وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى
ءبىلىمنىڭ جاڭا مازمۇنىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالار قاجەت - اق. جاڭالىقتى مەڭگەرۋ مەن جۇزەگە اسىرۋدا دۇرىس تۇسىنبەۋشىلىك ۇيىمداستىرۋشىعا ءارتۇرلى كەدەرگى جاسايتىنى بەلگىلى. سونداي پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ». سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى قولدانۋعا ىڭعايلى بىلايشا ايتقاندا، بارشا ءۇشىن قوعامدىق ماڭىزى مەن ءمانى زور يدەيالاردى يگەرۋگە بولاتىن ناقتىلى ادىستەر مەن تاسىلدەر.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ دەگەنىمىز نە؟
• شىڭدالعان ويلاۋ، كەز كەلگەن دامۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە سىن كوزبەن قاراۋ؛
• كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە، اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى شەشىم قابىلداۋعا قۇشتارلىق؛
• ۇيرەتۋ مەن ۇيرەنۋ بىرلىگىنىڭ، ۇيرەنۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىنان تۇراتىن، ۇيرەنۋشىنىڭ سەنىمىنە نەگىزدەلگەن قۇرىلىم.
بۇل باعدارلامانىڭ ماقساتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارىنىڭ كەز كەلگەن مازمۇن، تۇسىنىككە سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم ءبىر پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا ساپالى شەشىم قابىلداۋدى وسى ساباقتاردا ۇيرەنەدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ - سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان، ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرعان ويلاۋ دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ دەگەنىمىز - وي قوزعاي وتىرىپ، وقۋشىنىڭ ءوز ويىمەن وزگەلەردىڭ ويىنا سىني قاراپ، ەستىگەنىن، بىلگەنىن تالداپ، سالىستىرىپ، رەتتەپ، سۇرىپتاپ، جۇيەلەپ، بىلمەگەنىن ءوزى زەرتتەپ، دالەلدەپ، تۇجىرىم جاساۋعا باعىتتاۋ، ءوز بەتىمەن جانە بىرلەسىپ شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ. وقۋشىلاردىڭ وسىنداي قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانۋعا بولادى.
ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» تەحنولوگياسىن ءوز ساباقتارىمدا قولدانىپ ءجۇرمىن. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ مەنى قىزىقتىرعانى بالانىڭ ءوزى ىزدەنىپ دالەلدەۋى. ول بۇرىن تەك تىڭداۋشى بولسا، ەندى ىزدەنۋشى، ويلانۋشى، ءوز ويىن دالەلدەۋشى، ال ءمۇعالىم وسى ارەكەتتە باعىتتاۋشى، ۇيىمداستىرۋشى.
بەلگىلى عالىم احمەت بايتۇرسىن ۇلى وسى ورايدا بىلاي دەپتى: «شەبەرلىكتىڭ بەلگىسى - ءتۇرلى ءادىستى بولۋ.»ءبىر ساباقتىڭ ءار كەزەڭدەرىندە ءتۇرلى ادىستەردى ورنىمەن پايدالانۋ ارقىلى كوپ ناتيجەگە جەتۋگە بولادى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىمەن جۇمىس جاساۋ كەزىندە بۇل ساباقتار بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا، شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىندىگىن اتاپ وتسەم، وقۋشىلار - وقۋدىڭ قىزىقتى، ۇجىمدى بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتەتىندىگىن، ءبىلىمنىڭ تەرەڭدىگى ءارى تياناقتىلىعى ارتاتىندىعىن بايقالادى.
بۇل ستراتەگيالاردى قولدانۋداعى مەنىڭ مىندەتىم – بالانىڭ وزىنە دەگەن شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءوزىن تۇلعا رەتىندە سەزىنەتىندەي مۇمكىندىك اشۋ. ءوزىن تۇلعا رەتىندە سەزىنگەن بالا ءارقاشان ومىردە ءوز جولىن تابا الادى. «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ماعىنانى تانۋ، وي تولعانىس كەزەڭدەرىنەن تۇزىلەدى.
1 - كەزەڭ - قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. بۇل ۇيرەنۋ ءۇردىسى بولىپ تابىلادى. ۇيرەنۋ پروسەسى - بۇرىنعى بىلەتىن جانە جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. ۇيرەنۋشى جاڭا ۇعىمداردى، تۇسىنىكتەردى، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءبىلىمىن جاڭا اقپاراتپەن تولىقتىرادى، كەڭەيتە تۇسەدى. سوندىقتان دا، ساباقتا قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەدى، نە ايتا الاتىندىعىن انىقتاۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاتۋ، وياتۋ، مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتۋ جۇزەگە اسادى. وقۋشى ءوز بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى، كورشىسىمەن بولىسەدى، توبىندا تالقىلايدى. وسى كەزەڭگە قىزمەت ەتەتىن «توپتاۋ»، «ءتۇرتىپ الۋ»، «ويلانۋ»، «جۇپتا تالقىلاۋ»، «بولجاۋ»، «الەمدى شارلاۋ» ت. ب. دەگەن اتتارى بار ستراتەگيالار جيناقتالعان. جەكە باسىن قۇرمەتتەي وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ - قازىرگى وقىتۋدىڭ نەگىزگى تالابى. ويتكەنى وقۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى بىردەي ەمەس. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراپ، پەداگوگيكالىق ارەكەت، ادىستەمەلىك شەبەرلىكپەن كەلۋ كەرەك.
ەكىنشى كەزەڭ «ماعىنانى اشۋ»
كەزەڭنىڭ ماقساتى:
- جاڭا اقپاراتپەن تانىسۋ؛
- جاڭا اقپاراتتارمەن ءوز بىلىمىمەن ارا - قاتىناس بەلگىلەۋ.
