كومپيۋتەر قۇرىلعىلارىنىڭ مىندەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرى
اتىراۋ وبلىسى،
يساتاي اۋدانى، زينەدەن سەلوسى،
يۋ.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
راحيموۆا نازگۇل قىدىر قىزى
كۇنى: 12.10.2012ج سىنىبى: 7«ب»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومپيۋتەر قۇرىلعىلارىنىڭ مىندەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: اپپاراتتىق قۇراستىرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى دك-مەن، ونىڭ نەگىزگى بلوكتارىمەن، جانە ولاردىڭ مىندەتىمەن تانىستىرۋ. ەەم-نىڭ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتۋ. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارى –پروسەسسورمەن، ججق-مەن تانىستىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، ينفورماتيكا كابينەتىندەگى تەحنيكالىق قۇرالدارمەن جۇمىستار جاساپ تانىسقان كەزدە جانە پراكتيكالىق جۇمىستار جاساعان كەزدە قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، لوگيكالىق –ابستراكسياسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ قولدانىلاتىن كورنەكتى قۇرالدار: كومپيۋتەر، ينت.تاقتا،
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
1. وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
2. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
3. جاڭا تاقىرىپتى تەكسەرۋ.
4. ساباقتى بەكىتۋ.
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
وتكەندى قايتالاۋ سۇراقتارى
1. ەسەپتەۋ قۇرىلعىلارى پايدا بولماي تۇرىپ ادامدار نەنى پايدالاندى؟
ا) قول ساۋساقتارىن، تاستاردى، اعاش تاياقتاردى؛
ءا) ەسەپشوتتى؛
ب) كالكۋلياتوردى.
2. ەسەپشوتتىڭ جاسى نەشەدە؟
ا) 1000-2000 جىل شاماسىندا؛
ءا) 2000-5000 جىل شاماسىندا؛
ب) 5000-7000 جىل شاماسىندا.
3. “اباق” دەپ ەسەپشوتتى كىمدەر اتاعان؟
ا) قىتايلىقتار؛
ءا) ەۋروپالىقتار؛
ب) گرەكتەر؛
4. كومپيۋتەردىڭ “اتاسى” اتانعان عالىم؟
ا) بلەز پاسكال؛
ءا) چارلز بەببيدج؛
ب) روبەرتسون.
5. 1660 جىلى لوگاريفم سىزعىشىنىڭ يدەياسىن ۇسىنعان عالىم:
ا) يسااك نيۋتون؛
ءا) لەيبنيس پاسكال؛
ب) دجون ەككەرت.
جاڭا تۇسىنىكتەر: كومپيۋتەر “ءسوزى” ەسەپتەۋىش” دەگەندى بىلدىرەدى، ياعني ەسەپتەۋگە ارنالعان قۇرىلعى.كومپيۋتەر - دەرەكتەردى باعدارلامالاپ وڭدەۋگە ارنالعان ەلەكتروندار قۇرىلعى. قازىرگى كومپيۋتەرلەر تەك ەسەپتەپ قانا قويماي، سيفرلىق ەمەس (ماتىندەر،دىبىستار، گرافيكا جانە ت.ب.) اقپاراتتى وڭدەيدى، ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالىق پروسەستەردى، دەرەكتەر بازاسىن جانە باسقالاردى باسقارادى. بۇل ءتيپتى كومپيۋتەرلەردى دۇنيە جۇزىندە جۇزدەگەن وندىرۋشىلەر شىعارادى. ولار ءوزارا ونىمدىلىگىمەن، جادىنىڭ سىيىمدىلىعىمەن جانە ءبىرقاتار فۋنكسيونال مۇمكىندىكتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. دك-سى. ءبىراق دك-لەردىڭ بارلىق تيپتەرىنىڭ اقپارات وندەۋ جانە اداممەن قارىم-قاتىناس جاساۋىنىڭ نەگىزگى پرينسىپتەرى بىردەي. دەربەس كومپيۋتەر ونەركاسىپ بۇيىمى رەتىندە ءوزارا جالعاستىرۋشى كابەلدەرمەن بايلانىستىرىلعان بىرنەشە بلوكتاردان تۇرادى.
بلوكتاردىڭ نومەنكلاتۋرۋاسى ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن،ءبىراق كەز كەلگەن كومپيۋتەر جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن، ءۇش بلوكتان تۇراتىن جيناق كەرەك. باسقا قۇرىلعىلاردىڭ بارلىعى قوسىمشا دەپ اتالادى. ولارعا پرينتەر، دىبىس كولونكالارى، قۇلاققاپ، ميكروفون، مودەم، سكانەر، ماۋس، ترەكبول، تەرتە جاتادى. كومپيۋتەردىڭ اتالعان نەگىزگى جيناعىنىڭ باستى ەلەمەنتى - جۇيەلىك بلوك. دك جۇيەلىك بلوگى – كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى توراپتارى ورنالاسقان تىك ءتورتبۇرىشتى قوراپشا، وندا: ميكروپروسەسسورى مەن جەدەل جادى جانە ت.ب. انالىق تاقشا، اداپتەرلەر، قورەكتەندىرۋ بلوگى، يىلگىش جانە قاتقىل ديسكىدەگى جيناقتاۋىشتار، كونترولەر اجىراتپالار ورنالاستىرىلعان.
دق (دەربەس كومپيۋتەر دەپ اتالۋىنىڭ – ءبىر-اق ادام قولدانادى) قازىرگى كەزدە كوپشىلىك اراسىندا كەڭ تاراي باستادى. كەز-كەلگەن كومپيۋتەرلەر بىرنەشە قۇرىلعىدان تۇرادى.
