ءورت جانە ونىڭ سالدارى
دەنساۋلىق.
وقۋ قىزمەتى: ءقاۋىپسىز مىنەز - قۇلىق ەرەجەلەرى.
تاقىرىبى: ءورت جانە ونىڭ سالدارى
ماقساتى: بالالارعا ءورت قاۋىپسىزدىگى ەرەجەسىن جەتىك ءبىلۋدىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ. ءوزىن - ءوزى قورعاۋعا، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا جانە ءورت بولعان جاعدايداعى قاراپايىم ەرەجەلەردى ۇيرەتۋ. ۇقىپتىلىققا، ءوزىن - ءوزى قورعاۋعا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
قاجەتتى قۇرالدار مەن كورنەكىلىكتەر: ءورت تۋرالى مازمۇندى سۋرەتتەر، سىرىڭكە، ۇتىك، گاز پليتاسى، تەمەكى تۇقىلى سۋرەتتەرى، ءۇش تارەلكە، ىدىستاعى سۋ، توپىراق، قالىڭ ماتا، ءورت ءسوندىرۋشى اعاي، ويىنشىق كولىكتەر.
جىلۋلىق شەڭبەرى
وت جاقپا كۇيەرسىڭ،
ورتەنىپ جۇرەرسىڭ.
سىرىڭكەنى ۇستاساڭ،
بالەگە سەن تۇسەرسىڭ.
وتتىڭ ءىسى قۋىرماق
جەلدىڭ ءىسى سۋىرماق
ءقازىر جانعان جالىندى،
الىپ - ۇشىپ قۋالاماق.
ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانىڭ دىبىسى ەستىلەدى.
- بالالار، بۇل نەنىڭ دىبىسى، سەندەر ەستىپ جاتسىڭدار ما؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار، بۇل ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانىڭ دىبىسى. ال ول قايدا اسىعىپ بارا جاتىر؟
- يا بالالار، ول ءورت سوندىرۋگە اسىعىپ بارا جاتىر. قانە كىم ايتادى، ءورت ءسوندىرۋشى ماشينا قانداي بولادى؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار، نەگە قىزىل ءتۇستى بولادى؟
- وتە دۇرىس، ال مىنا كولىكتەر ىشىنەن كىم ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانى تاۋىپ بەرەدى؟
- دۇرىس تاپتى ما بالالار.
- ال بۇل كولىكتى جۇرگىزىپ، ءورت سوندىرەتىن مامان يەسىن كىم دەپ اتايمىز؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. (ءورت ءسوندىرۋشى كىرىپ كەلەدى)
بالالارمەن امانداسادى.
تاربيەشى: سىزدەردىڭ ءورت سوندىرۋگە اسىعاتىنىڭىز تۋرالى بالالار بىلەدى، ال ءورتتىڭ شىعۋىنا نە سەبەپ بولادى؟
ءورت ءسوندىرۋشى:
وت - ومىرىمىزگە قۋات بەرىپ، بويىمىزدى جىلىتادى. وت ءومىر ءسانى. وتسىز تىرشىلىك جوق. وت جاعىلماسا تاماعىمىز دا پىسپەيدى، ۇيىمىزدە جىلىمايدى. ال تاماق ىشپەسەك بويىمىزعا قۋات بىتپەيدى. بويىمىزدا قۋات بولماسا، ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىز جوعالادى.
وتسىز توڭىپ، جاۋراعان ادام ەشقانداي ەڭبەك تە ىستەي المايدى. سونىمەن وت ءومىرىمىز دەسەك تە، ونىڭ الەمى جايلاعان الاپاتتىڭ ءبىرى - ءورت ءقاۋپىن شىعاراتىنىن دا ەستەن شىعارماۋ ءجون بولار. ءوزىمىزدىڭ ۇقىپسىزدىعىمىزدان كەيدە ءورتتىڭ قالاي كۇش الىپ كەتكەنىن بايقاماي قالامىز.
بۇگىن بالالار، مەن سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭدى بايقايىن دەپ بىرنەشە ويىندار الىپ كەلدىم.
« ويلان، تاپ» ديداكتيكالىق ويىنى.
ويىن شارتى: كوپتەگەن زاتتىق سۋرەتتەردىڭ ىشىنەن ءورت شىعۋعا سەبەپتى زاتتاردىڭ سۋرەتتەرىن تاۋىپ كورسەتۋ.
(تاقتادا ۇتىك، گاز پليتاسى، ورىندىق، گۇل، سىرىڭكە، قولشاتىر، تەمەكى تۇقىلى، ديۆان سۋرەتەرى )
- جارايسىڭدار بالالار، تاماشا.
بالالار ەندى سەندەرمەن تاعى دا « نە ىستەر ەدىڭ؟.» ويىنىن ويناعىم كەپ تۇر.
