ونەر الدى – قىزىل ءتىل
ونەر الدى – قىزىل ءتىل
ماقساتى:
وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ – قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن، ۇلىلىعىن تانىتۋ، قازاق ادەت-عۇرىپتارىنىڭ قىر-سىرىن اشۋ، ءتۇسىندىرۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ، ءتىل مادەنيەتىن ارتتىرۋ جانە ونى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، دۇرىس سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ، ساۋاتتى جازا بىلۋگە باۋلۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، اتا-بابامىزدان قالعان مۇرانى ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
كورنەكىلىكتەر:
مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ سۋرەتتەرى، قازاق ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ سالت داستۇرلەرى جونىندەگى وقۋلىقتار مەن ەڭبەكتەر، كورمە رەتىندە قويىلادى. ناقىل سوزدەر.
سايىس تۇرىندە وتەدى:
سايىس 1كەزەڭنەن تۇرادى، وعان 6 وقۋشى قاتىسادى.
قازىلار القاسى باعالاردى ەسەپتەگەن مەزگىلدە:
- مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك بىلگەندىگىنە
- ءوزىن-وزى ءۇستاۋ مانەرىنە
- سويلەۋ مادەنيەتىنە، جازۋ ساۋاتتىلىعىنا
- كيىم سانىنە دە باسا نازار اۋدارىلادى
مەملەكەتتىك ءانۇران
ءتىلىم تاريح قازىنام،
اناشىمنىڭ ءالديى.
جارىق دۇنيە جازىلعان،
عۇمىرىمنىڭ سان ءۇيى.
سەنسىز تانۋ مۇمكىن بە؟
ۇلى حالىق مۇراتىن،
ەندى ءتىلىم سىلكىندە،
جيىپ بويىڭنىڭ قۋاتىن،
تەڭسەلسەڭ دە تۇراتىن،
كەزىڭ كەلدى تۇعىرعا.
سايىسكەرلەردى تانىستىرادى:
1. امەتوۆا اينۇر – ادەپتى، كىشىپەيىل، پاراساتتى قىزداردىڭ ءبىرى. دوستارى بويىندا سابىرلىلىق، ۇستامدىلىق، ادالدىق سياقتى قاسيەتتەردى باعالايدى. اينۇر كوپ ىستەپ، شالا بىتىرگەننەن گورى از ىستەپ ءوز بابىنا كەلتىرۋدى جاقسى كورەدى.
2. جۇمابايەۆ اسپەنبي – توپ ۇجىمى ىشىندە وتە سىپايى، بەدەلدى وقۋشىلاردىڭ ءبىرى. ءوي-ورىسى كەڭ، اقىلدى ادامداردى جاقىن كورەدى. ءوز دەگەنىنە جەتە الاتىنىنا ءار ۋاقىتتا سەنىمدى.
3. ناعاشبايەۆا تۇمار – شات كوڭىلدى، قولى اشىق وقۋشى. تەز ءتىل تابىسا الاتىن ادامداردى جاقسى كورەدى. ياعني، سويلەسە بىلگەن، ۇيلەسە بىلەدى دەپ ەسەپتەيدى.....
4. كوشكىنباي ەلدوس – سالماقتى، اق كوڭىل. جانىنداعى دوستارىمەن تەز ءتىل تابىسا الادى، قولىنان كومەك كەلسە ايانىپ قالمايدى. ءار ءىستى بايىپپەن ورىندايدى.
5. ديدار ارۋجان – كىشىپەيىل، يبالى قازاقتىڭ قاراپايىم قىزدارىنىڭ ءبىرى. ءارقاشاندا جايدارلى قالپىمەن اينالاسىن دۋمانعا بولەپ جۇرەدى، دەسەك تە ءار ءىستى اقىلمەن شەشكەندى ءجون كورەدى
6. ارىنعازى ورىنبەك – سابىرلى، توپ ىشىندەگى بەدەلدى وقۋشىلاردىڭ ءبىرى. ءاردايىم ىزدەنىپ وقيتىن، ءبىلىمدى وقۋشىلاردىڭ قاتارىندا. قاشان دا سابىرلى دا ، سالماقتى قالپىنان ايىرىلماق ەمەس.
