وقۋشىلاردى فيزيكا ەسەپتەرىن شىعارۋعا ۇيرەتۋ ادىستەمەسى
اقتوبە وبلىسى،
قاندىاعاش قالاسى،
№2 ورتا مەكتەبىنىڭ
فيزيكا جانە ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ساگىنوۆا يباش تۋرگانبايەۆنا
قازىرگى كەزدە وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن كوتەرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن پراكتيكادا قولدانا بىلۋگە باۋلۋ، ءارتۇرلى عىلىمي ادەبيەتتەردى پايدالانىپ، ءوزىنىڭ ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋگە ۇيرەتۋ ماسەلەلەرىنە ايرىقشا ءمان بەرىلىپ وتىر. سەبەبى مەملەكەتتىك ستاندارتتا ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ءاربىر شاكىرتتى جەكە تۇلعا دەپ ساناپ، ولاردى ءوز سۇرانىستارىنا، مۇددەلەرىنە ساي وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ سان قيلى ۇلگىلەرىن قولدانۋ كەرەكتىگى كوزدەلگەن. بۇل جاعدايدا وقىتۋ تەحنولوگياسىن وزگەرتۋدى، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا، ءوزىن-وزى دامىتۋعا، ۇيىمداستىرۋعا ۇيرەتۋ ماسەلەلەرىنە كوپ كوڭىل ءبولۋدى تالاپ ەتەدى.
وسى مىندەتتەردى اتقارۋ جولىندا باسقا پاندەر مەن قاتار فيزيكا ءپانىنىڭ اتقاراتىن ءرولى دە زور. سەبەبى فيزيكا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ تىرەگى، ال ونىڭ زەرتتەۋ ادىستەرى قازىرگى زامانعى عىلىمي تانىمنىڭ تۇعىرى. دەگەنمەن، قازىرگى ۋاقىتتا ورتا مەكتەپتەگى فيزيكا پانىنە بولىنگەن ساعات قورى ازدىق ەتىپ وتىر. وسىنىڭ سالدارىنان فيزيكا ساباعىندا، بۇرىنعى كەزدەگىدەي لابوراتوريالىق جۇمىستار كوپتەپ جاسالمايدى، ەسەپتەر شىعارۋعا ۋاقىت جەتىسپەيدى. وسىدان وقۋشىلاردىڭ فيزيكا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جانە ونى وقىتۋ ساپاسىن قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟ دەگەن سۇراق تۋادى.
مەنىڭ ويلاۋىمشا، بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ بىردەن-بىر جولى فيزيكانىڭ وقىتۋ ادىستەمەسىنىڭ ەڭ ءتيىمدى، ۇتىمدى تاسىلدەرىن قولدانۋ، بەرىلگەن ماعلۇماتتاردى وقۋشىنىڭ مەيلىنشە از ۋاقىتتا تەرەڭ جان-جاقتى يگەرۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە فيزيكانى وقىتۋدى جانداندىرۋ ادىستەرىن پايدالانۋعا بولادى.
فيزيكا ەسەپتەرىن مازمۇنى، بەرىلۋ شارتى جانە شىعارۋ تاسىلدەرىنە سايكەس بىرنەشە توپتارعا بولۋگە بولادى.
مازمۇنى جاعىنان اجىراتىلاتىن ەسەپتەرگە فيزيكانىڭ مەحانيكاعا، ەلەكتروديناميكاعا، وپتيكاعا جانە ت.ب. بولىمدەرىنە ارنالعان ەسەپتەر جاتادى.
بەرىلۋ شارتى بويىنشا فيزيكالىق ەسەپتەر ساپالىق، ساندىق، گرافيكتىك، ەكسپەريمەنتتىك توپتارعا بولۋگە بولادى.
