وڭگەلباي
وڭگەلباي بيىلعى سايلاۋدا بولىس بولدى. مۇنىڭ بولىس بولۋشىلىعىنا جۇرتتىڭ كوزقاراسى ءبىر-اق ءتۇرلى:— قايتكەنمەن ەتى ءتىرى، پىسىق، تاباندى. ولاي دەۋشىلىككە سەبەپ — وڭگەلبايدىڭ ازىراق شيكىلىگى بار.
بۇدان 4-5 جىل بۇرىن قاتارداعى داۋلەتتى ءۇيدىڭ ءبىرى بولعان. جالپىعا كەلگەن جۇت وڭگەلبايدى دا اق سيراق قىلىپ كەتكەن. اسىرەسە، ءوزى قاتارىنان مۇنىڭ قۇلديلاپ كەتۋىنە سەبەپ: ول جىلدارى ەلدە كارتا ويىنى كوپ بولىپ، وڭگەلباي "كون" دەپ جۇرگەندە مالدىڭ بىتكەنىن ءبىر-اق بىلگەن.
وڭگەلباي جىنىنان ايىرىلعان باقسىباي بىرەر جىل بوس ءجۇرىپ بايقاسا دا، قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەي بارا جاتقان سوڭ، ەجەلدەن كەلە جاتقان ەپتىلىگىنە سالىپ، اتقا مىنگەن.
ءتۇرلى جينالىستاردا، اۋىلناي سايلاۋلارىندا كەدەيدىڭ جاعىنا شىعىپ، بايلارعا شوقپار دايىنداعان.
بۇرىن "كەدەي" دەسە جىنداناتىن جۇرت، وسى كۇنى "بايسىڭ" دەسە جىم بولىپ ءجۇر عوي. كەدەي مەن بايدىڭ ايىرماسىن جالپى جۇرتتىڭ تۇسىنۋىنشە، مال ەكەندى ايداعان مىرزالاردىڭ بۇكىل مالى جۇتاسا، "كەدەي" بولىپ شىعا كەلۋى كەرەك. وڭگەلبايدىڭ ءوزىنىڭ تۇسىنىگى دە، وڭگەلباي تۋرالى جۇرتتىڭ تۇسىنىگى دە وسى.
كەدەي — جالشىلار ۇيىمىن سايلاعاندا وڭگەلباي سولاردىڭ قاق ورتاسىندا بولعان. وعان كەيىن تۇر دەيتىن جان جوق. كەيىن تۇر دەيتىن ەدى، قاي ءبىر بۇزاۋلى، ءبىر اتتى كىسىنى نەمەنەڭە باي دەرسىڭ.
بيىل سايلاۋ باستالعاندا وڭگەلباي كەدەي-جالشى ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولىپ ۇلگەرگەن. كەدەي-جالشىنىڭ ازىنان ءسوز سويلەگەندە تاڭدايى تاق-تاق ەتەدى.
بۇرىنعى بولىس ورنىنان ءتۇسىرىلىپ، كەدەيلەردىڭ اراسىنان بولىستىققا ادام ىزدەگەندە وڭگەلبايدان باسقاسى جارامايتىن بولىپ شىعادى. ءارى پىسىق، ءارى قازاقشا حات تانيدى. ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن قالىڭ كوپشىلىك اراسىنان جازۋ تانىعىش ءبىر كەدەي تاۋىپ سايلاعان سوڭ، سايلاۋشىنىڭ توبەسى كوككە جەتىپ قايتپاي ما؟
مىنە، سودان بەرى وڭگەلباي بولىس. بىرەن-ساران بايلار — جۋاندار ءبىر كەزدەگى ۇزەڭگى جولداسى تاققا مىنگەن سوڭ، قايتا-قايتا قۇتتى بولسىن ايتقانسىپ، باعىنىڭ تايماۋىن، اكىم الدار ءىسىنىڭ بىلىقپاۋىن كوزدەپ، باياعى بولىسەكەڭنىڭ پيسارى الەكسەيدى حاتشىلىققا ۇسىنعان.