بۇل كەزەڭدە جاڭا اقپاراتتارمەن، ويلارمەن تانىسادى، ءتيىستى تاقىرىپقا بايلانىستى كينو كورۋ، ءدارىس، اڭگىمە، تىڭداۋ نەمەسە تاجىريبە - ەكسپەريمەنت جاساۋ، مۋلتيمەديالىق قۇرالداردى پايدالانادى. ساباقتا جۇمىس دارا جانە جۇپ، توپ تۇرىندە جۇرگىزىلەدى. ونىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس جاساۋىنا كومەكتەسەتىن وقىتۋ ستراتەگيالارى بار.«سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگيالارىن» ءوز تاجىريبەمدە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ساباقتارىندا ءجيى قولدانامىن.
جاڭا ساباقتى ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋ نەمەسە ماعىنانى تانۋ كەزىندە ءتۇرتىپ الۋ نەمەسە INSERT ستراتەگياسىن پايدالانامىن. INSERT – وقىعانىن تۇسىنۋگە، ءوز ويىنا باسشىلىق ەتۋگە، ويىن بىلدىرۋگە ۇيرەتەتىن ۇتىمدى قۇرال. ول بويىنشا وقۋشىعا وقۋ، تاقىرىپپەن تانىسۋ بارىسىندا V - «بىلەمىن»،- - «مەن ءۇشىن تۇسىنىكسىز»،+ - «مەن ءۇشىن جاڭا اقپارات»؟- «مەنى تاڭ قالدىرادى» بەلگىلەرىن قويىپ وتىرىپ وقۋ تاپسىرىلادى.. ءبىر اڭگىمەنىڭ سوڭىنا تەز جەتۋ، وقىعاندى ەستە ساقتاۋ، ءمانىن جەتە ءتۇسىنۋ - كۇردەلى جۇمىس. وقۋشىلار اراسىندا وقۋعا جەڭىل - جەلپى قاراۋ سالدارىنان تۇسىنە الماۋ، ومىرمەن ۇشتاستىرا الماۋ ءجيى كەزدەسەدى. بۇل كەزەڭىندە ۇيرەنۋشىلەر بىلەتىندەرىن انىقتاپ، بىلمەيتىندەرىن بەلگىلەپ سۇراۋعا ازىرلەنەدى.
ءىس ارەكەت:
1 - قادام. ءتۇرتىپ الۋدىڭ تۇسىنىكتەمەسىن تاقتاعا جازعان دۇرىس. سونان سوڭ وقۋعا ۋاقىت بەرۋ كەرەك.
2 - قادام. وقىپ بولعان سوڭ، ءتۇرتىپ الۋ كەستەسىن تولتىرادى - تاقتاعا سىزۋ كەرەك، داپتەرلەرىنە سىزىپ الۋ ءۇشىن ۋاقىت بەرۋ كەرەك. الدىڭعى قويعان بەلگىلەرىنە سايكەس، كەستەنى ءوز بەتتەرىمەن تولتىرادى.
3 - قادام. كەستەلەرىن جۇپتا تالقىلايدى.
4 - قادام. كەستەنى توپتارىندا تالقىلايدى. سىنىپتىڭ جالپى كەستەسىنە نە ەنگىزۋ كەرەكتىگىن تاڭدايدى.
5 - قادام. سىنىپتىڭ جالپى كەستەسىن تاقتاعا تولتىرادى. ءماتىننىڭ بارلىق داۋلى جاقتارىن انىقتايدى، سونداي – اق سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى. نە سايكەس كەلەدى، ەگەر سايكەس كەلمەسە نەگە؟ العاشقى جازعان تىزىمدەرىمەن سالىستىرادى. كەستەدەگى سياقتى تىزىمدەگى ايقىندالماعان پىكىرتالاستار مەن قالعان سۇراقتار - ءارى قاراي ىزدەنۋ ءۇشىن قالادى - جۇمىستىڭ ءارتۇرلى نىساندارىن انىقتاۋعا بولادى.
بۇل ءتاسىل وقۋشىلاردىڭ نازارىن وقىلاتىن تاقىرىپقا اۋدارۋعا، ساباق جوسپارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«يرەك» ستراتەگياسى. وقۋشىلاردىڭ تانىپ ءبىلۋ قىزمەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءمۇعالىم الدىن الا ءماتىندى ماعىناسىنا قاراي بولىكتەرگە ءبولىپ تاستايدى. بۇكىل سىنىپتاعى وقۋشىلاردى توپقا ءبولىپ، ءار توپقا ءماتىن ۇزىندىلەرىن بەرەدى. ءار توپ سىنىپ وقۋشىلارعا، وزدەرىنە بەرىلگەن ماتىندەرىن ءتۇسىندىرىپ شىعادى. مۇنداعى باستى ماقسات - ءار وقۋشى وسى تاقىرىپتى تۇگەلدەي قامتۋىندا. وسى ورايدا «بۇلار قايدان شىعادى؟» تاقىرىبىن توپ بويىنشا بولىكتەرگە ءبولىپ تاستاپ جانە ينتەراكتيۆتى تاقتادان جايلاۋدىڭ سۋرەتىن كورسەتۋ ارقىلى ءماتىن قۇراستىرۋىنا جول سىلتەدىم.
«بولجام» ستراتەگياسى. وقيعا مازمۇنى ارقىلى بالانى قيالداتۋ، ويىن، سىني كوزقاراسىن دامىتۋ، پروبلەمالىق ماسەلە تۋعىزۋ.
ءۇشىنشى كەزەڭ «وي تولعاۋ»
كەزەڭنىڭ ماقساتى:
- قابىلدانعان جاڭا جانە ەسكى تۇسىنىكتەردىڭ ارا قاتىناسىن اشۋ.
- وقىلعان ماتەريالدى تالداۋ جانە قورىتىندىلاۋ.
- تاقىرىپتى مۇنان ءارى مەڭگەرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
- ماعىنانى تانۋ كەزەڭىندە بىلىمگە سۇيەنە وتىرىپ، بۇرىن جانە ساباق بارىسىندا نە ۇيرەنگەنىن سالىستىرادى.
