وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى
ساباق جوسپار
تاقىرىبى: وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى.
6 سىنىپ
تاقىرىبى: وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك – وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى تۋرالى مالىمەت بەرۋ.
دامىتۋشىلىق – وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار مەن جۇمىستار بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ەستە ساقتاۋىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك – وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە جانە ۇقىپتىلىقپەن تازالىققا، جەمىس اعاشتارىن جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، تاقتا، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ (سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ)
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. فوتوسينتەز قانداي پروسەسس؟
2. قانت جاپىراقتىڭ قاي بولىگىندە تۇزىلەدى؟
3. جاپىراقتىڭ فوتوسينتەز جۇرەتىن ءبولىمى قانداي ۇلپاعا جاتادى؟
4. كراحمالدىڭ جارىقتا ءتۇزىلۋىن قايسى تاجىريبەمەن كورسەتۋگە بولادى؟
5. فوتوسينتەز كەزىندە وتتەگى بولەتىنىن دالەلدەيتىن تاجىريبەنى تۇسىندىرىڭدەر.
6. تابيعاتتا جانە وسىمدىك اعزاسىندا تىنىس الۋ مەن فوتوسينتەز قالاي بايلانىسقان؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
بارلىق جاسۋشالار جانە ءتىرى اعزالار تىنىس الادى. وسىمدىكتەر تىنىس الۋ كەزىندە وتتەگىن ءسىڭىرىپ، كومىرقىشقىل گازىن شىعارادى. وسىمدىكتەردە ارنايى تىنىس الۋ مۇشەلەرى بولمايدى. وسىمدىك مۇشەلەرىندە جينالعان زاتتاردىڭ ءبىراز بولىگى – جاسۋشالاردى، مۇشەلەردى قۇرۋعا، تىنىس الۋعا جۇمسالادى، تىنىس الۋدا نەگىزگى ءرولدى ورگانيكالىق زاتتار اتقارادى. جاسۋشالار وتتەگىن ءسىڭىرىپ، ورگانيكالىق زاتتاردى ىدىراتىپ، توتىقتىرادى.
تىنىس الۋ دەگەنىمىز وتتەگىنىڭ ءسىڭىرىلۋى، كومىرقىشقىل گازىنىنىڭ ءبولىنۋى، سونىمەن بىرگە وتتەگىن پايدالانۋ ارقىلى ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ توتىعۋى.
تىنىس العاندا ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبىراز بولىگى جوعالادى، وسىمدىكتىڭ سالماعى كەميدى. مىسالى، تۇقىم ءونۋ كەزىندە قۇرعاق زاتىنىڭ 3 - 10%- ى كەميدى. ءونۋ ءۇشىن سىرتقى ورتا جاعدايى نەعۇرلىم قولايسىز بولسا، تىنىس الۋعا سوعۇرلىم قورەكتىك زاتتار كوبىرەك جۇمسالادى.
تىنىس الۋ كەزىندە بولىنگەن ەنەرگيا وسىمدىك مۇشەلەرىنىڭ ءوسۋى مەن دامۋىنا جۇمسالادى. تۇقىم ونگەن كەزدە ەنەرگيا جىلۋ رەتىندە بولىنەدى.
وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋىنا ءارتۇرلى جاعدايلاردىڭ اسەرى
1. سۋدىڭ اسەرى. تۇقىم قۇرعاق بولسا (10 - 12 % سۋ)، باياۋ تىنىس الادى. ەگەر تۇقىمدا سۋدىڭ مولشەرى 33 %- عا جەتسە، 2 گ كومىرقىشقىل گازىن بولەدى. سوندىقتان دا تۇقىمدى قويمادا ساقتاعاندا ونىڭ ىلعالدىلىعى 12 - 14%- دان اسپاۋ كەرەك. سوندا ول ۇزاق ساقتالىپ، شىعىمدىلىعىن جويمايدى.
2. تەمپەراتۋرانىڭ اسەرى. تەمپەراتۋرا نەعۇرلىم جوعارى بولسا، تىنىس الۋ سوعۇرلىم جيىلەيدى. قىستىڭ - 20 - 250 س ايازىندا دا وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى توقتامايدى، تەك باياۋلايدى. تۇقىمداردىڭ تىنىس الۋى +500 س – تا توقتايدى.
جاسۋشا سيتوپلازماسىنداعى ءنارۋىز ۇيىپ قالادى.
قىستا تومەن تەمپەراتۋرادا ساقتالعان كارتوپ تۇينەكتەرىنىڭ تىنىس الۋى باياۋلايدى. قانتتىڭ قورعا جينالۋى توقتالمايدى. كوپ ساقتالعان كارتوپتىڭ ءدامى ءتاتتى بولاتىنى سوندىقتان.
3. جارىقتىڭ اسەرى. وسىمدىككە جارىق جەتكىلىكتى بولسا، تىنىس الۋ جىلدامدايدى. تىنىس الۋعا قاراما - قارسى فوتوسينتەز پروسەسى دە قاتار جۇرەدى. جاسىل وركەندەردى قاراڭعى جەرگە قويسا، كومىرسۋلاردىڭ جەتىسپەۋىنەن تىنىس الۋ قارقىنى كۇرت تومەندەيدى.
4. ۋلى زاتتاردىڭ اسەرى. ۋلى زاتتار اتموسفەرادا كوبەيىپ كەتسە، وسىمدىكتەردى ۋلاندىرادى. تىنىس الۋى باسەڭدەيدى.
اۋانىڭ لاستانۋى وسىمدىكتىڭ تىنىس الۋىنا اسەرى
اۋا قانداي زاتتارمەن لاستانادى؟
1. جەر شارىنداعى بارلىق ءتىرى اعزالاردان بولىنەتىن كومىرقىشقىل گازىنىڭ كوبەيۋى.
2. وندىرىستەر مەن ونەركاسىپتەردەن ءبولىنىپ شىعاتىن قالدىق زاتتار، تۇتىندەر.
3. اۆتوكولىكتەردىڭ ءتۇتىنى.
4. ءتۇرلى اۋرۋ تۋعىزاتىن زياندى ميكروبتار. 5. حيميالىق جاساندى زاتتاردان بولىنەتىن ۋلى گازدار.
قورشاعان ورتانى لاستانۋدىڭ قورعاۋ شارالارى:
1. اتموسفەرانىڭ تازالىعىنا جاسىل وسىمدىكتەر كوپ پايداسىن تيگىزەدى. كوگالداندىرۋ جۇمىستارىن دامىلسىز جۇرگىزۋ.
2. ەسكىرىپ، ۇلكەيىپ، ءوسۋى ناشارلاپ كەتكەن اعاشتاردى كەسۋ.
3. ءوندىرىس، ونەركاسىپ ورىندارىنان شىعاتىن ۋلى گازداردى اۋاعا تاراتپاي، وزىنە سىڭىرەتىن جەلدەتكىشتەردى ورناتۋ.
4. تامىردىڭ تۇبىندەگى توپىراقتارىن قوپسىتىپ وتىرۋ.
فوتوسينتەز بەن تىنىس الۋدىڭ سالىستىرمالى كەستەسى
قىرىق قۇدىق اۋىلى ورتا مەكتەبى
بيولوگيا جانە حيميا ءپان ءمۇعالىمى:
ابيلوۆا عازيزا يسماتوۆنا
وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى. جۇكتەۋ
تاقىرىبى: وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى.
6 سىنىپ
تاقىرىبى: وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك – وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى تۋرالى مالىمەت بەرۋ.
دامىتۋشىلىق – وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءتۇرلى تاپسىرمالار مەن جۇمىستار بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ەستە ساقتاۋىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك – وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە جانە ۇقىپتىلىقپەن تازالىققا، جەمىس اعاشتارىن جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، تاقتا، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ (سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ)
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. فوتوسينتەز قانداي پروسەسس؟
2. قانت جاپىراقتىڭ قاي بولىگىندە تۇزىلەدى؟
3. جاپىراقتىڭ فوتوسينتەز جۇرەتىن ءبولىمى قانداي ۇلپاعا جاتادى؟
4. كراحمالدىڭ جارىقتا ءتۇزىلۋىن قايسى تاجىريبەمەن كورسەتۋگە بولادى؟
5. فوتوسينتەز كەزىندە وتتەگى بولەتىنىن دالەلدەيتىن تاجىريبەنى تۇسىندىرىڭدەر.
6. تابيعاتتا جانە وسىمدىك اعزاسىندا تىنىس الۋ مەن فوتوسينتەز قالاي بايلانىسقان؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
بارلىق جاسۋشالار جانە ءتىرى اعزالار تىنىس الادى. وسىمدىكتەر تىنىس الۋ كەزىندە وتتەگىن ءسىڭىرىپ، كومىرقىشقىل گازىن شىعارادى. وسىمدىكتەردە ارنايى تىنىس الۋ مۇشەلەرى بولمايدى. وسىمدىك مۇشەلەرىندە جينالعان زاتتاردىڭ ءبىراز بولىگى – جاسۋشالاردى، مۇشەلەردى قۇرۋعا، تىنىس الۋعا جۇمسالادى، تىنىس الۋدا نەگىزگى ءرولدى ورگانيكالىق زاتتار اتقارادى. جاسۋشالار وتتەگىن ءسىڭىرىپ، ورگانيكالىق زاتتاردى ىدىراتىپ، توتىقتىرادى.
تىنىس الۋ دەگەنىمىز وتتەگىنىڭ ءسىڭىرىلۋى، كومىرقىشقىل گازىنىنىڭ ءبولىنۋى، سونىمەن بىرگە وتتەگىن پايدالانۋ ارقىلى ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ توتىعۋى.
تىنىس العاندا ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبىراز بولىگى جوعالادى، وسىمدىكتىڭ سالماعى كەميدى. مىسالى، تۇقىم ءونۋ كەزىندە قۇرعاق زاتىنىڭ 3 - 10%- ى كەميدى. ءونۋ ءۇشىن سىرتقى ورتا جاعدايى نەعۇرلىم قولايسىز بولسا، تىنىس الۋعا سوعۇرلىم قورەكتىك زاتتار كوبىرەك جۇمسالادى.
تىنىس الۋ كەزىندە بولىنگەن ەنەرگيا وسىمدىك مۇشەلەرىنىڭ ءوسۋى مەن دامۋىنا جۇمسالادى. تۇقىم ونگەن كەزدە ەنەرگيا جىلۋ رەتىندە بولىنەدى.
وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋىنا ءارتۇرلى جاعدايلاردىڭ اسەرى
1. سۋدىڭ اسەرى. تۇقىم قۇرعاق بولسا (10 - 12 % سۋ)، باياۋ تىنىس الادى. ەگەر تۇقىمدا سۋدىڭ مولشەرى 33 %- عا جەتسە، 2 گ كومىرقىشقىل گازىن بولەدى. سوندىقتان دا تۇقىمدى قويمادا ساقتاعاندا ونىڭ ىلعالدىلىعى 12 - 14%- دان اسپاۋ كەرەك. سوندا ول ۇزاق ساقتالىپ، شىعىمدىلىعىن جويمايدى.
2. تەمپەراتۋرانىڭ اسەرى. تەمپەراتۋرا نەعۇرلىم جوعارى بولسا، تىنىس الۋ سوعۇرلىم جيىلەيدى. قىستىڭ - 20 - 250 س ايازىندا دا وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى توقتامايدى، تەك باياۋلايدى. تۇقىمداردىڭ تىنىس الۋى +500 س – تا توقتايدى.
جاسۋشا سيتوپلازماسىنداعى ءنارۋىز ۇيىپ قالادى.
قىستا تومەن تەمپەراتۋرادا ساقتالعان كارتوپ تۇينەكتەرىنىڭ تىنىس الۋى باياۋلايدى. قانتتىڭ قورعا جينالۋى توقتالمايدى. كوپ ساقتالعان كارتوپتىڭ ءدامى ءتاتتى بولاتىنى سوندىقتان.
3. جارىقتىڭ اسەرى. وسىمدىككە جارىق جەتكىلىكتى بولسا، تىنىس الۋ جىلدامدايدى. تىنىس الۋعا قاراما - قارسى فوتوسينتەز پروسەسى دە قاتار جۇرەدى. جاسىل وركەندەردى قاراڭعى جەرگە قويسا، كومىرسۋلاردىڭ جەتىسپەۋىنەن تىنىس الۋ قارقىنى كۇرت تومەندەيدى.
4. ۋلى زاتتاردىڭ اسەرى. ۋلى زاتتار اتموسفەرادا كوبەيىپ كەتسە، وسىمدىكتەردى ۋلاندىرادى. تىنىس الۋى باسەڭدەيدى.
اۋانىڭ لاستانۋى وسىمدىكتىڭ تىنىس الۋىنا اسەرى
اۋا قانداي زاتتارمەن لاستانادى؟
1. جەر شارىنداعى بارلىق ءتىرى اعزالاردان بولىنەتىن كومىرقىشقىل گازىنىڭ كوبەيۋى.
2. وندىرىستەر مەن ونەركاسىپتەردەن ءبولىنىپ شىعاتىن قالدىق زاتتار، تۇتىندەر.
3. اۆتوكولىكتەردىڭ ءتۇتىنى.
4. ءتۇرلى اۋرۋ تۋعىزاتىن زياندى ميكروبتار. 5. حيميالىق جاساندى زاتتاردان بولىنەتىن ۋلى گازدار.
قورشاعان ورتانى لاستانۋدىڭ قورعاۋ شارالارى:
1. اتموسفەرانىڭ تازالىعىنا جاسىل وسىمدىكتەر كوپ پايداسىن تيگىزەدى. كوگالداندىرۋ جۇمىستارىن دامىلسىز جۇرگىزۋ.
2. ەسكىرىپ، ۇلكەيىپ، ءوسۋى ناشارلاپ كەتكەن اعاشتاردى كەسۋ.
3. ءوندىرىس، ونەركاسىپ ورىندارىنان شىعاتىن ۋلى گازداردى اۋاعا تاراتپاي، وزىنە سىڭىرەتىن جەلدەتكىشتەردى ورناتۋ.
4. تامىردىڭ تۇبىندەگى توپىراقتارىن قوپسىتىپ وتىرۋ.
فوتوسينتەز بەن تىنىس الۋدىڭ سالىستىرمالى كەستەسى
قىرىق قۇدىق اۋىلى ورتا مەكتەبى
بيولوگيا جانە حيميا ءپان ءمۇعالىمى:
ابيلوۆا عازيزا يسماتوۆنا
وسىمدىكتەردىڭ تىنىس الۋى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاسىل ەۆگلەنا — جانۋارلار مەن وسىمدىكتەرگە ءتان بەلگىلەردىڭ قاتارىنان ەكەۋىن دە بىرىكتىرگەن قاراپايىم جاندىك. كولونيالى تالشىقتىلار.