مونيتور، جۇيەلىك بلوك، پەرنەتاقتا، مۋلتيمەديا كولونكاسى، مودەم، ماۋس.
بۇل قۇرىلعىلاردىڭ ەڭ نەگىزگىسى مونيتور، جۇيەلىك بلوك، پەرنەتاقتا.
كومپيۋتەردىڭ بارلىق قۇرىلعىلارى ونىڭ ارتىنداعى اجىراتىپ قوسقىشتار ارقىلى اجىراتىلادى. كومپيۋتەردىڭ پروسەسسورى مەن جەدەل جادىسىنان باسقالارى ونىڭ سىرتقى قۇرىلعىلارى بولىپ تابىلادى.ولار: مونيتور، پەرنەتاقتا،پرينتەر،ماۋس،مودەم.ءاربىر سىرتقى قۇرىلعى پروسەسسورمەن ارنايى بلوكتار – اداپتەر نەمەسە كونترولەر ارقىلى جالعاسادى. كونترولەر نەمەسە اداپتەردىڭ مىندەتى – پروسەسسوردان كەلىپ تۇسكەن اقپاراتتى قۇرىلعىلاردىڭ جۇمىسىن باسقاراتىن سايكەس سيگنالدارعا اينالدىرۋ.
جۇيەلىك بلوك-مۇندا كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارى ورنالاسقان. كومپيۋتەردى قوسىپ ءوشىرۋ باتىرماسى، ديسكجەتەك، كومپاكت-ديسكىنى وقيتىن CD-ROM ورنالاستىرىلعان. جۇيەلىك بلوكتىڭ ىشىندە انالىق پلاتا، پروسەسسور، CD-ROM، بەينەتاقتاشا، دىبىس تاقتاشاسى مەن ت.ب. بار.
پروسەسسور - كومپيۋتەردىڭ ەڭ باستى بولىگى.ول كومپيۋتەردىڭ «ميى». ول بۇكىل كومپيۋتەردىڭ جۇمىسىن باسقارادى جانە باعدارلاماداعى بارلىق كوماندالاردى ورىندايدى. ءىس جۇزىندە كومپيۋتەردىڭ ورىندايتىن جۇمىسىنىڭ ءبارىن ونىڭ باس ميكروسحەماسىنا – ميكروپروسەسسور اتقارادى. قازىرگى كەزدە ەڭ كوپ تاراعان «پەنتيۋم» پروسەسسور. سوندىقتان كومپيۋتەر دە پەنتيۋم دەپ اتالادى.پروسەسور جادپەن جۇمىس ىستەيدى.جاد ميكروسحەماسىنان پروسەسسور وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى الادى.
جەدەل جاد - بۇل كومپيۋتەردىڭ ىشكى جادى.جەدەل جاد نەمەسە وپەراتيۆتى جادتايتىن قۇرىلعى (وجق) – ول قاجەت اقپاراتتاردى وزىنە جىلدام جازۋعا جانە ودان وقۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.ءبىراق وندا اقپاراتتار ۋاقىتشا ساقتالادى، ياعني كومپيۋتەردى وشىرگەنشە.ەگەر كومپيۋتەردى وشىرسە وندا جەدەل جادتاعى بارلىق اقپارات وشەدى. كومپيۋتەردىڭ ىشكى جادىسىنىڭ ەكى ءتۇرى بار:تۇراقتى جادتايتىن قۇرىلعى تجق (وزۋ) – اقپارتتى ۋاقىتشا ساقتايتىن جاد. ەنگىزۋ قۇرىلعىلارى: پەرنەتاقتا، ماۋس،دجويستيك،ولشەۋ اسپاپتارى، سكانەر. شىعارۋ قۇرىلعىسى – پرينتەر، ديسپەي، گرافوپروەكتور.
ديسپلەي – كومپيۋتەردىڭ ەكرانىنا اقپاراتتى شىعاراتىن قۇرىلعى. ديسپلەي: ەلەكتروندىق – ساۋلەلى تۇتىكشەدەن (ەست) (ەلەكتروننايا لۋچيەۆايا ترۋبا ەلت)، قورەكتەندىرۋ بلوگىنان جانە ساۋلەلى باسقارۋشى ەلەكتروندىق بلوكتان تۇرادى. مونيتور ءتۇرلى ءتۇستى مونوحرومدىق بولادى.
مونيتور - اقپاراتتى كومپيۋتەر ەكرانىنا شىعارۋ قۇرىلعىسى. مونيتوردى ەكى بەلگىسى بويىنشا جىكتەۋگە بولادى.
بەينەلەۋ ءتۇسى بويىنشا شىعاراتىن اقپاراتى بويىنشا
مونوحرومدىق (قارا، اق، گرادياسياسى سۇر) سيمۆولدىق، (تەك ماتىندىك اقپاراتتى بەينەلەيدى)
ءتۇرلى ءتۇستى گرافيكالىق (گرافيكتەردى، سۋرەتتەردى شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى)
پەرنەتاقتا (كلاۆياتۋرا)
پەرنەتاقتا - كومپيۋتەرگە اقپارات ەنگىزەتىن قۇرىلعى. وندا 101 نەمەسە 105 پەرنە بولادى. تاڭبالىق دەرەكتەردى ەنگىزۋ قىزمەتىن اتقارادى جانە نەگىزگى ەنگىزۋ قۇرىلىسى بولىپ تابىلادى.
پەرنەتاقتانىڭ ارەكەتەرىنىڭ پرينسيپتەرى:
1.پەرنەنى باسقاندا پەرنەتاقتاعا ورناتىلعان ارنايى ميكروسحەما يدەنتيفيكاسيالايتىن سكان-كود جىبەرىلەدى.
