سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردەگى "؛قازاق ءتىلى"؛ پانىنەن ماتىندەر جيناعى. تەست تاپسىرمالارى
ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردەگى "قازاق ءتىلى" پانىنەن ماتىندەر جيناعى. تەست تاپسىرمالارى
ك. د. يزباساروۆانىڭ ءىس - تاجىريبەسىنەن

پىكىردى جازعان:№9 جببوم جوعارى ساناتتى قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋحامەدياروۆا ز. ت.

كىتاپشا ەندى، 11 - سىنىپتى بىتىرگەلى وتىرعان وقۋشىلارعا، ولاردى دايىندايتىن مۇعالىمدەرگە ارنالعان ادىستەمەلىك كومەك. قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرى، ۋاقىتتى باسقارا ءبىلۋ ونەرى، تۇستەر پسيحولوگياسى كەڭىنەن جازىلعان. ح الىقتىڭ جان – جانۋارلارعا بايلانىستى اۋا رايىن بولجاۋى، اي مەن ماۋسىم اتتارىنىڭ قالىپتاسۋ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ءاربىر ماتىنگە ارنايى تەست سۇراقتارى جاساقتالعان. ماقال - ماتەلدەر ارقىلى ءماتىن مازمۇنىن اشۋ، سويلەمنىڭ جالعاسىن تاپ، ءماتىننىڭ نەگىزگى تاقىرىبىن انىقتا سياقتى تاپسىرمالار تاقىرىپقا ساي قولدانىلعان.

كورىسۋ كۇنى.
كورىسۋ — باتىس قازاقستان ايماعىندا عانا ساقتالعان ەجەلگى ءداستۇر. جاڭا جىلدى بايباقتى قازىبەك كالەندارى بويىنشا قارسى الاتىن ايماق تۇرعىندارى 14 ناۋرىزدى «كورىسۋ (ياعني قاۋىشۋ) كۇنى» دەپ تە اتايدى. ويتكەنى كورىسۋ سالتى ءبىر كۇننىڭ اياسىمەن شەكتەلىپ قالمايدى، جىل بويى جالعاسا بەرەدى.
ەجەلدەن كەلە جاتقان مەرەكە كوپ جەرلەردە ۇمىت قالعان. تەك ەلىمىزدىڭ باتىس ايماقتارى مەن رەسەيدىڭ ساراتوۆ، استراحان وبلىستارىنىڭ قازاقتارى اراسىندا ساقتالىپ وتىر»...
بۇل كۇنى اۋىل تۇرعىندارى ەرتە تۇرىپ، ەلەڭ - الاڭنان جاسى ۇلكەن ادامدارعا سالەم بەرەدى. كورشى - كولەم ءبىر - بىرىنە «جاسىڭ قۇتتى بولسىن!»، «جاسىڭا جاس قوسىلىپ، ءعۇمىرىڭ ۇزاق بولعاي!» دەپ تىلەك ايتادى. كوشپەلى عۇمىر كەشكەن اتا - بابامىز، التى اي قىستان امان - ەسەن شىعىپ، كوكتەمگە يەك ارتقان شاقتا - اعايىندى ىزدەپ بارىپ، اماندىق سۇراسادى. ءتوس قاعىستىرىپ، «ءبىر جاس قوسۋىڭمەن»، «جاس قۇتتى بولسىن!» دەگەن تىلەكتەر ايتادى.

كورىسۋ كۇنى بۇرىنعى وكپە - رەنىش كەشىرىلىپ، ارازدىق ۇمىتىلادى، كورشى - كولەم ءبىر - ءبىرىن ناۋرىزكوجەگە شاقىرىپ، مەيمانداردىڭ وتباسىنا، اعايىن - تۋىستارىنا اماندىق - ساۋلىق، قۇت - بەرەكە تىلەيدى. كورىسۋ — تەك ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە امانداسىپ، جاقسىلىق تىلەيتىن قاۋىشۋ مەرەكەسى عانا ەمەس، سونداي - اق جاسى ۇلكەندەرگە ىزەت كورسەتىپ، ءىلتيپات بىلدىرەتىن ءداستۇرلى كورىنىس. قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل كۇنى رەنىشتە جۇرگەن جاندار باس ارازدىعى ۇمىتىپ، تاتۋلاسادى. سوندىقتان كورىسۋ كۇنى – اعايىن مەن تۋىس اراسىنداعى بايلانىستى بەكىتە تۇسەتىن ءداستۇر.
«كورىسۋ»، «امال» دەگەن اتاۋلار ناۋرىزعا ءتان ۇعىمدار!

