نە؟ قايدا؟ قاشان؟ (ۆيكتورينالىق ويىن)
«نە؟ قايدا؟ قاشان؟» ۆيكتورينالىق ويىنى
ۆيكتورينالىق ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ، ويىنعا قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، سويلەۋ مانەرىنە ۇيرەتۋ، ويلارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ ءوز پىكىرلەرىن ايتا بىلۋىنە كومەكتەسۋ.
ويىنعا قاجەتتى كورنەكىلىكتەر: زىرىلداۋىق، ساندىقشا، سۇراق سالىنعان كونۆەرتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتادان سۋرەت
سلايدتار (التىن ادام، تايقازان، لامپوچكا، تەرمومەتر ت. ب.)
ويىنعا قاتىسۋشى توپتار: ءى توپ، ءىى توپ
ويىننىڭ شارتى: ويىنعا قاتىسۋشى توپتار وزدەرى دايىنداعان سۇراقتارى جانە جەڭىل سۇراقتاردان قۇرالعان بليس سۇراقتارىن قارسى توپتارعا بەرەدى.
سۇراقتار كونۆەرتتەردىڭ ىشىندە جازىلعان:
1 – كونۆەرت.
(1 - سلايد). ينتەراكتيۆتى تاقتادان « التىن كيىمدى ادامنىڭ» مۇردەسى كورسەتىلەدى.
سۇراق: وسى مۇردە قاي جىلى، قايدا جانە كىم اشتى؟ جانە دە قانداي مالىمەتتەر بەرە الاسىڭ؟ جانە وسى بەينەنىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىزعا قانداي قاتىسى بار؟
2 – كونۆەرت.
(2 - سلايد). تەرمومەتر (گرادۋسنيك) كورسەتىلەدى.
سۇراق: العاش كىمدەر پايدالانعان؟ جانە وسى زاتتىڭ بويىندا قانداي مەتالل بار؟ كىم اشتى جانە قالاي اتاعان؟. ول مەتالل تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
3 – كونۆەرت.
سيقىرلى ساندىقشا. وسى ساندىقشانىڭ ىشىندە تىرشىلىككە قاجەتتى ەڭ كەرەمەت زات بار. ول نە زات دەپ ويلايسىڭ؟ جانە ول تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
(3 - سلايد) 4 – كونۆەرت.
الەمدىك ەكونوميكادا وسى زاتتىڭ ءرولى كۇننەن - كۇنگە ارتىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى يمپەراليستىك ساياساتتاعى بارلىق داعدارىستار الەمدىك وسى زاتتان باستاۋ العان. بۇل زات وتىن رەتىندە قولدانىلۋىمەن قاتار، ونىڭ جاسىرىن كۇشى كوسموس كەمەلەرىن جۇلدىزدار بيىگىنە كوتەرىپ، ۇشاقتارعا ۇشقىرلىق، اۆتوكولىكتەرگە سەنىمدى ءجۇرىس بەرەدى. قانداي زات تۋرالى ايتىپ وتىرمىن؟ قۇرامى؟ قاسيەتى. ماڭىزى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
(4 - سلايد) 5 – كونۆەرت.
ستاقانداعى زاتتار نە دەپ اتالادى؟ ونىڭ ىشىندە بىرەۋى اۆتوترانسپورت سالاسىندا قولدانىلادى ەكەن، نە ءۇشىن قولدانىلاتىنىن بىلەسىڭ بە؟ جانە دە 1 جانە 2 سۋرەتتەردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ قايسىسى قايدا قۇيىلادى؟
6 – كونۆەرت.
«پاتشا اراعى» ەكى قىشقىلدىڭ قوسپاسىنان دايىندالادى. قانداي قىشقىلدار؟ ول ءبىر مەتالدى ەرىتە الادى، ول قاي مەتالل؟
سۇراقتار:
1 – كونۆەرت.
(5 - سلايد). ينتەراكتيۆتى تاقتادان «تايقازاننىڭ» سۋرەتى كورسەتىلەدى. وسى تايقازان تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ قاي جىلى، قايدا قۇيىلعان؟ قۇرامىندا نەشە ەلەمەنت بار؟ جانە وعان سيپاتتاما بەر.
2 – كونۆەرت.
ادامزات قوعامىمەن بىرگە تۋىپ، بىرگە جاساسىپ، ادام مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاريحي ەلەمەنت؟ ول قانداي ەلەمەنت؟ ول ەلەمەنت تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
3 – كونۆەرت.
سيقىرلى ساندىقشا. ساندىقشانىڭ ىشىندە ءتىرى اعزالارعا قاجەتتى زاتتاردىڭ قوسپاسى بار. ول نە زات دەپ ويلايسىڭ؟ (پاۋزا). ونىڭ قۇرامىن كىم اشتى؟ قاي جىلى؟ جانە قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەر مەن زاتتارعا سيپاتتاما بەر.
4 – كونۆەرت.
مەن وتكەندە قارا تاس تاۋىپ الدىم. ونىمەن سۋرەت سالدىم، قارا ءىز قالدىردى. دالادا وت جاعىپ، تاماق ءپىسىرىپ جۇرگەندە الگى بەلگىسىز تاستى وتقا ءتۇسىرىپ الدىم. تاس وت بولىپ تۇتىندەدى. وسى كەزدە جاڭبىر جاۋىپ كەتىپ، جاڭبىر ءتۇتىندى جەرگە سىڭىرەدى. قارا تاس نە؟ جۇرگەن رەاكسيا ۇردىستەرىنىڭ سحەماسىن كورسەت.
(6 - سلايد) 5 – كونۆەرت.
«لامپوچكا» - قازاقشا نە دەپ اتالادى؟ جانە دە ونى دايىنداعان كەزدە قانشا مەتالل پايدالانىلادى؟ شىنىسىنىڭ قۇرامىندا قانشا ەلەمەنت بار؟
6 – كونۆەرت.
اۋىل شارۋاشىلىعىندا وسىمدىكتەردىڭ تۇسىمدىلىگىن ارتتىراتىن حيميالىق زات نە دەپ اتالادى؟ ونىڭ قۇرامىنا كىرەتىن نەگىزگى ەلەمەنتتەر؟ ونى كىم اشتى؟ جانە قاي جىلى؟ قاي ەلدىڭ عالىمى؟
1 – كونۆەرت جاۋاپتارى:
«التىن كيىمدى ادامنىڭ» مۇردەسىن 1969 جىلى جەتىسۋ جەرىندەگى ەسىك قورعانىنان ارحەولوگ ق. اقىشيەۆ تاپقان. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا ول ب. ز. ب. 5 - 6 عاسىرلارعا، ەرتە تەمىر داۋىرىنە جاتادى. ونى جاسى 17 - 18 - دە، بويى 165 سم شاماسىندا بولسا كەرەك. ساق حانزاداسىنىڭ قولىندا ەكى التىن جۇزىك، قۇراستىرمالى بەلبەۋى بولعان. التىن پلاستينكالار جاپسىرىلعان قىناپقا سالىنعان تەمىر قانجار، قىزىل قىناپتى ۇزىن سەمسەر تابىلدى. « التىن كيىمدى ادام» ساق ەلىندە ءوز زامانىنا ساي وركەنيەتتىڭ بولعاندىعىن دالەلدەيدى. ونىڭ كيىمىندە 4 مىڭنان استام التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. ونىڭ ىشىندە بارىس، تاۋەشكى، ارقار، ات، ءار ءتۇرلى قۇستاردىڭ بەينەسى كەزدەسەدى.
قازىرگى تاڭدا وسى «التىن كيىمدى ادام» بەينەسى قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىنىڭ راسىمىنە اينالىپ، رەسپۋبليكا الاڭىندا ۇلتتىعىمىزدى اسقاقتاتىپ تۇر. ال ساق جاۋىنگەرىنىڭ بوركىندە بەينەلەنگەن قاناتتى تۇلپارلار ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىزدىڭ ەلتاڭباسىنان ورىن تاپقان.
2 – كونۆەرت جاۋاپتارى:
تەرمومەتردىڭ باسىندا سىناپ مەتالى بار. العاش قىتايلار مەن ۇردىستەر پايدالانعان. گرەك دارىگەرى ديسسكريد «حيدر» - «سۋ»، «ارگيروس» - «كۇمىس»-«سۇيىق كۇمىس» دەپ اتاعان. سىناپتىڭ بالقۋ t0 = 38 - 390س. 6 پەريودتىڭ تاق قاتارى، II توپتىڭ قوسىمشا توپشا مەتالى، بالقۋ t0 – سى تومەن بولعاندىقتان تەرمومەترلەردە قولدانىلادى، سۇيىق مەتالل.
ۆيكتورينالىق ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ، ويىنعا قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، سويلەۋ مانەرىنە ۇيرەتۋ، ويلارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ ءوز پىكىرلەرىن ايتا بىلۋىنە كومەكتەسۋ.
ويىنعا قاجەتتى كورنەكىلىكتەر: زىرىلداۋىق، ساندىقشا، سۇراق سالىنعان كونۆەرتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتادان سۋرەت
سلايدتار (التىن ادام، تايقازان، لامپوچكا، تەرمومەتر ت. ب.)
ويىنعا قاتىسۋشى توپتار: ءى توپ، ءىى توپ
ويىننىڭ شارتى: ويىنعا قاتىسۋشى توپتار وزدەرى دايىنداعان سۇراقتارى جانە جەڭىل سۇراقتاردان قۇرالعان بليس سۇراقتارىن قارسى توپتارعا بەرەدى.
سۇراقتار كونۆەرتتەردىڭ ىشىندە جازىلعان:
1 – كونۆەرت.
(1 - سلايد). ينتەراكتيۆتى تاقتادان « التىن كيىمدى ادامنىڭ» مۇردەسى كورسەتىلەدى.
سۇراق: وسى مۇردە قاي جىلى، قايدا جانە كىم اشتى؟ جانە دە قانداي مالىمەتتەر بەرە الاسىڭ؟ جانە وسى بەينەنىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىزعا قانداي قاتىسى بار؟
2 – كونۆەرت.
(2 - سلايد). تەرمومەتر (گرادۋسنيك) كورسەتىلەدى.
سۇراق: العاش كىمدەر پايدالانعان؟ جانە وسى زاتتىڭ بويىندا قانداي مەتالل بار؟ كىم اشتى جانە قالاي اتاعان؟. ول مەتالل تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
3 – كونۆەرت.
سيقىرلى ساندىقشا. وسى ساندىقشانىڭ ىشىندە تىرشىلىككە قاجەتتى ەڭ كەرەمەت زات بار. ول نە زات دەپ ويلايسىڭ؟ جانە ول تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
(3 - سلايد) 4 – كونۆەرت.
الەمدىك ەكونوميكادا وسى زاتتىڭ ءرولى كۇننەن - كۇنگە ارتىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى يمپەراليستىك ساياساتتاعى بارلىق داعدارىستار الەمدىك وسى زاتتان باستاۋ العان. بۇل زات وتىن رەتىندە قولدانىلۋىمەن قاتار، ونىڭ جاسىرىن كۇشى كوسموس كەمەلەرىن جۇلدىزدار بيىگىنە كوتەرىپ، ۇشاقتارعا ۇشقىرلىق، اۆتوكولىكتەرگە سەنىمدى ءجۇرىس بەرەدى. قانداي زات تۋرالى ايتىپ وتىرمىن؟ قۇرامى؟ قاسيەتى. ماڭىزى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
(4 - سلايد) 5 – كونۆەرت.
ستاقانداعى زاتتار نە دەپ اتالادى؟ ونىڭ ىشىندە بىرەۋى اۆتوترانسپورت سالاسىندا قولدانىلادى ەكەن، نە ءۇشىن قولدانىلاتىنىن بىلەسىڭ بە؟ جانە دە 1 جانە 2 سۋرەتتەردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ قايسىسى قايدا قۇيىلادى؟
6 – كونۆەرت.
«پاتشا اراعى» ەكى قىشقىلدىڭ قوسپاسىنان دايىندالادى. قانداي قىشقىلدار؟ ول ءبىر مەتالدى ەرىتە الادى، ول قاي مەتالل؟
سۇراقتار:
1 – كونۆەرت.
(5 - سلايد). ينتەراكتيۆتى تاقتادان «تايقازاننىڭ» سۋرەتى كورسەتىلەدى. وسى تايقازان تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ قاي جىلى، قايدا قۇيىلعان؟ قۇرامىندا نەشە ەلەمەنت بار؟ جانە وعان سيپاتتاما بەر.
2 – كونۆەرت.
ادامزات قوعامىمەن بىرگە تۋىپ، بىرگە جاساسىپ، ادام مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاريحي ەلەمەنت؟ ول قانداي ەلەمەنت؟ ول ەلەمەنت تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
3 – كونۆەرت.
