى قىزىنىڭ ءسوزىن جەردە قالدىرماي، اياق جەتەر جەرگە جار سالادى. ەل ءىشى ونەرپازسىز بولعان با، سۇلۋ قىزدان دامەلى كۇيشىلەر توڭىرەكتەن اعىلىپ كەلە باستايدى. جۇرتتىڭ ەتەك-جەڭى جينالىپ بولدى-اۋ دەگەندە، تورەشىلەر سايلانىپ شىعىپ، كۇيشىلەردىڭ ونەرىن سىناۋعا كىرىسەدى. نەبىر ساۋساعىنان ساز توگىلگەن داۋلەسكەر كۇيشىلەر ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتار سارىنداردى سۋداي ساپىرادى. ءبىراق بوتاسىن جوقتاپ، كوزىنىڭ جاسى مولتىلدەگەن بەكباتشا نار مەڭىرەيگەن قالپى تۇرىپ الادى. تارتىلماعان كۇي، شەرتىلمەگەن مۇڭ قالمايدى. كوبەلەرى سوگىلگەنشە كۇي توككەن ونەرپازداردىڭ ابدەن مىسى قۇرىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى شەتتەي بەرەدى. بەكباتشا نار مۇنىڭ ەشقايسىسىن شىبىننىڭ ىزىڭى قۇرلى كورمەستەن تۇنەرگەن قالپى تۇرىپ الادى.

سودان، كۇيشىلەردىڭ ىشىندە ىرىكتەلىپ-سۇرىپتالىپ ءبىر قارت، ءبىر جاس دومبىراشى قالسا كەرەك. كەزەك قارت كۇيشىگە بەرىلەدى. ءوزى دە ءبىر، كۇي كۇيدىرىپ، سارىن سۇرلەگەندەي جان ەكەن دەيدى، ناردىڭ الدىنا قاققان قازىقتاي بولىپ وتىرىپ الادى دا: «ال، قاراعىم، بىلەگىڭدى ءتۇرىنىپ، كونەگىڭدى وڭتايلاي بەر!» —  دەيدى قىزعا. سونان سوڭ قۋ تاقتاي، ەكى ىشەكتى باۋىرىنا باسىپ، شەرتكەندە الىس ءبىر قيىردان بوتانىڭ بوزداعان ءۇنى ەستىلگەندەي بولادى. العاشقىدا ەلەستەي ەلەڭ ەتكىزگەن سارىن بىرتە-بىرتە ايقىندالىپ، ەندى ءبىر ساتتە بوتانىڭ ءوزى ۇكىدەي ۇلپىلدەپ، بالاداي ەلپىلدەپ كەلىپ قالعانداي اسەر بەرەدى. وسى ءساتتى كۇتكەن قارت كۇيشى ودان سايىن قاعىنا تارتىپ، بىرەسە ىلمە، بىرەسە شالما قاعىسقا سالسا، ەندى بىردە تەبەگەن قاعىسپەن تارپىپ-تارپىپ جىبەرگەندە دومبىرا شاناعى «كوس، كوس!» دەپ سويلەپ قويا بەرەدى. سوندا كۇن ۇزىن مەلشيىپ تۇرعان ناردىڭ تۇلا بويى شىمىرلاپ، الپىس ەكى تامىرى بوساپ، ەمشەگى دەرتىپ قويا بەرەدى.

مالىنىڭ سىرى يەسىنە ءمالىم، ناردىڭ اعىل-تەگىل ءيىپ بارا جاتقانىن الدىمەن قىز سەزەدى دە، كونەكتى كوتەرە تۇسكەن قالپى تۇيەنىڭ ەمشەگىن قاتتى قىسىپ، كەرنەپ كەلگەن ءسۇتتى ۇرپىنەن شىعارماي قويادى. مۇنىڭ سەبەبى — قىزدىڭ كوڭىلى قارتتىڭ سوڭىندا كەزەك كۇتىپ وتىرعان جاس كۇيشى جىگىتتە ەدى دەيدى. تۇيەنىڭ ەمشەگىن ۋىستاي قىسىپ، ءيىنىن توقتاتقانى — جىگىتتىڭ كەزەگىنە ىرىككەندەگى قۋلىعى بولسا كەرەك.