سايىستىڭ «ساناعا ساپار»- دەپ اتالاتىن 2-تۋرىندا وقۋشىلار مىناداي ساياسي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
1. ق ر «ءتىل تۋرالى زاڭى» قاشان قابىلداندى؟
2. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن استانا قاي ۋاقىتتان باستاپ ەلىمىزدىڭ باس ورداسىنا اينالدى؟
3. استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەر تويى قاشان بولدى؟
4. ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە قاشان ەنگىزىلدى؟
5. ق ر مەملەكەتتىك ءانۇرانىنىڭ ءسوزىن جانە ءانىن جازعان كىمدەر؟
6. «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەپ ايتقان كىم؟ بۇل ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىز؟
7. كىم قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى بولىپ ەسەپتەلەدى؟ ول جونىندە نە ايتا الاسىز؟
3-تۋر – «شەشەننىڭ ءتىلى – شەبەردىڭ ءبىزى»
وقۋشىلار «دۇنيەدە نە قىزىق؟» دەگەن فيلوسوفيالىق سۇراققا وزدەرىنىڭ توپشىلاۋلارىن دايىنداپ اكەلۋلەرى كەرەك.
ءسوزدىڭ قيسىنىن تاۋىپ، ءماندى سويلەۋ – شەشەندىكتىڭ العى شارتى.
«ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەگەندى قازاق ءسوز ءقادىرىن بىلگەندىكتەن ايتقان. ءسوز ونەرى اقىلعا، كوڭىلگە بايلانىستى بولادى. وسى تىلمەن ايتىپ بەرۋگە كوپ شەبەرلىك كەرەك. سوندىقتان، بۇل ءۇي تاپسىرماسى رەتىندە بەرىلدى. وقۋشىلار قىزىل سوزدەن قانشالىقتى سىمباتتى ويلار قۇراپ كەلدى ەكەن؟
جارىستىڭ كەلەسى تۋرى «ساۋاتتىلىق – شەبەرلىك» دەپ اتالادى.
ءبارىمىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى. ا. بايتۇرسىنوۆ «سويلەگەندە ءسوزدىڭ جۇيەسىن، ۇيقاسىن كەلتىرىپ سويلەۋ قانداي كەرەك بولسا، جازعاندا دا ءسوزدىڭ كەستەسىن كەلتىرىپ جازۋ سونداي كەرەك» دەگەن. جازعانداعى ءسوزدىڭ كەستەسى دەگەندى ءسوزدى ساۋاتتى جازۋ، ەملە قاعيدالارىن ساقتاۋ دەپ تۇسىنۋگە بولادى. وقۋشىلار جەكە قۇجاتتاردىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرىن جازادى، 2-3 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
كەلەسى تۋر – «ۇلى سوزدەن – ۇلاعات»
ماقالدار سايىسىنا ارنالعان تاقىرىپتار:
1. ءتىل، ءسوز ونەرى
2. وتان، تۋعان جەر.
3. اتا-انا، بالا-شاعا
4. انا، قىز بالا تاربيەسى تۋرالى.
5. اقىل، تاربيە تۋرالى
سايىستىڭ سوڭعى تۋرى «بىلگەنگە – مارجان» دەپ اتالادى. ۇلتتىق تاربيەنىڭ نەگىزى – قازاقتىڭ ءسالت-داستۇرى.
سايىستىڭ سۇراقتارى:
1. قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2. قاسيەتتى 4 كىتاپ
3. قازاقتىڭ «اس بەرۋ» ءداستۇرى. ونىڭ ءمانى قانداي؟
4. جەتى قازىنا.
5. ءسۇت تاعامدارى مەن ەت تاعامدارىن اتاپ شىق.
6. جەتى اتا
7. قۇربان ايت مەيرامى تۋرالى نە بىلەمىز؟
«ومىردەگى قىزىقتىڭ ءبارى ولەڭمەن» - دەگەندەي سايىستىڭ ءتارتىبى بويىنشا وقۋشىلار «تۋعان جەر» ءانىن ورىندايدى. قازىلار القاسى «جۇزدەن جۇيرىكتى» انىقتايدى.
شارانى س. مۇقانوۆتىڭ مىنا ولەڭ جولىمەن اياقتايمىن:
اكەمنىڭ قۇتى،
شەشەمنىڭ ءسۇتى،
سىڭىرگەن تۇلا بويىما
بار اسىلىن حالىقتىڭ
لۇعاتىن ۇلى تاريحتىڭ
قۇيعان سانا ويىما،
تۋعان ءتىلىم، وركەندە
بولا بەر كۇشتى، كوركەم دە
ءان «انا ءتىلى»
ماقساتى:
وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ – قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن، ۇلىلىعىن تانىتۋ، قازاق ادەت-عۇرىپتارىنىڭ قىر-سىرىن اشۋ، ءتۇسىندىرۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ، ءتىل مادەنيەتىن ارتتىرۋ جانە ونى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، دۇرىس سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ، ساۋاتتى جازا بىلۋگە باۋلۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، اتا-بابامىزدان قالعان مۇرانى ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
كورنەكىلىكتەر:
مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ سۋرەتتەرى، قازاق ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ سالت داستۇرلەرى جونىندەگى وقۋلىقتار مەن ەڭبەكتەر، كورمە رەتىندە قويىلادى. ناقىل سوزدەر.
سايىس تۇرىندە وتەدى:
سايىس 1كەزەڭنەن تۇرادى، وعان 6 وقۋشى قاتىسادى.
قازىلار القاسى باعالاردى ەسەپتەگەن مەزگىلدە:
- مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك بىلگەندىگىنە
- ءوزىن-وزى ءۇستاۋ مانەرىنە
- سويلەۋ مادەنيەتىنە، جازۋ ساۋاتتىلىعىنا
- كيىم سانىنە دە باسا نازار اۋدارىلادى
مەملەكەتتىك ءانۇران
ءتىلىم تاريح قازىنام،
اناشىمنىڭ ءالديى.
جارىق دۇنيە جازىلعان،
عۇمىرىمنىڭ سان ءۇيى.
سەنسىز تانۋ مۇمكىن بە؟
ۇلى حالىق مۇراتىن،
ەندى ءتىلىم سىلكىندە،
جيىپ بويىڭنىڭ قۋاتىن،
تەڭسەلسەڭ دە تۇراتىن،
كەزىڭ كەلدى تۇعىرعا.
سايىسكەرلەردى تانىستىرادى:
1. امەتوۆا اينۇر – ادەپتى، كىشىپەيىل، پاراساتتى قىزداردىڭ ءبىرى. دوستارى بويىندا سابىرلىلىق، ۇستامدىلىق، ادالدىق سياقتى قاسيەتتەردى باعالايدى. اينۇر كوپ ىستەپ، شالا بىتىرگەننەن گورى از ىستەپ ءوز بابىنا كەلتىرۋدى جاقسى كورەدى.
2. جۇمابايەۆ اسپەنبي – توپ ۇجىمى ىشىندە وتە سىپايى، بەدەلدى وقۋشىلاردىڭ ءبىرى. ءوي-ورىسى كەڭ، اقىلدى ادامداردى جاقىن كورەدى. ءوز دەگەنىنە جەتە الاتىنىنا ءار ۋاقىتتا سەنىمدى.
3. ناعاشبايەۆا تۇمار – شات كوڭىلدى، قولى اشىق وقۋشى. تەز ءتىل تابىسا الاتىن ادامداردى جاقسى كورەدى. ياعني، سويلەسە بىلگەن، ۇيلەسە بىلەدى دەپ ەسەپتەيدى.....
4. كوشكىنباي ەلدوس – سالماقتى، اق كوڭىل. جانىنداعى دوستارىمەن تەز ءتىل تابىسا الادى، قولىنان كومەك كەلسە ايانىپ قالمايدى. ءار ءىستى بايىپپەن ورىندايدى.
5. ديدار ارۋجان – كىشىپەيىل، يبالى قازاقتىڭ قاراپايىم قىزدارىنىڭ ءبىرى. ءارقاشاندا جايدارلى قالپىمەن اينالاسىن دۋمانعا بولەپ جۇرەدى، دەسەك تە ءار ءىستى اقىلمەن شەشكەندى ءجون كورەدى
6. ارىنعازى ورىنبەك – سابىرلى، توپ ىشىندەگى بەدەلدى وقۋشىلاردىڭ ءبىرى. ءاردايىم ىزدەنىپ وقيتىن، ءبىلىمدى وقۋشىلاردىڭ قاتارىندا. قاشان دا سابىرلى دا ، سالماقتى قالپىنان ايىرىلماق ەمەس.
سايىستىڭ «ساناعا ساپار»- دەپ اتالاتىن 2-تۋرىندا وقۋشىلار مىناداي ساياسي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
1. ق ر «ءتىل تۋرالى زاڭى» قاشان قابىلداندى؟
2. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن استانا قاي ۋاقىتتان باستاپ ەلىمىزدىڭ باس ورداسىنا اينالدى؟
3. استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەر تويى قاشان بولدى؟
4. ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە قاشان ەنگىزىلدى؟
5. ق ر مەملەكەتتىك ءانۇرانىنىڭ ءسوزىن جانە ءانىن جازعان كىمدەر؟
6. «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەپ ايتقان كىم؟ بۇل ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىز؟
7. كىم قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى بولىپ ەسەپتەلەدى؟ ول جونىندە نە ايتا الاسىز؟
3-تۋر – «شەشەننىڭ ءتىلى – شەبەردىڭ ءبىزى»
وقۋشىلار «دۇنيەدە نە قىزىق؟» دەگەن فيلوسوفيالىق سۇراققا وزدەرىنىڭ توپشىلاۋلارىن دايىنداپ اكەلۋلەرى كەرەك.
ءسوزدىڭ قيسىنىن تاۋىپ، ءماندى سويلەۋ – شەشەندىكتىڭ العى شارتى.
«ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەگەندى قازاق ءسوز ءقادىرىن بىلگەندىكتەن ايتقان. ءسوز ونەرى اقىلعا، كوڭىلگە بايلانىستى بولادى. وسى تىلمەن ايتىپ بەرۋگە كوپ شەبەرلىك كەرەك. سوندىقتان، بۇل ءۇي تاپسىرماسى رەتىندە بەرىلدى. وقۋشىلار قىزىل سوزدەن قانشالىقتى سىمباتتى ويلار قۇراپ كەلدى ەكەن؟
جارىستىڭ كەلەسى تۋرى «ساۋاتتىلىق – شەبەرلىك» دەپ اتالادى.
ءبارىمىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى. ا. بايتۇرسىنوۆ «سويلەگەندە ءسوزدىڭ جۇيەسىن، ۇيقاسىن كەلتىرىپ سويلەۋ قانداي كەرەك بولسا، جازعاندا دا ءسوزدىڭ كەستەسىن كەلتىرىپ جازۋ سونداي كەرەك» دەگەن. جازعانداعى ءسوزدىڭ كەستەسى دەگەندى ءسوزدى ساۋاتتى جازۋ، ەملە قاعيدالارىن ساقتاۋ دەپ تۇسىنۋگە بولادى. وقۋشىلار جەكە قۇجاتتاردىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرىن جازادى، 2-3 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
كەلەسى تۋر – «ۇلى سوزدەن – ۇلاعات»
ماقالدار سايىسىنا ارنالعان تاقىرىپتار:
1. ءتىل، ءسوز ونەرى
2. وتان، تۋعان جەر.
3. اتا-انا، بالا-شاعا
4. انا، قىز بالا تاربيەسى تۋرالى.
5. اقىل، تاربيە تۋرالى
سايىستىڭ سوڭعى تۋرى «بىلگەنگە – مارجان» دەپ اتالادى. ۇلتتىق تاربيەنىڭ نەگىزى – قازاقتىڭ ءسالت-داستۇرى.
سايىستىڭ سۇراقتارى:
1. قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2. قاسيەتتى 4 كىتاپ
3. قازاقتىڭ «اس بەرۋ» ءداستۇرى. ونىڭ ءمانى قانداي؟
4. جەتى قازىنا.
5. ءسۇت تاعامدارى مەن ەت تاعامدارىن اتاپ شىق.
6. جەتى اتا
7. قۇربان ايت مەيرامى تۋرالى نە بىلەمىز؟
«ومىردەگى قىزىقتىڭ ءبارى ولەڭمەن» - دەگەندەي سايىستىڭ ءتارتىبى بويىنشا وقۋشىلار «تۋعان جەر» ءانىن ورىندايدى. قازىلار القاسى «جۇزدەن جۇيرىكتى» انىقتايدى.
شارانى س. مۇقانوۆتىڭ مىنا ولەڭ جولىمەن اياقتايمىن:
اكەمنىڭ قۇتى،
شەشەمنىڭ ءسۇتى،
سىڭىرگەن تۇلا بويىما
بار اسىلىن حالىقتىڭ
لۇعاتىن ۇلى تاريحتىڭ
قۇيعان سانا ويىما،
تۋعان ءتىلىم، وركەندە
بولا بەر كۇشتى، كوركەم دە
ءان «انا ءتىلى»
You Might Also Like
-
ۇلتتىق داستۇردە قۇرىلعان «قۇستار – قاناتتى دوستار» اتتى ساباعىمنىڭ ماقساتى – قۇستار تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ، تابيعاتتى ايالاپ قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