شۇبارتوبەدە الەكسەيدى بىلمەيتىن كىم بار؟
الەكسەي يۆانوۆ دەگەندە ءبىر كەزدە جۇرتتىڭ ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن دا كەزى بولعان. سول الەكسەي حاتشى جۇمىسىن قولىنا العاننان بەرى بۇرقىراپ كەتىپ بارادى. تالاي ادامعا "بروتوكول"1 جازىلدى، تالاي ادامعا "پوستاناۋلەنيە"2 كەزدە جازىلىپ جاتىر.
الەكسەي جازىپ بولىپ، سۋدىرلاتىپ ورىسشا وقىعاندا، ءبىر اۋىزىنا تۇسىنبەگەندەردىڭ دە ايىزى قانىپ:
— شىركىن، الەكسەيدەي جازاتىن ادام بار ما ەكەن!— دەپ ريزا بولىسادى.
وڭگەلبايدىڭ ءۇيى ەرتەڭگى ءشايىن ءىشىپ وتىرعاندا كەمەلبايدىڭ مالايى كىرىپ كەلدى. اشۋلى، سۇپ-سۇر دۇلەي عوي، كەلە الەكەڭە ارىزىن ايتىپ جاتىر:
— مەنىڭ مازام كەتتى. كەتەيىن دەسەم اقىمدى بەرمەيدى، كەتپەيىن دەسەم بوقتاپ، ۇرىپ-سوعىپ، مازامدى الىپ بارادى،— دەدى.
الەكسەيدىڭ مۇرتى تىكىرەيىپ كەتتى.
— ماعان ايتپا ارىزىڭدى، سوتقا ايت. سەندەردى تابىستىرماق تۇگىل، جوعارعى وكىمەتتەن كەلگەن قاعازداردى دا بولا الماي جاتىرمىز.
وڭگەلبايدىڭ ۇيىنە بيىلعى سايلاۋعا كەلگەن جىگىتتىڭ "اۋىلدىق-بولىستىق كەڭسە ادامدارى ەل ىشىندەگى كەدەي-جالشىلاردىڭ جالىبىنا3 ايرىقشا نازار سالسىن" دەگەن ءسوزى ءتۇسىپ كەتتى. سوندىقتان الەكسەيدىڭ ءسوزىن جۇرتقا قاراتىپ:
— كوپ باستى قاتىرا بەرمەڭدەر. ءىس تە كوپ، مويىن بۇرا الماي جاتىر،— دەدى.
وڭگەلباي ۇستەلدىڭ باسىنا كەلىپ، الەكسەيدىڭ دايىنداعان قاعازدارىنا قول قويىپ جاتقاندا، 2ء-ىنشىنىڭ اۋىلنايى كەلىپ: "زدراستي، الەكسەي يۆانىش!" دەپ حاتشىنىڭ قولىن الدى.
ورىس شىركىن باسشى-كەڭەسىمەن بەينەلەپ امانداسۋدى بىلە مە، سالعاننان-اق جۇمىستى تىقسىرا باستادى:
— سپەسىكتەردى اكەلدىڭ بە؟
— بۇيرىقتارىڭدى اكەلدىم، سپەسىك جوق،— دەپ اۋىلناي بۇكتەۋلى قاعازدى ۇستەلگە تاستاي بەردى. الەكەڭنىڭ قولىمەن جازىلعان سۇپ-سۇلۋ ورىسشا قاعازدىڭ ۇستىنە قيقايتىپ-سيقايتىپ قازاقشا بىردەڭە دەپ جازىپ قويىپتى. قازاقشا ءتىلىن ادەمى بىلگەنمەن، جازۋدى تانيتىن الەكەڭدە قۇدىرەت جوق. نە ەكەنىن بىلە الماي سۇرلانىپ كەتەدى.
— بۇل نە، مازاق قىلعىلارىڭ كەلدى مە؟— الەكسەيدىڭ اجارىنان اۋىلناي قورقايىن دەدى. سوندىقتان كىنانى حاتشىسىنا اۋداردى:
— حاتشىسىنىڭ ءىسى. ورىسشا جازىلعان بۇيرىقتى ورىنداۋعا مىندەتتى ەمەسپىز دەيدى.
— ارەستۋيۋ!— دەپ الەكسەي جۇدىرىعىمەن ۇستەلدى قويىپ قالعاندا، اۋىلناي سەلك ەتە قالدى.
— بۇل قاي ازاپتارىڭ؟ جوعارعى وكىمەت ءبىزدى قىسادى،—دەپ وڭگەلباي الەكسەيدىڭ الدىنداعى بۇيرىقتى الىپ، ۇستىندەگى كەسەك جازۋدى وقىدى: "اۋىل" گازەتىنىڭ 29-سانىنداعى گۋباتكومنىڭ تىعىز بۇيرىعى بويىنشا 1-عينۋاردان باستاپ ءىستىڭ قازاقشا ءجۇرۋى كەرەك. سىزدەردىڭ بۇيرىقتارىڭىز بويىنشا ورىسشا سپەسىك جىبەرسەك ءوزىمىز جازالى بولاتىن كورىنەمىز. سوندىقتان مىنا بۇيرىقتارىڭىزدى قازاقشا جازىپ جىبەرۋلەرىڭىزدى تىلەيمىز..."
بولىس اپالاقتايىن دەدى.
— الەكسەي، ءى-عينۋاردان باستاپ بۇيرىقتى قازاقشا جازۋ تۋرالى پريكاز كەلدى مە؟
— نيكاكوي پريكاز جوق!
— "اۋىل" گازەتىندە بار دەيدى عوي. ول قايدا؟
— قانداي گازەت؟
— قازاقشا.
— بايبىشە مايلىققا قاعاز سۇراعاسىن مەن ءبارىن بەرگەم.
بولىس قىسىلدى.
— قاتىن، اۋ، قاتىن!
— نەمەنە؟
— گازەت الدىڭ با؟
— گازەتى نەسى؟
— انتۇرعان، مۇسىلمانشا تاسقا باسىلعان جازۋى بار قاعاز.
— الەكسەي بەرگەن قاعازدار بار ەدى، قول ءسۇرتىپ بىتىردىك.
— ءتىپتى قالعانى جوق پا؟
— جىرتىق بىرەۋىمەن سەنىڭ تەمەكىڭدى وراپ قويىپ ەدىم.
— سونى اكەلشى.
جاپىراق تەمەكىنىڭ سوپاق ساباعى شۇرق-شۇرق قىلىپ تەسكەن ءبىر ەسكى گازەتتى بايبىشە الىپ جەتتى. ابىرويعا قاراي، 29ء-نومىرى ەكەن. وڭگەلباي تىعىز بۇيرىقتىڭ باس جاعىن تاپتى. اياق جاعى جىرتىلىپ قالىپتى. "ءى-عينۋاردان باستاپ قازاق ءىسىن قازاقشا جۇرگىزۋ مىندەتتى" دەگەن ءسوزدى وقىدى. الەكسەيدىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ سالا بەردى:
— مەنىڭ حاتشى بولۋىمنىڭ كەرەگى قالماعان عوي.
— جوقتى ايتپا، سەن كەتسەڭ، ءىستى كىم ىستەيدى؟
— ءقايتىپ ىستەمەكپىن. ءبارىن الىپ جۇرت قايتارادى. قازاقشا جازۋدى مەن بىلمەيمىن.
— ءبىر ءجونى بولار. ءوزىم دۋانعا بارىپ رەتتەرمىن.
— بولمايدى. كەتەمىن، — دەپ الەكسەي كيىنە باستادى.
— الەكسەي يۆانىش! الەكسەي يۆانىش!
— الەكسەي يۆانىش!
ۇزىن قارا تونىن باستىرا كيىپ الىپ:
— نە موگۋ، پروششاي، — دەپ باسىن ءبىر شۇلعىپ، الەكسەي ەسىكتەن شىعىپ تا كەتتى.
You Might Also Like
-
قاراكولدىڭ تاقىرىندا قوتاندانعان قوي جاتىر. قوي شەگىندە، جالبا-جۇلبا شەكپەنىن بۇركەنىپ كولەڭكەلەپ، ەرنى كەزەرىپ قۇلنياز وتىر. كۇن تال ءتۇس. جاندى قۋىرعان ىستىق. جەل ەكپىنى دەنەگە وتتاي تيەدى. اڭسارى...
