نايزاعاي دەگەن نە؟
نايزاعاي دەگەن نە؟
ماقساتى:
بالالارعا « ەلەكتر قۋاتى»، «ەلەكتر توعى» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ ەلەكتر قۋاتىن پايدالانۋدا ساقتانۋ ەرەجەلەرىنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋ؛ نايزاعايدىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىرۋ.
قاجەتتى قۇرالدار:
شارلار، توقىما ماتالار، پلاستماسس سىزعىش، ەرمەكساز، ۇلكەن كانسەليارلىق قىستىرما.
شاتتىق شەڭبەرى
كەل، بالالار، كۇلەيىك!
كۇلكىمەنەن تۇلەيىك!
قاباق تۇيگەن نە كەرەك!
كوڭىلدى بوپ جۇرەيىك!
كۇلكى كوڭىل اشادى،
كۇلىپ ءومىر سۇرەيىك!
نەگەشتەن تاپسىرماسى بار حات كەلەدى.
«بالالار مەن سەندەرگە عاجايىپ شارلاردى سىيعا تارتۋ ەتەمىن. سونىمەن قاتار مەنىڭ سەندەرگە بەرەر تاپسىرمالارىم بار، تاپسىرمالاردى زەيىن قويىپ تىڭداپ، مۇقيات ورىنداڭدار. سوندا عانا عاجايىپ قۇپيانىڭ سىرىن اشا الاسىڭدار.»
1. تاپسىرما:
شاردى الىپ جۇننەن توقىلعان ماتاعا نەمەسە تەرىگە ۇيكەپ، شاردى جارعا تاقاڭىزدار.
- بالالار نەنى بايقادىڭىزدار؟
- قالاي ويلايسىزدار شارلار نەگە جەرگە تۇسپەي تۇر؟
بالالاردىڭ جاۋابى، پىكىرلەرى، ويلارى.
- شارلاردىڭ جەرگە تۇسپەۋ سەبەبى ولار ەلەكترلەنگەن. ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەرشى ءبىز شارمەن نە ىستەدىك؟ (ولاردى توقىما ماتامەن ۇيكەلەدىك) وسى ءىس ارەكەت بارىسىندا شار مول زارياد الدى. جاردىندا زاريادى بار، ءبىراق ونىڭ زاريادى وزگەشە. زاريادتار ءارتۇرلى بولادى: وڭ جانە تەرىس زاريادتتار. قاراما - قارسى زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تارتادى ەكەن.
سحەمانى كورسەتۋ.
- ەندەشە بىردەي زاريادتار ءبىر - ءبىرىن يتەرۋ كەرەك. ونى قالاي تەكسەرۋگە بولادى دەپ ويلايسىڭدار؟
بالالاردىڭ پىكىرى، ويلارى، جاۋاپتارى.
- بالالار قانەكەي، ەكى شاردى توقىما ماتامەن ۇيكەلەپ، بىرگە قويىپ قارايىق.
بالالار تاپسىرمانى ورىندايدى.
- نەنى بايقادىڭدار؟ (شارلار ءبىر - ءبىرىن يتەردى)
- نە سەبەپتەن يتەردى دەپ ويلايسىڭدار؟
(بىردەي زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تەبەدى)
سحەمانى كورسەتۋ، بالالارعا سالۋدى ۇسىنۋ.
بالالار تاجىريبە ناتيجەسىنىڭ سۋرەتىن سالادى.
نەگەشتىڭ 2-تاپسىرماسى:
«مەن زاريادتاردىڭ دىبىس شىعاراتىنىن ەستىدىم. سول راس پا ەكەن؟ بۇل دىبىستى قالاي ەستۋگە بولادى؟»
بالالاردىڭ جاۋابى، ويى، پىكىرى.
- ۇلكەن تەمىر قىستىرمانى ۇستەلگە تۇرعىزىپ بەكىتۋىمىز كەرەك. نەمەن بەكىتۋگە بولادى؟
- ەرمەكسازبەن بەكىتىڭدەر. پلاستماسسادان جاسالعان سىزعىشتى الىپ، توقىما ماتامەن وراپ ۇيكەلەڭدەر. ەندى جىلدام قىستىرمانىڭ جوعارعى جاعىنا جاقىنداتىڭدار. نە ەستىدىڭدەر؟ دۇرىس ايتاسىڭدار تىرسىلداعان دىبىستى ەستىدىك.
بالالار تاجىريبەنى ءوز بەتىمەن قايتالايدى.
