InfoHub Logo

كەز كەلگەن جەردە قاسىڭدا جوق ادام تۋرالى جامان اڭگىمەلەۋ ونى وسەكتەۋ دەگەن ءسوز. وسەكءتىڭ ساياساسي ماقساتتا، ماركەتينگتە ت.ب. الاڭداردا جوسپارلى تۇردە قولدانىلعان كەزدەرى دە بار. تاريحتا مۇنىڭ مىسالدارى كوپتەپ كەزدەسەدى. ماسەلەن تاريحشىلار ءامىر تەمىر مەن وسمان مەملەكەتىنىڭ پاتشاسى يىلدىرىم بايازيد حاننىڭ سوعىسىنا وسەك ارقىلى اراعا ىرىتكى سالىنۋى سەبەپ بولعان دەسەدى. ءامىر تەمىر بايازيد حانعا جازعان حاتىندا «سىزگە وسەك جەتكىزىپ اراڭداتىپ جۇرگەندەردىڭ بارىن بىلەمىن، وندايلار ماعان دا كەلىپ ءسوز جەتكىزۋدە، ولاردىڭ اراڭداتۋشىلىقتارىنا تۇسپەڭىز» دەپ حات جازعان كورىنەدى. ءبىراق ءبارىبىر سوڭىندا سوعىس بولىپ، جەڭىسكە جەتكەن ءامىر تەمىر ولجا دا الماي، جەرىن دە الماي وسمانلى ەلىنەن شىعىپ كەتەدى...

ءبىراق وسەكتىڭ مۇنشالىقتى ءقاۋىپى بار ەكەن دەپ بارلىق جەردەن قاستاندىق تەورياسىن ىزدەۋ، بارىنەن كۇماندانىپ، ۇنەمى ۇرەي ىشىندە ءجۇرۋ دە اقىلدىڭ ءىسى ەمەس.

كەيدە كورە الماۋشىلىقتان، كەك ساقتاۋدان، اشۋ-ىزادان، رەنىشتەن دە تۋىندايدى. وسەكشى — بىرەۋگە بولعان نارازىلىعى مەن رەنىشىن ايتىپ وزگەلەردىڭ دە الگى ادام تۋرالى جامان ويلاۋىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى راحاتتانادى. وندايلار باسقانى جامانداپ، تومەندەتۋ ارقىلى ءوزىن جوعارىلاتقانىن ويلايدى. وسىلايشا مەن ونداي ەمەسپىن، مەن جاقسىمىن دەگەندى پاش ەتەدى. سونداي-اق ەشكىم بىلمەيتىن نارسەنى ءبىلۋ سەزىمى، باسقالاردان ەرەكشە بولۋ، ۇستەم بولۋ سەزىمىنە جول اشادى. سول سەبەپتى دە وسى ۇستەمدىگىن باسقالارمەن بولىسكىسى كەلىپ تۇرادى. ەشكىم بىلمەيتىن ەرەكشە مالىمەت دەپ بىلگەن نارسەسىن دەرەۋ اينالاسىنداعىلارعا ۇسىنىپ، جەڭىلدەپ، راحاتقا بولەنەدى. ۇسىناردا وعان وزگەرتۋلەر مەن قوسىمشالار ەنگىزىپ بارىنشا بەزەندىرىپ بارىپ جارىققا شىعارادى. بىرنەشە ادامنان وتكەن كەزدە وسەك ودان سايىن تۇرلەنە تۇسەدى...

دانىشپان اقساقال

ادام اقىلمەن ءىس ەتۋ كەرەك. اشۋعا نەمەسە جوعارىدا اتالعان باسقا دا ەموسيالارعا بەرىلىپ، ويلانباي سويلەپ، وسەك پەن ىرىتكىنىڭ سەبەپشىسىنە اينالماۋ كەرەك. ويتكەنى وسەك، ءسوز تاسۋ — ادامدارمەن ارا-قاتىناستى بۇزادى، سەنىمنىڭ سارقىلۋى، وتباسى قۇلدىراۋى، دوستىقتىڭ السىرەۋى، قوعامداردىڭ ارازداسىپ، جانجال شىعۋى سەكىلدى جامان ناتيجەلەرگە اكەلەدى. ءسوز تاسىعان ادامعا دا بۇل قىلىق ابىروي اكەلمەيدى. ءسوز تاسۋدى ادەتكە اينالدىرعان ادام وزگەلەرمەن سەنىمدى بايلانىس قۇرا المايتىن بولادى. بۇل جامان ادەت بارا-بارا ونىڭ مەيىرىم، ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن باسەڭدەتەدى. جاقىندارىنىڭ ودان سەسكەنىپ، ارا-قاتىناستى الشاق ۇستاۋىنا، وسەكشى دەگەن اتقا ىلىگۋىنە سەبەپ بولادى.

ءبىر اۋىلدا كوپ ءسوز تاسيتىن، ادامداردى شاعىستىرىپ جۇرەتىن وسەكشى ءبىر ادام بار ەكەن. بۇنىڭ وسەگىنىڭ قۇربانى بولعان ءبىر قارت كىسى وعان:

— بۇل تاراتقان وسەگىڭ ارقىلى ماعان عانا ەمەس، بىرنەشە ادامعا زيانىڭ ءتيدى، ۇيالساڭ ەتتى، — دەيدى. الگى وسەكشى:

— مەن بۇلاي بولارىن بىلگەنىم جوق، ايتقان سوزدەرىمدى كەرى الدىم، مەنى كەشىرىڭىزشى، — دەپ جالىنادى.