- قاراستىرعان تاقىرىپتىڭ ءمانىن تولىق ءتۇسىنۋ جانە وزىنە قويىلعان ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تاقىرىپتى تالدايدى، قاجەتتىسىن ىرىكتەپ الادى.
- وزىنە قويعان سۇراقتارعا ماعىنالى جاۋاپ العاندارىن باعالايدى.
- العان بىلىمدەرىن ومىرمەن بايلانىستىرادى، قورىتىندى ناتيجە شىعارادى، ءوز بەتىمەن جاڭا يدەيالاردى ويلاستىرادى.
- كلاستەر قۇرۋ
- ءارتۇرلى كەزەڭدەگى اقپاراتتاردىڭ ءوزارا قاتىناسىن سيپاتتايتىن كەستەلەر تولتىرادى.
- ءتۇيىن سوزدەرگە قايتا ورالۋ.
- دۇرىس جانە دۇرىس ەمەسىن ماقۇلداۋعا قايتا ورالۋ.
- رەفلەكسيۆتى سۇراقتار
- پىكىر الماسۋ.
- شىعارماشىلىق جۇمىستار جازۋ (ەسسە) جانە ت. ب.
وي تولعانىس باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى. كۇندەلىكتى وقىتۋ پروسەسىندە وقۋشىنىڭ تولعانىسىن ۇيىمداستىرۋ، وزىنە، باسقاعا سىن كوزبەن قاراپ، باعا بەرۋگە ۇيرەتەدى. وقۋشىلار ءوز ويلارىن، وزدەرى بايقاعان اقپاراتتاردى ءوز سوزدەرىمەن ايتا الادى. بۇل ساتىدا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن اسەرلى تۇردە وي الماستىرۋ، وي تۇيىستىرەدى. وي قوزعاۋ ستراتەگياسىندا «بۇل تۋرالى نە بىلەتىن ەدىك، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى؟» — دەپ 2 - 3 مينۋت وقۋشىلاردى ويلانا بىلۋگە باعىتتايمىن.
وي - تولعانىسىندا وقۋشىلار وتىلگەن ماتىننەن نە اسەر ەتكەنىن، قانداي وي تۇيگەنىن جازۋعا ۇيرەنەدى. العاشقىدا وقۋشىلار ءماتىننىڭ مازمۇنىن قىسقاشا جازىپ كەلىپ ءجۇردى. بىرتە - بىرتە ماتىندەگى ءوزىن تولعاندىرعان نارسەنى دە ايتا الاتىنداي بولدى.
«دجيكسو» ادىسىندە ءماتىندى توپقا ءبولىپ وقۋ وقۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى. ءوز توبىنا كەلگەندە وقىعانىن ايتىپ بەرۋ ءۇشىن ءالسىز وقۋشىلار دا ءاربىر سويلەمگە ءمان بەرىپ وقيتىن بولدى. مۇنىڭ ءوزى جاۋاپكەرشىلىك.
بۇل ۇيرەنۋ ساتىسى – ويدى قايتا ءتۇيىپ، جاڭا وزگەرىستەر جاسايتىن كەزەڭ بولىپ تابىلادى. وسى كەزەڭدى ءتيىمدى ەتۋگە لايىقتالعان «بەس جولدى ولەڭ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «ەركىن جازۋ»، «سەمانتيكالىق كارتا»، «ت كەستەسى سياقتى ستراتەگيالار ءار ساباقتىڭ ەرەكشەلىگىنە، اۋىر – جەڭىلدىگىنە لايىقتىلا قولدانىلادى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ - جەكە تۇلعانىڭ تانىمدىق پروسەستەرىنە، ەرىكتىك پروسەستەرىنە، سەزىمدەرىنە، ەموسيالارىنا اسەر ەتەدى.
وسى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ ماڭىزدىلىعى: ادىستەردىڭ تۇرلىلىگى، بەلسەندى پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە بولۋ، باسقالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋ، باسقالاردى تىڭداي ءبىلۋ، قاجەت بولسا ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋ، توپتىق تۇجىرىمعا كەلە ءبىلۋ، توپ الدىنا شىعىپ، ءوز ويىن ايتا ءبىلۋ، قورعاي ءبىلۋ.
وسىنىڭ ءبارى دە وزدىگىنەن ءبىلىم الا ءبىلۋىن، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ىسكەرلىگىن، كەيبىر ادىستەمەلىك تاسىلدەردى داعدىعا اينالدىرۋىن قالىپتاستىرادى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ساباقتارىنىڭ نەگىزىندە مەنىڭ ساباعىمدا وقۋشىلار اراسىندا:
*ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداۋ، سىيلاۋعا ىنتىماقتى قارىم - قاتىناستىڭ نەگىزى قالاندى؛
*مۇعالىممەن ەركىن سويلەسىپ، پىكىر الماستىرۋعا؛
*ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋعا؛
*ءوز ويىن اشىق، ەركىن ايتۋعا، پىكىر الماسۋعا؛
* دوستارىنىڭ ويىن تىڭداي وتىرىپ، پروبلەمانى شەشۋ جولدارىن ىزدەي وتىرىپ، قيىندىقتى شەشۋگە كومەكتەسۋ؛
* ءوزىن جەكە دارا تۇلعا رەتىندە تانۋعا جول اشۋعا؛
*ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا؛
*بەلسەندى شىعارماشىلىقتى ويلاۋعا نەگىز قالاندى.
ءمۇعالىم ساباق پروسەسىن ۇيىمداستىرۋشى، باعىتتاۋشى ادام رولىندە. ءار وقۋشىعا ءوز ويىن، پىكىرىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، جاۋاپتار تىڭدالادى.
