وقۋشىلاردى ساندىك قولونەرىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋ
وقۋشىلاردى ساندىك قولونەرىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋ
ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن مەكتەپتەرگە بايلانىستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “ءبىلىم تۋرالى” زاڭىندا “ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى – ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن تاجىريبە جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا، دامىتۋعا، كاسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان ءبىلىم الۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ، ەڭبەك نارىعىندا باسەكەلەسۋگە قابىلەتتى بىلىكتى جۇمىسشىلار مەن ماماندار دايارلاۋ، ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ” دەپ كورسەتىلگەن.
حالىق ورتاسى ساندىك – قولدانبالى ونەردىڭ قاينار كوزى. وقۋشىلارمەن جۇمىس بارىسىندا ساندىك – قولدانبالى ونەردىڭ جالپى سيپاتتاماسى جانە ونىڭ باسقا ونەر تۇرلەرىنەن ايىرماشىلىعى، ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرىپ، حالىقتىق ساندىك ونەردىڭ نەگىزگى كوركەمدىك ءتىلى، بەينەلەۋشى قۇرالدارى، قولدانبالى بۇيىمدى جاساۋ مەن اشەكەيلەۋدىڭ نەگىزگى كوركەمدىك ءپرينسيپى تۋرالى جۇيەلى تۇسىنىك بەرىلۋى ءتيىس.
جۇمىس بارىسىندا قازاقتىڭ كيىز ءۇيى، ويۋ – ورنەك جانە ونىڭ كەڭ تاراعان نەگىزگى تۇرلەرىمەن، سيمۆولدىق بەلگىلەرىمەن، بوياۋ تۇستەرىمەن، اعاشتان جاسالاتىن ساندىق، كەبەجە، قوبديشا، اعاشتى وڭدەۋ ارقىلى جاسالاتىن اعاش قاسىق، توستاعان، وجاۋ بۇيىمدارىمەن تانىستىرىپ، ولاردى جاساۋ جانە اشەكەيلەۋ جولدارىن ۇيرەتۋ. سونىمەن قاتار مۋزىكالىق اسپاپتار تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، شەبەرلىك ساباقتارىندا دومبىرانىڭ قۇرلىسى جانە ونىڭ جاسالۋ جولىمەن تانىستىردىم. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىندا كەڭىنەن قولدانىلعان تەرىدەن جاسالعان تورسىق، كەسەقاپ، ساندىك بەلدىكتەر جانە ولاردى ويۋ – ورنەكپەن اشەكەيلەۋ ادىستەرىن ۇيرەتىپ، ەر – تۇرمان، قامشى، جۇگەن، نوقتا سياقتى ات ابزەلدەرى تۇرلەرمەن تانىستىردىم. ءار ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋ مۇمكىندىگىنە سايكەس ەستەتيكالىق تۇرعىدان ساپاسى مەن تاربيەلىك ءمانى قۇندى ساندىك ونەر تۋىندىلارىنىڭ سۋرەتتەرى مەن سلايدتارىن تاقىرىپ مازمۇنىمەن ۇيلەسىمدى تۇردە پايدالانۋ. ساندىك – قولدانبالى ونەر تۋىندىلارىن قابىلداۋ ساباقتارىن اڭگىمە، سۇراق – جاۋاپ، وقۋشىلاردىڭ ونەر شىعارمالارىن ءوز بەتىنشە تالداي، زەرتتەي ءبىلۋ، ءوز ويلارى مەن اسەرلەرىن تۇجىرىمداپ ايتا ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعان پراكتيكالىق جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى جۇرگىزۋ.
ءبىلىمدى جان – جاقتى تاربيەلەپ، قابىلەتتى جاستار ۇلتىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى، سوندىقتان جاستاردى قابىلەتتى ازامات ەتىپ وسىرۋدە حالىق قولونەرىنىڭ ءتالىم - تاربيەلىك، ءبىلىم – تانىمدىق ءرولى وراسان زور.
سونىڭ ىشىندە اعاشتى وڭدەۋ، ارلەۋ جانە ودان بۇيىمدار جاساۋ ادىستەرىنە توقتالا كەتپەكپىن. اعاش – ادام بالاسى جەر بەتىندە پايدا بولعان كەزدە العاش تۇتىنعان ماتەريالداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. قازىرگى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قارىشتاپ وسكەن زامانىندا ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە اعاشتىڭ الاتىن ورنى زور.
دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن حالىقتارى اعاشتى كيەلى ساناعان. افريكا ەلدەرىندە اعاشتى جىقپاستان بۇرىن تۇبىنە پالمانىڭ مايىن قۇيادى ەكەن. پولياكتار جاي سوققان اعاشتى، وزەگى بار قاراعايدى قۇرىلىسقا پايدالانبايدى. ورىس شارۋالارىندا جوكە اعاشىن قيعان ادام ورماندا اداسىپ كەتەدى دەگەن سەنىم بولعان. سول سياقتى قازاقتا دا اعاشتى ارتىق قيۋعا تىيىم سالاتىن ىرىمدار بولعان.
وسىدان بارىپ ەرتە كەزدەن - اق ادامزات ساناسىندا ەكولوگيالىق تەپە - تەڭدىكتى ساقتاۋعا ۇمتىلۋشىلىق، تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ سياقتى ىزگى نيەت بولعاندىعىن بايقايمىز.
بۇرىن قولونەر شەبەرلىگىنە قاجەتتى اعاشتىڭ ءبارىن ۇستالار تىكەلەي ءوز قولىمەن دايارلاعان. ءوز ماۋسىمىندا كەسكەن، مەزگەلىندە كەپتىرگەن.
ۇستالار اعاش كەسۋ جۇمىستارىنا ارا مەن بالتانى، شابۋ ىسىنە ءتۇرلى شوتتاردى، تەگىستەۋ ءۇشىن ۇستىرىكتى، قىرعىنى، جوڭعىنى، ءتۇرپىنى، ويىپ ورنەك سالۋ ءۇشىن پىشاقتى، قاشاۋدى، تەسۋ ءۇشىن بۇرعى مەن ۇسكىنى پايدالانعان. قازىرگى زاماندا اعاش وڭدەۋ مەحانيكالانعان. مەحانيكالانعان قۇرال - سايمانعا ەلەكتر ارا، ەلەكتر سۇرگى، ەلەكتر بۇرعى، ەلەكترلىك جانە پنيەۆماتيكالىق اجارلاۋ اسپاپتارى جاتادى. جيناقتالعان كەسكىش باكىلەرمەن قاتار مەترلىك ولشەگىش، سىزعىش، دەڭگەيلىك رەيسمۋس دەپ اتالاتىن ولشەۋ - بەلگىلەۋ اسپاپتارى دا، ۇستا بالعاسى، اعاش بالعا، قىسقىش، تىستەۋىك، ەگەۋ، قاشاۋ ءتارىزدى كومەكشى اسپاپتار دا قاجەت.
ەندى اعاش ويۋعا توقتالساق، ونىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى بار. بەدەرلەپ ويۋ دەپ تەگىس تاقتانىڭ بەتىنە ورنەك سالۋدى، شىعىڭقى ەتىپ مۇسىندىك بەينەلەردى جارتىلاي كولەمىمەن مۇسىندەۋدى، ياعني اعاشقا بەدەرلەنەتىن بارەلەفتى اتاۋعا بولادى. جۇمىرلاپ ويۋ اعاش ۇقساتۋ شەبەرلىگىنىڭ ەڭ كۇردەلى ءتۇرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. مولتەك اعاشتان تۇتاس شابىلاتىن كەلى – كەلساپ، اياق – تاباق، وجاۋ سياقتىلاردى جاساۋ ءتاسىلىن جۇمىرلاپ ويۋعا جاتقىزامىز.
بەدەرلەپ ويۋدىڭ ءوزىن ورىندالۋ ءادىس – تاسىلىنە قاراي تارقاتۋعا كەلەدى. ەگەر تاقتاعا قاشاۋ ءىزىن تىك سالساڭ قيىپ ويۋ دەپ، قاشاۋ ءجۇزىن كولبەۋ سالىپ نۇقي ويساڭ كەرتىپ ويۋ دەپ اتالادى. اعاش ويۋعا كىرىسۋ ءۇشىن نە جاعداي كەرەكتىگىنە توقتالساق شەبەرحانا تەمپەراتۋراسى تۇراقتى، جەل سوقپايتىن اۋاسى ىلعالسسىز، قۇرعاق بولۋى كەرەك. اعاش ويۋعا جارىقتىڭ دا اسەرى بار. جارىق اعاش وياتىن ورىنعا قارسىدان نە سول جاقتان ءتۇسۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار ارنايى ۇستەل ( ۆەرستاك) بولعانى ءجون. ەگەر قاراپايىم ۇستەل بولسا، ويىپ جاتقان تاقتاي سىرعىپ كەتپەۋى ءۇشىن ارنايى تەجەگىشتەردى پايدالانۋ كەرەك.
وتكىر قۇرالدارمەن جۇمىس ىستەگەندە قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ورىنداعان ءجون. بەدەرلەپ ويۋ قولدىڭ كۇشىمەن جاسالاتىندىقتان، بوس قولدى پىشاق ءجۇزى جۇرەتىن باعىتقا اپارۋعا بولمايدى. اعاشتى ارلەۋ جۇمىستارىنا كەلەتىن بولساق، كەيبىر ورنەكتەر بىرىنەن ءبىرى ساۋساق بويى تەرەڭدىكتە بولەكتەنىپ تۇراتىندىقتان، ويۋلاردى دارالاپ، ءساندى كورىنەدى دە، بوياپ ارلەۋدى قاجەت ەتپەيدى.
اعاشتى ارلەۋدىڭ لاكتاۋ، ەمالداۋ، جالاتپالاۋ ءتارىزدى تاسىلدەرى بار. ويۋلى اعاش ءوڭىن وزگەرتۋ، ىلعالعا شىدامدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن موريلكا ءتارىزدى دايىن بوياعىشتاردى، مايلى بوياۋدى قولدانۋعا بولادى. جوسا، قىنا، تومار بوياۋى ءتارىزدى تابيعي بوياۋلاردى دا قولدانۋعا بولادى. شەبەرگە بوياۋ ۇيلەسىمدىلىگىن ساقتاي وتىرىپ، قۇندى شىعارما جاساۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەكتەنۋ قاجەت.
قولونەر دەگەنىمىز – كاسىپتىڭ ءبىرى. ال، كاسىپشىلىك ول ادامزاتتىڭ تىرشىلىك كوزى. مەكتەپ قابىرعاسىندا قولونەردىڭ باستاۋىنان ءنار العان جاستار بولسا، ومىردە ءوز ورنىن تابا الادى.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
قونىستانۋ سەلوسى، جاڭاشارۋا قازاق ورتا مەكتەبى.
بەينەلەۋ ونەرى جانە تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
بالمۋحانوۆ نۋربولات كوبلانوۆيچ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن مەكتەپتەرگە بايلانىستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “ءبىلىم تۋرالى” زاڭىندا “ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى – ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن تاجىريبە جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا، دامىتۋعا، كاسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان ءبىلىم الۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ، ەڭبەك نارىعىندا باسەكەلەسۋگە قابىلەتتى بىلىكتى جۇمىسشىلار مەن ماماندار دايارلاۋ، ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ” دەپ كورسەتىلگەن.
حالىق ورتاسى ساندىك – قولدانبالى ونەردىڭ قاينار كوزى. وقۋشىلارمەن جۇمىس بارىسىندا ساندىك – قولدانبالى ونەردىڭ جالپى سيپاتتاماسى جانە ونىڭ باسقا ونەر تۇرلەرىنەن ايىرماشىلىعى، ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرىپ، حالىقتىق ساندىك ونەردىڭ نەگىزگى كوركەمدىك ءتىلى، بەينەلەۋشى قۇرالدارى، قولدانبالى بۇيىمدى جاساۋ مەن اشەكەيلەۋدىڭ نەگىزگى كوركەمدىك ءپرينسيپى تۋرالى جۇيەلى تۇسىنىك بەرىلۋى ءتيىس.
جۇمىس بارىسىندا قازاقتىڭ كيىز ءۇيى، ويۋ – ورنەك جانە ونىڭ كەڭ تاراعان نەگىزگى تۇرلەرىمەن، سيمۆولدىق بەلگىلەرىمەن، بوياۋ تۇستەرىمەن، اعاشتان جاسالاتىن ساندىق، كەبەجە، قوبديشا، اعاشتى وڭدەۋ ارقىلى جاسالاتىن اعاش قاسىق، توستاعان، وجاۋ بۇيىمدارىمەن تانىستىرىپ، ولاردى جاساۋ جانە اشەكەيلەۋ جولدارىن ۇيرەتۋ. سونىمەن قاتار مۋزىكالىق اسپاپتار تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، شەبەرلىك ساباقتارىندا دومبىرانىڭ قۇرلىسى جانە ونىڭ جاسالۋ جولىمەن تانىستىردىم. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىندا كەڭىنەن قولدانىلعان تەرىدەن جاسالعان تورسىق، كەسەقاپ، ساندىك بەلدىكتەر جانە ولاردى ويۋ – ورنەكپەن اشەكەيلەۋ ادىستەرىن ۇيرەتىپ، ەر – تۇرمان، قامشى، جۇگەن، نوقتا سياقتى ات ابزەلدەرى تۇرلەرمەن تانىستىردىم. ءار ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋ مۇمكىندىگىنە سايكەس ەستەتيكالىق تۇرعىدان ساپاسى مەن تاربيەلىك ءمانى قۇندى ساندىك ونەر تۋىندىلارىنىڭ سۋرەتتەرى مەن سلايدتارىن تاقىرىپ مازمۇنىمەن ۇيلەسىمدى تۇردە پايدالانۋ. ساندىك – قولدانبالى ونەر تۋىندىلارىن قابىلداۋ ساباقتارىن اڭگىمە، سۇراق – جاۋاپ، وقۋشىلاردىڭ ونەر شىعارمالارىن ءوز بەتىنشە تالداي، زەرتتەي ءبىلۋ، ءوز ويلارى مەن اسەرلەرىن تۇجىرىمداپ ايتا ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعان پراكتيكالىق جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى جۇرگىزۋ.
ءبىلىمدى جان – جاقتى تاربيەلەپ، قابىلەتتى جاستار ۇلتىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى، سوندىقتان جاستاردى قابىلەتتى ازامات ەتىپ وسىرۋدە حالىق قولونەرىنىڭ ءتالىم - تاربيەلىك، ءبىلىم – تانىمدىق ءرولى وراسان زور.
سونىڭ ىشىندە اعاشتى وڭدەۋ، ارلەۋ جانە ودان بۇيىمدار جاساۋ ادىستەرىنە توقتالا كەتپەكپىن. اعاش – ادام بالاسى جەر بەتىندە پايدا بولعان كەزدە العاش تۇتىنعان ماتەريالداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. قازىرگى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قارىشتاپ وسكەن زامانىندا ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە اعاشتىڭ الاتىن ورنى زور.
دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن حالىقتارى اعاشتى كيەلى ساناعان. افريكا ەلدەرىندە اعاشتى جىقپاستان بۇرىن تۇبىنە پالمانىڭ مايىن قۇيادى ەكەن. پولياكتار جاي سوققان اعاشتى، وزەگى بار قاراعايدى قۇرىلىسقا پايدالانبايدى. ورىس شارۋالارىندا جوكە اعاشىن قيعان ادام ورماندا اداسىپ كەتەدى دەگەن سەنىم بولعان. سول سياقتى قازاقتا دا اعاشتى ارتىق قيۋعا تىيىم سالاتىن ىرىمدار بولعان.
وسىدان بارىپ ەرتە كەزدەن - اق ادامزات ساناسىندا ەكولوگيالىق تەپە - تەڭدىكتى ساقتاۋعا ۇمتىلۋشىلىق، تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ سياقتى ىزگى نيەت بولعاندىعىن بايقايمىز.
بۇرىن قولونەر شەبەرلىگىنە قاجەتتى اعاشتىڭ ءبارىن ۇستالار تىكەلەي ءوز قولىمەن دايارلاعان. ءوز ماۋسىمىندا كەسكەن، مەزگەلىندە كەپتىرگەن.
ۇستالار اعاش كەسۋ جۇمىستارىنا ارا مەن بالتانى، شابۋ ىسىنە ءتۇرلى شوتتاردى، تەگىستەۋ ءۇشىن ۇستىرىكتى، قىرعىنى، جوڭعىنى، ءتۇرپىنى، ويىپ ورنەك سالۋ ءۇشىن پىشاقتى، قاشاۋدى، تەسۋ ءۇشىن بۇرعى مەن ۇسكىنى پايدالانعان. قازىرگى زاماندا اعاش وڭدەۋ مەحانيكالانعان. مەحانيكالانعان قۇرال - سايمانعا ەلەكتر ارا، ەلەكتر سۇرگى، ەلەكتر بۇرعى، ەلەكترلىك جانە پنيەۆماتيكالىق اجارلاۋ اسپاپتارى جاتادى. جيناقتالعان كەسكىش باكىلەرمەن قاتار مەترلىك ولشەگىش، سىزعىش، دەڭگەيلىك رەيسمۋس دەپ اتالاتىن ولشەۋ - بەلگىلەۋ اسپاپتارى دا، ۇستا بالعاسى، اعاش بالعا، قىسقىش، تىستەۋىك، ەگەۋ، قاشاۋ ءتارىزدى كومەكشى اسپاپتار دا قاجەت.
