InfoHub Logo

باياعىدا ماحمۇد دەگەن ەلدەن اسقان ادىلەتتى پاتشا بولىپتى. ونىڭ اسان، ۇسەن، حاسان دەگەن ءۇش ۇلى بار ەكەن. كۇندەردىڭ كۇنىندە ماحمۇد ءتۇس كورەدى، تۇسىندە عاجايىپ قۇس كورەدى. الگى قۇس جەر مەن كوكتىڭ ورتاسى، كوك پەرىلەر شاھارىندا، توردىڭ ىشىندە تۇرادى. سونى قولىنا ءتۇسىرۋدى ارمانداپ، كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايرىلادى. ءتىپتى، تاعىنان بەزىپ، كوشەدەگى كۇلگە اۋناپ جاتىپ قالادى. سودان اسان مەن ۇسەن اكە ارمانىن ورىنداپ كەلۋگە جولعا شىعادى.

ەڭ كىشىسى حاسان دا سۇرانادى. اكەسى ارەڭ جىبەرەدى. حاسان ەكى اعاسىن قۋىپ جەتەدى. ۇشەۋى كەلە جاتىپ ءۇش ايرىققا تاپ بولادى. سول جەردە تاس بار ەكەن، تاستاعى جازۋدا ءبىرىنشى جول — «بارسا كەلەر»، ەكىنشى جول — «كەلەر-كەلمەس»، ءۇشىنشى جول — «بارسا كەلمەس» دەپ جازىلىپتى. حاسان جاسى كىشى بولعاندىقتان ءۇشىنشى جولعا ءتۇسىپتى.

اۋەلى گۇلباھرام پەرىنىڭ شاھارىنا كەلەدى. مىستان كەمپىر بار ەكەن، ول حاساندى كيىككە اينالدىرىپ جىبەرەدى، ءبىراق گۇلباھرام ونى قايتا ادامعا اينالدىرىپ، ءوزى عاشىق بولىپ ەلۋ كۇن، ەلۋ ءتۇن بىرگە بولادى دا، حاساندى قيماي جولعا سالادى.

جىلدار ءجۇرىپ بيىك تاۋدىڭ باسىنا شىققاندا، الىپ اعاش كەزىگەدى. اعاش باسىندا ەكى باستى سامۇرىق قۇستىڭ ۇياسى بار ەكەن، ۇيادا بالاپاندارى جاتادى. سول ۇيانىڭ استىندا دەم الىپ جاتسا، جەتى باستى ايداھار ورمەلەپ كەلە جاتادى. حاسان قورىقپاي جەتى باستى جەتى جاققا ۇشىرىپ، تىنىش دەمالا بەرەدى. الدەن ۋاقتا كۇن تۇتىلىپ، داۋىل تۇرىپ، اعاش ىرعالادى. سويتسە، سامۇرىق ۇشىپ كەلىپ قونعان ەكەن. حاساندى كورىپ ولتىرەيىن دەگەندە، بالاپاندارى اراشا بولادى.

— سەن جوقتا ءبىزدى جەتى باستى ايداھار جەپ كەتۋشى ەدى، ونى ولتىرگەن سول ادام، — دەيدى.

سامۇرىق حاساندى قاسىنا الادى. ءجون سۇراسادى. ءمان-جايدى بىلگەن سوڭ:

— ە... ە، حاسان، جولىڭ ۇزاق. جەتى داريانىڭ ار جاعىندا، كوك پەرىسى — عاينيجامالدىڭ شاھارىندا ول قۇس. پەرى، جىن، ديۋدىڭ ءبارى سوندا. ولار تەك ادام ەتىمەن قورەكتەنەدى. سەن وعان بارا المايسىڭ، بارعانمەن امان ورالمايسىڭ، كەرى قايت، — دەيدى.

حاسان كونبەيدى. امال جوق، سامۇرىق جەتپىس كيىكتىڭ ەتىن الىپ، جەتپىس مەس سۋ الىپ، ارقاسىنا حاساندى مىنگىزىپ، جەتى داريانىڭ ار جاعىنا قاراي ۇشتى دەيدى. ءار داريادان ون كۇندە وتەدى ەكەن. سامۇرىق كۇنىنە ءبىر كيىكتىڭ ەتىن جەپ، ءبىر مەس سۋدى ىشەدى ەكەن. ەڭ سوڭعى كۇنى حاسان كيىك ەتىن ءتۇسىرىپ الادى دا، ءوز سانىنان ەت كەسىپ بەرەدى.

جەتپىسىنشى كۇنى عاينيجامال پەرىنىڭ شاھارىنا جەتەدى. كەلسە، پەرىلەردىڭ ءبارى ۇيقىدا ەكەن. عاينيجامال دا ۇيقىدا. تەك نۇرعازارىن بۇلبۇل عانا وياۋ. كۇلسە، كومەيىنەن گۇل توگىلەدى ەكەن. حاسان ءجونىن ايتىپ زارلايدى. نۇرعازارىنعا:

— ءجۇرشى اكەمە، اكەم سەنسىز ولەتىن بولدى، مەن اكەمنىڭ الدىنداعى پەرزەنتتىك پارىزىمدى وتەۋ ءۇشىن سونشا ازاپتان ءوتىپ كەلدىم، ءسوزىمدى جەرگە تاستاي كورمە، — دەيدى.