قارت كۇيشى مۇنى بىردەن سەزەدى دە: «پاح، كۇيىم كەلىسكەنمەن، كۇنىم ءوتىپ كەتكەن ەكەن عوي!» — دەپ، كەزەكتى جاس جىگىتكە بەرەدى. جىگىت دومبىرانى تارتا جونەلگەندە، قىز الاقانىن كەرىپ، ۋىسىنا سىيماي بارا جاتقان ناردىڭ ەمشەگىن بوساتىپ قويا بەرەدى. اق ساۋمال كونەكتىڭ ءبۇيىرىن تەسىپ جىبەرەردەي ساۋلاپ جونەلەدى.

بۇل كەزدە وسى گاپتىڭ ءبارىن اڭعارىپ، ءبىلىپ وتىرعان جاس كۇيشى ىشتەي نامىستانىپ، ءبىر جاعى قىزعا دەگەن سەزىمىن بىلدىرگىسى كەلىپ «كۇيدىم-جاندىم» دەگەن كۇيگە سالعان ەكەن.

كۇي ءبىتىپ، نار اعىل-تەگىل ءيىپ، جۇرت مارە-سارە بولىسادى. سوندا تورەشىلەر جاعى وتىرىپ جاڭاعى قارت كۇيشىگە: «تورەلىككە وكپە-ناز، كۇدىك-كۇمان بولماعانى كەرەك، كۇيىم كەلىستى دەگەنىڭدى تۇسىندىك، كۇنىم ءوتتى دەگەنىڭنىڭ ءمانىسى قالاي؟» — دەيدى. قارت كۇيشى: «ونىڭ ءمانىسى — تۇيەنى يىتكەن مەنىڭ كۇيىم ەدى، ءبىراق قىزدىڭ كوڭىلى ءوزىنىڭ تەڭىندە بولدى دا، ءيىپ كەلگەن ءسۇتتى ىركىپ قالدى. وسى ايتقانىمنىڭ اقيقات ەكەنىن بىلگىلەرىڭىز كەلسە،
مىنا جاس جىگىت ەكەۋمىز الگى كۇيلەرىمىزدى قايتا تارتقان قالپى ەكى باعىتقا جۇرەيىك. سوندا مىنا تۇرعان جانۋار كىمگە «بوتام» دەپ ەرگەنىن كورەسىزدەر» دەگەن ەكەن.

بۇل شارت تورەشىلەردىڭ كوڭىلىنە قونىپ، قوس كۇيشىنى قايتا سىنعا سالادى. سوندا، ايتقانىنداي، بەكباتشا نار قارت كۇيشىنىڭ شالعايىن يىسكەپ، سوڭىنان ەرە بەرىپتى.

قىز بەتىن باسىپ ۇيالادى، جۇرت اڭىرىپ قالادى. سوندا قايتىپ ورالعان قارت كۇيشى: «ۋا، اعايىن، مەن بۇگىن ءوزىم قارتايسام دا، كۇيىمنىڭ قارتايماعانىن كورىپ ءبىر جاساپ قالدىم. توسىلماڭدار، «تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن كورىكتى» دەگەن، ەكى جاستىڭ باقىتىن تىلەيىك!» — دەگەن ەكەن. ءسويتىپ، كەدەي شال مەن قىزىنىڭ باسىنا باس قوسىلىپ، كۇيەۋ بالا ۇشەۋى ۇجىمدارى جاراسقان قالپى، ەشتەمەدەن تارىقپاي، كەلىستى عۇمىر كەشىپتى دەيدى.

---