- بۇل تىرسىلداعان دىبىس نەگە ۇقسايدى دەپ ويلايسىڭدار؟
قولى جوق تارسىلداتىپ سوعادى،
وتى جوق، جانادى،
(ول نايزاعاي مەن جالت)
- نايزاعاي ەلەكتر قۋاتىنان پايدا بولادى. مەن سەندەرگە وسى تۋرالى قىزىقتى ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. بەنجامين فرانكلين اتتى امەريكاندىق 1752جىلى نايزاعاي - ەلەكتر زاريادى ەكەنىن دالەلدەدى. ول نايزاعاي ويناپ تۇرعاندا تەمىر پلاستينا ورناتىلعان باتپىراۋىقتى ۇشىردى. نايزاعاي تەمىر پلاستينا تيگەن كەزدە ۇشقىندار ۇشتى. بۇل تاجىريبە وتە ءقاۋىپتى بولعاندىقتان ونى ەشكىم قايتالاپ جاساي المادى. بۇلتتار ىشىندەگى جاڭبىر تامشىلارى مەن مۇزدى بۇرشاقتار كەزدەسىپ سوقتىعىسقاندا وتە كۇشتى ەلەكتر زاريادىن بەرەدى. بۇل زاريادتار اۋانى جارىپ بۇلتتان جەرگە نەمەسە بۇلتتان بۇلتقا سەكىرەدى. وسىنىن سالدارىنان ۇشقىندار پايدا بولادى. بۇل نايزاعاي.
- نەگە ءبىز نايزاعايدىڭ جارقىلىن ءبىرىنشى كورەمىز، ال دىبىسىن كەيىن ەستيمىز؟
بالالاردىڭ ويلارى، پىكىرلەرى.
- نايزاعاي مەن جالت ءبىر مەزەتتە پايدا بولادى. ءبىراق جارىق دىبىستان جىلدام قوزعالاتىندىقتان ءبىز ءبىرىنشى نايزاعايدىڭ جارقىلىن كورەمىز، ال دىبىسىن كەيىنىرەك ەستيمىز.
- قالاي ويلايسىڭدار نايزاعاي ۇيدە ەلەكتر شامدارىن جاعا الا ما؟
بالالاردىڭ جاۋابى، پىكىرى، ويى.
- نايزاعايدىڭ قۋاتى كۇشتى بولعانمەن، ول ءوز قۋاتىن جىلدام جويادى، ال ەلەكتر جيناعى وتە از بولعاندىقتان ۇيدەگى ەلەكتر شامدارىن جاعا المايدى.
ساراپتاۋ.
بەلسەنە قاتىسقان بالالاردى ماداقتاۋ.
قورىتىندىلاۋ
ماقساتى:
بالالارعا « ەلەكتر قۋاتى»، «ەلەكتر توعى» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ ەلەكتر قۋاتىن پايدالانۋدا ساقتانۋ ەرەجەلەرىنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋ؛ نايزاعايدىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىرۋ.
قاجەتتى قۇرالدار:
شارلار، توقىما ماتالار، پلاستماسس سىزعىش، ەرمەكساز، ۇلكەن كانسەليارلىق قىستىرما.
شاتتىق شەڭبەرى
كەل، بالالار، كۇلەيىك!
كۇلكىمەنەن تۇلەيىك!
قاباق تۇيگەن نە كەرەك!
كوڭىلدى بوپ جۇرەيىك!
كۇلكى كوڭىل اشادى،
كۇلىپ ءومىر سۇرەيىك!
نەگەشتەن تاپسىرماسى بار حات كەلەدى.
«بالالار مەن سەندەرگە عاجايىپ شارلاردى سىيعا تارتۋ ەتەمىن. سونىمەن قاتار مەنىڭ سەندەرگە بەرەر تاپسىرمالارىم بار، تاپسىرمالاردى زەيىن قويىپ تىڭداپ، مۇقيات ورىنداڭدار. سوندا عانا عاجايىپ قۇپيانىڭ سىرىن اشا الاسىڭدار.»
1. تاپسىرما:
شاردى الىپ جۇننەن توقىلعان ماتاعا نەمەسە تەرىگە ۇيكەپ، شاردى جارعا تاقاڭىزدار.
- بالالار نەنى بايقادىڭىزدار؟
- قالاي ويلايسىزدار شارلار نەگە جەرگە تۇسپەي تۇر؟
بالالاردىڭ جاۋابى، پىكىرلەرى، ويلارى.
- شارلاردىڭ جەرگە تۇسپەۋ سەبەبى ولار ەلەكترلەنگەن. ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەرشى ءبىز شارمەن نە ىستەدىك؟ (ولاردى توقىما ماتامەن ۇيكەلەدىك) وسى ءىس ارەكەت بارىسىندا شار مول زارياد الدى. جاردىندا زاريادى بار، ءبىراق ونىڭ زاريادى وزگەشە. زاريادتار ءارتۇرلى بولادى: وڭ جانە تەرىس زاريادتتار. قاراما - قارسى زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تارتادى ەكەن.