ساپالىق فيزيكالىق ەسەپتەر جاڭا ساباقتىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرۋگە وتە پايدالى. ساندىق ەسەپتەر فيزيكالىق شامالاردىڭ ارا قاتىناستارىن اناليتيكالىق فورمۋلالار ارقىلى تاعايىنداۋدا اسا قاجەت. گرافيكتىك ەسەپتەردەن كەرەكتى ماعلۇماتتار الۋدا، شىعارۋ بارىسىندا گرافيكتەر قولدانىلادى. ەكسپەريمەنتتىك ەسەپتەر ناقتى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ، ولاردى تۇسىندىرەتىن تاجىريبەلەردىڭ ءمانىن تۇسىندىرۋگە ارنالادى.
شىعارۋ تاسىلدەرىنە ەسەپتەر اناليتيكالىق جانە سينتەتيكالىق بولىپ ەكىگە بولىنەدى
اناليتيكالىق تاسىلدە قاجەتتى ناتيجە نەگىزگى فورمۋلالار، ساقتاۋ زاڭدارى ارقىلى دەدۋكسيالىق تۇردە الىنادى. سينتەتيكالىق تاسىلدە كەرەكتى ناتيجەلەر ەسەپتىڭ شارتى بويىنشا انىقتاۋعا بولاتىن فيزيكالىق شامالار ارقىلى جەكە فاكتىلەردەن يندۋكسيالىق تۇردە ىزدەلىنەدى.
فيزيكانى وقىتۋ ادىستەمەسى ەسەپ شىعارۋ پروسەسىندە ۇيرەتۋدەن گورى ۇيىمداستىرۋ جاعىنا كوبىرەك كوڭىل بولەدى. قازىرگى كەزەڭدە ورىن العان ەسەپ شىعارۋ ادىستەمەسى نەگىزىنەن «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى، ال قالاي ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋاپ جەتكىلىكتى دارەجەدە اشىلمايدى.
مەنىڭ ويىمشا، فيزيكالىق ەسەپتەردى شىعارۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ، ۇيىمداستىرۋشى الگوريتمنىڭ ۇيرەتۋ فۋنكسياسىن كۇشەيتۋ باعىتىندا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. وقۋشىعا ەسەپتەن فيزيكانى كورۋدى قالاي ۇيرەتۋگە بولادى؟ بۇل ءۇشىن وقۋشىلار مىنا ماسەلەلەردى جاقسى يگەرۋى ءتيىس.
فيزيكا دەگەن نە؟ ول نەنى زەرتتەيدى؟
فيزيكالىق ەسەپ دەگەن نە؟
ەسەپتىڭ مازمۇنىنان فيزيكانى قالاي كورۋگە بولادى؟
وسى ءۇش ماسەلەنى شەشۋ جولىنا قىسقاشا شولۋ جاساسام.
فيزيكا جاراتىلىستانۋ عىلىمى، سوندىقتان ول فيزيكالىق قۇبىلىستاردى،
دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن زەرتتەيدى. وسى فيزيكالىق بىلىمدەردى پراكتيكادا، تەحنيكادا قولدانۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرادى.
فيزيكا دەگەن ءسوز تەرمين ەمەس، ول وزىنە ءتان بەلگىلەرى بار ۇعىم، تۇسىنىك. بۇل ءپاندى مەكتەپتە وقىتۋدىڭ ماقساتى وقۋشىلار ساناسىندا فيزيكا ۇعىمىن قالىپتاستىرۋ، مەڭگەرتۋ جانە سول ارقىلى وقۋشى بويىندا جەكە تۇلعاعا ءتان قاسيەتتەردى دامىتۋ.
2. فيزيكا ۇعىمى فيزيكالىق ەسەپتىڭ قۇرىلىمىن انىقتايدى. مۇنداي ەسەپتە: ا) وزىنە ءتان زاڭدىلىقتارمەن جۇرەتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە فيزيكالىق قۇبىلىس بەرىلەدى؛ ب) وزىنە ءتان فيزيكالىق قاسيەتتەرى بار ءبىر نەمەسە بىرنەشە دەنەلەر قاراستىرىلادى.
كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپ ناقتى فيزيكالىق قۇبىلىسپەن نەمەسە دەنەنىڭ فيزيكالىق قاسيەتىمەن بايلانىسقان پراكتيكالىق ماسەلەنى شەشۋگە ارنالادى. دەمەك، فيزيكالىق ەسەپتى شەشۋ تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكادا قولدانۋدىڭ ناقتى مىسالى. وسىدان، فيزيكالىق ەسەپتەر شىعارۋ: فيزيكالىق قۇبىلىستار، زاتتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى جانە فيزيكالىق بىلىمدەردىڭ پراكتيكادا قولدانىلۋى جونىندە قوسىمشا ماعلۇماتتار بەرەدى، فيزيكالىق زاڭدار مەن تەوريالاردىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
3. ەسەپتىڭ مازمۇنىنان فيزيكانى قالاي كورۋگە بولادى؟ مەنىڭ ويىمشا، بۇل ەسەپتىڭ مازمۇنىنداعى فيزيكالىق سوزدەردى تابۋ جانە ونى فيزيكالىق ۇعىم، فيزيكالىق زاڭدىلىقتار تىلىنە اۋدارۋ، اۋىستىرۋ. بۇل قانداي سوزدەر؟ فيزيكالىق قۇبىلىستار تۋرالى ايتىلاتىن، دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن بىلدىرەتىن، ولاردىڭ قولدانىلۋىن راستايتىن سوزدەر. مىسالى جاراتىلىستا جۇرەتىن كەز-كەلگەن وزگەرىس قۇبىلىس بولىپ تابىلادى.
ال فيزيكا تابيعاتتاعى وزگەرىستەردى، قۇبىلىستاردى زەرتتەيدى. ولاي بولسا فيزيكالىق ەسەپتەردىڭ شارتىندا فيزيكالىق سوزدەر ارنايى سوزدەرمەن بەلگىلەنەدى. شىندىعىندا، قوزعالادى، بۋلانادى، قىزادى، ۇلعايادى، سىعىلادى جانە ت.ب. وزىنە ءتان زاڭدىلىقتارى بار ءارتۇرلى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ جۇرەتىنىن بىلدىرەدى.
دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى، ولاردىڭ قانداي زات ەكەندىگىن نەمەسە قانداي زاتتان جاسالعاندىعىن، ياعني قۇرامىن بىلدىرەتىن سوزدەرمەن بەرىلەدى. مىسالى، ازوت، شىنى، تەمىر، سۋ جانە ت.س.س.ءبىراق ەسەپتى تالداۋ جانە ونى شىعارۋ ءۇشىن جۇيەدە جۇرەتىن فيزيكالىق قۇبىلىستار مەن ونى قۇرايتىن دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىن ايقىندايتىن سوزدەردى ءبىلۋ جەتكىلىكسىز. فيزيكالىق قۇبىلىستار ناقتى فيزيكالىق شارتتاردا جۇرەدى جانە ولار ەسەپتىڭ فيزيكالىق ءمانىن قۇرايدى.
وسى فيزيكالىق شارتتار ءاربىر ناقتى جاعدايلاردا، قانداي سوزدەرمەن سيپاتتالاتىنىن ەسەپتەردەن قىسقاشا ۇزىندىلەر كەلتىرۋ ارقىلى انىقتاپ كورەيىك:
1. جىپكە ىلىنگەن دەنە تەپە-تەڭدىكتە تۇر.
2. دەنە باستاپقىدا ءبىرقالىپتى، سوڭىنان ءبىرقالىپتى ۇدەمەلى قوزعالدى.
3. دەنە بەلگىلى ءبىر بيىكتىكتەن ەركىن قۇلادى.
4. گاز يزوتەرميالىق تۇردە ۇلعايدى.
5. ەكى دەنە سەرپىمدى سوقتىعىسادى.