2. سكان-كود ميكروسحەماعا تۇسەدى، ول ءوز كەزەگىندە پروسەسسورعا بەكىتىلگەن ءنومىرى بار ءتۇزۋ بەرەدى.
3. ءۇزۋدى الىپ، پروسەسسور اعىمداعى جۇمىسىن كەيىنگە قالدىرىپ، تۇزۋگە ءنومىرى بويىنشا تۇزۋگە قىزمەت جاسايتىن باعدارلامانىڭ ادرەسىن تابادى.
4. ءۇزۋدى وڭدەگەننەن كەيىن پروسەسسور اياقتالماعان ىسكە قايتا ورالادى.
5. ەنگىزىلگەن (ءبىراق وڭدەلمەگەن) سيمۆولدار پەرنەتاقتانىڭ بۋفەرىنە تۇسەدى دە، وعان ارنالعان باعدارلاما ولاردى الىپ كەتكەنشە ساقتالادى.
شارتتى تۇردە پەرنەتاقتانى 5-بولىكتى بولۋگە بولادى:
- باسۋ پەرنەتاقتاسى (ءالفاۆيتتى - سيفرلىق جانە تاڭبالىق پەرنەلەر)
- فۋنكسيونال پەرنەلەر: F1-F12
- ارنايى وپەراسيالار پەرنەلەرى: Enter، Esc، Tab6، Ctrl، Alt، BackSpace
- مەڭزەردى باسقارۋ جانە رەداكسيالاۋ پەرنەتاقتادا.
- ساندىق پەرنەتاقتا.
فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر - ولار سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ ۇستىندە ورنالاسقان. ولار كومپيۋتەردىڭ كۇردەلى وپەراسيالارىن تەز ورىنداي. ءار ءتۇرلى پروگراممالاردى ءار ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى.
سيمۆولدىق پەرنەلەر – پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىگى. سيمۆول، سيفر ەنگىزۋگە بولادى.
نۇسقاۋشى نەمەسە مەڭزەردى ەكراندا باسقارۋ پەرنەسى. مەڭزەردى ەكراندا جىلجىتۋعا ارنالعان.
سيفرلىق-قوسىما NumLock پەرنەتاقتا ارقىلى قوسىلىپ اجىراتىلادى.
Enter - ەنگىزۋ پەرنەسى – بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى اياقتاعاندا باسىلادى.
بوس ورىن – سيمۆولداردى بىر-بىرىنەن اجىراتادى.
← نەمەسە Backspace پەرنەسى الدىڭعى سيمۆولدى وشىرەدى.
Shift - بۇل كىشى ارىپتەردى الكەن ەتۋگە جانە كەرىسىنشە ورىنداۋعا بولادى.
Caps Lock - الكەن ارىپتەر ەنگىزىلەدى.
Delete - مەڭزەردىڭ وڭ جاعىندا ورنالاسقان سيمۆولداردى وشىرەدى.
كەيبىر امالداردى ورىنداۋ ءۇشىن پەرنەلەردىڭ كومبيناسياسىن پايدالانادى. Ctrl Alt
تىشقان. قازىرگى كەزدەگى كومپيۋتەرلەر تاعى دا ءبىر اقپاراتتاردى ەنگىزۋ قۇرىلعىسى – «تىشقان» مانيپۋلياتورىمەن جابدىقتالعان. بۇدان بىلاي ونى تەك تىشقان (ماۋس) دەپ قانا اتايتىن بولامىز. ونىڭ اتى تىشقان دەپ بەكەر اتالماعان. سەبەبى ول-سۇر ءتۇستى، تىشقاننىڭ قۇيرىعىنا ۇقسايتىن كومپيۋتەرگە جالعانعان يىلگىش سىمى بار قوراپ. ول الاقانعا ىڭعايلى جانە كىلەمشە بەتىندە ەركىن جىلجيتىن ارنايى قۇرىلعى.
دجويستيك. دجويستيك دەگەن كومپيۋتەرلىك ويىنداردا ەكرانداعى جىلجيتىن وبەكتىلەردى باسقارۋعا ارنالعان رىچاگتى مانيپۋلياتور.
پرينتەر. اقپاراتتاردى قاعازعا باسىپ شىعاراتىن قۇرىلعى. ول ديسپلەيگە نە شىعارىلسا، سونىڭ ءبارىن قاعازعا باسىپ شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. پرينتەرگە ماتىندىك، كەستەلىك، گرافيكالىق اقپاراتتاردى شىعارۋعا بولادى. پرينتەردىڭ ءۇش ءتۇرى بار: ماتريسالىق، سيا بۇرىككىش، لازەرلىك.
ماتريسالىق پرينتەرلەر – بۇل قاراپايىم باسۋ قۇرىلعىلارى. دەرەكتەر قاعازعا ينەلەردىڭ بويايتىن تاسپا ارقىلى سوعۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى.
لازەرلىك پرينتەرلەر پوليگرافيالىق باسپادان كەم ەمەس باسپا ساپاسىن قامتاماسىز ەتەدى.ولار مينۋتىنا بەت باسپاعا شىعۋ جىلدامدىعىمەن ولشەنەدى. سيا بۇرىككىش پرينتەرلەر. كەسكىن بوياۋدىڭ تامشىلارىنىڭ قاعازعا ءتۇسۋىنىڭ ناتيجەسىندە ايدا بولادى. سيا بۇرىككىش پرينتەرلەر ءتۇرلى ءتۇستى باسپادان كەڭىنەن قولدانىلادى
سىرتقى جاد – سىرتقى جاد رەتىندە ماگنيتتى ديسك پايدالانىلادى. ديسكىلەر قازىرگى دەربەس كومپيۋتەرلەردە اقپارات تاسۋشى بولىپ تابىلادى، ولار اقپاراتتى تۇراقتى تۇردە ساقتاۋعا ارنالعان. ماگنيتتى ديسكىلەردىڭ ەكى ءتيپى بولادى. ءبىرىنشى تيپكە يىلگىش، المالى-سالمالى ديسكىلەر نەمەسە ديسكەتتەر جاتادى.