جەكە باسىن قۇرمەتتەي وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ - قازىرگى وقىتۋدىڭ نەگىزگى تالابى. ويتكەنى وقۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى بىردەي ەمەس. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراپ، پەداگوگيكالىق ارەكەت، ادىستەمەلىك شەبەرلىكپەن كەلۋ كەرەك. شاكىرتتەردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابلەتتەرىن دامىتۋعا ارنالعان وقىتۋدىڭ ءادىس – تاسىلدەرى ءبىلىم الۋشىلارعا قۇبىلىستاردىڭ سەبەپتەرىن تولىق ۇعىنۋعا، ەرەجەلەر مەن زاڭدىلىقتاردىڭ سىرلارىن تەرەڭ تۇسىنۋگە، ولاردىڭ عىلىمي بىلىمدەگى ورنىن اڭعارۋعا قولايلى جاعدايااتتار جاسايدى. مۇنداي ادىستەر، اسىرەسە، تابيعاتىنان تۇيىق، ءوز ويىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرۋگە شالاعاي، تالدانعان ماسەلەلەردەن، باياندالعان تاقىرىپ مازمۇنىنان ءتيىمدى بايلام، ءتۇيىن جاساۋدا جاسقانشاقتىق بايقاتاتىن وقۋشىلارعا پايداسى ۇشان تەڭىز دەپ ويلايمىن.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ بارىسىندا كەلەسى مىندەتتەردى انىقتادىم.
1. ادىستەردىڭ تۇرلىلىگى.
2. بەلسەندى پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە بولۋ.
3. باسقالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋ، باسقالاردى تىڭداي ءبىلۋ.
4. قاجەت بولسا ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋ.
5. توپتىق تۇجىرىمعا كەلە ءبىلۋ.
6. توپ الدىنا شىعىپ، ءوز ويىن ايتا ءبىلۋ، قورعاي ءبىلۋ.
وسىنىڭ ءبارى دە:
- وزدىگىنەن ءبىلىم الا ءبىلۋىن
- سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ىسكەرلىگىن،
- كەيبىر ادىستەمەلىك تاسىلدەردى داعدىعا اينالدىرۋىن قالىپتاستىرادى.
1. وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن پىكىرلەسە وتىرىپ، ورتاق قورىتىندى شىعارادى.
2. تاقىرىپتىق تۇسىنىكسىز جەرلەرىن ايقىندايدى.
3. توپتاسارىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
4. قورىتىندى شىعارادى، ءوز پىكىرىن دالەلدەيدى.
سىني تۇرعىدان وقۋ مەن جازۋدىڭ كومەگى زور. بۇل جۇمىستى بىرنەشە تاقىرىپتار كولەمىندە وتكىزدىم. وقۋشى جەكە جۇمىس ىستەۋگە جاتتىعادى. ءوز ويىن كوپشىلىككە جەتكىزۋگە ىقپال ەتەدى.
ساباقتا وقۋشىعا ءبىلىم دايىن كۇيىندە بەرىلە سالماۋ كەرەك. ءمۇعالىم شەبەرلىگى ارقىلى بالانىڭ ءبىلىمدى يگەرۋگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ قاجەت. ال ول سۇراق ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى بالانىڭ الدىنا جان - جاقتى ماقسات قويىپ، ىسكە اسىرۋىنا جول كورسەتەدى.
الداعى بولاتىن قۇبىلىستى بولجاۋ ءۇشىن قيالعا ەرىك بەرەدى، ال ويلاۋ مەن سويلەۋ تىعىز بايلانىستى.
بەرىلگەن سوزدەر ارقىلى ويدى كەڭەيتۋ ءۇشىن باسقا سوزدىك قولدانىستاردى ىزدەي باستايدى.
سۇراق قويۋ جانە جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا تىلدىك قاتىسىمدىق بىرلىكتەر جۇزەگە اسىرادى.
از ۋاقىت ىشىندە ماتەريالدىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنىپ، جەتكىزە ءبىلۋ ءۇشىن اسقان شەشەندىك.
ءبىر ءسوز توڭىرەگىندە بىرنەشە وي ءوربىتۋ ارقىلى سوزدىك دالدىككە جەتەلەيدى.
پىكىرلەسۋ كەزەڭىندە تانىمدىق قوردى سىرتقا شىعارىپ، تىلدىك قاتىناسقا تۇسەدى.
بەرىلگەن سوزگە وراي ۇعىمداردىڭ سينونيمدىك قاتارىن قۇراستىرۋ تىلدىك تاپقىرلىقتى قاجەت ەتەدى.
مۇنداي تابىستار كوپ ىزدەنۋدىڭ، جاڭاعا دەگەن ايرىقشا ۇمتىلىستىڭ ناتيجەسىندە دەپ ويلايمىن. جۇڭگو ويشىلى كونفۋسيي سوزىمەن قورىتىندىلاساق: «وقىتۋشى مەن وقۋشى بىرگە وسەدى... وقىتۋ - جارتىلاي ءبىلىم الۋشى» ءوز بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى. جۇبىمەن، توبىمەن تالقىلايدى.
بۇل باعدارلاما جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىنىڭ تالاپتارىن جۇزەگە اسىرۋدا، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋدە، بالالاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋدا، ويلارىن ەركىن ايتۋدا تەز ارادا دۇرىس شەشىمدەر تابۋعا اتسالىساتىن بىردەن - ءبىر ءتيىمدى باعدارلاما دەپ ەسەپتەيمىن.
مىنە وسىنداي جاڭا تەحنولوگيالاردى وقۋ – تاربيە ۇردىسىندە پايدالانۋدىڭ ارقاسىندا وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى ارتىپ، جان – جاقتى داميدى، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتا تۇسەدى دەپ ءوز ويىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.
وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي ساۋاتتى، ءبىلىمدى دە، بىلىكتى وقۋشىلاردى تاربيەلەۋگە بولادى. ول ءۇشىن ەڭ باستىسى ءمۇعالىم ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋى كەرەك دەپ ءسوزىمدى اياقتاعىم كەلەدى.
ۇسىنىستار:
1.«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» ستراتەگياسىن ساباقتا ءتيىمدى قولدانۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ.
3. ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرۋ.