— كەرى الدىم دەيمىسىڭ، شىنىمەن كەرى العىڭ كەلسە، ۇيىڭنەن قۇس قاۋىرسىندى جاستىق الىپ كەل، — دەيدى. بۇل ادام دەرەۋ ۇيىنە بارىپ جاستىق الىپ كەلەدى. قارت كىسى قالتاسىنان باكىسىن شىعارىپ جاستىقتى وسىپ جىبەرگەنى سول-اق ەدى، ىشىندەگى قۇس قاۋىرسىندارى جەلمەن جان-جاققا شاشىلا باستايدى. قارت كىسى:

— ەندى بارلىق قاۋىرسىنداردى جينا، سوندا عانا كەشىرەمىن، — دەيدى. اۋزى اڭقيعان الگى ادام:

— اقساقال-اۋ، ۇشىپ، تاراپ كەتتى عوي، قالاي جينايمىن؟ قاراساڭىزشى، اعاشتاردىڭ، شوپتەردىڭ اراسىنا، ۇيلەردىڭ قۋىستارىنا دەيىن كىرىپ كەتتى، بۇلاردى جيناۋ مۇمكىن ەمەس قوي، — دەيدى. سوندا اقساقال:

— تۋرا سەنىڭ ايتقان وسەگىڭ سياقتى جان-جاققا تاراپ كەتتى، سولاي ەمەس پە؟ تاراتقان وسەكتەرىڭ قانشالىقتى ۇزاقتارعا كەتكەندىگىن، كىمنىڭ ساناسىندا قانداي ناتيجەلەرگە جول اشقاندىعىن پىكىرلەي الدىڭ با ەندى؟ — دەگەن ەكەن.

ءۇش سۇزگى

بىرەۋدى جامانداپ وسەك ايتقان ادام قانشالىقتى ايىپتى بولسا، ونى تىڭداعان ادام دا سونشالىقتى ايىپتى. ويتكەنى تىڭداۋ ارقىلى وعان دەمەۋ بەرگەن، قولداعان بولادى. سوندىقتان مۇنداي اڭگىمە باستالعاندا مۇنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن ايتىپ توقتاتۋعا تىرىسۋ، ءسوزدى باسقا تاقىرىپقا اۋىستىرۋ نەمەسە ول جەردەن تۇرىپ كەتكەن جاقسى بولادى.

مىنا ءبىر ءتامسىل وسى تاقىرىپقا جاقسى كەلەدى:

ءبىر تانىسى سوكراتقا كەلىپ:

— سەنىڭ دوسىڭ تۋرالى نە ەستىگەنىمدى بىلەمىسىڭ؟ — دەيدى. سوكرات:

— ءبىر مينۋت كۇتە تۇر! سەن ماعان ەشتەڭە ايتپاستان بۇرىن مەنىڭ سۇراقتارىما جاۋاپ بەرشى. بۇل سۇراقتار «ءۇش سۇزگى» دەپ اتالادى. ءبىرىنشىسى «شىندىق cۇزگىسى». ماعان ايتايىن دەپ تۇرعان نارسەلەرىڭنىڭ تولىعىمەن راس ەكەندىگىنە سەنىمدىسىڭ بە؟

— جووق، بىرەۋدەن ەستىدىم.

— ولاي بولسا، جاقسىلىق سۇزگىسىنە وتەيىك. دوسىم تۋرالى ايتپاق بولعاندارىڭ جاقسى نارسە مە؟

— جوق، كەرىسىنشە جامان نارسە.

— وندا پايدا-زيان سۇزگىسىن كورەيىك. سەنىڭ ايتايىن دەپ تۇرعان نارسەڭنىڭ ماعان كەلىپ-كەتەر پايداسى بار ما؟

— جوق.

— دەمەك، ماعان ايتاتىندارىڭنىڭ راس-وتىرىگىن بىلمەسەڭ، ول جاقسى نارسە بولماسا، پايدالى نارسە بولماسا، ونى ماعان نە ماقساتپەن ايتپاقسىڭ؟- دەگەن ەكەن...

قورىتا ايتقاندا ادامدارعا مەيىرىمدى بولۋعا، ادال بولۋعا، ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋعا تىرىسايىق. ءمىنسىز ادام تابۋ مۇمكىن ەمەس. ءار ادامنىڭ ىسىندە، سوزىندە قانداي دا ءبىر كەمشىلىك، ءمىن تابىلۋى قالىپتى نارسە. ءبىراق ونى اشكەرەلەپ، ءسوز تاسۋ، ىرىتكى سالۋ ەشكىمگە پايدا اكەلمەيدى. سوندىقتان جىلى، جاعىمدى، جاقسى ءسوز ايتۋعا ۇمتىلايىق، يگى سويلەي الماساق ەڭ بولماسا جامان ايتپاۋعا تىرىسايىق.

---