وسى كەلتىرىلگەن مىسالدارداعى ناقتى فيزيكالىق شارتتار مىنالار:
1. دەنەنىڭ تەپە-تەڭدىك شارتى
2. دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ۇدەمەلى قوزعالۋ شارتتارى
3. دەنەنىڭ بەلگىلى ءبىر بيىكتىكتەن باستاپقى جىلدامدىقسىز ەركىن قۇلاۋ شارتى
4. گازدىڭ تۇراقتى تەمپەراتۋرادا ۇلعايۋ جانە سىعىلۋ شارتى
5. دەنەلەردىڭ سەرپىمدى سوقتىعىسۋ شارتى
فيزيكالىق تەوريادا بۇل شارتتاردىڭ فيزيكالىق شەشىمدەرى بار. ولاي بولسا كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپتە ونىڭ جاسىرىن تۇردەگى شەشىمى بەرىلىپ قويىلادى. فيزيكالىق شارتتاردى «ەسەپتى شىعارۋدىڭ ەلەمەنتتەرى» دەپ قاراۋعا بولادى.
كۇردەلى ەسەپتىڭ شەشىمى بىرنەشە قاراپايىم ەسەپتىڭ شەشىمىنەن قۇرالادى: ا) بىرنەشە فيزيكالىق قۇبىلىستار؛ ب) بىرنەشە دەنەنى قامتيتىن ءبىر فيزيكالىق قۇبىلىس؛ ۆ)بەرىلگەن جۇيە كۇيلەرى ءۇشىن بىرنەشە شارتتار قاراستىرىلادى.
بىرىنشىدەن قاراپايىم ەسەپتەردىڭ سانى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ سانىمەن، ەكىنشىدەن دەنەلەردىڭ سانىمەن، ال ۇشىنشىدەن بەرىلگەن جۇيە كۇيلەرى تابىلاتىن شارتتاردىڭ سانىمەن انىقتالادى. وسىعان بايلانىستى جوعارىدا ەنگىزىلگەن «ەسەپتى شىعارۋدىڭ ەلەمەنتتەرى» ۇعىمىن كەڭەيتۋ مۇمكىندىگى تۋادى. ەندى بۇل ۇعىمعا ەسەپتىڭ فيزيكالىق شارتىن بىلدىرەتىن سوزدەر عانا ەمەس، سوعان ەكۆيۆالەنتتى قاتىناستاردى بارلىق قاراپايىم ەسەپتەردە ءوزىنىڭ سان ءمانىن ساقتايتىن، فيزيكالىق شامالار مەن ەسەپتى تالداۋ ۇردىسىندە پايدا بولاتىن قاتىناستاردى دا جاتقىزۋعا بولادى.
سونىمەن قۇرىلىمى جاعىنان، كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپ ىشىندە فيزيكالىق ماعىناسى بار سوزدەردىڭ جيىنىنان قۇرالادى.
وقىتۋشىنىڭ مىندەتى وقۋشىنى وسى سوزدەردى تابۋعا جانە ولاردى فيزيكالىق ۇعىمدار مەن زاڭدىلىقتار تىلىنە اۋدارۋعا ۇيرەتۋ. مەنىڭ وسى باعىتتا جۇرگىزىلگەن ەسەپتەۋلەرىم، بۇل ءۇردىستىڭ ەسەپ شىعارۋ بارىسىندا ۇدايى جۇرگىزىلۋى قاجەت ەكەندىگىن كورسەتەدى. ياعني ۇيىمداستىرۋشى الگوريتمنىڭ ءاربىر پۋنكتى بەلگىلى ديداكتيكالىق قىزمەت اتقارۋى ءتيىس.
جوعارىدا باياندالعان فيزيكالىق ەسەپتەر شىعارۋ ادىستەمەسى قولدانۋ ناتيجەلەرى :
1. وقۋشىلاردىڭ فيزيكا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ، ىنتاسىنىڭ جانە فيزيكالىق بىلىمدەرىنىڭ دەڭگەيى ءبىرشاما ارتقاندىعىن كورسەتتى
2. وقۋشىلار اراسىندا جۇرگىزىلگەن فيزيكالىق باقىلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى وقۋشىلاردىڭ ەسەپ شىعارۋ قابىلەتىنىڭ دەڭگەيى 10-15%-عا جوعارىلاعاندىعىن كورسەتتى.