مەن سۇراقتار قويامىن، ال سەندەر جاۋاپ بەرەسىڭدەر.
- سەن ۇيدە جالعىز قالدىڭ. اتا - اناڭ قوناققا كەتتى. كەنەت ەلەكتر توگىنىڭ پىشىرلاپ جانا باستاعانىن بايقادىڭ.
نە ىستەر ەدىڭ؟
- ۇيگە كوپ قوناق كەلدى. شاي ءىشىپ بولعان سوڭ ۇلكەن كىسىلەر تەمەكى تارتۋعا سىرتقا شىقتى. ءسويتتى دە ءبىر كىسىنىڭ شەككەن تەمەكىسىنىڭ تۇقىلىنان جەردەگى قۋراعان ءشوپ جانا باستادى. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەيسىڭ؟
- ۇيگە اناڭ وت جاعىپ، ءوزى دالاعا شىعىپ كەتتى. جانىپ جاتقان پەشتىڭ ەسىگى اشىلىپ، ىشىنەن جانعان وت ءتۇسىپ كەتتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
- جارايسىڭدار بالالار، ەستەرىڭدە بولسىن، ءورت كەزدەيسوق شىقپايدى، ول دۇرىس پايدالانباعاننان بولادى.
- بالالار وتتى قالاي وشىرۋگە بولادى؟
- ءقازىر مەن سەندەرگە بىرنەشە ءادىسىن كورسەتەمىن.
1 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازعا سۋ قۇيۋ.
- دەمەك ءورتتى سۋ وشىرەدى.
2 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازعا قۇم نەمەسە توپىراق سەبۋ.
- سۋ بولماعان جاعدايدا ورتكە قۇم نەمەسە توپىراق شاشساڭ وشەدى، ءتىپتى گۇل وتىرعىزىلعان قۇمىراداعى توپىراقتى دا شاشۋعا بولادى.
3 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازدى قالىڭ ماتامەن جابۋ.
- جانىپ جاتقان زاتتى قالىڭ كورپەمەن نەمەسە اۋا وتكىزبەيتىندەي قالىڭ ماتامەن جاپساڭ، وت ءوشىپ قالادى. سەبەبى وت جانۋ ءۇشىن اۋا قاجەت، اۋا جەتپەگەندىكتەن وت وشەدى.
ال ەندى وت تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتايىق
وتپەن ويناما كۇيەرسىڭ.
ويىن ءتۇبى – وت.
وتىن دەگەن ءشوپ بولار،
جيناي بەرسەڭ كوپ بولار.
وت جاقپا پىسەرسىڭ،
ور قازبا تۇسەرسىڭ.
«بولادى - بولمايدى» ديداكتيكالىق ويىنى.
ويىن شارتى: قولدارىنا قىزىل جانە كوك ءتۇستى بەلگىلەردى الىپ، بولمايتىن جاعدايدا قىزىل ءتۇستى، بولاتىن جاعدايدا كوك ءتۇستى كوتەرۋ.
- ءورت بولعاندا 101 نومىرىنە قوڭىراۋ شالۋعا.....
- جانىپ تۇرعان سىرىڭكەنى تاستاۋعا...
- ۇلكەندەردى ايقايلاپ كومەككە شاقىرۋعا...
- ءورت شىققان جەردە قالۋعا...
- باسىمىزدى، بەت - اۋزىمىزدى ىلعال سۇلگىمەن وراۋعا...
- ءورت كەزىندە گازدى، جارىقتى، توققا قوسىلاتىن قۇرالداردى قوسۋعا...
- قورىقپاي ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ ايتقانىن تىڭداۋعا...
- ءورت كەزىندە كەرەۋەت استىنا، شكاف ىشىنە تىعىلۋعا....
ءورت ءسوندىرۋشى:- جارايسىڭدار بالالار، سەندەر ەندى ءورت تۋرالى، ونى ءوشىرۋ تۋرالى كوپ بىلەتىن بولدىڭدار. مەن سەندەردىڭ ءارقاشان مۇقيات بولىپ، وتپەن وينامايتىندارىڭا سەنىمدىمىن.
- بالالار بۇگىن سەندەر وتتىڭ دوس تا، جاۋىمىز بولا الاتىنىنا كوز جەتكىزدىڭدەر. ەستەرىڭدە بولسىن: «وتپەن ويناما، كۇيەرسىڭ»
«ءورت - ءتىلسىز جاۋ»
جامبىل وبلىسى، بايزاق اۋدانى،
سارىكەمەر اۋىلى، "بالدىرعان" بالاباقشاسى تاربيەشىسى
اليبەكوۆا ۇلمەكەن مۋحامبەتوۆنا
وقۋ قىزمەتى: ءقاۋىپسىز مىنەز - قۇلىق ەرەجەلەرى.