“امال” مازمۇنى اسا ەجەلگى، شىعىستىق استرونوميا ىلىمىنە قاتىستى جايتتان باستاۋ الادى. اسپاندىق ۇدەرىستەر بويىنشا بۇل كۇندەرى امال جۇلدىزى مەن كۇن ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىنا شىعىپ، جەردەن قاراعاندا بەتتەسىپ تۇرعانداي اسەر ەتسە كەرەك. جانە دە وسى جايت قىستىڭ كەتىپ، كوكتەمگى ۇدەرىستى باستايتىن عارىشتىق تۇرتكى بولىپ ەسەپتەلىنگەن. سول سەبەپتەن دە قىسى قاتال دالالىق كوشپەلى تۇركىلەر ءۇشىن بۇل ۇدەرىس قىسپەن بىرگە ەسكى جىلمەن دە قوشتاسۋ بولىپ تابىلعان. ياعني، امال مەن كۇننىڭ “قاۋىشۋى” دالالىقتاردىڭ دا ەجەلگى كوكىرەك ءتۇيىستىرۋ ءداستۇرىنىڭ تۋىنداۋىنا تۇرتكى بولعان بولار.
1. كورىسۋ قاي ايماقتا ساقتالعان ەجەلگى ءداستۇر؟
ا. وڭتۇستىك قازاقستان
ۆ. باتىس قازاقستان
س. شىعىس قازاقستان
د. ورتالىق قازاقستان
ە. سولتۇستىك قازاستان
2. ناۋرىزعا ءتان ۇعىمداردى تابىڭىز
ا. «كورىسۋ»
ۆ. «امال»
س." قاۋىشۋى"
د. «كورىسۋ»، «امال»
ە." كوكىرەك ءتۇيىستىرۋ"
3. 14 ناۋرىز قانداي مەيرام؟
ا. قۇربان ايت
ۆ. كورىسۋ ايت
س. تاۋەلسىزدىك
د. ناۋرىز توي
ە. جاڭا جىل
4. بۇل مەيرام قاي ايماقتاردا ساقتالىپ وتىر؟
ا. وڭتۇستىك قازاقستان
ۆ. رەسەيدىڭ ساراتوۆ، استراحان وبلىستارىندا
س. شىعىس قازاقستان
د. ورتالىق قازاقستان
ە. سولتۇستىك قازاقستان
5. بۇل كۇنى رەنىشتە جۇرگەن جاندار نە ىستەيدى؟
ا. تاتۋلاسادى
ۆ. ۇرىسادى
س. ايتىسادى
د. سالەم ايتادى
ە. امانداسادى
6. اعايىن مەن تۋىس اراسىنداعى بايلانىستى بەكىتە تۇسەتىن ءداستۇر
ا. قۇربان ايت
ۆ. كورىسۋ ايت
س. تاۋەلسىزدىك
د. ناۋرىز توي
ە. جاڭا جىل
7. كورشى - كولەم ءبىر - بىرىنە قانداي تىلەكتەر ايتقان؟
ا. «ءبىر جاس قوسۋىڭمەن»، "جاس قۇتتى بولسىن!"
ۆ. باقىتتى بول
س. تۋعان كۇنىڭمەن
د. جاقسىلىق
ە. جاماندىق
8. ماتىندە كورسەتىلگەن كورىسۋ كۇنىندە پىسىرىلەتىن ۇلتتىق تاعام
ا. قۋىرداق
ۆ. ناۋرىز كوجە
س. قۇرت
د. قازى
ە. تابانان
9."كورىسۋ ايت" قاي ۋاقىتقا دەيىن جالعاسا بەرەتىن مەيرام؟
ا. 4 اي
ۆ. جىل بويى
س. تەك قانا 14 ناۋرىز
د. ناۋرىز اي بويى
ە. 8 اي بويى
10. كىمدەر ءۇشىن بۇل ۇدەرىس قىسپەن بىرگە ەسكى جىلمەن دە قوشتاسۋ بولىپ تابىلعان
ا. قازاقتار
ۆ. كوشپەلى قازاقتار
س. تۇركىلەر
د. كوشپەلى تۇركىلەر
ە. بارلىق ەلدەر ءۇشىن
+ كورىسۋ كۇنىنىڭ ەرەكشەلىگى.
جىل سايىن ناۋرىزدىڭ 14 - ىنەن باستاپ جازىلماعان زاڭ بويىنشا جاسى كىشىلەر ۇلكەندەرگە كورىسە بارىپ، باتاسىن الادى. بۇل اركىمنىڭ ءوز ۇيىنەن باستالادى. تاڭەرتەڭ تۇرا سالىپ، اكە - شەشەڭە، ۇيدەگى وزىڭنەن ۇلكەن ادامدارعا قول بەرىپ امانداساسىڭ. ولار: «جاس قايىرلى بولسىن، ءومىرىڭ ۇزاق بولسىن، ءالى تالاي كورىسۋگە جازسىن!» - دەپ باتا بەرەدى. بۇل ءداستۇرلى كورىسۋ، ياعني جىل جاڭارعانداعى ءبىرىنشى كەزدەسۋ، ادامداردىڭ بىلتىردان بەرگى ءبىرىنشى كورىسكەن كۇنى. وسى كۇننەن باستاپ بىلتىردان بەرى كورىسپەگەن ادامدار ءبىر - بىرىمەن قول بەرىپ، ۇلكەن ادامدار قۇشاقتاسىپ، ءتوس ءتۇيىستىرىپ، امانداسىپ، كورىسۋ ىرىمىن جاسايدى. ۇلكەنى كىشىسىنە مىندەتتى تۇردە «جاس قايىرلى بولسىن!» ايتادى. ياعني «جالپى قاۋىمعا جاڭا جىل كەلدى، ادامدارعا ءبىر جاس قوسىلدى، وسى جاس قايىرلى بولىپ كەلسىن، كەلەر جىلعا امان - ەسەن جەتەيىك» دەگەن تىلەۋ. ال، وتكەن جىلدان بەرى كەزدەسپەگەن ادامدار قاشان كەزدەسسە دە (ناۋرىز باستالعاننان كەيىن اپتا، اي ءوتۋى مۇمكىن) ءبىر رەت كورىسۋى شارت. ءبىر جىلعا جەتەرلىك ءبىر كورىسۋ. بۇل الىستا تۇراتىندار نەمەسە جولاۋشىلاپ جۇرگەن حاقىندا.

ال، اۋىل ادامدارى ناۋرىزدىڭ بىرىنەن (قازىرگىشە 14 - ىنەن) جاس بالالاردى «اۋىلداعى قاريا ادامعا، ءوز اۋلەتىنىڭ ۇلكەنىنە بارىپ كورىسىپ كەل» دەپ باعىتتاپ وتىرادى. سوعان وراي ول ۇلكەن كىسىنىڭ ءۇيى دە: «جىل كەلدى عوي، ەرتەڭ كورىسۋگە بالالار كەلىپ قالار»،- دەپ داستارقانىن قامداپ، ءۇي ءىشىن قوناق كۇتكەندەي جيناپ وتىرادى.

ءار ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى ويانىپ، داستارحانىن تولتىرىپ، كورىسىپ شىعاتىن بالا - شاعانى كۇتىپ وتىرادى. 14 ناۋرىز كۇنى كۇن شىققاندا ەسىگى ىشىنەن قۇلىپتاۋلى تۇرعان ءۇي بولمايدى. ءبارىنىڭ ەسىگى اشىق، ءۇيى جيناۋلى، داستارحانى مول بولىپ تۇرۋى كەرەك. جاسى كىشى وتباسى مۇشەلەرى جاسى ۇلكەن جانۇيالارعا كىرىپ، كورىسىپ شىعادى. مىندەتتى تۇردە ءار ادام ءۇش ءۇيدىڭ ەسىگىن اشۋ كەرەك، ياعني تۇسكە دەيىن ءۇش ۇيگە كىرىپ، كورىسىپ ۇلگەرۋى كەرەك.

كەز كەلگەن ءداستۇردىڭ وزىندىك تاربيەسى بار، كورىسۋ ۇلكەندەردى سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، كىشىگە قامقور بولۋعا ۇيرەتەدى، سونىمەن قاتار وسى ءداستۇردى اتا - بابالارىمىز بىزگە قالاي جەتكىزسە، بىزدە سونى ۇرپاعىمىزعا جەتكىزۋىمىز كەرەك.
1. ۇلكەندەر نەنى كۇتىپ وتىرادى؟

بقو، ورال قالاسى،
№9 جوببم قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
يزباساروۆا كامشات دجۋماحمەتوۆنا

ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردەگى "قازاق ءتىلى" پانىنەن ماتىندەر جيناعى. تەست تاپسىرمالارى جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما