ونەرلى جىگىت
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ونەرلى جىگىت
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: ءماتىندى دۇرىس ءتۇسىنىپ، مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ. زاتتىڭ
سىنىن بىلدىرەتىن سوزدەردى انىقتاي بىلۋگە
ساۋاتتىلىقتارىن ارتتىرۋ.
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
3. تاربيەلىگى: ونەرلى، ءبىلىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، سۇراق – جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءابۋ –ناسىر ءال-فارابي پورترەتى، سلايد.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
پسيحولوگوگيالىق دايىندىق
امانسىڭ با، كۇن: (قولدارىن جوعارى كوتەرەدى، كۇنگە سوزادى)
امانسىڭ با، دوس! (بىر-بىرىنە الاقاندارىن اشادى)
امانسىز با، ۇستاز قاۋىم!(باس ءيىپ، سالەم بەرەدى)
ءىى.ءۇي جۇمىسى
1-تاپسىرما. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «تارتۋ» ولەڭىن جاتقا سۇراۋ.
2-تاپسىرما. ساۋالناما جۇرگىزۋ
1) كوكتەمدە العاش گۇلدەيتىن گۇل
ا) بايشەشەك
ءا) قىزعالداق
2) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
ا) نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟
*ءا) كىم؟ كىمدەر؟ نە؟ نەلەر؟
3) جۋان ايتىلعان سوزدەردى تاپ.
*ا) دالا، تازالىق
ءا) وزەن، ءسابىز
4) دۇرىس بۋىنعا بولىنگەن ءسوزدى تاپ.
*ا) كوك-تەم
ءا) قاي-ىڭ
5) زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن ءسوزدى تاپ.
*ا) كۇلدى، جىلادى
ءا) كۇن، جەر
ءىىى.جاڭا ساباق
بۇگىن ءبارىمىز ورتالىق جۇيەگە باعىنا وتىرىپ، ورتالىقتىڭ ءاربىر تاپسىرماسىنا ساتىلاپ جاۋاپ بەرەمىز. ءبىز ءقازىر قاي ورتالىققا توقتادىق؟
«وقۋ ورتالىعى» وسى ورتالىقتا ءماتىندى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ ءادىسى ارقىلى ءتۇسىندىرۋ. وقۋلىعىمىزدىڭ 146-شى بەتىن اشىپ ماتىنمەن تانىسايىق.
1. ونەرلى جىگىت
ەل اۋزىنان
بۇرىنعى زاماندا جازۋ سىزۋ بولماعاندىقتان اڭگىمە ەل اراسىندا اۋىزدان اۋىزعا جەتىپ وتىرعان. ەل اۋزىنان الىنعاندىقتان ونىڭ اۆتورى بولمايدى.
اڭگىمەدەگى فارابي تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ. ءال-فارابي 870 جىلى ارىس وزەنىنىڭ سىرعا قۇيار تۇسىنداعى فاراب قالاسىندا وتىرارلىق اسكەرباسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. تولىق ءاتى-جونى ءال-فارابي ءابۋ – ناسىر مۇحاممەد يبن مۇحاممەد يبن ۇزلاع يبن تارحان.
ءال-فارابي وزدىگىنەن وقىپ جەتىلگەن عالىم. ۇلى ۇستازى اريستوتەلدىڭ ەڭبەكتەرىن قىزىعىپ وقىعان اريستوتەلدىڭ «مەتافيزيكاسىن»، «قىرىق جان تۋرالى»، ەڭبەگىن ءجۇز رەت،ال «ريتوريكاسىن» ەكى ءجۇز رەت وقىپ شىققان.ءال-فارابي «كەمەڭگەرلىك مەرۋەرتى»، «ىزگى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراسى»، «باقىتقا جەتۋ»، «لوگيكا» سياقتى تاعى باسقا تراكتاتتار جازعان. ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي 950 جىلى قايتىس بولعان.
2. ءوزارا ماعىنالىق بايلانىستا ايتىلاتىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپ سويلەمنەن قۇرالادى.
3 شىعارماداعى نەگىزگى ويدى نەمەسە تاقىرىپتى قىسقاشا اتاۋ دەگەن ءسوز. بۇل تاقىرىپ ماتىنگە
ساي الىنعان.