قاندىاعاش قالاسى،
№2 ورتا مەكتەبىنىڭ
فيزيكا جانە ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ساگىنوۆا يباش تۋرگانبايەۆنا
وقۋشىلاردى فيزيكا ەسەپتەرىن شىعارۋعا ۇيرەتۋ ادىستەمەسى
قازىرگى كەزدە وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن كوتەرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن پراكتيكادا قولدانا بىلۋگە باۋلۋ، ءارتۇرلى عىلىمي ادەبيەتتەردى پايدالانىپ، ءوزىنىڭ ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋگە ۇيرەتۋ ماسەلەلەرىنە ايرىقشا ءمان بەرىلىپ وتىر. سەبەبى مەملەكەتتىك ستاندارتتا ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ءاربىر شاكىرتتى جەكە تۇلعا دەپ ساناپ، ولاردى ءوز سۇرانىستارىنا، مۇددەلەرىنە ساي وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ سان قيلى ۇلگىلەرىن قولدانۋ كەرەكتىگى كوزدەلگەن. بۇل جاعدايدا وقىتۋ تەحنولوگياسىن وزگەرتۋدى، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا، ءوزىن-وزى دامىتۋعا، ۇيىمداستىرۋعا ۇيرەتۋ ماسەلەلەرىنە كوپ كوڭىل ءبولۋدى تالاپ ەتەدى.
وسى مىندەتتەردى اتقارۋ جولىندا باسقا پاندەر مەن قاتار فيزيكا ءپانىنىڭ اتقاراتىن ءرولى دە زور. سەبەبى فيزيكا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ تىرەگى، ال ونىڭ زەرتتەۋ ادىستەرى قازىرگى زامانعى عىلىمي تانىمنىڭ تۇعىرى. دەگەنمەن، قازىرگى ۋاقىتتا ورتا مەكتەپتەگى فيزيكا پانىنە بولىنگەن ساعات قورى ازدىق ەتىپ وتىر. وسىنىڭ سالدارىنان فيزيكا ساباعىندا، بۇرىنعى كەزدەگىدەي لابوراتوريالىق جۇمىستار كوپتەپ جاسالمايدى، ەسەپتەر شىعارۋعا ۋاقىت جەتىسپەيدى. وسىدان وقۋشىلاردىڭ فيزيكا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جانە ونى وقىتۋ ساپاسىن قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟ دەگەن سۇراق تۋادى.
مەنىڭ ويلاۋىمشا، بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ بىردەن-بىر جولى فيزيكانىڭ وقىتۋ ادىستەمەسىنىڭ ەڭ ءتيىمدى، ۇتىمدى تاسىلدەرىن قولدانۋ، بەرىلگەن ماعلۇماتتاردى وقۋشىنىڭ مەيلىنشە از ۋاقىتتا تەرەڭ جان-جاقتى يگەرۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە فيزيكانى وقىتۋدى جانداندىرۋ ادىستەرىن پايدالانۋعا بولادى.
فيزيكا ەسەپتەرىن مازمۇنى، بەرىلۋ شارتى جانە شىعارۋ تاسىلدەرىنە سايكەس بىرنەشە توپتارعا بولۋگە بولادى.
مازمۇنى جاعىنان اجىراتىلاتىن ەسەپتەرگە فيزيكانىڭ مەحانيكاعا، ەلەكتروديناميكاعا، وپتيكاعا جانە ت.ب. بولىمدەرىنە ارنالعان ەسەپتەر جاتادى.
بەرىلۋ شارتى بويىنشا فيزيكالىق ەسەپتەر ساپالىق، ساندىق، گرافيكتىك، ەكسپەريمەنتتىك توپتارعا بولۋگە بولادى.
ساپالىق فيزيكالىق ەسەپتەر جاڭا ساباقتىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرۋگە وتە پايدالى. ساندىق ەسەپتەر فيزيكالىق شامالاردىڭ ارا قاتىناستارىن اناليتيكالىق فورمۋلالار ارقىلى تاعايىنداۋدا اسا قاجەت. گرافيكتىك ەسەپتەردەن كەرەكتى ماعلۇماتتار الۋدا، شىعارۋ بارىسىندا گرافيكتەر قولدانىلادى. ەكسپەريمەنتتىك ەسەپتەر ناقتى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ، ولاردى تۇسىندىرەتىن تاجىريبەلەردىڭ ءمانىن تۇسىندىرۋگە ارنالادى.