ءبىلىمنىڭ جاڭا مازمۇنىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالار قاجەت - اق. جاڭالىقتى مەڭگەرۋ مەن جۇزەگە اسىرۋدا دۇرىس تۇسىنبەۋشىلىك ۇيىمداستىرۋشىعا ءارتۇرلى كەدەرگى جاسايتىنى بەلگىلى. سونداي پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ». سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى قولدانۋعا ىڭعايلى بىلايشا ايتقاندا، بارشا ءۇشىن قوعامدىق ماڭىزى مەن ءمانى زور يدەيالاردى يگەرۋگە بولاتىن ناقتىلى ادىستەر مەن تاسىلدەر.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ دەگەنىمىز نە؟
• شىڭدالعان ويلاۋ، كەز كەلگەن دامۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە سىن كوزبەن قاراۋ؛
• كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە، اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى شەشىم قابىلداۋعا قۇشتارلىق؛
• ۇيرەتۋ مەن ۇيرەنۋ بىرلىگىنىڭ، ۇيرەنۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىنان تۇراتىن، ۇيرەنۋشىنىڭ سەنىمىنە نەگىزدەلگەن قۇرىلىم.
بۇل باعدارلامانىڭ ماقساتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارىنىڭ كەز كەلگەن مازمۇن، تۇسىنىككە سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم ءبىر پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا ساپالى شەشىم قابىلداۋدى وسى ساباقتاردا ۇيرەنەدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ - سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان، ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرعان ويلاۋ دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ دەگەنىمىز - وي قوزعاي وتىرىپ، وقۋشىنىڭ ءوز ويىمەن وزگەلەردىڭ ويىنا سىني قاراپ، ەستىگەنىن، بىلگەنىن تالداپ، سالىستىرىپ، رەتتەپ، سۇرىپتاپ، جۇيەلەپ، بىلمەگەنىن ءوزى زەرتتەپ، دالەلدەپ، تۇجىرىم جاساۋعا باعىتتاۋ، ءوز بەتىمەن جانە بىرلەسىپ شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ. وقۋشىلاردىڭ وسىنداي قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانۋعا بولادى.
ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» تەحنولوگياسىن ءوز ساباقتارىمدا قولدانىپ ءجۇرمىن. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ مەنى قىزىقتىرعانى بالانىڭ ءوزى ىزدەنىپ دالەلدەۋى. ول بۇرىن تەك تىڭداۋشى بولسا، ەندى ىزدەنۋشى، ويلانۋشى، ءوز ويىن دالەلدەۋشى، ال ءمۇعالىم وسى ارەكەتتە باعىتتاۋشى، ۇيىمداستىرۋشى.
بەلگىلى عالىم احمەت بايتۇرسىن ۇلى وسى ورايدا بىلاي دەپتى: «شەبەرلىكتىڭ بەلگىسى - ءتۇرلى ءادىستى بولۋ.»ءبىر ساباقتىڭ ءار كەزەڭدەرىندە ءتۇرلى ادىستەردى ورنىمەن پايدالانۋ ارقىلى كوپ ناتيجەگە جەتۋگە بولادى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىمەن جۇمىس جاساۋ كەزىندە بۇل ساباقتار بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا، شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىندىگىن اتاپ وتسەم، وقۋشىلار - وقۋدىڭ قىزىقتى، ۇجىمدى بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتەتىندىگىن، ءبىلىمنىڭ تەرەڭدىگى ءارى تياناقتىلىعى ارتاتىندىعىن بايقالادى.
بۇل ستراتەگيالاردى قولدانۋداعى مەنىڭ مىندەتىم – بالانىڭ وزىنە دەگەن شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءوزىن تۇلعا رەتىندە سەزىنەتىندەي مۇمكىندىك اشۋ. ءوزىن تۇلعا رەتىندە سەزىنگەن بالا ءارقاشان ومىردە ءوز جولىن تابا الادى. «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ماعىنانى تانۋ، وي تولعانىس كەزەڭدەرىنەن تۇزىلەدى.
1 - كەزەڭ - قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. بۇل ۇيرەنۋ ءۇردىسى بولىپ تابىلادى. ۇيرەنۋ پروسەسى - بۇرىنعى بىلەتىن جانە جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. ۇيرەنۋشى جاڭا ۇعىمداردى، تۇسىنىكتەردى، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءبىلىمىن جاڭا اقپاراتپەن تولىقتىرادى، كەڭەيتە تۇسەدى. سوندىقتان دا، ساباقتا قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەدى، نە ايتا الاتىندىعىن انىقتاۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاتۋ، وياتۋ، مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتۋ جۇزەگە اسادى. وقۋشى ءوز بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى، كورشىسىمەن بولىسەدى، توبىندا تالقىلايدى. وسى كەزەڭگە قىزمەت ەتەتىن «توپتاۋ»، «ءتۇرتىپ الۋ»، «ويلانۋ»، «جۇپتا تالقىلاۋ»، «بولجاۋ»، «الەمدى شارلاۋ» ت. ب. دەگەن اتتارى بار ستراتەگيالار جيناقتالعان. جەكە باسىن قۇرمەتتەي وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ - قازىرگى وقىتۋدىڭ نەگىزگى تالابى. ويتكەنى وقۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى بىردەي ەمەس. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراپ، پەداگوگيكالىق ارەكەت، ادىستەمەلىك شەبەرلىكپەن كەلۋ كەرەك.
ەكىنشى كەزەڭ «ماعىنانى اشۋ»
كەزەڭنىڭ ماقساتى:
- جاڭا اقپاراتپەن تانىسۋ؛
- جاڭا اقپاراتتارمەن ءوز بىلىمىمەن ارا - قاتىناس بەلگىلەۋ.