نۇرعازارىن بۇلبۇل ادامشا سايراعاندا تىلىنەن بال تامادى ەكەن، اقىلى ادامزاتتان ارتىق ەكەن، تەك دەنەسى قۇس ەكەن. وندا دا باسى لاعىل، كوزى التىن، كەۋدەسى كۇمىس، قاناتى جاۋھار، قۇيرىعى ءزۇبارجات، ءار قاۋىرسىنى كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ، كوزدىڭ جاۋىن الادى ەكەن.

حاسانعا ايتادى:

— جارايدى. سەن ماعان ۇنادىڭ. تەك مەنىڭ ايتقانىمدى ورىندا. اۋەلى ۇيىقتاپ جاتقاندا عاينيجامالعا قوسىل. مەن نەكەلەرىڭدى قيامىن. ءوز جۇزىگىڭدى وعان سال، ونىڭ جۇزىگىن وزىڭە سال، — دەيدى.

حاسان ايتقانىن ىستەدى. نۇرعازارىندى الىپ سامۇرىققا كەلدى. سامۇرىق حاسانعا ايتتى:

— الپىس توعىزىنشى كۇنى سەن سوڭعى كيىكتى ءتۇسىرىپ الدىڭ. سوندا ماعان نەنىڭ ەتىن بەردىڭ؟ سونداي ءتاتتى، سونداي قۋاتتى بولدى، — دەدى.

حاسان ايتتى:

— ءوز سانىمنان كەسىپ بەردىم، — دەدى.

سامۇرىق ەكەۋىن الىپ ۇشتى. ۇياسىنا اكەلدى. كەلگەن سوڭ:

— سەن ماعان جاقسى دوس بولدىڭ. ءوز ەتىڭدى كەسىپ بەردىڭ. مەن ساعان ءبىر قاناتىمدى بەرەمىن. وسىعان ءمىنىپ ەلىڭە جەتەسىڭ، — دەدى.

حاسان نۇرعازارىندى الىپ ۇشتى. جەر پەرىسى گۇلباھرامعا كەلدى. گۇلباھرام جاقسىلاپ قارسى الدى. ءبىر وق بەردى.

— وسى وقپەن سەنى كيىككە اينالدىرعان مىستان پەرىنى اتىپ ءولتىرىپ كەل، ايتپەسە كەتە المايمىز، — دەدى.

حاسان بارىپ مىستان كەمپىردى كوزدەمەي اتتى، وق ءوزى قۋالاپ ءجۇرىپ ءزالىمنىڭ تابانىنان كىرىپ، ميىنان ءبىر-اق شىقتى. ءسويتىپ، ءولدى. گۇلباھرام دالادا جۇرگەن كيىكتەردىڭ ءبارىن ادامعا اينالدىرىپ، ءتىل ءبىتىردى. ءبارىن دە الگى مىستان وقىپ تاستاعان ەكەن. ءبارى دە باتىر ەكەن. حاسانعا ەردى. قالىڭ قول بولدى. ەلىنە تارتتى. جولدا ازىپ-توزىپ جۇرگەن ەكى اعاسىن كوردى. ازاپتان قۇتقاردى. ءبىراق جولدا اسان مەن ۇسەن ارامدىق ويلادى. حاساندى قۇدىققا قۇلاتىپ، تاسپەن باسىپ كەتە باردى.

ەلگە كەلگەندە ءبىر كۇندە اسپاننان ادام جاۋدى. سويتسە، عاينيجامال مەن ونىڭ پەرى، ديۋ، جىندارى ەكەن. ماحمۇدقا جولىقتى. «نۇرعازارىندى ۇرلاعان ادامدى كورسەت» دەدى. ۇسەندى شاقىردى.

— سەن قالاي الدىڭ نۇرعازارىندى؟ — دەدى عايني پەرى. ۇسەن ايتتى:

— اتپەن بارىپ ەدىم، سىزدەر تۇگەل ۇيىقتاپ جاتىر ەكەنسىڭدەر، الا قاشتىم، — دەدى.

اساندى شاقىردى:

— جەلمايامەن بارسام، پەرىلەر ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. الا قاشتىم، — دەدى.

عاينيجامال سەنبەدى. نۇرعازارىن بۇلبۇلعا «سايرا» دەدى. بۇل قۇستىڭ ادامشا سويلەيتىنىن ۇسەن مەن اسان بىلمەدى. نۇرعازارىن بارلىق وقيعانى باستان اياق سايراپ بەردى.

عاينيجامال ۇسەن مەن اساننىڭ باسىن الدى. ءوزىنىڭ ماحمۇد پاتشاعا كەلىن بولعانىن ءبىلىپ ۇيالدى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە حاساندى الىپ كەلتىردى.

وڭ جاعىندا جەر پەرىسى گۇلباھرام، سول جاعىندا كوك پەرىسى عاينيجامال، ەكەۋىن دە قاتىن قىلعان حاسان كوپ كەشىكپەي اكەسى ۇسىنعان تاققا وتىرىپ، ءادىل پاتشا بولدى.

اڭىزداعى حاساننىڭ اقىل-پاراساتىنا تامسانعان كۇيشى، «ۇل تۋسا، حاسانداي بوپ تۋسىن» دەپ وسى كۇيدى تارتىپتى.

---