شىعارۋ تاسىلدەرىنە ەسەپتەر اناليتيكالىق جانە سينتەتيكالىق بولىپ ەكىگە بولىنەدى
اناليتيكالىق تاسىلدە قاجەتتى ناتيجە نەگىزگى فورمۋلالار، ساقتاۋ زاڭدارى ارقىلى دەدۋكسيالىق تۇردە الىنادى. سينتەتيكالىق تاسىلدە كەرەكتى ناتيجەلەر ەسەپتىڭ شارتى بويىنشا انىقتاۋعا بولاتىن فيزيكالىق شامالار ارقىلى جەكە فاكتىلەردەن يندۋكسيالىق تۇردە ىزدەلىنەدى.
فيزيكانى وقىتۋ ادىستەمەسى ەسەپ شىعارۋ پروسەسىندە ۇيرەتۋدەن گورى ۇيىمداستىرۋ جاعىنا كوبىرەك كوڭىل بولەدى. قازىرگى كەزەڭدە ورىن العان ەسەپ شىعارۋ ادىستەمەسى نەگىزىنەن «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى، ال قالاي ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋاپ جەتكىلىكتى دارەجەدە اشىلمايدى.
مەنىڭ ويىمشا، فيزيكالىق ەسەپتەردى شىعارۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ، ۇيىمداستىرۋشى الگوريتمنىڭ ۇيرەتۋ فۋنكسياسىن كۇشەيتۋ باعىتىندا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. وقۋشىعا ەسەپتەن فيزيكانى كورۋدى قالاي ۇيرەتۋگە بولادى؟ بۇل ءۇشىن وقۋشىلار مىنا ماسەلەلەردى جاقسى يگەرۋى ءتيىس.
فيزيكا دەگەن نە؟ ول نەنى زەرتتەيدى؟
فيزيكالىق ەسەپ دەگەن نە؟
ەسەپتىڭ مازمۇنىنان فيزيكانى قالاي كورۋگە بولادى؟
وسى ءۇش ماسەلەنى شەشۋ جولىنا قىسقاشا شولۋ جاساسام.
فيزيكا جاراتىلىستانۋ عىلىمى، سوندىقتان ول فيزيكالىق قۇبىلىستاردى،
دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن زەرتتەيدى. وسى فيزيكالىق بىلىمدەردى پراكتيكادا، تەحنيكادا قولدانۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرادى.
فيزيكا دەگەن ءسوز تەرمين ەمەس، ول وزىنە ءتان بەلگىلەرى بار ۇعىم، تۇسىنىك. بۇل ءپاندى مەكتەپتە وقىتۋدىڭ ماقساتى وقۋشىلار ساناسىندا فيزيكا ۇعىمىن قالىپتاستىرۋ، مەڭگەرتۋ جانە سول ارقىلى وقۋشى بويىندا جەكە تۇلعاعا ءتان قاسيەتتەردى دامىتۋ.
2. فيزيكا ۇعىمى فيزيكالىق ەسەپتىڭ قۇرىلىمىن انىقتايدى. مۇنداي ەسەپتە: ا) وزىنە ءتان زاڭدىلىقتارمەن جۇرەتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە فيزيكالىق قۇبىلىس بەرىلەدى؛ ب) وزىنە ءتان فيزيكالىق قاسيەتتەرى بار ءبىر نەمەسە بىرنەشە دەنەلەر قاراستىرىلادى.
كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپ ناقتى فيزيكالىق قۇبىلىسپەن نەمەسە دەنەنىڭ فيزيكالىق قاسيەتىمەن بايلانىسقان پراكتيكالىق ماسەلەنى شەشۋگە ارنالادى. دەمەك، فيزيكالىق ەسەپتى شەشۋ تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكادا قولدانۋدىڭ ناقتى مىسالى. وسىدان، فيزيكالىق ەسەپتەر شىعارۋ: فيزيكالىق قۇبىلىستار، زاتتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى جانە فيزيكالىق بىلىمدەردىڭ پراكتيكادا قولدانىلۋى جونىندە قوسىمشا ماعلۇماتتار بەرەدى، فيزيكالىق زاڭدار مەن تەوريالاردىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
3. ەسەپتىڭ مازمۇنىنان فيزيكانى قالاي كورۋگە بولادى؟ مەنىڭ ويىمشا، بۇل ەسەپتىڭ مازمۇنىنداعى فيزيكالىق سوزدەردى تابۋ جانە ونى فيزيكالىق ۇعىم، فيزيكالىق زاڭدىلىقتار تىلىنە اۋدارۋ، اۋىستىرۋ. بۇل قانداي سوزدەر؟ فيزيكالىق قۇبىلىستار تۋرالى ايتىلاتىن، دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن بىلدىرەتىن، ولاردىڭ قولدانىلۋىن راستايتىن سوزدەر. مىسالى جاراتىلىستا جۇرەتىن كەز-كەلگەن وزگەرىس قۇبىلىس بولىپ تابىلادى.
ال فيزيكا تابيعاتتاعى وزگەرىستەردى، قۇبىلىستاردى زەرتتەيدى. ولاي بولسا فيزيكالىق ەسەپتەردىڭ شارتىندا فيزيكالىق سوزدەر ارنايى سوزدەرمەن بەلگىلەنەدى. شىندىعىندا، قوزعالادى، بۋلانادى، قىزادى، ۇلعايادى، سىعىلادى جانە ت.ب. وزىنە ءتان زاڭدىلىقتارى بار ءارتۇرلى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ جۇرەتىنىن بىلدىرەدى.
دەنەلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى، ولاردىڭ قانداي زات ەكەندىگىن نەمەسە قانداي زاتتان جاسالعاندىعىن، ياعني قۇرامىن بىلدىرەتىن سوزدەرمەن بەرىلەدى. مىسالى، ازوت، شىنى، تەمىر، سۋ جانە ت.س.س.ءبىراق ەسەپتى تالداۋ جانە ونى شىعارۋ ءۇشىن جۇيەدە جۇرەتىن فيزيكالىق قۇبىلىستار مەن ونى قۇرايتىن دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىن ايقىندايتىن سوزدەردى ءبىلۋ جەتكىلىكسىز. فيزيكالىق قۇبىلىستار ناقتى فيزيكالىق شارتتاردا جۇرەدى جانە ولار ەسەپتىڭ فيزيكالىق ءمانىن قۇرايدى.
وسى فيزيكالىق شارتتار ءاربىر ناقتى جاعدايلاردا، قانداي سوزدەرمەن سيپاتتالاتىنىن ەسەپتەردەن قىسقاشا ۇزىندىلەر كەلتىرۋ ارقىلى انىقتاپ كورەيىك:
1. جىپكە ىلىنگەن دەنە تەپە-تەڭدىكتە تۇر.
2. دەنە باستاپقىدا ءبىرقالىپتى، سوڭىنان ءبىرقالىپتى ۇدەمەلى قوزعالدى.
3. دەنە بەلگىلى ءبىر بيىكتىكتەن ەركىن قۇلادى.
4. گاز يزوتەرميالىق تۇردە ۇلعايدى.
5. ەكى دەنە سەرپىمدى سوقتىعىسادى.
