InfoHub Logo

وتان ءسوزىن ايتقاندا ونىڭ نەگىزگى بولشەگى وتباسى ويعا ورالادى. وتان ۇلكەن ءۇي بولسا، وتباسى ونىڭ كىرپىشى ىسپەتتەس. ءقايسىبىر ەلدە وتباسى قۇندىلىعى جوعارعى دەڭگەيدە بولسا، مىدەنيەتى مەن ادامي قۇندىلىقتارى دا جوعارى ەكەنىن بايقايمىز. سەبەبى، وتباسى «تۇلعا» تاربيەلەپ، ۇشىراتىن مەكەمە ىسپەتتەس. ال ءوز پىكىرى مەن ماقساتى با، اقىل مەن پاراساتقا يە، ادامگەرشىلىگى  جوعارعى تۇلعا – كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ نەگىزگى بايلىعى. سوندىقتان دا، حالقىمىز وتاننىڭ باستاۋىن – وتباسىندا دەپ ناقتى اتاپ كەتكەن («وتان –وتباسىنان باستالادى»)

ءبىر تاڭ قالارلىعى، «ۇل وسىرە وتىرىپ، جەردىڭ ەلدىڭ يەسىن، قىز ءوسىرىپ ۇلتتى تاربيەلەيتىن» دانا حالقىمىزدىڭ وتباسى ماسەلەسىن ەڭ العاشقى ورىنعا قويۋى، ۇرپاعىنىڭ تەكتىلىگىن ساقتاۋى ءۇشىن كۇرەسۋى – قازىرگى عىلىمداردىڭ كوز جەتكىزىپ وتىرعان شەشىمىنە اينالىپ وتىرعانى. كەيبىر بىلگىشسىماقتاردىڭ قازاقي وتباسى قۇندىلىعىن ەسكىلىكتىڭ سارقىنشاعى كورىپ، باتىسقا تەلمىرۋگە تالپىنىپ جاتاتىنى كوڭىل قىنجىلتادى. جاۋىزدىق پەن زيناقورلىقتىڭ ورداسىنا اينالىپ، يت پەن مىسىقتى «بالا» قىلىپ، ءبىر جىنىستىلاردان وتباسىن قۇرىپ جاتقان باستىس مادەنيەتى ارينە، بىزگە ەش ۇلگى بولا الماسى انىق.

وتباسى وتاننىڭ تىرەگى بولۋى ءۇشىن، قازاقي قالىپتى ساقتاعان،  تەگى مەن ءتىلىن بىلعاماعان، ءدىنى مەن ءدىلى مىقتى وتباسى بولۋى كەرەك. قازاق وتباسىن «اكە –اسقار تاۋ، انا – ءمولدىر بۇلاق، بالا – جاعاسىنداعى قۇراق» دەپ ادەمى سيپاتتاعان. قازاقي وتباسىندا اكەنىڭ ورنى اسقار تاۋ سياقتى قاشاندا جوعارعى ورىندا، ال انا مەيىرىم مەن قامقورلىقتىڭ بەلگىسىندەي – ءمولدىر بۇلاق بولسا، تاۋدى سايالاپ، ءمولدىر بۇلاقتان قانىپ ىشكەن بالالارى جايقالعان قۇراعى بولادى. بۇل اتا-بابامىزدىڭ تەرەڭ دۇنيەتانىمىنان تۋعان بۇزىلمايتىن قاعيداسى ەدى. ايەلدىڭ ەرىن قۇرمەت تۇتىپ، دارەجەسىن كوتەرۋى – ونىڭ پاراساتتىلىعىنان بولسا كەرەك. سول ءۇشىن جاقسى وتباسىنىڭ نەگىزى جاقسى جار تاڭداۋدان باستالاتىنىن ءجۇسىپ بالاساۇن بابامىز بىلايشا جىرلاپ كەتكەن: «اقىلدى ايەل ىزدە – ىزدەسەڭ سەن ەگەر، ەستى بولسا، ءتورت قۇبىلاڭ تەڭەلەر» (4502ء-بايىت). جامان ايەلدىڭ ەرىنە، ءتىپتى، بۇكىل قوعامعا تيگىزەر كەسىرى تۋرالى ۇلى ويشىلداردىڭ سوزدەرى مەن حالىق اراسىنا تاراعان ماقال-ماتەلدەر، قاناتتى سوزدەر، وي-پىكىرلەر كوپ-اق. مىسالى، قورقىت اتا ايەلدەردى ءتورت تۇرگە بولەدى: «ونىڭ ءبىرى – نيەتى قۋراعان ايەل، ەكىنشىسى – ىنساپسىز ايەل، ءۇشىنشىسى –- ءۇيدىڭ قۇتى بولعان ايەل، ءتورتىنشىسى – كەسىر ايەل. ايەل بىتكەننىڭ ەڭ جامانى وسى». قورقىت اتا وتباسىنىڭ قۇتى بولعان ايەلدەردى ەڭ العاشقى مۇسىلمان ايەلدەر ايشا مەن فاتيماداي ايەلدەر ەكەندىگىن ايتىپ، ونداي ايەلدەردىڭ مىڭداپ ءوسۋىن تىلەيدى.
تاعى ەسكەرەتىن جايت اكەنىڭ اسقار تاۋعا لايىق بولۋى. سەبەبى بۇلاقتىڭ ءتۇزۋ اعۋى دا، قۇراقتىڭ ەركىن جايقالۋى دا تاۋدىڭ بەرىكتىگىندە. ەر ادام وتباسىنىڭ مىزعىماس تىرەگى، سەنىم ارتار جىگەرى بولۋى كەرەك. ەندەشە وسىنداي وتباسىندا تاربيەلەنگەن ۇرپاق، ارينە تەكتىلىكتى بويىنا سىڭىرەدى.

ەركىن ەرنار

---