تاقىرىبى: ءورت جانە ونىڭ سالدارى
ماقساتى: بالالارعا ءورت قاۋىپسىزدىگى ەرەجەسىن جەتىك ءبىلۋدىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ. ءوزىن - ءوزى قورعاۋعا، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا جانە ءورت بولعان جاعدايداعى قاراپايىم ەرەجەلەردى ۇيرەتۋ. ۇقىپتىلىققا، ءوزىن - ءوزى قورعاۋعا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
قاجەتتى قۇرالدار مەن كورنەكىلىكتەر: ءورت تۋرالى مازمۇندى سۋرەتتەر، سىرىڭكە، ۇتىك، گاز پليتاسى، تەمەكى تۇقىلى سۋرەتتەرى، ءۇش تارەلكە، ىدىستاعى سۋ، توپىراق، قالىڭ ماتا، ءورت ءسوندىرۋشى اعاي، ويىنشىق كولىكتەر.
جىلۋلىق شەڭبەرى
وت جاقپا كۇيەرسىڭ،
ورتەنىپ جۇرەرسىڭ.
سىرىڭكەنى ۇستاساڭ،
بالەگە سەن تۇسەرسىڭ.
وتتىڭ ءىسى قۋىرماق
جەلدىڭ ءىسى سۋىرماق
ءقازىر جانعان جالىندى،
الىپ - ۇشىپ قۋالاماق.
ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانىڭ دىبىسى ەستىلەدى.
- بالالار، بۇل نەنىڭ دىبىسى، سەندەر ەستىپ جاتسىڭدار ما؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار، بۇل ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانىڭ دىبىسى. ال ول قايدا اسىعىپ بارا جاتىر؟
- يا بالالار، ول ءورت سوندىرۋگە اسىعىپ بارا جاتىر. قانە كىم ايتادى، ءورت ءسوندىرۋشى ماشينا قانداي بولادى؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار، نەگە قىزىل ءتۇستى بولادى؟
- وتە دۇرىس، ال مىنا كولىكتەر ىشىنەن كىم ءورت ءسوندىرۋشى ماشينانى تاۋىپ بەرەدى؟
- دۇرىس تاپتى ما بالالار.
- ال بۇل كولىكتى جۇرگىزىپ، ءورت سوندىرەتىن مامان يەسىن كىم دەپ اتايمىز؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. (ءورت ءسوندىرۋشى كىرىپ كەلەدى)
بالالارمەن امانداسادى.
تاربيەشى: سىزدەردىڭ ءورت سوندىرۋگە اسىعاتىنىڭىز تۋرالى بالالار بىلەدى، ال ءورتتىڭ شىعۋىنا نە سەبەپ بولادى؟
ءورت ءسوندىرۋشى:
وت - ومىرىمىزگە قۋات بەرىپ، بويىمىزدى جىلىتادى. وت ءومىر ءسانى. وتسىز تىرشىلىك جوق. وت جاعىلماسا تاماعىمىز دا پىسپەيدى، ۇيىمىزدە جىلىمايدى. ال تاماق ىشپەسەك بويىمىزعا قۋات بىتپەيدى. بويىمىزدا قۋات بولماسا، ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىز جوعالادى.
وتسىز توڭىپ، جاۋراعان ادام ەشقانداي ەڭبەك تە ىستەي المايدى. سونىمەن وت ءومىرىمىز دەسەك تە، ونىڭ الەمى جايلاعان الاپاتتىڭ ءبىرى - ءورت ءقاۋپىن شىعاراتىنىن دا ەستەن شىعارماۋ ءجون بولار. ءوزىمىزدىڭ ۇقىپسىزدىعىمىزدان كەيدە ءورتتىڭ قالاي كۇش الىپ كەتكەنىن بايقاماي قالامىز.
بۇگىن بالالار، مەن سەندەردىڭ بىلىمدەرىڭدى بايقايىن دەپ بىرنەشە ويىندار الىپ كەلدىم.
« ويلان، تاپ» ديداكتيكالىق ويىنى.
ويىن شارتى: كوپتەگەن زاتتىق سۋرەتتەردىڭ ىشىنەن ءورت شىعۋعا سەبەپتى زاتتاردىڭ سۋرەتتەرىن تاۋىپ كورسەتۋ.
(تاقتادا ۇتىك، گاز پليتاسى، ورىندىق، گۇل، سىرىڭكە، قولشاتىر، تەمەكى تۇقىلى، ديۆان سۋرەتەرى )
- جارايسىڭدار بالالار، تاماشا.
بالالار ەندى سەندەرمەن تاعى دا « نە ىستەر ەدىڭ؟.» ويىنىن ويناعىم كەپ تۇر.
مەن سۇراقتار قويامىن، ال سەندەر جاۋاپ بەرەسىڭدەر.
