وقشاۋ سوزدەر
تاقىرىبى: وقشاۋ سوزدەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا وقشاۋ ءسوزدىڭ تۇرلەرى قاراتپا، قىستىرما، وداعاي سوزدەر تۋرالى جان - جاقتى ماعلۇمات بەرۋ، جاي سويلەمدەرگە وقشاۋ سوزدەردى قوسىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سويلەمدەگى سوزدەردى ساتىلاي كەشەندى تەحنولوگياسى ارقىلى تالداي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقشاۋ سوزدەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ودان ءارى دامىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن كەڭەيتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تازا، ساۋاتتى جازۋعا، توپپەن جۇمىس جاساۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداۋعا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، جاتتىعۋ جۇمىستارى، تەست، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەر تاقتا، سلايد، كەسپە قاعازدارى، تىرەك سىزبا، سۋرەت؛
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، قاجەتتى وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
زات ەسىم
سىن ەسىم
سان ەسىم
ەسىمدىك
ەتىستىك
ۇستەۋ
ەلىكتەۋ ءسوز
شىلاۋ
وداعاي
ال بالالار، بالالار
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار.
شىن كوڭىلمەن نازار ساپ
وقىساڭدار ساباقتى
سەندەردەن شىعار دانالار،-
دەپ بالالارعا ۇلكەن سەنىم ارتىپ، جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەي وتىرىپ، اشىق ساباعىمىزدى باستايمىز.
جاڭا ساباق
وقشاۋ ءسوز
قاراتپا ءسوز، قىستىرما ءسوز، وداعاي.
سويلەم قۇرامىندا تۇرسا دا، باسقا مۇشەلەرمەن گرامماتيكالىق بايلانىسقا تۇسپەيتىن، ياعني سويلەم مۇشەسى بولا المايتىن مۇشە.
قاراتپا ءسوز
انىقتاماسى: سويلەۋشىنىڭ بىرەۋدى وزىنە قاراتۋ ءۇشىن نەمەسە
نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن ايتىلاتىن ءسوز.
قاراتپا ءسوز بولاتىن مۇشەلەر: 1. ادامنىڭ اتى - ءجونى، كىم؟
دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن زات ەسىمدەر.
2. رەتتىك ءماندى زات ەسىمدەر (شىراعىم، قالقاتاي، بوتاقان، ساۋلەجان، ت. ب.)
3. نە؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن ەل، جەر، دالا، وتان،
سونداي - اق دەرەكسىز زات ەسىمدەر (ولەڭ، سەزىم، كوڭىل، وي، ت. ب.) جۇمسالادى.
تىنىس بەلگىلەرى: 1. سويلەم باسىندا كەلسە ودان كەيىن ءۇتىر نە لەپ بەلگىسى قويىلادى. مىس: 1. تۋعان ەلىم، جاساي بەر، جاسا!
2. ايمان! بەرى كەل.
2. سويلەم ورتاسىندا كەلسە ەكى جاعىنان، سوڭىندا تۇرسا الدىنان ءۇتىر قويىلادى. مىس: 1. ايت، بالام، ءوزىڭ ءۇشىن كۇرەس. 2. اۋىلدىڭ شەتىنە كەپ قالدىق پا، جىگىتتەر.
3. سويلەمدە وداعاي، قاراتپا، قىستىرما سوزدەر قاتار كەلسە اراسى ۇتىرمەن بولىنەدى. مىس: ياپىر - اي، مەنىڭشە، قانات، سەنىكى دۇرىس ەمەس.
قىستىرما ءسوز - سويلەمدەگى ويعا، ايتىلۋ مانىنە جازۋشىنىڭ، سويلەۋشىنىڭ كوزقاراسىن بىلدىرەتىن وقشاۋ ءسوز.
قىستىرما ءسوزدىڭ ماعىنالارى:
1. ويدىڭ، پىكىردىڭ، ءسوزدىڭ ايتىلۋ امالىن، ءتاسىلىن كورسەتەدى (قىسقاسى، بىلاي ايتقاندا، دەمەك، ەندەشە، ت. ب.)
2. پىكىر، ويلاردىڭ ءوزارا قاتىناسىن بىلدىرەدى (بىرىنشىدەن، اقىرىندا، سوڭىندا، مىسالى، ت. ب)
3. ويعا باسقا بىرەۋدىڭ نەمەسە ايتۋشىنىڭ پىكىرى تۇرعىسىنان قارايدى (سىزدىڭشە، بىزدىڭشە، مەنىڭشە، مەن بىلسەم، ونىڭ ايتۋىنشا، ت. ب.)
4. ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، سەزىمىن بىلدىرەدى (امال قانشا، نەسىن ايتاسىڭ، ت. ب.)
5. ويعا، پىكىرگە جورامال جاساۋ ماعىناسىندا بولادى (ارينە، البەتتە، راس، ءسىرا، مۇمكىن، شاماسى، راسىندا، ت. ب.)
وداعاي - سويلەمدەگى ايتىلعان ويدىڭ ءتۇرلى كوڭىل - كۇيى، سەزىمىن بىلدىرەتىن ءسوز.
وداعايدىڭ ەرەكشەلىكتەرى:
ادام كوڭىل - كۇيىنىڭ قۇبىلىپ، اۋىسىپ تۇرۋىنا قاراي ءبىر وداعايدىڭ بىرنەشە ماندە، ماعىنادا جۇمسالۋى مۇمكىن. مىس: ءپالى، جاقسى بولعان! ءپالى، بۇنىسى ادامشىلىققا سىيماس.
وداعاي سوزدەر سويلەمنىڭ باسقا مۇشەلەرىمەن بايلانىسپاي، وقشاۋلانىپ، ءبولىنىپ تۇرادى. مىس: ايپىر - اي، باسقادان كۇتسەم دە، سەنەن كۇتپەگەن ەم!
وداعاي ماعىناسىنا قاراي
كوڭىل - كۇي وداعايى: ءپالى، الاقاي، اھ، قاپ، ويباي، پاي - پاي، ت. ب.
جەكىرۋ وداعايى: ءتايت، تەك، ءجا، ت. ب.
شاقىرۋ وداعايى: كا - كا، قۇر - قۇر، شورە - شورە، كوس - كوس، ت، ب.
سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس جاساۋ
ا. م. گوركيي اتىنداعى مەكتەپ - ليسەيى
قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
شوپانوۆا ايبولعان
وقشاۋ سوزدەر. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا وقشاۋ ءسوزدىڭ تۇرلەرى قاراتپا، قىستىرما، وداعاي سوزدەر تۋرالى جان - جاقتى ماعلۇمات بەرۋ، جاي سويلەمدەرگە وقشاۋ سوزدەردى قوسىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سويلەمدەگى سوزدەردى ساتىلاي كەشەندى تەحنولوگياسى ارقىلى تالداي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقشاۋ سوزدەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ودان ءارى دامىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن كەڭەيتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تازا، ساۋاتتى جازۋعا، توپپەن جۇمىس جاساۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداۋعا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، جاتتىعۋ جۇمىستارى، تەست، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەر تاقتا، سلايد، كەسپە قاعازدارى، تىرەك سىزبا، سۋرەت؛
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، قاجەتتى وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
زات ەسىم
سىن ەسىم
سان ەسىم
ەسىمدىك
ەتىستىك
ۇستەۋ
ەلىكتەۋ ءسوز
شىلاۋ
وداعاي
ال بالالار، بالالار
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار.
شىن كوڭىلمەن نازار ساپ
وقىساڭدار ساباقتى
سەندەردەن شىعار دانالار،-
دەپ بالالارعا ۇلكەن سەنىم ارتىپ، جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەي وتىرىپ، اشىق ساباعىمىزدى باستايمىز.
جاڭا ساباق
وقشاۋ ءسوز
قاراتپا ءسوز، قىستىرما ءسوز، وداعاي.
سويلەم قۇرامىندا تۇرسا دا، باسقا مۇشەلەرمەن گرامماتيكالىق بايلانىسقا تۇسپەيتىن، ياعني سويلەم مۇشەسى بولا المايتىن مۇشە.
قاراتپا ءسوز
انىقتاماسى: سويلەۋشىنىڭ بىرەۋدى وزىنە قاراتۋ ءۇشىن نەمەسە
نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن ايتىلاتىن ءسوز.
قاراتپا ءسوز بولاتىن مۇشەلەر: 1. ادامنىڭ اتى - ءجونى، كىم؟
دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن زات ەسىمدەر.
2. رەتتىك ءماندى زات ەسىمدەر (شىراعىم، قالقاتاي، بوتاقان، ساۋلەجان، ت. ب.)
3. نە؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن ەل، جەر، دالا، وتان،
سونداي - اق دەرەكسىز زات ەسىمدەر (ولەڭ، سەزىم، كوڭىل، وي، ت. ب.) جۇمسالادى.
تىنىس بەلگىلەرى: 1. سويلەم باسىندا كەلسە ودان كەيىن ءۇتىر نە لەپ بەلگىسى قويىلادى. مىس: 1. تۋعان ەلىم، جاساي بەر، جاسا!
2. ايمان! بەرى كەل.
2. سويلەم ورتاسىندا كەلسە ەكى جاعىنان، سوڭىندا تۇرسا الدىنان ءۇتىر قويىلادى. مىس: 1. ايت، بالام، ءوزىڭ ءۇشىن كۇرەس. 2. اۋىلدىڭ شەتىنە كەپ قالدىق پا، جىگىتتەر.
3. سويلەمدە وداعاي، قاراتپا، قىستىرما سوزدەر قاتار كەلسە اراسى ۇتىرمەن بولىنەدى. مىس: ياپىر - اي، مەنىڭشە، قانات، سەنىكى دۇرىس ەمەس.
قىستىرما ءسوز - سويلەمدەگى ويعا، ايتىلۋ مانىنە جازۋشىنىڭ، سويلەۋشىنىڭ كوزقاراسىن بىلدىرەتىن وقشاۋ ءسوز.
قىستىرما ءسوزدىڭ ماعىنالارى:
1. ويدىڭ، پىكىردىڭ، ءسوزدىڭ ايتىلۋ امالىن، ءتاسىلىن كورسەتەدى (قىسقاسى، بىلاي ايتقاندا، دەمەك، ەندەشە، ت. ب.)
2. پىكىر، ويلاردىڭ ءوزارا قاتىناسىن بىلدىرەدى (بىرىنشىدەن، اقىرىندا، سوڭىندا، مىسالى، ت. ب)
3. ويعا باسقا بىرەۋدىڭ نەمەسە ايتۋشىنىڭ پىكىرى تۇرعىسىنان قارايدى (سىزدىڭشە، بىزدىڭشە، مەنىڭشە، مەن بىلسەم، ونىڭ ايتۋىنشا، ت. ب.)
4. ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، سەزىمىن بىلدىرەدى (امال قانشا، نەسىن ايتاسىڭ، ت. ب.)
5. ويعا، پىكىرگە جورامال جاساۋ ماعىناسىندا بولادى (ارينە، البەتتە، راس، ءسىرا، مۇمكىن، شاماسى، راسىندا، ت. ب.)
وداعاي - سويلەمدەگى ايتىلعان ويدىڭ ءتۇرلى كوڭىل - كۇيى، سەزىمىن بىلدىرەتىن ءسوز.
وداعايدىڭ ەرەكشەلىكتەرى:
ادام كوڭىل - كۇيىنىڭ قۇبىلىپ، اۋىسىپ تۇرۋىنا قاراي ءبىر وداعايدىڭ بىرنەشە ماندە، ماعىنادا جۇمسالۋى مۇمكىن. مىس: ءپالى، جاقسى بولعان! ءپالى، بۇنىسى ادامشىلىققا سىيماس.
وداعاي سوزدەر سويلەمنىڭ باسقا مۇشەلەرىمەن بايلانىسپاي، وقشاۋلانىپ، ءبولىنىپ تۇرادى. مىس: ايپىر - اي، باسقادان كۇتسەم دە، سەنەن كۇتپەگەن ەم!
وداعاي ماعىناسىنا قاراي
كوڭىل - كۇي وداعايى: ءپالى، الاقاي، اھ، قاپ، ويباي، پاي - پاي، ت. ب.
جەكىرۋ وداعايى: ءتايت، تەك، ءجا، ت. ب.
شاقىرۋ وداعايى: كا - كا، قۇر - قۇر، شورە - شورە، كوس - كوس، ت، ب.
سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس جاساۋ
ا. م. گوركيي اتىنداعى مەكتەپ - ليسەيى
قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
شوپانوۆا ايبولعان
وقشاۋ سوزدەر. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ۇزاق مەرزىمدى جوسپار ءبولىمى: 5. 1ۆ ناتۋرال سانداردىڭ بولىنگىشتىگى