سحەمانى كورسەتۋ.
- ەندەشە بىردەي زاريادتار ءبىر - ءبىرىن يتەرۋ كەرەك. ونى قالاي تەكسەرۋگە بولادى دەپ ويلايسىڭدار؟
بالالاردىڭ پىكىرى، ويلارى، جاۋاپتارى.
- بالالار قانەكەي، ەكى شاردى توقىما ماتامەن ۇيكەلەپ، بىرگە قويىپ قارايىق.
بالالار تاپسىرمانى ورىندايدى.
- نەنى بايقادىڭدار؟ (شارلار ءبىر - ءبىرىن يتەردى)
- نە سەبەپتەن يتەردى دەپ ويلايسىڭدار؟
(بىردەي زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تەبەدى)
سحەمانى كورسەتۋ، بالالارعا سالۋدى ۇسىنۋ.
بالالار تاجىريبە ناتيجەسىنىڭ سۋرەتىن سالادى.
نەگەشتىڭ 2-تاپسىرماسى:
«مەن زاريادتاردىڭ دىبىس شىعاراتىنىن ەستىدىم. سول راس پا ەكەن؟ بۇل دىبىستى قالاي ەستۋگە بولادى؟»
بالالاردىڭ جاۋابى، ويى، پىكىرى.
- ۇلكەن تەمىر قىستىرمانى ۇستەلگە تۇرعىزىپ بەكىتۋىمىز كەرەك. نەمەن بەكىتۋگە بولادى؟
- ەرمەكسازبەن بەكىتىڭدەر. پلاستماسسادان جاسالعان سىزعىشتى الىپ، توقىما ماتامەن وراپ ۇيكەلەڭدەر. ەندى جىلدام قىستىرمانىڭ جوعارعى جاعىنا جاقىنداتىڭدار. نە ەستىدىڭدەر؟ دۇرىس ايتاسىڭدار تىرسىلداعان دىبىستى ەستىدىك.
بالالار تاجىريبەنى ءوز بەتىمەن قايتالايدى.
- بۇل تىرسىلداعان دىبىس نەگە ۇقسايدى دەپ ويلايسىڭدار؟
قولى جوق تارسىلداتىپ سوعادى،
وتى جوق، جانادى،
(ول نايزاعاي مەن جالت)
- نايزاعاي ەلەكتر قۋاتىنان پايدا بولادى. مەن سەندەرگە وسى تۋرالى قىزىقتى ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. بەنجامين فرانكلين اتتى امەريكاندىق 1752جىلى نايزاعاي - ەلەكتر زاريادى ەكەنىن دالەلدەدى. ول نايزاعاي ويناپ تۇرعاندا تەمىر پلاستينا ورناتىلعان باتپىراۋىقتى ۇشىردى. نايزاعاي تەمىر پلاستينا تيگەن كەزدە ۇشقىندار ۇشتى. بۇل تاجىريبە وتە ءقاۋىپتى بولعاندىقتان ونى ەشكىم قايتالاپ جاساي المادى. بۇلتتار ىشىندەگى جاڭبىر تامشىلارى مەن مۇزدى بۇرشاقتار كەزدەسىپ سوقتىعىسقاندا وتە كۇشتى ەلەكتر زاريادىن بەرەدى. بۇل زاريادتار اۋانى جارىپ بۇلتتان جەرگە نەمەسە بۇلتتان بۇلتقا سەكىرەدى. وسىنىن سالدارىنان ۇشقىندار پايدا بولادى. بۇل نايزاعاي.
- نەگە ءبىز نايزاعايدىڭ جارقىلىن ءبىرىنشى كورەمىز، ال دىبىسىن كەيىن ەستيمىز؟
بالالاردىڭ ويلارى، پىكىرلەرى.
- نايزاعاي مەن جالت ءبىر مەزەتتە پايدا بولادى. ءبىراق جارىق دىبىستان جىلدام قوزعالاتىندىقتان ءبىز ءبىرىنشى نايزاعايدىڭ جارقىلىن كورەمىز، ال دىبىسىن كەيىنىرەك ەستيمىز.
- قالاي ويلايسىڭدار نايزاعاي ۇيدە ەلەكتر شامدارىن جاعا الا ما؟
بالالاردىڭ جاۋابى، پىكىرى، ويى.
- نايزاعايدىڭ قۋاتى كۇشتى بولعانمەن، ول ءوز قۋاتىن جىلدام جويادى، ال ەلەكتر جيناعى وتە از بولعاندىقتان ۇيدەگى ەلەكتر شامدارىن جاعا المايدى.
ساراپتاۋ.
بەلسەنە قاتىسقان بالالاردى ماداقتاۋ.
قورىتىندىلاۋ
You Might Also Like