سيقىرلى ساندىقشا. ساندىقشانىڭ ىشىندە ءتىرى اعزالارعا قاجەتتى زاتتاردىڭ قوسپاسى بار. ول نە زات دەپ ويلايسىڭ؟ (پاۋزا). ونىڭ قۇرامىن كىم اشتى؟ قاي جىلى؟ جانە قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەر مەن زاتتارعا سيپاتتاما بەر.
4 – كونۆەرت.
مەن وتكەندە قارا تاس تاۋىپ الدىم. ونىمەن سۋرەت سالدىم، قارا ءىز قالدىردى. دالادا وت جاعىپ، تاماق ءپىسىرىپ جۇرگەندە الگى بەلگىسىز تاستى وتقا ءتۇسىرىپ الدىم. تاس وت بولىپ تۇتىندەدى. وسى كەزدە جاڭبىر جاۋىپ كەتىپ، جاڭبىر ءتۇتىندى جەرگە سىڭىرەدى. قارا تاس نە؟ جۇرگەن رەاكسيا ۇردىستەرىنىڭ سحەماسىن كورسەت.
(6 - سلايد) 5 – كونۆەرت.
«لامپوچكا» - قازاقشا نە دەپ اتالادى؟ جانە دە ونى دايىنداعان كەزدە قانشا مەتالل پايدالانىلادى؟ شىنىسىنىڭ قۇرامىندا قانشا ەلەمەنت بار؟
6 – كونۆەرت.
اۋىل شارۋاشىلىعىندا وسىمدىكتەردىڭ تۇسىمدىلىگىن ارتتىراتىن حيميالىق زات نە دەپ اتالادى؟ ونىڭ قۇرامىنا كىرەتىن نەگىزگى ەلەمەنتتەر؟ ونى كىم اشتى؟ جانە قاي جىلى؟ قاي ەلدىڭ عالىمى؟
1 – كونۆەرت جاۋاپتارى:
«التىن كيىمدى ادامنىڭ» مۇردەسىن 1969 جىلى جەتىسۋ جەرىندەگى ەسىك قورعانىنان ارحەولوگ ق. اقىشيەۆ تاپقان. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا ول ب. ز. ب. 5 - 6 عاسىرلارعا، ەرتە تەمىر داۋىرىنە جاتادى. ونى جاسى 17 - 18 - دە، بويى 165 سم شاماسىندا بولسا كەرەك. ساق حانزاداسىنىڭ قولىندا ەكى التىن جۇزىك، قۇراستىرمالى بەلبەۋى بولعان. التىن پلاستينكالار جاپسىرىلعان قىناپقا سالىنعان تەمىر قانجار، قىزىل قىناپتى ۇزىن سەمسەر تابىلدى. « التىن كيىمدى ادام» ساق ەلىندە ءوز زامانىنا ساي وركەنيەتتىڭ بولعاندىعىن دالەلدەيدى. ونىڭ كيىمىندە 4 مىڭنان استام التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. ونىڭ ىشىندە بارىس، تاۋەشكى، ارقار، ات، ءار ءتۇرلى قۇستاردىڭ بەينەسى كەزدەسەدى.
قازىرگى تاڭدا وسى «التىن كيىمدى ادام» بەينەسى قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىنىڭ راسىمىنە اينالىپ، رەسپۋبليكا الاڭىندا ۇلتتىعىمىزدى اسقاقتاتىپ تۇر. ال ساق جاۋىنگەرىنىڭ بوركىندە بەينەلەنگەن قاناتتى تۇلپارلار ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىزدىڭ ەلتاڭباسىنان ورىن تاپقان.
2 – كونۆەرت جاۋاپتارى:
تەرمومەتردىڭ باسىندا سىناپ مەتالى بار. العاش قىتايلار مەن ۇردىستەر پايدالانعان. گرەك دارىگەرى ديسسكريد «حيدر» - «سۋ»، «ارگيروس» - «كۇمىس»-«سۇيىق كۇمىس» دەپ اتاعان. سىناپتىڭ بالقۋ t0 = 38 - 390س. 6 پەريودتىڭ تاق قاتارى، II توپتىڭ قوسىمشا توپشا مەتالى، بالقۋ t0 – سى تومەن بولعاندىقتان تەرمومەترلەردە قولدانىلادى، سۇيىق مەتالل.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«اتا - انا مەن بالانىڭ اراسىنداعى ماحاببات»