بۇل كەزەڭدە جاڭا اقپاراتتارمەن، ويلارمەن تانىسادى، ءتيىستى تاقىرىپقا بايلانىستى كينو كورۋ، ءدارىس، اڭگىمە، تىڭداۋ نەمەسە تاجىريبە - ەكسپەريمەنت جاساۋ، مۋلتيمەديالىق قۇرالداردى پايدالانادى. ساباقتا جۇمىس دارا جانە جۇپ، توپ تۇرىندە جۇرگىزىلەدى. ونىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس جاساۋىنا كومەكتەسەتىن وقىتۋ ستراتەگيالارى بار.«سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگيالارىن» ءوز تاجىريبەمدە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ساباقتارىندا ءجيى قولدانامىن.
جاڭا ساباقتى ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋ نەمەسە ماعىنانى تانۋ كەزىندە ءتۇرتىپ الۋ نەمەسە INSERT ستراتەگياسىن پايدالانامىن. INSERT – وقىعانىن تۇسىنۋگە، ءوز ويىنا باسشىلىق ەتۋگە، ويىن بىلدىرۋگە ۇيرەتەتىن ۇتىمدى قۇرال. ول بويىنشا وقۋشىعا وقۋ، تاقىرىپپەن تانىسۋ بارىسىندا V - «بىلەمىن»،- - «مەن ءۇشىن تۇسىنىكسىز»،+ - «مەن ءۇشىن جاڭا اقپارات»؟- «مەنى تاڭ قالدىرادى» بەلگىلەرىن قويىپ وتىرىپ وقۋ تاپسىرىلادى.. ءبىر اڭگىمەنىڭ سوڭىنا تەز جەتۋ، وقىعاندى ەستە ساقتاۋ، ءمانىن جەتە ءتۇسىنۋ - كۇردەلى جۇمىس. وقۋشىلار اراسىندا وقۋعا جەڭىل - جەلپى قاراۋ سالدارىنان تۇسىنە الماۋ، ومىرمەن ۇشتاستىرا الماۋ ءجيى كەزدەسەدى. بۇل كەزەڭىندە ۇيرەنۋشىلەر بىلەتىندەرىن انىقتاپ، بىلمەيتىندەرىن بەلگىلەپ سۇراۋعا ازىرلەنەدى.
ءىس ارەكەت:
1 - قادام. ءتۇرتىپ الۋدىڭ تۇسىنىكتەمەسىن تاقتاعا جازعان دۇرىس. سونان سوڭ وقۋعا ۋاقىت بەرۋ كەرەك.
2 - قادام. وقىپ بولعان سوڭ، ءتۇرتىپ الۋ كەستەسىن تولتىرادى - تاقتاعا سىزۋ كەرەك، داپتەرلەرىنە سىزىپ الۋ ءۇشىن ۋاقىت بەرۋ كەرەك. الدىڭعى قويعان بەلگىلەرىنە سايكەس، كەستەنى ءوز بەتتەرىمەن تولتىرادى.
3 - قادام. كەستەلەرىن جۇپتا تالقىلايدى.
4 - قادام. كەستەنى توپتارىندا تالقىلايدى. سىنىپتىڭ جالپى كەستەسىنە نە ەنگىزۋ كەرەكتىگىن تاڭدايدى.
5 - قادام. سىنىپتىڭ جالپى كەستەسىن تاقتاعا تولتىرادى. ءماتىننىڭ بارلىق داۋلى جاقتارىن انىقتايدى، سونداي – اق سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى. نە سايكەس كەلەدى، ەگەر سايكەس كەلمەسە نەگە؟ العاشقى جازعان تىزىمدەرىمەن سالىستىرادى. كەستەدەگى سياقتى تىزىمدەگى ايقىندالماعان پىكىرتالاستار مەن قالعان سۇراقتار - ءارى قاراي ىزدەنۋ ءۇشىن قالادى - جۇمىستىڭ ءارتۇرلى نىساندارىن انىقتاۋعا بولادى.
بۇل ءتاسىل وقۋشىلاردىڭ نازارىن وقىلاتىن تاقىرىپقا اۋدارۋعا، ساباق جوسپارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«يرەك» ستراتەگياسى. وقۋشىلاردىڭ تانىپ ءبىلۋ قىزمەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءمۇعالىم الدىن الا ءماتىندى ماعىناسىنا قاراي بولىكتەرگە ءبولىپ تاستايدى. بۇكىل سىنىپتاعى وقۋشىلاردى توپقا ءبولىپ، ءار توپقا ءماتىن ۇزىندىلەرىن بەرەدى. ءار توپ سىنىپ وقۋشىلارعا، وزدەرىنە بەرىلگەن ماتىندەرىن ءتۇسىندىرىپ شىعادى. مۇنداعى باستى ماقسات - ءار وقۋشى وسى تاقىرىپتى تۇگەلدەي قامتۋىندا. وسى ورايدا «بۇلار قايدان شىعادى؟» تاقىرىبىن توپ بويىنشا بولىكتەرگە ءبولىپ تاستاپ جانە ينتەراكتيۆتى تاقتادان جايلاۋدىڭ سۋرەتىن كورسەتۋ ارقىلى ءماتىن قۇراستىرۋىنا جول سىلتەدىم.
«بولجام» ستراتەگياسى. وقيعا مازمۇنى ارقىلى بالانى قيالداتۋ، ويىن، سىني كوزقاراسىن دامىتۋ، پروبلەمالىق ماسەلە تۋعىزۋ.
ءۇشىنشى كەزەڭ «وي تولعاۋ»
كەزەڭنىڭ ماقساتى:
- قابىلدانعان جاڭا جانە ەسكى تۇسىنىكتەردىڭ ارا قاتىناسىن اشۋ.
- وقىلعان ماتەريالدى تالداۋ جانە قورىتىندىلاۋ.
- تاقىرىپتى مۇنان ءارى مەڭگەرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
- ماعىنانى تانۋ كەزەڭىندە بىلىمگە سۇيەنە وتىرىپ، بۇرىن جانە ساباق بارىسىندا نە ۇيرەنگەنىن سالىستىرادى.
- قاراستىرعان تاقىرىپتىڭ ءمانىن تولىق ءتۇسىنۋ جانە وزىنە قويىلعان ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تاقىرىپتى تالدايدى، قاجەتتىسىن ىرىكتەپ الادى.
- وزىنە قويعان سۇراقتارعا ماعىنالى جاۋاپ العاندارىن باعالايدى.
- العان بىلىمدەرىن ومىرمەن بايلانىستىرادى، قورىتىندى ناتيجە شىعارادى، ءوز بەتىمەن جاڭا يدەيالاردى ويلاستىرادى.
- كلاستەر قۇرۋ
- ءارتۇرلى كەزەڭدەگى اقپاراتتاردىڭ ءوزارا قاتىناسىن سيپاتتايتىن كەستەلەر تولتىرادى.
- ءتۇيىن سوزدەرگە قايتا ورالۋ.
- دۇرىس جانە دۇرىس ەمەسىن ماقۇلداۋعا قايتا ورالۋ.
- رەفلەكسيۆتى سۇراقتار
- پىكىر الماسۋ.
- شىعارماشىلىق جۇمىستار جازۋ (ەسسە) جانە ت. ب.
وي تولعانىس باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى. كۇندەلىكتى وقىتۋ پروسەسىندە وقۋشىنىڭ تولعانىسىن ۇيىمداستىرۋ، وزىنە، باسقاعا سىن كوزبەن قاراپ، باعا بەرۋگە ۇيرەتەدى. وقۋشىلار ءوز ويلارىن، وزدەرى بايقاعان اقپاراتتاردى ءوز سوزدەرىمەن ايتا الادى. بۇل ساتىدا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن اسەرلى تۇردە وي الماستىرۋ، وي تۇيىستىرەدى. وي قوزعاۋ ستراتەگياسىندا «بۇل تۋرالى نە بىلەتىن ەدىك، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى؟» — دەپ 2 - 3 مينۋت وقۋشىلاردى ويلانا بىلۋگە باعىتتايمىن.
وي - تولعانىسىندا وقۋشىلار وتىلگەن ماتىننەن نە اسەر ەتكەنىن، قانداي وي تۇيگەنىن جازۋعا ۇيرەنەدى. العاشقىدا وقۋشىلار ءماتىننىڭ مازمۇنىن قىسقاشا جازىپ كەلىپ ءجۇردى. بىرتە - بىرتە ماتىندەگى ءوزىن تولعاندىرعان نارسەنى دە ايتا الاتىنداي بولدى.
«دجيكسو» ادىسىندە ءماتىندى توپقا ءبولىپ وقۋ وقۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى. ءوز توبىنا كەلگەندە وقىعانىن ايتىپ بەرۋ ءۇشىن ءالسىز وقۋشىلار دا ءاربىر سويلەمگە ءمان بەرىپ وقيتىن بولدى. مۇنىڭ ءوزى جاۋاپكەرشىلىك.
بۇل ۇيرەنۋ ساتىسى – ويدى قايتا ءتۇيىپ، جاڭا وزگەرىستەر جاسايتىن كەزەڭ بولىپ تابىلادى. وسى كەزەڭدى ءتيىمدى ەتۋگە لايىقتالعان «بەس جولدى ولەڭ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «ەركىن جازۋ»، «سەمانتيكالىق كارتا»، «ت كەستەسى سياقتى ستراتەگيالار ءار ساباقتىڭ ەرەكشەلىگىنە، اۋىر – جەڭىلدىگىنە لايىقتىلا قولدانىلادى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ - جەكە تۇلعانىڭ تانىمدىق پروسەستەرىنە، ەرىكتىك پروسەستەرىنە، سەزىمدەرىنە، ەموسيالارىنا اسەر ەتەدى.
وسى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ ماڭىزدىلىعى: ادىستەردىڭ تۇرلىلىگى، بەلسەندى پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە بولۋ، باسقالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋ، باسقالاردى تىڭداي ءبىلۋ، قاجەت بولسا ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋ، توپتىق تۇجىرىمعا كەلە ءبىلۋ، توپ الدىنا شىعىپ، ءوز ويىن ايتا ءبىلۋ، قورعاي ءبىلۋ.
وسىنىڭ ءبارى دە وزدىگىنەن ءبىلىم الا ءبىلۋىن، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ىسكەرلىگىن، كەيبىر ادىستەمەلىك تاسىلدەردى داعدىعا اينالدىرۋىن قالىپتاستىرادى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ساباقتارىنىڭ نەگىزىندە مەنىڭ ساباعىمدا وقۋشىلار اراسىندا:
*ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداۋ، سىيلاۋعا ىنتىماقتى قارىم - قاتىناستىڭ نەگىزى قالاندى؛
*مۇعالىممەن ەركىن سويلەسىپ، پىكىر الماستىرۋعا؛
*ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋعا؛
*ءوز ويىن اشىق، ەركىن ايتۋعا، پىكىر الماسۋعا؛
* دوستارىنىڭ ويىن تىڭداي وتىرىپ، پروبلەمانى شەشۋ جولدارىن ىزدەي وتىرىپ، قيىندىقتى شەشۋگە كومەكتەسۋ؛
* ءوزىن جەكە دارا تۇلعا رەتىندە تانۋعا جول اشۋعا؛
*ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا؛
*بەلسەندى شىعارماشىلىقتى ويلاۋعا نەگىز قالاندى.
ءمۇعالىم ساباق پروسەسىن ۇيىمداستىرۋشى، باعىتتاۋشى ادام رولىندە. ءار وقۋشىعا ءوز ويىن، پىكىرىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، جاۋاپتار تىڭدالادى.
جەكە باسىن قۇرمەتتەي وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ - قازىرگى وقىتۋدىڭ نەگىزگى تالابى. ويتكەنى وقۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى بىردەي ەمەس. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراپ، پەداگوگيكالىق ارەكەت، ادىستەمەلىك شەبەرلىكپەن كەلۋ كەرەك. شاكىرتتەردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابلەتتەرىن دامىتۋعا ارنالعان وقىتۋدىڭ ءادىس – تاسىلدەرى ءبىلىم الۋشىلارعا قۇبىلىستاردىڭ سەبەپتەرىن تولىق ۇعىنۋعا، ەرەجەلەر مەن زاڭدىلىقتاردىڭ سىرلارىن تەرەڭ تۇسىنۋگە، ولاردىڭ عىلىمي بىلىمدەگى ورنىن اڭعارۋعا قولايلى جاعدايااتتار جاسايدى. مۇنداي ادىستەر، اسىرەسە، تابيعاتىنان تۇيىق، ءوز ويىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرۋگە شالاعاي، تالدانعان ماسەلەلەردەن، باياندالعان تاقىرىپ مازمۇنىنان ءتيىمدى بايلام، ءتۇيىن جاساۋدا جاسقانشاقتىق بايقاتاتىن وقۋشىلارعا پايداسى ۇشان تەڭىز دەپ ويلايمىن.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ بارىسىندا كەلەسى مىندەتتەردى انىقتادىم.
1. ادىستەردىڭ تۇرلىلىگى.
2. بەلسەندى پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە بولۋ.
3. باسقالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي ءبىلۋ، باسقالاردى تىڭداي ءبىلۋ.
4. قاجەت بولسا ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋ.
5. توپتىق تۇجىرىمعا كەلە ءبىلۋ.
6. توپ الدىنا شىعىپ، ءوز ويىن ايتا ءبىلۋ، قورعاي ءبىلۋ.
وسىنىڭ ءبارى دە:
- وزدىگىنەن ءبىلىم الا ءبىلۋىن
- سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ىسكەرلىگىن،
- كەيبىر ادىستەمەلىك تاسىلدەردى داعدىعا اينالدىرۋىن قالىپتاستىرادى.
1. وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن پىكىرلەسە وتىرىپ، ورتاق قورىتىندى شىعارادى.
2. تاقىرىپتىق تۇسىنىكسىز جەرلەرىن ايقىندايدى.
3. توپتاسارىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
4. قورىتىندى شىعارادى، ءوز پىكىرىن دالەلدەيدى.
سىني تۇرعىدان وقۋ مەن جازۋدىڭ كومەگى زور. بۇل جۇمىستى بىرنەشە تاقىرىپتار كولەمىندە وتكىزدىم. وقۋشى جەكە جۇمىس ىستەۋگە جاتتىعادى. ءوز ويىن كوپشىلىككە جەتكىزۋگە ىقپال ەتەدى.
ساباقتا وقۋشىعا ءبىلىم دايىن كۇيىندە بەرىلە سالماۋ كەرەك. ءمۇعالىم شەبەرلىگى ارقىلى بالانىڭ ءبىلىمدى يگەرۋگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ قاجەت. ال ول سۇراق ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى بالانىڭ الدىنا جان - جاقتى ماقسات قويىپ، ىسكە اسىرۋىنا جول كورسەتەدى.
الداعى بولاتىن قۇبىلىستى بولجاۋ ءۇشىن قيالعا ەرىك بەرەدى، ال ويلاۋ مەن سويلەۋ تىعىز بايلانىستى.
بەرىلگەن سوزدەر ارقىلى ويدى كەڭەيتۋ ءۇشىن باسقا سوزدىك قولدانىستاردى ىزدەي باستايدى.
سۇراق قويۋ جانە جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا تىلدىك قاتىسىمدىق بىرلىكتەر جۇزەگە اسىرادى.
از ۋاقىت ىشىندە ماتەريالدىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنىپ، جەتكىزە ءبىلۋ ءۇشىن اسقان شەشەندىك.
ءبىر ءسوز توڭىرەگىندە بىرنەشە وي ءوربىتۋ ارقىلى سوزدىك دالدىككە جەتەلەيدى.
پىكىرلەسۋ كەزەڭىندە تانىمدىق قوردى سىرتقا شىعارىپ، تىلدىك قاتىناسقا تۇسەدى.
بەرىلگەن سوزگە وراي ۇعىمداردىڭ سينونيمدىك قاتارىن قۇراستىرۋ تىلدىك تاپقىرلىقتى قاجەت ەتەدى.
مۇنداي تابىستار كوپ ىزدەنۋدىڭ، جاڭاعا دەگەن ايرىقشا ۇمتىلىستىڭ ناتيجەسىندە دەپ ويلايمىن. جۇڭگو ويشىلى كونفۋسيي سوزىمەن قورىتىندىلاساق: «وقىتۋشى مەن وقۋشى بىرگە وسەدى... وقىتۋ - جارتىلاي ءبىلىم الۋشى» ءوز بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى. جۇبىمەن، توبىمەن تالقىلايدى.
بۇل باعدارلاما جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىنىڭ تالاپتارىن جۇزەگە اسىرۋدا، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋدە، بالالاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋدا، ويلارىن ەركىن ايتۋدا تەز ارادا دۇرىس شەشىمدەر تابۋعا اتسالىساتىن بىردەن - ءبىر ءتيىمدى باعدارلاما دەپ ەسەپتەيمىن.
مىنە وسىنداي جاڭا تەحنولوگيالاردى وقۋ – تاربيە ۇردىسىندە پايدالانۋدىڭ ارقاسىندا وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى ارتىپ، جان – جاقتى داميدى، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتا تۇسەدى دەپ ءوز ويىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.
وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي ساۋاتتى، ءبىلىمدى دە، بىلىكتى وقۋشىلاردى تاربيەلەۋگە بولادى. ول ءۇشىن ەڭ باستىسى ءمۇعالىم ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋى كەرەك دەپ ءسوزىمدى اياقتاعىم كەلەدى.
ۇسىنىستار:
1.«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» ستراتەگياسىن ساباقتا ءتيىمدى قولدانۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ.
3. ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قورىتىندى ساباق. ينفورماتيكا ەلىنە ساياحات.