كومپاكت –ديسكىلەر. كومپاكت ديسكىنى لازەرلىك ديسكى دەپ تە اتايدى. ونىڭ سىيىمدىلىعى وتە ۇلكەن، ولارداعى اقپاراتتى تەك وقۋعا بولادى. CD-R كومپاكت –ديسكىلەرىنە باسقا جاڭا اقپاراتتار جازۋعا نەمەسە اقپاراتتاردى قايتا جازۋعا بولمايدى. ال CD-RW ديسكىلەرىنە اقپاراتتى جازۋعا، قايتا جازۋعا بولادى.
فلەشكا - جيناقتاۋىشتار جانە جادى كارتالارى. فلەشكا – اقپاراتتى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى كونتەينەر بولىپ تابىلادى. ولارعا 32 مبايت-8 گبايت دەيىن اقپارات ساقتاۋعا بولادى. سالماعى جەڭىل، قولايلى فلەشكالاردى USB –پورتقپ قوسادى، سەكۋندىنا 1-10 مبايت جىلدامدىقپەن اقپارات جازۋعا بولادى.
سكانەر - قاعازداعى كەسكىندى (جازۋدى ، سۋرەتتى) ءتۇسىرىپ، ديسپلەي ەكرانىنا شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرىلعى. ونىڭ كومەگىمەن سۋرەتتى، گرافيكتى، ماتىندەردى سكانەرلەۋگە (ءتۇسىرىپ الۋعا) بولادى.
ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى
1. كومپيۋتەردىڭ “اتاسى” دەپ، كىمدى ايتۋعا بولادى؟ (چ. بەببيدج)
2. اقپاراتتى ەنگىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى؟ (پەرنەتاقتا)
3. اقپاراتتى شىعارۋ قۇرىلعىسى؟ (پرينتەر، مونيتور)
4. قاعازداعى كورىنىستى ەكرانعا ءتۇسىرۋشى (سكانەر)
5. بارلىق اقپاراتتىق پروسەستەردى جۇزەگە اسىراتىن نەگىزگى قۇرال؟ (كومپيۋتەر)
6. ادام كوزى مەن مونيتور اراسىنداعى اراقاشىقتىق قانشا (سم) بولۋ كەرەك؟ (60-70سم)
7. اقپاراتتىڭ ەڭ كىشى ولشەم بىرلىگى؟ (بيت)
8. كومپيۋتەردىڭ “ميى” دەپ قاي قۇرىلعىنى اتايدى؟ (جۇيەلىك بلوك)
9. كومپيۋتەر جانىندا تۇراتىن وسىمدىك اتاۋى؟ (كاكتۋس)
10. دىبىس تىڭداۋ قۇرىلعىسى؟ (كولونكا)
11. ءبىر كيلوبايت قانشا بايتقا تەڭ؟ (1024 بايت)
12. قازىرگى پەرنەتاقتاداعى پەرنەلەر سانى؟ (105)
13. كومپيۋتەردىڭ “ءتىلى”؟ (مونيتور)
14. ينتەرنەتپەن بايلانىس جاسايتىن قۇرىلعى؟ (مودەم)
تاپسىرمالار: قاتەنى تابۋ
ماعان بەينەلەردى كومپيۋتەرگە ەنگىزۋ كەرەك بولسا، الدىمەن سكانەردى ىسكەقوسامىن. بەينەلەردى كوشىرىپ الىپ، ولاردى ساقتاپ قويامىن. سونان كەيىن كومپيۋتەردىڭ جۇيەلىك بلوگىن ىسكە قوسىپ، سكانەردەن وتكىزىلگەن مالىمەتتەردى تۇزەتەمىن. سوڭىنان مونيتوردى قوسىپ، نە شىققانىن كورىپ شىعامىن. مەن وسىلاي كومپيۋتەردىڭ اپپاراتتىق قۇرىلعىلارى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەپ جۇمسايمىن.
3 قاتە بار: 1. الدىمەن مونيتور مەن جۇيەلىك بلوكتى ىسكە قوسۋ قاجەت.
2. جۇيەلىك بلوك ىسكە قوسىلماي، سكانەردەگى مالىمەت ەنگىزىلمەيدى.
3. مونيتور قوسىلماي، مالىمەت تۇزەتىلمەيدى جانە ونى ساقتاۋ دا قيىن
تاپسىرما №2
1. كومپيۋتەردىڭ پەرنەتاقتاسى مەن باسپا ماشينكاسىنىڭ ۇقساستىعى كوپ
2. ماۋس ماتىندىك مالىمەتتى كومپيۋتەر جادىنا قولمەن تەرمەي ەنگىزۋ ءۇشىن قاجەت
3. جۇيەلىك بلوك كومپيۋتەردىڭ اقىل – ويى تارىزدەس
4. مونيتور – كومپيۋتەردىڭ اقپاراتتى كورىنەتىندەي ەتىپ بەينەلەيتىن قۇرىلعى
ۇيگە تاپسىرما: دەربەس كومپيۋتەرمەن. كومپيۋتەرمەن تانىسۋ. كومپيۋتەردىڭ قۇرىلىمى.
باعالاۋ.
يساتاي اۋدانى، زينەدەن سەلوسى،
يۋ.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
راحيموۆا نازگۇل قىدىر قىزى
كۇنى: 12.10.2012ج سىنىبى: 7«ب»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومپيۋتەر قۇرىلعىلارىنىڭ مىندەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: اپپاراتتىق قۇراستىرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى دك-مەن، ونىڭ نەگىزگى بلوكتارىمەن، جانە ولاردىڭ مىندەتىمەن تانىستىرۋ. ەەم-نىڭ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتۋ. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارى –پروسەسسورمەن، ججق-مەن تانىستىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، ينفورماتيكا كابينەتىندەگى تەحنيكالىق قۇرالدارمەن جۇمىستار جاساپ تانىسقان كەزدە جانە پراكتيكالىق جۇمىستار جاساعان كەزدە قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، لوگيكالىق –ابستراكسياسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ قولدانىلاتىن كورنەكتى قۇرالدار: كومپيۋتەر، ينت.تاقتا،
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
1. وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
2. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
3. جاڭا تاقىرىپتى تەكسەرۋ.
4. ساباقتى بەكىتۋ.
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
وتكەندى قايتالاۋ سۇراقتارى
1. ەسەپتەۋ قۇرىلعىلارى پايدا بولماي تۇرىپ ادامدار نەنى پايدالاندى؟
ا) قول ساۋساقتارىن، تاستاردى، اعاش تاياقتاردى؛
ءا) ەسەپشوتتى؛
ب) كالكۋلياتوردى.
2. ەسەپشوتتىڭ جاسى نەشەدە؟
ا) 1000-2000 جىل شاماسىندا؛
ءا) 2000-5000 جىل شاماسىندا؛
ب) 5000-7000 جىل شاماسىندا.
3. “اباق” دەپ ەسەپشوتتى كىمدەر اتاعان؟
ا) قىتايلىقتار؛
ءا) ەۋروپالىقتار؛
ب) گرەكتەر؛
4. كومپيۋتەردىڭ “اتاسى” اتانعان عالىم؟
ا) بلەز پاسكال؛
ءا) چارلز بەببيدج؛
ب) روبەرتسون.
5. 1660 جىلى لوگاريفم سىزعىشىنىڭ يدەياسىن ۇسىنعان عالىم:
ا) يسااك نيۋتون؛
ءا) لەيبنيس پاسكال؛
ب) دجون ەككەرت.
جاڭا تۇسىنىكتەر: كومپيۋتەر “ءسوزى” ەسەپتەۋىش” دەگەندى بىلدىرەدى، ياعني ەسەپتەۋگە ارنالعان قۇرىلعى.كومپيۋتەر - دەرەكتەردى باعدارلامالاپ وڭدەۋگە ارنالعان ەلەكتروندار قۇرىلعى. قازىرگى كومپيۋتەرلەر تەك ەسەپتەپ قانا قويماي، سيفرلىق ەمەس (ماتىندەر،دىبىستار، گرافيكا جانە ت.ب.) اقپاراتتى وڭدەيدى، ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالىق پروسەستەردى، دەرەكتەر بازاسىن جانە باسقالاردى باسقارادى. بۇل ءتيپتى كومپيۋتەرلەردى دۇنيە جۇزىندە جۇزدەگەن وندىرۋشىلەر شىعارادى. ولار ءوزارا ونىمدىلىگىمەن، جادىنىڭ سىيىمدىلىعىمەن جانە ءبىرقاتار فۋنكسيونال مۇمكىندىكتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. دك-سى. ءبىراق دك-لەردىڭ بارلىق تيپتەرىنىڭ اقپارات وندەۋ جانە اداممەن قارىم-قاتىناس جاساۋىنىڭ نەگىزگى پرينسىپتەرى بىردەي. دەربەس كومپيۋتەر ونەركاسىپ بۇيىمى رەتىندە ءوزارا جالعاستىرۋشى كابەلدەرمەن بايلانىستىرىلعان بىرنەشە بلوكتاردان تۇرادى.
بلوكتاردىڭ نومەنكلاتۋرۋاسى ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن،ءبىراق كەز كەلگەن كومپيۋتەر جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن، ءۇش بلوكتان تۇراتىن جيناق كەرەك. باسقا قۇرىلعىلاردىڭ بارلىعى قوسىمشا دەپ اتالادى. ولارعا پرينتەر، دىبىس كولونكالارى، قۇلاققاپ، ميكروفون، مودەم، سكانەر، ماۋس، ترەكبول، تەرتە جاتادى. كومپيۋتەردىڭ اتالعان نەگىزگى جيناعىنىڭ باستى ەلەمەنتى - جۇيەلىك بلوك. دك جۇيەلىك بلوگى – كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى توراپتارى ورنالاسقان تىك ءتورتبۇرىشتى قوراپشا، وندا: ميكروپروسەسسورى مەن جەدەل جادى جانە ت.ب. انالىق تاقشا، اداپتەرلەر، قورەكتەندىرۋ بلوگى، يىلگىش جانە قاتقىل ديسكىدەگى جيناقتاۋىشتار، كونترولەر اجىراتپالار ورنالاستىرىلعان.
دق (دەربەس كومپيۋتەر دەپ اتالۋىنىڭ – ءبىر-اق ادام قولدانادى) قازىرگى كەزدە كوپشىلىك اراسىندا كەڭ تاراي باستادى. كەز-كەلگەن كومپيۋتەرلەر بىرنەشە قۇرىلعىدان تۇرادى.
مونيتور، جۇيەلىك بلوك، پەرنەتاقتا، مۋلتيمەديا كولونكاسى، مودەم، ماۋس.
بۇل قۇرىلعىلاردىڭ ەڭ نەگىزگىسى مونيتور، جۇيەلىك بلوك، پەرنەتاقتا.
كومپيۋتەردىڭ بارلىق قۇرىلعىلارى ونىڭ ارتىنداعى اجىراتىپ قوسقىشتار ارقىلى اجىراتىلادى. كومپيۋتەردىڭ پروسەسسورى مەن جەدەل جادىسىنان باسقالارى ونىڭ سىرتقى قۇرىلعىلارى بولىپ تابىلادى.ولار: مونيتور، پەرنەتاقتا،پرينتەر،ماۋس،مودەم.ءاربىر سىرتقى قۇرىلعى پروسەسسورمەن ارنايى بلوكتار – اداپتەر نەمەسە كونترولەر ارقىلى جالعاسادى. كونترولەر نەمەسە اداپتەردىڭ مىندەتى – پروسەسسوردان كەلىپ تۇسكەن اقپاراتتى قۇرىلعىلاردىڭ جۇمىسىن باسقاراتىن سايكەس سيگنالدارعا اينالدىرۋ.
جۇيەلىك بلوك-مۇندا كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارى ورنالاسقان. كومپيۋتەردى قوسىپ ءوشىرۋ باتىرماسى، ديسكجەتەك، كومپاكت-ديسكىنى وقيتىن CD-ROM ورنالاستىرىلعان. جۇيەلىك بلوكتىڭ ىشىندە انالىق پلاتا، پروسەسسور، CD-ROM، بەينەتاقتاشا، دىبىس تاقتاشاسى مەن ت.ب. بار.
پروسەسسور - كومپيۋتەردىڭ ەڭ باستى بولىگى.ول كومپيۋتەردىڭ «ميى». ول بۇكىل كومپيۋتەردىڭ جۇمىسىن باسقارادى جانە باعدارلاماداعى بارلىق كوماندالاردى ورىندايدى. ءىس جۇزىندە كومپيۋتەردىڭ ورىندايتىن جۇمىسىنىڭ ءبارىن ونىڭ باس ميكروسحەماسىنا – ميكروپروسەسسور اتقارادى. قازىرگى كەزدە ەڭ كوپ تاراعان «پەنتيۋم» پروسەسسور. سوندىقتان كومپيۋتەر دە پەنتيۋم دەپ اتالادى.پروسەسور جادپەن جۇمىس ىستەيدى.جاد ميكروسحەماسىنان پروسەسسور وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى الادى.
جەدەل جاد - بۇل كومپيۋتەردىڭ ىشكى جادى.جەدەل جاد نەمەسە وپەراتيۆتى جادتايتىن قۇرىلعى (وجق) – ول قاجەت اقپاراتتاردى وزىنە جىلدام جازۋعا جانە ودان وقۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.ءبىراق وندا اقپاراتتار ۋاقىتشا ساقتالادى، ياعني كومپيۋتەردى وشىرگەنشە.ەگەر كومپيۋتەردى وشىرسە وندا جەدەل جادتاعى بارلىق اقپارات وشەدى. كومپيۋتەردىڭ ىشكى جادىسىنىڭ ەكى ءتۇرى بار:تۇراقتى جادتايتىن قۇرىلعى تجق (وزۋ) – اقپارتتى ۋاقىتشا ساقتايتىن جاد. ەنگىزۋ قۇرىلعىلارى: پەرنەتاقتا، ماۋس،دجويستيك،ولشەۋ اسپاپتارى، سكانەر. شىعارۋ قۇرىلعىسى – پرينتەر، ديسپەي، گرافوپروەكتور.
ديسپلەي – كومپيۋتەردىڭ ەكرانىنا اقپاراتتى شىعاراتىن قۇرىلعى. ديسپلەي: ەلەكتروندىق – ساۋلەلى تۇتىكشەدەن (ەست) (ەلەكتروننايا لۋچيەۆايا ترۋبا ەلت)، قورەكتەندىرۋ بلوگىنان جانە ساۋلەلى باسقارۋشى ەلەكتروندىق بلوكتان تۇرادى. مونيتور ءتۇرلى ءتۇستى مونوحرومدىق بولادى.
مونيتور - اقپاراتتى كومپيۋتەر ەكرانىنا شىعارۋ قۇرىلعىسى. مونيتوردى ەكى بەلگىسى بويىنشا جىكتەۋگە بولادى.
بەينەلەۋ ءتۇسى بويىنشا شىعاراتىن اقپاراتى بويىنشا
مونوحرومدىق (قارا، اق، گرادياسياسى سۇر) سيمۆولدىق، (تەك ماتىندىك اقپاراتتى بەينەلەيدى)
ءتۇرلى ءتۇستى گرافيكالىق (گرافيكتەردى، سۋرەتتەردى شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى)
پەرنەتاقتا (كلاۆياتۋرا)
پەرنەتاقتا - كومپيۋتەرگە اقپارات ەنگىزەتىن قۇرىلعى. وندا 101 نەمەسە 105 پەرنە بولادى. تاڭبالىق دەرەكتەردى ەنگىزۋ قىزمەتىن اتقارادى جانە نەگىزگى ەنگىزۋ قۇرىلىسى بولىپ تابىلادى.
پەرنەتاقتانىڭ ارەكەتەرىنىڭ پرينسيپتەرى:
1.پەرنەنى باسقاندا پەرنەتاقتاعا ورناتىلعان ارنايى ميكروسحەما يدەنتيفيكاسيالايتىن سكان-كود جىبەرىلەدى.
2. سكان-كود ميكروسحەماعا تۇسەدى، ول ءوز كەزەگىندە پروسەسسورعا بەكىتىلگەن ءنومىرى بار ءتۇزۋ بەرەدى.
3. ءۇزۋدى الىپ، پروسەسسور اعىمداعى جۇمىسىن كەيىنگە قالدىرىپ، تۇزۋگە ءنومىرى بويىنشا تۇزۋگە قىزمەت جاسايتىن باعدارلامانىڭ ادرەسىن تابادى.
4. ءۇزۋدى وڭدەگەننەن كەيىن پروسەسسور اياقتالماعان ىسكە قايتا ورالادى.
5. ەنگىزىلگەن (ءبىراق وڭدەلمەگەن) سيمۆولدار پەرنەتاقتانىڭ بۋفەرىنە تۇسەدى دە، وعان ارنالعان باعدارلاما ولاردى الىپ كەتكەنشە ساقتالادى.
شارتتى تۇردە پەرنەتاقتانى 5-بولىكتى بولۋگە بولادى:
- باسۋ پەرنەتاقتاسى (ءالفاۆيتتى - سيفرلىق جانە تاڭبالىق پەرنەلەر)
- فۋنكسيونال پەرنەلەر: F1-F12
- ارنايى وپەراسيالار پەرنەلەرى: Enter، Esc، Tab6، Ctrl، Alt، BackSpace
- مەڭزەردى باسقارۋ جانە رەداكسيالاۋ پەرنەتاقتادا.
- ساندىق پەرنەتاقتا.
فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر - ولار سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ ۇستىندە ورنالاسقان. ولار كومپيۋتەردىڭ كۇردەلى وپەراسيالارىن تەز ورىنداي. ءار ءتۇرلى پروگراممالاردى ءار ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى.
سيمۆولدىق پەرنەلەر – پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىگى. سيمۆول، سيفر ەنگىزۋگە بولادى.
نۇسقاۋشى نەمەسە مەڭزەردى ەكراندا باسقارۋ پەرنەسى. مەڭزەردى ەكراندا جىلجىتۋعا ارنالعان.
سيفرلىق-قوسىما NumLock پەرنەتاقتا ارقىلى قوسىلىپ اجىراتىلادى.
Enter - ەنگىزۋ پەرنەسى – بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى اياقتاعاندا باسىلادى.
بوس ورىن – سيمۆولداردى بىر-بىرىنەن اجىراتادى.
← نەمەسە Backspace پەرنەسى الدىڭعى سيمۆولدى وشىرەدى.
Shift - بۇل كىشى ارىپتەردى الكەن ەتۋگە جانە كەرىسىنشە ورىنداۋعا بولادى.
Caps Lock - الكەن ارىپتەر ەنگىزىلەدى.
Delete - مەڭزەردىڭ وڭ جاعىندا ورنالاسقان سيمۆولداردى وشىرەدى.
كەيبىر امالداردى ورىنداۋ ءۇشىن پەرنەلەردىڭ كومبيناسياسىن پايدالانادى. Ctrl Alt
تىشقان. قازىرگى كەزدەگى كومپيۋتەرلەر تاعى دا ءبىر اقپاراتتاردى ەنگىزۋ قۇرىلعىسى – «تىشقان» مانيپۋلياتورىمەن جابدىقتالعان. بۇدان بىلاي ونى تەك تىشقان (ماۋس) دەپ قانا اتايتىن بولامىز. ونىڭ اتى تىشقان دەپ بەكەر اتالماعان. سەبەبى ول-سۇر ءتۇستى، تىشقاننىڭ قۇيرىعىنا ۇقسايتىن كومپيۋتەرگە جالعانعان يىلگىش سىمى بار قوراپ. ول الاقانعا ىڭعايلى جانە كىلەمشە بەتىندە ەركىن جىلجيتىن ارنايى قۇرىلعى.
دجويستيك. دجويستيك دەگەن كومپيۋتەرلىك ويىنداردا ەكرانداعى جىلجيتىن وبەكتىلەردى باسقارۋعا ارنالعان رىچاگتى مانيپۋلياتور.
پرينتەر. اقپاراتتاردى قاعازعا باسىپ شىعاراتىن قۇرىلعى. ول ديسپلەيگە نە شىعارىلسا، سونىڭ ءبارىن قاعازعا باسىپ شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. پرينتەرگە ماتىندىك، كەستەلىك، گرافيكالىق اقپاراتتاردى شىعارۋعا بولادى. پرينتەردىڭ ءۇش ءتۇرى بار: ماتريسالىق، سيا بۇرىككىش، لازەرلىك.
ماتريسالىق پرينتەرلەر – بۇل قاراپايىم باسۋ قۇرىلعىلارى. دەرەكتەر قاعازعا ينەلەردىڭ بويايتىن تاسپا ارقىلى سوعۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى.
لازەرلىك پرينتەرلەر پوليگرافيالىق باسپادان كەم ەمەس باسپا ساپاسىن قامتاماسىز ەتەدى.ولار مينۋتىنا بەت باسپاعا شىعۋ جىلدامدىعىمەن ولشەنەدى. سيا بۇرىككىش پرينتەرلەر. كەسكىن بوياۋدىڭ تامشىلارىنىڭ قاعازعا ءتۇسۋىنىڭ ناتيجەسىندە ايدا بولادى. سيا بۇرىككىش پرينتەرلەر ءتۇرلى ءتۇستى باسپادان كەڭىنەن قولدانىلادى
سىرتقى جاد – سىرتقى جاد رەتىندە ماگنيتتى ديسك پايدالانىلادى. ديسكىلەر قازىرگى دەربەس كومپيۋتەرلەردە اقپارات تاسۋشى بولىپ تابىلادى، ولار اقپاراتتى تۇراقتى تۇردە ساقتاۋعا ارنالعان. ماگنيتتى ديسكىلەردىڭ ەكى ءتيپى بولادى. ءبىرىنشى تيپكە يىلگىش، المالى-سالمالى ديسكىلەر نەمەسە ديسكەتتەر جاتادى.
كومپاكت –ديسكىلەر. كومپاكت ديسكىنى لازەرلىك ديسكى دەپ تە اتايدى. ونىڭ سىيىمدىلىعى وتە ۇلكەن، ولارداعى اقپاراتتى تەك وقۋعا بولادى. CD-R كومپاكت –ديسكىلەرىنە باسقا جاڭا اقپاراتتار جازۋعا نەمەسە اقپاراتتاردى قايتا جازۋعا بولمايدى. ال CD-RW ديسكىلەرىنە اقپاراتتى جازۋعا، قايتا جازۋعا بولادى.
فلەشكا - جيناقتاۋىشتار جانە جادى كارتالارى. فلەشكا – اقپاراتتى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى كونتەينەر بولىپ تابىلادى. ولارعا 32 مبايت-8 گبايت دەيىن اقپارات ساقتاۋعا بولادى. سالماعى جەڭىل، قولايلى فلەشكالاردى USB –پورتقپ قوسادى، سەكۋندىنا 1-10 مبايت جىلدامدىقپەن اقپارات جازۋعا بولادى.
سكانەر - قاعازداعى كەسكىندى (جازۋدى ، سۋرەتتى) ءتۇسىرىپ، ديسپلەي ەكرانىنا شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرىلعى. ونىڭ كومەگىمەن سۋرەتتى، گرافيكتى، ماتىندەردى سكانەرلەۋگە (ءتۇسىرىپ الۋعا) بولادى.
ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى
1. كومپيۋتەردىڭ “اتاسى” دەپ، كىمدى ايتۋعا بولادى؟ (چ. بەببيدج)
2. اقپاراتتى ەنگىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى؟ (پەرنەتاقتا)
3. اقپاراتتى شىعارۋ قۇرىلعىسى؟ (پرينتەر، مونيتور)
4. قاعازداعى كورىنىستى ەكرانعا ءتۇسىرۋشى (سكانەر)
5. بارلىق اقپاراتتىق پروسەستەردى جۇزەگە اسىراتىن نەگىزگى قۇرال؟ (كومپيۋتەر)
6. ادام كوزى مەن مونيتور اراسىنداعى اراقاشىقتىق قانشا (سم) بولۋ كەرەك؟ (60-70سم)
7. اقپاراتتىڭ ەڭ كىشى ولشەم بىرلىگى؟ (بيت)
8. كومپيۋتەردىڭ “ميى” دەپ قاي قۇرىلعىنى اتايدى؟ (جۇيەلىك بلوك)
9. كومپيۋتەر جانىندا تۇراتىن وسىمدىك اتاۋى؟ (كاكتۋس)
10. دىبىس تىڭداۋ قۇرىلعىسى؟ (كولونكا)
11. ءبىر كيلوبايت قانشا بايتقا تەڭ؟ (1024 بايت)
12. قازىرگى پەرنەتاقتاداعى پەرنەلەر سانى؟ (105)
13. كومپيۋتەردىڭ “ءتىلى”؟ (مونيتور)
14. ينتەرنەتپەن بايلانىس جاسايتىن قۇرىلعى؟ (مودەم)
تاپسىرمالار: قاتەنى تابۋ
ماعان بەينەلەردى كومپيۋتەرگە ەنگىزۋ كەرەك بولسا، الدىمەن سكانەردى ىسكەقوسامىن. بەينەلەردى كوشىرىپ الىپ، ولاردى ساقتاپ قويامىن. سونان كەيىن كومپيۋتەردىڭ جۇيەلىك بلوگىن ىسكە قوسىپ، سكانەردەن وتكىزىلگەن مالىمەتتەردى تۇزەتەمىن. سوڭىنان مونيتوردى قوسىپ، نە شىققانىن كورىپ شىعامىن. مەن وسىلاي كومپيۋتەردىڭ اپپاراتتىق قۇرىلعىلارى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەپ جۇمسايمىن.
3 قاتە بار: 1. الدىمەن مونيتور مەن جۇيەلىك بلوكتى ىسكە قوسۋ قاجەت.
2. جۇيەلىك بلوك ىسكە قوسىلماي، سكانەردەگى مالىمەت ەنگىزىلمەيدى.
3. مونيتور قوسىلماي، مالىمەت تۇزەتىلمەيدى جانە ونى ساقتاۋ دا قيىن
تاپسىرما №2
1. كومپيۋتەردىڭ پەرنەتاقتاسى مەن باسپا ماشينكاسىنىڭ ۇقساستىعى كوپ
2. ماۋس ماتىندىك مالىمەتتى كومپيۋتەر جادىنا قولمەن تەرمەي ەنگىزۋ ءۇشىن قاجەت
3. جۇيەلىك بلوك كومپيۋتەردىڭ اقىل – ويى تارىزدەس
4. مونيتور – كومپيۋتەردىڭ اقپاراتتى كورىنەتىندەي ەتىپ بەينەلەيتىن قۇرىلعى
ۇيگە تاپسىرما: دەربەس كومپيۋتەرمەن. كومپيۋتەرمەن تانىسۋ. كومپيۋتەردىڭ قۇرىلىمى.
باعالاۋ.
You Might Also Like
-
فيزيكا جانە ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
