InfoHub Logo

ۇلگەرمى تومەن – بۇل ءار مەكتەپتىڭ وزەكتى پروبلەماسىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارمەن جۇمىس- بۇل ءمۇعالىمنىڭ  ۇلكەن باسىم مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەڭ العاشقى كەزەڭ ۇلگەرمەۋشى 1-سىنىپتا بايقالادى - ول وقۋشىنىڭ جەكە قاسيەتىنە، ءمۇعالىمنىڭ جىبەرگەن قاتەلىكتەرىنە، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى. كەيىنگى كەزەڭ بۇل ورتا بۋىن. سەبەبى 5-7 سىنىپتاردا وقۋشىلاردىڭ وقۋعا دەگەن كوزقاراسى وزگەرەدى. وقۋشىلاردىڭ 75 پايىزىندا قورقاقتىق پايدا بولادى. ەسكەرتۋلەردى، تۇزەتۋلەردى، ۇرىسۋدى كۇتىپ وتىرادى. سوڭىندا قايتا وقۋعا دەگەن كوزقاراستارى دۇرىستالىپ، وقي باستايدى. امەريكاندىق حولينگسۆارس وقۋشىلاردى وڭتۇستىككە ۇشىپ بارا جاتقان قۇستارعا تەڭەيدى، ورتاسىندا قۇستار بۇلت ءتارىزدى شوعىرلانىپ بىرگە ۇشادى، الدىندا، ارتىندا توپ سيرەي باستايدى.       

ۇلگەرىمى تومەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن كوتەرۋ، ماداقتاۋ ادىستەرىنىڭ ءبىرى:

«سەندە مىنا ءبولىم وتە جاقسى ورىندالدى»، «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى»... «وتكەندە جاقسى ورىنداپ ەدىڭ ەسىڭدە مە؟»، «بىزگە سەنىڭ بىلگەنىڭ وتە قاجەت». وسى ادىستەردى ءمۇعالىم كوبىرەك قولدانۋ كەرەك. وقۋشىنى ءبىر نارسەگە قىزىقتىرۋ كەرەك. نەگە بەيىمدى سودان باستاپ، جاقسى جاعى بايقالسا، ماداقتاپ، ەسىمىن ۇلكەن ارىپپەن تاقتاعا جازىپ، وقۋشىنى قۋانتسا. ورىنداماعان تاپسىرمالارىنا ەسكەرتۋ ايتپاي، قايتا ورىنداۋعا مۇمكىنشىلىك بەرۋ ت.ب.

مۇعالىمدەرگە ارنالعان ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارعا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستارىنا ۇسىنىس.

1. وقۋشىلارعا  نە؟ قالاي؟ دەگەن سۇراقتاردى كوبىرەك قويۋ.
2. ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارمەن سىيلاستىق قارىم-قاتىناستا بولۋ.
3. كىشكەنە عانا جەتىستىكتەرىن ءارقاشاندا ماقتاپ، ماقۇلداۋ.
4. جاڭا ساباقتى تۇسىندىرگەندە ومىرمەن بايلانىستىرىپ قىزىقتى ادىستەردى پايدالانۋ.
5. ساباق بويى قالاي ءتۇسىنىپ جاتقاندارىن قاداعالاپ، قوزعاپ سۇراپ وتىرۋ.
6. كلاستاعى قوعامدىق جۇمىستارعا قاتىستىرۋ.
7. ءوز قاتەلىكتەرىن تۇزۋگە مۇمكىنشىلىك بەرۋ شارت.

بالالاردىڭ ارتتا قالۋى مەن ناشار وقۋىن بولدىرماۋ جانە الدىن-الۋ جۇمىستارى كوپ ۋاقىتتى، ىنتا جىگەردى قاجەت ەتەدى. دەنساۋلىعى دۇرىس كەز-كەلگەن وقۋشى مەكتەپ باعدارلاماسىن تولىق يگەرۋى كەرەك. مۇنداي ارتتا قالۋدىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن  بالالاردى اقىل-وي ارەكەتىن بەلسەندىرۋگە، سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋعا، پراكتيكالىق تاجىربيەسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالۋ كەرەك. مۇعالىمدەر ساباق ۇستىندە كوبىرەك كورنەكىلىكتەردى قولدانىپ، تەرەڭىرەك تالداۋ جاساۋ قاجەت. وقۋداعى ۇلگەرمەۋدىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرى بار، سوندىقتان اقىل-وي دامۋىنداعى ارتتا قالۋشىلىق سيپاتىنا بايلانىستى ۇلگەرمەۋشىلىكتىڭ ارنايى تۇرلەرى ايقىندالعان. ۇلگەرمەۋدىڭ باستاپقى ءتۇرى  بالادا ەرتە جاسىنان، ءتىپتى مەكتەپكە دەيىن باستالادى. ەكىنشىسى بالانىڭ كىشى مەكتەپ جاسىنان تۇراقتى بايقالادى. ءۇشىنشى ءتۇرى باستاۋىش ساتىدان ورتا بۋىنعا ءوتۋ كەزىندە كورىنەدى. ۇلگەرمەۋشىلىك كەيدە اياق استىنان باستالسا، كەيدە باياۋ، بىرتىندەپ باستالادى. ءمۇعالىم وزگەرىستى ەرتە بايقاپ، بالامەن جۇمىس كەزىندە جەكە تاسىلدەردى قولدانسا، الدىن الۋعا بولادى.

«ءححى عاسىر ءمۇعالىمىنىڭ نوبايى» تۇجىرىمداماسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، 12 جىلدىق وقۋ جۇيەسىنە كوشۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ پسيحالوگيالىق دايىندىعىن انىقتاۋ جانە جەكە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا پسيحالوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇرعىدان ساراپتاپ تالداۋ جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

قازىرگى كەزدە حالىققا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارىنا ۇلكەن كوڭىل ءبولىنىپ وتىر جانە ءبولىنىپ كەلگەن. دەنساۋلىعى دۇرىس كەز كەلگەن وقۋشى مەكتەپ باعدارلاماسىن تولىق يگەرۋى كەرەك. ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى وقۋ باعدارلاماسىن قيىندىقپەن، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى نەگىزگى پاندەردەن ۇزاق ۋاقىت بويى ۇلگەرمەيدى.

ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردى زەرتتەۋدە عالىمدار ەكى ماسەلەگە توقتالادى.

1. وقىتۋشى قالاي وقىتادى؟

2. وقۋشى قالاي وقيدى جانە وسى كەزدە ونىڭ دامۋى قالاي جۇزەگە اسادى؟

الدىڭعى قاتارلى، تاجىربيەلى، كوپتەگەن جىلدار بويى جوعارى تۇرعىدا ساباق بەرىپ جۇرگەنمۇعالىمدەردىڭ پىكىرى بويىنشا ساباقتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ بەلسەندىلىك، جۇيەلىلىك، بىرىزدىلىك، شاماعا لايىقتىلىق، سانالىلىق، ديداكتيكالىق ۇستانىمدارى پايدالانۋ، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ، عىلىمي جۇمىس ىستەۋ، ت.ب. جەمىستى ناتيجە بەرەدى. ال پسيحالوگيالىق تۇرعىدان قاراستىراتىن بولساق، بالانىڭ ۇلگەرمەۋ سەبەبىن اشۋ ءۇشىن پسيحالوگيالىق قاسيەتىن اشۋدى قاجەت ەتەدى (ۇيالشاقتىق، باياۋ ويلاۋ، قيىن قابىلداۋ.)

ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ كوز-قاراسى بويىنشا ءۇش كاتەگورياعا بولۋگە بولادى.

1. بارلىق پاندەردەن ۇلگەرمەيتىن وقۋشىلار

2. نەگىگى پاندەردەن ۇزاق ۋاقىت ۇلگەرمەيتىن وقۋشىلار.

3. كەي كەزدەردە ۇلگەرمەيتىن وقۋشىلار

ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردى انىقتاۋ – تەوريالىق جۇزىندە ەمەس، تەك ءىس جۇزىندە دە وتە ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ويتكەنى، ۇلگەرمەۋشىلىكتىڭ ودان قۇتىلۋ جولدارىن زەرتتەۋ جانە ودان قۇتىلۋ كەرەك.

ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ تيپالوگياسى تۋرالى قۇندى ماتەريالدارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە بار. وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، ءبىز زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ نە سەبەپتەن ۇلگەرمەۋىنە بايلانىستىرىپ كورسەتىلىپ، وقۋشىنىڭ جەكە باسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بالانىڭ ەرەكشەلىكتەرىن 5 توپقا بولدىك.

1. وقۋعا دۇرىس ەمەس قاتىناستاعى وقۋشىلار.
2. وقۋ ماتەريالىن قيىندىقپەن يگەرەتىن وقۋشىلار.  
3. وقۋ جۇمىسىنىڭ داعدىسى مەن تاسىلدەرى
4. ەڭبەك ەتە بىلمەيتىن وقۋشىلار.
5. تانىمدىق جانە وقۋعا دەگەن قىزىعۋى جوق وقۋشىلار.

ۇلگەرمەۋشى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءتيپىن انىقتاۋ وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى ەرەكشەلىكتەرى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى جانە ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى جانە ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى تولىق كەشەندى تۇردە انىقتالاتىنداي ەتىپ جۇرگىزىلدى.

ءبىزدىڭ ءماقساتىمىز-ار وقۋشىنىڭ پسيحالوگيالىق كەيىپىن ايقىنداۋ، پسيحالوگيالىق بايلانىسىن جانە ونىڭ وزگەرىستەرىن زەرتتەۋ. زەرتتەۋ جۇمىسى مەكتەپتە جانە سىنىپتان تىس ۋاقىتتاردا دا جۇرگىزىلدى. سونداي-اق وقۋشىلاردى تەرەڭىرەك زەرتتەۋ ءۇشىن ەكسپەريمەنتتىك ءادىس پايدالانىلادى. وقۋشىلاردىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى ۇلگەرمەۋىنىڭ  سەبەبى ، پسييكالىق فۋنكسياسىنىڭ ءالسىز، ناشار دامۋىنان ەمەس پە دەگەن ماقساتتا وقۋشىلاردىڭ ەسى مەن زەيىن ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەدىك. تاجىربيە بارىسىندا سوزدەر مەن سانداردى ەستە ساقتاۋدا ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلار جاقسى ۇلگەرەتىن وقۋشىلاردان ايىرماشىلىعى بولمادى.

زەرتتەۋىمىز كورسەتكەنىندەي، ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ ەسى مەن زەيىن ارەكەتتەرىنىڭ كورسەتكىشىنىڭ تومەن بولۋى ولاردىڭ پسيحيكالىق ۇردەستەرىنىڭ پاتولوگيالىق وزگەرىسىنەن، اۋىتقۋىنان ەمەس،ولاردىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەۋگە. 

ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ قاسيەتتەرى نەگە بايلانىستى: 1) ويلاۋ قاسيەتىنە؛ 2) جەكە ادامنىڭ باعىتتىلىعىندا.

بۇل قاسيەتتەردىڭ اراسىندا بىر-بىرىمەن بايلانىستى ءۇش سايكەستىك بار، ولار تومەندەگىلەر.

1. وقۋشىنىڭ ويلاۋ ارەكەتىنىڭ، ساناسىنىڭ تومەندەگى، وقۋعا دەگەن دۇرىس قاتىناسىنىڭ ساي بولۋى جانە وقۋشىنىڭ باعىتىنىڭ ساقتالۋى.

2. وقۋشىنىڭ  ويلاۋ ارەكەتى ساپاسىنىڭ جوعارلىعى، وقۋعا دەگەن تەرىس قاتىناسىنىڭ بولۋى جانە وقۋشىنىڭ باعىتتىلىعى تولىق نەمەسە جارىم-جارتىلاي جويىلۋى.

3. وقۋشىنىڭ ويلاۋ ارەكەتىنىڭ، ساناسىنىڭ تومەندەگى، وقۋعا دەگەن دۇرىس قاتىناسىنىڭ ساي بولۋى جانە وقۋشىلىق باعىتىنىڭ ساقتالۋى.

وسى ەرەكشەلىكتەر ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلاردىڭ تيپتەرىن انىقتايدى جانە ۇلگەرمەۋشىلىكتەن قۇتىلۋدىڭ جولىن كورسەتە الادى.

جاڭاوزەن قالاسى №1ورتا مەكتەپ

مەكتەپ پسيحولوگى: دارماعامبەتوۆا باعيلا بەگەنىش قىزى

---