وتباسى قۇندىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتباسى قۇندىلىعى
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. دامىتۋشىلىق. اتا - انا جانە بالا قارىم - قاتىناسىن ءوزارا بايلانىسىن قالىپتاستىرۋ، وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
3. تاربيەلىك وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماڭىزىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالتتى، ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ.
ادىستەرى: پىكىر الماسۋ، پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار، پسيحولوگيالىق مينۋت، انكەتا، سۇراق – جاۋاپ، تىنىشتىق ءساتى.
قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: ۇلەستىرمەلى قاعازدار، ا4 فورمات، وتباسىلىق قۇندىلىق اعاشى. سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشىلار جانە اتا - انالار! بۇگىنگى ترەنينگ ساباققا كەلگەندەرىڭىزگە العىسىمدى بىلدىرەمىن. سىزدەردىڭ كومەكتەرىڭىزبەن بۇگىنگى ساباعىمىز جەتىستىككە جەتكىزەدى دەپ ويلايمىن.
ءقازىر مىنا جەردە تۇرعان ءۇش ءتۇرلى ستيكەرلەر بويىنشا توپقا بولىنەيىك.
« جىلى ءسوز» جاتتىعۋى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟ قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟ ولاي بولسا ءارقايسىمىز ءوزىڭىزدىڭ ەسىمىڭىزگە سىن ەسىم قوسىپ ءوز بويىڭىزداعى ءۇش قاسيەتتى كەزەكپەن ايتىپ شىعىڭىز.
پسيحولوگيالىق مينۋت. بۇگىنگى ساباققا قانداي كوڭىل كۇيمەن كەلدىڭدەر؟ تابيعاتتاعى اۋا - رايىن سيپاتتاي وتىرىپ ءوز كوڭىل كۇيىمىزدى ايتامىز. قالعاندارىمىزدىڭ كوڭىل كۇيىمىز جاقسى بولسا، ءبىر - بىرىمىزگە قاراپ جىميامىز.
وي جيناقتاۋ
1-تاپسىرما
وتباسى دەگەنىمىز نە؟
وتباسىنىڭ ىرگەتاسى ەر ازامات پەن ايەل ادامنىڭ زاڭدى نەكە قيىپ، وتاۋ تىگۋىنەن قۇرالادى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ – اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.
ەندى وسى تاقىرىپتاعى ماقال - ماتەلدەرگە كەزەك بەرەيىك.
1 - وقۋشى: بالا تاربيەسى بەسىكتەن.
2 - وقۋشى: بالانىڭ جاقسىسى – قىزىق، جامانى كۇيىك.
3 - وقۋشى: اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر.
4 - وقۋشى: بالا - كوڭىلدىڭ گ ۇلى، كوزدىڭ نۇرى.
5 - وقۋشى: قۇس بالاپانى ءۇشىن توزاققا تۇسەدى، ادام بالاسى ءۇشىن ازاپقا تۇسەدى.
6 - وقۋشى: اتا - بايتەرەك، بالا – جاپىراق.
7 - وقۋشى: اتادان جاقسى ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ قامىن جەيدى.
اتادان جامان ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ مالىن جەيدى.
8 - وقۋشى: جاقسى اكە – جامان بالاعا قىرىق جىلدىق ريزىق.
9 - وقۋشى: اكەڭ ولسە دە، اكەڭدى كورگەن ولمەسىن.
10 - وقۋشى: اكەسىن سىيلاماعان كىسىنى بالاسى سىيلامايدى.
11 - وقۋشى: انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا.
12 - وقۋشى: اعايىن – التاۋ، انا – بىرەۋ.
13 - وقۋشى: اعايىننىڭ التىن سارايىنان، انانىڭ جىرتىق لاشىعى ارتىق.
14 - وقۋشى: اناڭدى مەككەگە ءۇش ارقالاپ بارساڭ دا قارىزىنان قۇتىلا المايسىڭ.
وتباسى تاربيەسى تۋرالى تۇركى ويشىلى ءجۇسىپ بالاسۇعىن بىلاي دەيدى:
«قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا كۇنىندە،
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە.
بالا نەنى بىلسە جاستان ۇيادان –
ولە - ولگەنشە سونى تانىر قيادان.
ونەر - ءبىلىم بەرەم دەسەڭ باسىنان،
بەر وقۋعا بالالاردى جاسىنان.
اتا - انادان ءوسىپ ۇرپاق تاراعان،
جاقسى، جامان بولسا، بالا - سولاردان».
«قىمبات ماشينا» اڭگىمەسى
«بىردە اكەسى امانعا جاڭا ويىنشىق ساتىپ اكەلىپ بەردى دە: «سىندىرۋشى بولما، قىمباتقا ساتىپ الدىم»- دەيدى. قانداي ويىنشىق دەسەيشى. قارا بوياۋى جالتىلداعان ادەمى ماشينا. كەلەسى كۇنى امان جاڭا ويىنشىعىن قۇشاقتاپ اۋلاعا شىقتى. سىرتتا ونى راحات، قانات، مۇسا قورشاپ الدى.
- قاراڭدارشى، پاپام اپەردى. امان ماشيناسىن قۇشاعىنان شىعارماي ماقتانا سويلەدى.
- كەلشى كورەيىك...
بەرە تۇرشى جۇرە مە ەكەن؟
- قانداي ادەمى، كەل. وينايىق.
امان ويىنشىعىن قۇشاقتاپ ولارعا بەرمەي قويدى. ءارى - بەرىدەن سوڭ راحات تا، قانات تا، مۇسا دا ءوز بەتتەرىمەن ويناپ كەتتى. امان ويىنشىقتى ۇيگە اكەلىپ، توسەگىنىڭ استىنا قويدى دا سىرتقا شىقتى. قاراسا، بالالار وزدەرىنشە ارىق قازىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. امان قىزىعىپ، جۇگىرىپ قاستارىنا كەلدى.
- مەن دە وينايىنشى.
- ال، بالالار بولسا ۇندەمەي، ويىندارىن جالعاستىرا بەردى.»
سۇراقتار:
1. اڭگىمەدەن نە تۇسىندىڭىزدەر؟
2. كىم قاتەلىك جىبەردى دەپ ويلايسىزدار؟
3. امان كىنالى مە؟
4. اماننىڭ اكەسىنىڭ ورنىندا سىزدەر قايتەر ەدىڭىزدەر؟
كەلىڭدەر، پىكىر الىسايىق
1 وتباسى – تاربيە باستاۋى
2 قازاق حالقىنىڭ قاي سالت - داستۇرلەرى ءسىزدىڭ وتباسىڭىزدا ساقتالعان
3 ۇيات - ادام قاسيەتىن باعالايتىن سەزىم
4 ۇل - ول اكە مۇراگەرى عانا ەمەس، ول ۇلت بولاشاعى. وتباسىنداعى ەر ادامعا كوزقاراس
5 شەشەسىن كورىپ - قىزىن ال، ىدىسىن كورىپ – اسىن ءىش.
6 وتباسىنداعى كىتاپ، گازەت – جۋرنال وقۋ. ءبىلىمدى ساتىپ الۋعا بولا ما؟
قورىتىندى
بارلىق ونەگە وتباسىنان باستالادى. بالالارىمىزدىڭ بويىنا سىڭگەن ىزەتتىلىك - دورەكىلىككە، قايرىمدىلىق – قاتىگەزدىككە، ادالدىق – ارامدىققا اۋىسپاسىن دەگەن تىلەگىمىزدى ورىنداۋ - ۇرپاق الدىنداعى ۇلى مىندەت دەپ تۇسىنەيىك.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. دامىتۋشىلىق. اتا - انا جانە بالا قارىم - قاتىناسىن ءوزارا بايلانىسىن قالىپتاستىرۋ، وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
3. تاربيەلىك وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماڭىزىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالتتى، ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ.
ادىستەرى: پىكىر الماسۋ، پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار، پسيحولوگيالىق مينۋت، انكەتا، سۇراق – جاۋاپ، تىنىشتىق ءساتى.
قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: ۇلەستىرمەلى قاعازدار، ا4 فورمات، وتباسىلىق قۇندىلىق اعاشى. سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشىلار جانە اتا - انالار! بۇگىنگى ترەنينگ ساباققا كەلگەندەرىڭىزگە العىسىمدى بىلدىرەمىن. سىزدەردىڭ كومەكتەرىڭىزبەن بۇگىنگى ساباعىمىز جەتىستىككە جەتكىزەدى دەپ ويلايمىن.
ءقازىر مىنا جەردە تۇرعان ءۇش ءتۇرلى ستيكەرلەر بويىنشا توپقا بولىنەيىك.
« جىلى ءسوز» جاتتىعۋى سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟ قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟ ولاي بولسا ءارقايسىمىز ءوزىڭىزدىڭ ەسىمىڭىزگە سىن ەسىم قوسىپ ءوز بويىڭىزداعى ءۇش قاسيەتتى كەزەكپەن ايتىپ شىعىڭىز.
پسيحولوگيالىق مينۋت. بۇگىنگى ساباققا قانداي كوڭىل كۇيمەن كەلدىڭدەر؟ تابيعاتتاعى اۋا - رايىن سيپاتتاي وتىرىپ ءوز كوڭىل كۇيىمىزدى ايتامىز. قالعاندارىمىزدىڭ كوڭىل كۇيىمىز جاقسى بولسا، ءبىر - بىرىمىزگە قاراپ جىميامىز.
وي جيناقتاۋ
1-تاپسىرما
وتباسى دەگەنىمىز نە؟
وتباسىنىڭ ىرگەتاسى ەر ازامات پەن ايەل ادامنىڭ زاڭدى نەكە قيىپ، وتاۋ تىگۋىنەن قۇرالادى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ – اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.
ەندى وسى تاقىرىپتاعى ماقال - ماتەلدەرگە كەزەك بەرەيىك.
1 - وقۋشى: بالا تاربيەسى بەسىكتەن.
2 - وقۋشى: بالانىڭ جاقسىسى – قىزىق، جامانى كۇيىك.
3 - وقۋشى: اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر.
4 - وقۋشى: بالا - كوڭىلدىڭ گ ۇلى، كوزدىڭ نۇرى.
5 - وقۋشى: قۇس بالاپانى ءۇشىن توزاققا تۇسەدى، ادام بالاسى ءۇشىن ازاپقا تۇسەدى.
6 - وقۋشى: اتا - بايتەرەك، بالا – جاپىراق.
7 - وقۋشى: اتادان جاقسى ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ قامىن جەيدى.
اتادان جامان ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ مالىن جەيدى.
8 - وقۋشى: جاقسى اكە – جامان بالاعا قىرىق جىلدىق ريزىق.
9 - وقۋشى: اكەڭ ولسە دە، اكەڭدى كورگەن ولمەسىن.
10 - وقۋشى: اكەسىن سىيلاماعان كىسىنى بالاسى سىيلامايدى.
11 - وقۋشى: انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا.
12 - وقۋشى: اعايىن – التاۋ، انا – بىرەۋ.
13 - وقۋشى: اعايىننىڭ التىن سارايىنان، انانىڭ جىرتىق لاشىعى ارتىق.
14 - وقۋشى: اناڭدى مەككەگە ءۇش ارقالاپ بارساڭ دا قارىزىنان قۇتىلا المايسىڭ.
وتباسى تاربيەسى تۋرالى تۇركى ويشىلى ءجۇسىپ بالاسۇعىن بىلاي دەيدى:
«قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا كۇنىندە،
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە.
بالا نەنى بىلسە جاستان ۇيادان –
ولە - ولگەنشە سونى تانىر قيادان.
ونەر - ءبىلىم بەرەم دەسەڭ باسىنان،
بەر وقۋعا بالالاردى جاسىنان.
اتا - انادان ءوسىپ ۇرپاق تاراعان،
جاقسى، جامان بولسا، بالا - سولاردان».
«قىمبات ماشينا» اڭگىمەسى
«بىردە اكەسى امانعا جاڭا ويىنشىق ساتىپ اكەلىپ بەردى دە: «سىندىرۋشى بولما، قىمباتقا ساتىپ الدىم»- دەيدى. قانداي ويىنشىق دەسەيشى. قارا بوياۋى جالتىلداعان ادەمى ماشينا. كەلەسى كۇنى امان جاڭا ويىنشىعىن قۇشاقتاپ اۋلاعا شىقتى. سىرتتا ونى راحات، قانات، مۇسا قورشاپ الدى.
- قاراڭدارشى، پاپام اپەردى. امان ماشيناسىن قۇشاعىنان شىعارماي ماقتانا سويلەدى.
- كەلشى كورەيىك...
بەرە تۇرشى جۇرە مە ەكەن؟
- قانداي ادەمى، كەل. وينايىق.
امان ويىنشىعىن قۇشاقتاپ ولارعا بەرمەي قويدى. ءارى - بەرىدەن سوڭ راحات تا، قانات تا، مۇسا دا ءوز بەتتەرىمەن ويناپ كەتتى. امان ويىنشىقتى ۇيگە اكەلىپ، توسەگىنىڭ استىنا قويدى دا سىرتقا شىقتى. قاراسا، بالالار وزدەرىنشە ارىق قازىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. امان قىزىعىپ، جۇگىرىپ قاستارىنا كەلدى.
- مەن دە وينايىنشى.
- ال، بالالار بولسا ۇندەمەي، ويىندارىن جالعاستىرا بەردى.»
سۇراقتار:
1. اڭگىمەدەن نە تۇسىندىڭىزدەر؟
2. كىم قاتەلىك جىبەردى دەپ ويلايسىزدار؟
3. امان كىنالى مە؟
4. اماننىڭ اكەسىنىڭ ورنىندا سىزدەر قايتەر ەدىڭىزدەر؟
كەلىڭدەر، پىكىر الىسايىق
1 وتباسى – تاربيە باستاۋى
2 قازاق حالقىنىڭ قاي سالت - داستۇرلەرى ءسىزدىڭ وتباسىڭىزدا ساقتالعان
3 ۇيات - ادام قاسيەتىن باعالايتىن سەزىم
4 ۇل - ول اكە مۇراگەرى عانا ەمەس، ول ۇلت بولاشاعى. وتباسىنداعى ەر ادامعا كوزقاراس
5 شەشەسىن كورىپ - قىزىن ال، ىدىسىن كورىپ – اسىن ءىش.
6 وتباسىنداعى كىتاپ، گازەت – جۋرنال وقۋ. ءبىلىمدى ساتىپ الۋعا بولا ما؟
قورىتىندى
بارلىق ونەگە وتباسىنان باستالادى. بالالارىمىزدىڭ بويىنا سىڭگەن ىزەتتىلىك - دورەكىلىككە، قايرىمدىلىق – قاتىگەزدىككە، ادالدىق – ارامدىققا اۋىسپاسىن دەگەن تىلەگىمىزدى ورىنداۋ - ۇرپاق الدىنداعى ۇلى مىندەت دەپ تۇسىنەيىك.
You Might Also Like
-
ادىستەمەلىك ۇسىنىستار مۇعالىمگە 3 - سىنىپ ءبىلىم الۋشىلارىنا «ماتەماتيكا» ءپانى بويىنشا جيىنتىق باعالاۋدى جوسپارلاۋ، ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋگە كومەك قۇرالى رەتىندە قۇراستىرىلعان. ادىستەمەلىك ۇسىنىستا...
-
ادىستەمەلىك ۇسىنىستار مۇعالىمگە، 5 - سىنىپ ءبىلىم الۋشىلارىنا «قازاق ءتىلى (وقىتۋ قازاق تىلىندە)» ءپانى بويىنشا جيىنتىق باعالاۋدى جوسپارلاۋ، ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋگە كومەك قۇرالى رەتىندە قۇراستىرىلعا...