4 اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن باستى پىكىرى. ماتىندەگى نەگىزگى وي مەن تاقىرىپ بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولادى. بۇل شىعارماداعى نەگىزگى وي-جىگىتتىڭ تىسىمەن شەگە سۋىرىپ، ءار ءتۇرلى ونەر كورسەتۋى. ءفارابيدىڭ قامقورلىق جاساۋى. كەيىن سول بالانىڭ ۇلكەن عالىم بولۋى.
جازۋ ورتالىعى
- بالالار! داپتەرىمىزدى اشىپ بۇگىنگى كۇننىڭ جادىسىن جازامىز.
سوزدىك جۇمىس
ديرحەم - Vءىى-عاسىردا قولدانىستا بولعان اراب اقشاسى (مونەتا). سالماعى 3،9 گرامم بولعان.
ديۋانا - اقىلگوي، دانا، قاريا كىسىنى ايتادى.
ەرەجەنى قايتالاۋ. زاتتاردىڭ سىنىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە وقۋشىلار مىسال كەلتىرەدى. وقۋلىعىمىزداعى 132-جاتتىعۋدى سايكەستەندىرۋ ارقىلى ورىندايىق
كۇرەڭ-- سيىر
قىزىل --ات
الا --قوزى
موماقان-- بۇزاۋ
اق --لاق
بورتە-- قۇلىن
جيرەن --بوتا
سۋرەت ارقىلى جۇپتىق جۇمىس جاسايىق.
جيرەن
اق بوز
الا
قارا
جۇيرىك
قاسقا
تارعىل
توقال
جاتقا جازۋ.
ونەرلى ورگە جۇزەدى.
ونەردى ۇيرەن دە، جيرەن.
ونەر - تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق.
جاڭالىقتار ورتالىعى.
12 ءساۋىر –عارىشكەرلەر كۇنى
ەڭ العاش رەت 1961 جىلى ادامزات اراسىنان اسپان الەمىن زەرتتەۋگە يۋ.ا. گاگارين ۇشتى. مىنە، بيىل يۋ.ا. گاگاريننىڭ ۇشقانىنا 50 جىل تولادى. 1991 جىلى 2ء-شى قازاندا قازاقتان تۇڭعىش رەت ۇشقان ت.اۋباكىروۆ.
عارىش الەمىنە قازاقتان شىققان 2ء-شى عارىشكەر اعامىز ت.مۇسابايەۆ. ول ءۇش دۇركىن اسپان الەمىن زەرتتەپ كەلدى.
1 شىلدە - 4 قاراشا 1994 جىل
2 قاڭتار - 25تامىز 1998 جىل
28 ءساۋىر – 6 مامىر 2001جىل
ماتەماتيكا ورتالىعى.
بۇل ورتالىقتا دىبىستارعا ماتەماتيكالىق تاسىلمەن مىنەزدەمە بەرەمىز.
بەرىلگەنى: «عارىشكەرلەر» سوزىندە قانشا دىبىس، قانشا ءارىپ بار؟ ونىڭ نەشەۋى داۋىستى، نەشەۋى داۋىسسىز، نەشە بۋىن بار ەكەنىن ايتۋ.
شەشۋى: «عارىشكەرلەر» سوزىندە 11 دىبىس بار ونىڭ تورتەۋى (4داۋىستى دىبىس) ا،ى،2-ە داۋىستى دىبىستار سوزىلىپ، اۋاعا ەركىن شىعادى. بۋىن قۇرايدى. 7 (داۋىسسىز دىبىس) 3-ر، ع، ش، ك.داۋىسسىز دىبىستار سوزىلماي ايتىلادى، اۋاعا قىسىلىپ شىعادى.
عارىشكەرلەر=11=4 (ا،ى، 2-ە) 4
7 (3-ر،ع،ش،ك)
قورىتىندى: سۇراق – جاۋاپ ادىسىمەن ساباقتى بەكىتۋ
1) فارابي جىگىتتىڭ قانداي ونەرىن بايقادى؟
2) ول جىگىتكە قانداي ۇسىنىس ايتتى؟
3) ونەرلى جىگىت قانداي جاقسىلىققا جەتتى؟
4) فارابي قانداي ەڭبەكتەر جازعان؟
5) سەنىڭ قانداي ونەرىڭ بار؟
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ، مازمۇنىن اڭگىمەلەۋ. ءال-فارابي تۋرالى مالىمەت جيناقتاپ كەلۋ.
باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: ءماتىندى دۇرىس ءتۇسىنىپ، مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ. زاتتىڭ
سىنىن بىلدىرەتىن سوزدەردى انىقتاي بىلۋگە
ساۋاتتىلىقتارىن ارتتىرۋ.
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ.
3. تاربيەلىگى: ونەرلى، ءبىلىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، سۇراق – جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءابۋ –ناسىر ءال-فارابي پورترەتى، سلايد.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
پسيحولوگوگيالىق دايىندىق
امانسىڭ با، كۇن: (قولدارىن جوعارى كوتەرەدى، كۇنگە سوزادى)
امانسىڭ با، دوس! (بىر-بىرىنە الاقاندارىن اشادى)
امانسىز با، ۇستاز قاۋىم!(باس ءيىپ، سالەم بەرەدى)
ءىى.ءۇي جۇمىسى
1-تاپسىرما. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «تارتۋ» ولەڭىن جاتقا سۇراۋ.
2-تاپسىرما. ساۋالناما جۇرگىزۋ
1) كوكتەمدە العاش گۇلدەيتىن گۇل
ا) بايشەشەك
ءا) قىزعالداق
2) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە قانداي سۇراقتار قويىلادى؟
ا) نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟
*ءا) كىم؟ كىمدەر؟ نە؟ نەلەر؟
3) جۋان ايتىلعان سوزدەردى تاپ.
*ا) دالا، تازالىق
ءا) وزەن، ءسابىز
4) دۇرىس بۋىنعا بولىنگەن ءسوزدى تاپ.
*ا) كوك-تەم
ءا) قاي-ىڭ
5) زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن ءسوزدى تاپ.
*ا) كۇلدى، جىلادى
ءا) كۇن، جەر
ءىىى.جاڭا ساباق
بۇگىن ءبارىمىز ورتالىق جۇيەگە باعىنا وتىرىپ، ورتالىقتىڭ ءاربىر تاپسىرماسىنا ساتىلاپ جاۋاپ بەرەمىز. ءبىز ءقازىر قاي ورتالىققا توقتادىق؟
«وقۋ ورتالىعى» وسى ورتالىقتا ءماتىندى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ ءادىسى ارقىلى ءتۇسىندىرۋ. وقۋلىعىمىزدىڭ 146-شى بەتىن اشىپ ماتىنمەن تانىسايىق.
1. ونەرلى جىگىت
ەل اۋزىنان
بۇرىنعى زاماندا جازۋ سىزۋ بولماعاندىقتان اڭگىمە ەل اراسىندا اۋىزدان اۋىزعا جەتىپ وتىرعان. ەل اۋزىنان الىنعاندىقتان ونىڭ اۆتورى بولمايدى.
اڭگىمەدەگى فارابي تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ. ءال-فارابي 870 جىلى ارىس وزەنىنىڭ سىرعا قۇيار تۇسىنداعى فاراب قالاسىندا وتىرارلىق اسكەرباسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. تولىق ءاتى-جونى ءال-فارابي ءابۋ – ناسىر مۇحاممەد يبن مۇحاممەد يبن ۇزلاع يبن تارحان.
ءال-فارابي وزدىگىنەن وقىپ جەتىلگەن عالىم. ۇلى ۇستازى اريستوتەلدىڭ ەڭبەكتەرىن قىزىعىپ وقىعان اريستوتەلدىڭ «مەتافيزيكاسىن»، «قىرىق جان تۋرالى»، ەڭبەگىن ءجۇز رەت،ال «ريتوريكاسىن» ەكى ءجۇز رەت وقىپ شىققان.ءال-فارابي «كەمەڭگەرلىك مەرۋەرتى»، «ىزگى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراسى»، «باقىتقا جەتۋ»، «لوگيكا» سياقتى تاعى باسقا تراكتاتتار جازعان. ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي 950 جىلى قايتىس بولعان.
2. ءوزارا ماعىنالىق بايلانىستا ايتىلاتىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپ سويلەمنەن قۇرالادى.
3 شىعارماداعى نەگىزگى ويدى نەمەسە تاقىرىپتى قىسقاشا اتاۋ دەگەن ءسوز. بۇل تاقىرىپ ماتىنگە
ساي الىنعان.
4 اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن باستى پىكىرى. ماتىندەگى نەگىزگى وي مەن تاقىرىپ بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولادى. بۇل شىعارماداعى نەگىزگى وي-جىگىتتىڭ تىسىمەن شەگە سۋىرىپ، ءار ءتۇرلى ونەر كورسەتۋى. ءفارابيدىڭ قامقورلىق جاساۋى. كەيىن سول بالانىڭ ۇلكەن عالىم بولۋى.
جازۋ ورتالىعى
- بالالار! داپتەرىمىزدى اشىپ بۇگىنگى كۇننىڭ جادىسىن جازامىز.
سوزدىك جۇمىس
ديرحەم - Vءىى-عاسىردا قولدانىستا بولعان اراب اقشاسى (مونەتا). سالماعى 3،9 گرامم بولعان.
ديۋانا - اقىلگوي، دانا، قاريا كىسىنى ايتادى.
ەرەجەنى قايتالاۋ. زاتتاردىڭ سىنىن بىلدىرەتىن سوزدەرگە وقۋشىلار مىسال كەلتىرەدى. وقۋلىعىمىزداعى 132-جاتتىعۋدى سايكەستەندىرۋ ارقىلى ورىندايىق
كۇرەڭ-- سيىر
قىزىل --ات
الا --قوزى
موماقان-- بۇزاۋ
اق --لاق
بورتە-- قۇلىن
جيرەن --بوتا
سۋرەت ارقىلى جۇپتىق جۇمىس جاسايىق.
جيرەن
اق بوز
الا
قارا
جۇيرىك
قاسقا
تارعىل
توقال
جاتقا جازۋ.
ونەرلى ورگە جۇزەدى.
ونەردى ۇيرەن دە، جيرەن.
ونەر - تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق.
جاڭالىقتار ورتالىعى.
12 ءساۋىر –عارىشكەرلەر كۇنى
ەڭ العاش رەت 1961 جىلى ادامزات اراسىنان اسپان الەمىن زەرتتەۋگە يۋ.ا. گاگارين ۇشتى. مىنە، بيىل يۋ.ا. گاگاريننىڭ ۇشقانىنا 50 جىل تولادى. 1991 جىلى 2ء-شى قازاندا قازاقتان تۇڭعىش رەت ۇشقان ت.اۋباكىروۆ.
عارىش الەمىنە قازاقتان شىققان 2ء-شى عارىشكەر اعامىز ت.مۇسابايەۆ. ول ءۇش دۇركىن اسپان الەمىن زەرتتەپ كەلدى.
1 شىلدە - 4 قاراشا 1994 جىل
2 قاڭتار - 25تامىز 1998 جىل
28 ءساۋىر – 6 مامىر 2001جىل
ماتەماتيكا ورتالىعى.
بۇل ورتالىقتا دىبىستارعا ماتەماتيكالىق تاسىلمەن مىنەزدەمە بەرەمىز.
بەرىلگەنى: «عارىشكەرلەر» سوزىندە قانشا دىبىس، قانشا ءارىپ بار؟ ونىڭ نەشەۋى داۋىستى، نەشەۋى داۋىسسىز، نەشە بۋىن بار ەكەنىن ايتۋ.
شەشۋى: «عارىشكەرلەر» سوزىندە 11 دىبىس بار ونىڭ تورتەۋى (4داۋىستى دىبىس) ا،ى،2-ە داۋىستى دىبىستار سوزىلىپ، اۋاعا ەركىن شىعادى. بۋىن قۇرايدى. 7 (داۋىسسىز دىبىس) 3-ر، ع، ش، ك.داۋىسسىز دىبىستار سوزىلماي ايتىلادى، اۋاعا قىسىلىپ شىعادى.
عارىشكەرلەر=11=4 (ا،ى، 2-ە) 4
7 (3-ر،ع،ش،ك)
قورىتىندى: سۇراق – جاۋاپ ادىسىمەن ساباقتى بەكىتۋ
1) فارابي جىگىتتىڭ قانداي ونەرىن بايقادى؟
2) ول جىگىتكە قانداي ۇسىنىس ايتتى؟
3) ونەرلى جىگىت قانداي جاقسىلىققا جەتتى؟
4) فارابي قانداي ەڭبەكتەر جازعان؟
5) سەنىڭ قانداي ونەرىڭ بار؟
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ، مازمۇنىن اڭگىمەلەۋ. ءال-فارابي تۋرالى مالىمەت جيناقتاپ كەلۋ.
باعالاۋ.
You Might Also Like
-
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