- سەن ۇيدە جالعىز قالدىڭ. اتا - اناڭ قوناققا كەتتى. كەنەت ەلەكتر توگىنىڭ پىشىرلاپ جانا باستاعانىن بايقادىڭ.
نە ىستەر ەدىڭ؟
- ۇيگە كوپ قوناق كەلدى. شاي ءىشىپ بولعان سوڭ ۇلكەن كىسىلەر تەمەكى تارتۋعا سىرتقا شىقتى. ءسويتتى دە ءبىر كىسىنىڭ شەككەن تەمەكىسىنىڭ تۇقىلىنان جەردەگى قۋراعان ءشوپ جانا باستادى. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەيسىڭ؟
- ۇيگە اناڭ وت جاعىپ، ءوزى دالاعا شىعىپ كەتتى. جانىپ جاتقان پەشتىڭ ەسىگى اشىلىپ، ىشىنەن جانعان وت ءتۇسىپ كەتتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
- جارايسىڭدار بالالار، ەستەرىڭدە بولسىن، ءورت كەزدەيسوق شىقپايدى، ول دۇرىس پايدالانباعاننان بولادى.
- بالالار وتتى قالاي وشىرۋگە بولادى؟
- ءقازىر مەن سەندەرگە بىرنەشە ءادىسىن كورسەتەمىن.
1 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازعا سۋ قۇيۋ.
- دەمەك ءورتتى سۋ وشىرەدى.
2 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازعا قۇم نەمەسە توپىراق سەبۋ.
- سۋ بولماعان جاعدايدا ورتكە قۇم نەمەسە توپىراق شاشساڭ وشەدى، ءتىپتى گۇل وتىرعىزىلعان قۇمىراداعى توپىراقتى دا شاشۋعا بولادى.
3 - تاجىريبە: تارەلكەدەگى جانىپ تۇرعان قاعازدى قالىڭ ماتامەن جابۋ.
- جانىپ جاتقان زاتتى قالىڭ كورپەمەن نەمەسە اۋا وتكىزبەيتىندەي قالىڭ ماتامەن جاپساڭ، وت ءوشىپ قالادى. سەبەبى وت جانۋ ءۇشىن اۋا قاجەت، اۋا جەتپەگەندىكتەن وت وشەدى.
ال ەندى وت تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتايىق
وتپەن ويناما كۇيەرسىڭ.
ويىن ءتۇبى – وت.
وتىن دەگەن ءشوپ بولار،
جيناي بەرسەڭ كوپ بولار.
وت جاقپا پىسەرسىڭ،
ور قازبا تۇسەرسىڭ.
«بولادى - بولمايدى» ديداكتيكالىق ويىنى.
ويىن شارتى: قولدارىنا قىزىل جانە كوك ءتۇستى بەلگىلەردى الىپ، بولمايتىن جاعدايدا قىزىل ءتۇستى، بولاتىن جاعدايدا كوك ءتۇستى كوتەرۋ.
- ءورت بولعاندا 101 نومىرىنە قوڭىراۋ شالۋعا.....
- جانىپ تۇرعان سىرىڭكەنى تاستاۋعا...
- ۇلكەندەردى ايقايلاپ كومەككە شاقىرۋعا...
- ءورت شىققان جەردە قالۋعا...
- باسىمىزدى، بەت - اۋزىمىزدى ىلعال سۇلگىمەن وراۋعا...
- ءورت كەزىندە گازدى، جارىقتى، توققا قوسىلاتىن قۇرالداردى قوسۋعا...
- قورىقپاي ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ ايتقانىن تىڭداۋعا...
- ءورت كەزىندە كەرەۋەت استىنا، شكاف ىشىنە تىعىلۋعا....
ءورت ءسوندىرۋشى:- جارايسىڭدار بالالار، سەندەر ەندى ءورت تۋرالى، ونى ءوشىرۋ تۋرالى كوپ بىلەتىن بولدىڭدار. مەن سەندەردىڭ ءارقاشان مۇقيات بولىپ، وتپەن وينامايتىندارىڭا سەنىمدىمىن.
- بالالار بۇگىن سەندەر وتتىڭ دوس تا، جاۋىمىز بولا الاتىنىنا كوز جەتكىزدىڭدەر. ەستەرىڭدە بولسىن: «وتپەن ويناما، كۇيەرسىڭ»
«ءورت - ءتىلسىز جاۋ»
جامبىل وبلىسى، بايزاق اۋدانى،
سارىكەمەر اۋىلى، "بالدىرعان" بالاباقشاسى تاربيەشىسى
اليبەكوۆا ۇلمەكەن مۋحامبەتوۆنا
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مەتالداردىڭ جەمىرىلۋى جانە ونىمەن كۇرەسۋ جولدارى.
-
كىرىكتىرىلگەن ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «كوممۋنيكاسيا»، «شىعارماشىلىق»