ەندى اعاش ويۋعا توقتالساق، ونىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى بار. بەدەرلەپ ويۋ دەپ تەگىس تاقتانىڭ بەتىنە ورنەك سالۋدى، شىعىڭقى ەتىپ مۇسىندىك بەينەلەردى جارتىلاي كولەمىمەن مۇسىندەۋدى، ياعني اعاشقا بەدەرلەنەتىن بارەلەفتى اتاۋعا بولادى. جۇمىرلاپ ويۋ اعاش ۇقساتۋ شەبەرلىگىنىڭ ەڭ كۇردەلى ءتۇرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. مولتەك اعاشتان تۇتاس شابىلاتىن كەلى – كەلساپ، اياق – تاباق، وجاۋ سياقتىلاردى جاساۋ ءتاسىلىن جۇمىرلاپ ويۋعا جاتقىزامىز.
بەدەرلەپ ويۋدىڭ ءوزىن ورىندالۋ ءادىس – تاسىلىنە قاراي تارقاتۋعا كەلەدى. ەگەر تاقتاعا قاشاۋ ءىزىن تىك سالساڭ قيىپ ويۋ دەپ، قاشاۋ ءجۇزىن كولبەۋ سالىپ نۇقي ويساڭ كەرتىپ ويۋ دەپ اتالادى. اعاش ويۋعا كىرىسۋ ءۇشىن نە جاعداي كەرەكتىگىنە توقتالساق شەبەرحانا تەمپەراتۋراسى تۇراقتى، جەل سوقپايتىن اۋاسى ىلعالسسىز، قۇرعاق بولۋى كەرەك. اعاش ويۋعا جارىقتىڭ دا اسەرى بار. جارىق اعاش وياتىن ورىنعا قارسىدان نە سول جاقتان ءتۇسۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار ارنايى ۇستەل ( ۆەرستاك) بولعانى ءجون. ەگەر قاراپايىم ۇستەل بولسا، ويىپ جاتقان تاقتاي سىرعىپ كەتپەۋى ءۇشىن ارنايى تەجەگىشتەردى پايدالانۋ كەرەك.
وتكىر قۇرالدارمەن جۇمىس ىستەگەندە قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ورىنداعان ءجون. بەدەرلەپ ويۋ قولدىڭ كۇشىمەن جاسالاتىندىقتان، بوس قولدى پىشاق ءجۇزى جۇرەتىن باعىتقا اپارۋعا بولمايدى. اعاشتى ارلەۋ جۇمىستارىنا كەلەتىن بولساق، كەيبىر ورنەكتەر بىرىنەن ءبىرى ساۋساق بويى تەرەڭدىكتە بولەكتەنىپ تۇراتىندىقتان، ويۋلاردى دارالاپ، ءساندى كورىنەدى دە، بوياپ ارلەۋدى قاجەت ەتپەيدى.
اعاشتى ارلەۋدىڭ لاكتاۋ، ەمالداۋ، جالاتپالاۋ ءتارىزدى تاسىلدەرى بار. ويۋلى اعاش ءوڭىن وزگەرتۋ، ىلعالعا شىدامدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن موريلكا ءتارىزدى دايىن بوياعىشتاردى، مايلى بوياۋدى قولدانۋعا بولادى. جوسا، قىنا، تومار بوياۋى ءتارىزدى تابيعي بوياۋلاردى دا قولدانۋعا بولادى. شەبەرگە بوياۋ ۇيلەسىمدىلىگىن ساقتاي وتىرىپ، قۇندى شىعارما جاساۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەكتەنۋ قاجەت.
قولونەر دەگەنىمىز – كاسىپتىڭ ءبىرى. ال، كاسىپشىلىك ول ادامزاتتىڭ تىرشىلىك كوزى. مەكتەپ قابىرعاسىندا قولونەردىڭ باستاۋىنان ءنار العان جاستار بولسا، ومىردە ءوز ورنىن تابا الادى.
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى،
قونىستانۋ سەلوسى، جاڭاشارۋا قازاق ورتا مەكتەبى.
بەينەلەۋ ونەرى جانە تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
بالمۋحانوۆ نۋربولات كوبلانوۆيچ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