وسى كەلتىرىلگەن مىسالدارداعى ناقتى فيزيكالىق شارتتار مىنالار:
1. دەنەنىڭ تەپە-تەڭدىك شارتى
2. دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ۇدەمەلى قوزعالۋ شارتتارى
3. دەنەنىڭ بەلگىلى ءبىر بيىكتىكتەن باستاپقى جىلدامدىقسىز ەركىن قۇلاۋ شارتى
4. گازدىڭ تۇراقتى تەمپەراتۋرادا ۇلعايۋ جانە سىعىلۋ شارتى
5. دەنەلەردىڭ سەرپىمدى سوقتىعىسۋ شارتى
فيزيكالىق تەوريادا بۇل شارتتاردىڭ فيزيكالىق شەشىمدەرى بار. ولاي بولسا كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپتە ونىڭ جاسىرىن تۇردەگى شەشىمى بەرىلىپ قويىلادى. فيزيكالىق شارتتاردى «ەسەپتى شىعارۋدىڭ ەلەمەنتتەرى» دەپ قاراۋعا بولادى.
كۇردەلى ەسەپتىڭ شەشىمى بىرنەشە قاراپايىم ەسەپتىڭ شەشىمىنەن قۇرالادى: ا) بىرنەشە فيزيكالىق قۇبىلىستار؛ ب) بىرنەشە دەنەنى قامتيتىن ءبىر فيزيكالىق قۇبىلىس؛ ۆ)بەرىلگەن جۇيە كۇيلەرى ءۇشىن بىرنەشە شارتتار قاراستىرىلادى.
بىرىنشىدەن قاراپايىم ەسەپتەردىڭ سانى فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ سانىمەن، ەكىنشىدەن دەنەلەردىڭ سانىمەن، ال ۇشىنشىدەن بەرىلگەن جۇيە كۇيلەرى تابىلاتىن شارتتاردىڭ سانىمەن انىقتالادى. وسىعان بايلانىستى جوعارىدا ەنگىزىلگەن «ەسەپتى شىعارۋدىڭ ەلەمەنتتەرى» ۇعىمىن كەڭەيتۋ مۇمكىندىگى تۋادى. ەندى بۇل ۇعىمعا ەسەپتىڭ فيزيكالىق شارتىن بىلدىرەتىن سوزدەر عانا ەمەس، سوعان ەكۆيۆالەنتتى قاتىناستاردى بارلىق قاراپايىم ەسەپتەردە ءوزىنىڭ سان ءمانىن ساقتايتىن، فيزيكالىق شامالار مەن ەسەپتى تالداۋ ۇردىسىندە پايدا بولاتىن قاتىناستاردى دا جاتقىزۋعا بولادى.
سونىمەن قۇرىلىمى جاعىنان، كەز-كەلگەن فيزيكالىق ەسەپ ىشىندە فيزيكالىق ماعىناسى بار سوزدەردىڭ جيىنىنان قۇرالادى.
وقىتۋشىنىڭ مىندەتى وقۋشىنى وسى سوزدەردى تابۋعا جانە ولاردى فيزيكالىق ۇعىمدار مەن زاڭدىلىقتار تىلىنە اۋدارۋعا ۇيرەتۋ. مەنىڭ وسى باعىتتا جۇرگىزىلگەن ەسەپتەۋلەرىم، بۇل ءۇردىستىڭ ەسەپ شىعارۋ بارىسىندا ۇدايى جۇرگىزىلۋى قاجەت ەكەندىگىن كورسەتەدى. ياعني ۇيىمداستىرۋشى الگوريتمنىڭ ءاربىر پۋنكتى بەلگىلى ديداكتيكالىق قىزمەت اتقارۋى ءتيىس.
جوعارىدا باياندالعان فيزيكالىق ەسەپتەر شىعارۋ ادىستەمەسى قولدانۋ ناتيجەلەرى :
1. وقۋشىلاردىڭ فيزيكا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ، ىنتاسىنىڭ جانە فيزيكالىق بىلىمدەرىنىڭ دەڭگەيى ءبىرشاما ارتقاندىعىن كورسەتتى
2. وقۋشىلار اراسىندا جۇرگىزىلگەن فيزيكالىق باقىلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى وقۋشىلاردىڭ ەسەپ شىعارۋ قابىلەتىنىڭ دەڭگەيى 10-15%-عا جوعارىلاعاندىعىن كورسەتتى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇيكە جۇيەسىنىڭ بولىمدەرى. جۇلىننىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى
