وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى. وتىن جانعاندا ءبولىنىپ شىعاتىن جىلۋ مولشەرى
ماقساتى: جاڭا ماتەريالدى وقىپ ءبىلۋ جانە قورىتۋ، كولەمدى اقپاراتتارمەن جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن دامىتۋ، پروبلەمانى انىقتاۋدى جانە ولاردى شەشۋ جولدارىن بەلگىلەۋدى ۇيرەتۋ. وتىن تولىق جانعاندا ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋدى ۇيرەتۋ، تانىمدىق ءىس - ارەكەت سالاسىندا بىلىگىن جانە سىني ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجەلەر: وتىن تولىق جانعاندا ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋدى ۇيرەنەدى، وقۋشىلاردىڭ توپتىق جۇمىستا بەلسەندىلىگى ارتادى، شىعارماشىلىق قابىلەتىن جانە وزىندىك جەكە جۇمىستى دامىتۋ، سۇراقتار قويۋعا ۇيرەنەدى.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر، تەرمومەتر، ەسەپتەر جيناعى، بەينەروليك، فولگا قاعازى، بەنزين جانە سپيرت تامشىسى، ماقتا.
ساباق بارىسى:
كىرىسپە
ءمۇعالىم ارەكەتى
سىنىپتاعى پسيحولوگيالىق احۋالدى قالىپتاستىرۋ: وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، توپتاستىرۋ.
وقۋشىلاردى تۇستەر (قىزىل، سارى، جاسىل) ارقىلى ءۇش توپقا ءبولۋ، توپ باسشىسىن سايلاۋ، توپ باسشىسى توپتاعى وقۋشىلاردى باعالاۋدى ءتۇسىندىرۋ، ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
وقۋشى ارەكەتى:
مۇعالىممەن امانداسادى، كەزەكشى جوق وقۋشىلاردى ايتادى، توپقا بولىنەدى، توپ باسشىسىن سايلايدى، وقۋ قۇرالدارىن دايىندايدى. ساباق جوسپارىمەن تانىسادى، توپتاعى وقۋشىلاردى ىستەگەن ءىس ارەكەتى بويىنشا ءادىل باعالايدى.
تۇساۋكەسەر
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ءمۇعالىم ارەكەتى:
فيزيكالىق ديكتانت. سلايد.
1. ……………. دەگەنىمىز – سۇيىقتىڭ نەمەسە گازدىڭ اعىسى ارقىلى ەنەرگيانىڭ تاسىمالدانۋى بارىسىندا جىلۋ الماسۋ پروسەسى.
2. …………….. دەنەلەردە جانە ……………. كونۆەكسيا بولمايدى.
3. تابيعي جانە ەركىن ……………….. بولادى.
4. ىشكى ەنەرگيانىڭ دەنەنىڭ كوبىرەك قىزدىرىلعان بولىگىنەن دەنەنىڭ باسقا ازىراق قىزدىرىلعان بولىگىنەن دەنەنىڭ باسقا ازىراق قىزدىرىلعان بولىگىنە تىكەلەي نەمەسە ارالىق دەنەلەر ارقىلى بەرىلۋ قۇبىلىسى …………………….. دەپ اتالادى.
5. قاي ورتادا جىلۋ وتكىزگىشتىك بولمايدى؟
بارلىعى ورىنداپ بولعان سوڭ، دۇرىس جاۋاپتارىن تاقتادا كورسەتەمىن.
وقۋشى ارەكەتى:
سۇراققا توپ بولىپ جاۋاپ بەرەدى. وتكەن تاقىرىپ بويىنشا ەستەرىنە تۇسىرەدى، جاۋاپتارىن داپتەرلەرىنە جازادى.
توپ باسشىلارى جاۋاپتارىن بەرىلگەن دۇرىس جاۋاپپەن تەكسەرىدى.
نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم ارەكەتى:
جاڭا ساباققا كىرىسپەس بۇرىن «وتىن تۇرلەرى» ۆيدەوروليگىن كورسەتۋ. وسى ۆيدەوروليكتى كورگەننەن سوڭ، مىناداي پروبلەمالىق سۇراقتار قويامىن:
1. ۆيدەوروليكتەن نە كوردىڭىزدەر؟
2. وسى ۆيدەوروليكتەن كورگەنىڭىزدى جالپى ءبىر اتاۋمەن نە دەپ اتالادى؟
بەرىلگەن سۇراق توڭىرەگىندە توپپەن تالقىلاۋعا تاپسىرما بەرەمىن. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن العان سوڭ، تۇرتكى سۇراقتارى، قايتا باعىتتاۋ، جوعارى - تومەن دەڭگەيلى سۇراقتاردى قويامىن. سوسىن بۇگىنگى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن تانىستىرۋ. بۇگىن ساباقتا وتىننىڭ تۇرلەرىمەن تانىسامىز. قانداي وتىن تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟ ەندى وسى وتىنداردىڭ جانۋ پروسەسىمەن تانىسايىق. جانۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋى جىلۋ الماسۋ جانە جۇمىس اتقارۋ ارقىلى ەمەس، وتىنمەن بايلانىستى بولاتىن جىلۋ حيميالىق قۇبىلىستار ەسەبىنەن جۇرەدى. مۇندا جانۋ ءونىمى مولەكۋلالارىنىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن تەمپەراتۋراسى وتىن مولەكۋلالارىنىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن تەمپەراتۋراسىنا قاراعاندا كوبىرەك بولادى.
قاراپايىم وتىن – كومىر، مۇناي، بەنزين جانە ت. ب. قۇرامىندا كومىرتەك بار. جانۋ كەزىندە ءبىر كومىرتەك اتومى اۋاداعى وتتەكتىڭ ەكى اتومىمەن قوسىلىپ، كومىرقىشقىل گازىنىڭ ءبىر مولەكۋلاسىن قۇرايدى. ناتيجەسىندە وتە مول ەنەرگيا بولىنەدى.
وقۋشى ارەكەتى:
وسى سۇراق بويىنشا وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى، ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋاپتارىن تولىقتىرادى.
توپ ىشىندە ءوزارا تالقىلاپ، توپ باسشىلارى ءوز سوزدەرىمەن بىلگەندەرىنشە جاۋاپ بەرەدى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
1 تاپسىرما: ەكسپەريمەنت جاساۋ. سلايد.
بارىسى:
1. 2 – دانا قاتتى قاعازدىڭ بەتىنە فولگانى ورنالاستىرۋ.
2. فولگانىڭ بەتىنە ماقتانى ورنالاستىرۋ.
3. ەكى ماقتانىڭ بەتىنە تامىزعىشپەن بىرىنە – سپيرت، ال بىرىنە – بەنزين تامىزۋ. ءبىر مەزگىلدە سىرىڭكەمەن جاعۋ.
4. سپيرت پەن بەنزين تولىق جانىپ بولعاننان كەيىن، فولگانى ۇستاپ كورۋ.
قورىتىندى جاساۋ ءۇشىن قويىلاتىن سۇراقتار (سلايد):
1) فولگا قاعازى قالاي قىزدى؟
2) قاي وتىن ءتۇرى تولىق جانعاندا كوپ ەنەرگيانى شىعاردى؟
وقۋشى ارەكەتى:
تاپسىرمانى توپپەن ورىندايدى، قۇبىلىستى باقىلايدى، زەرتتەيدى، قورىتىندى شىعارادى. ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋاپتارىن تولىقتىرادى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
2 تاپسىرما: «وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى» جاڭا تاقىرىپتى توپتاستىرۋ، قورعاۋ.
ماسساسى 1 كگ وتىن تولىق جانعاندا بولىنەتىن جىلۋ مولشەرىن كورسەتەتىن فيزيكالىق شامانى وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى دەپ اتايدى.
q – وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى. ولشەم بىرلىگى 1 دج/كگ.
كەز كەلگەن ماسساسى m وتىن تولىق جانعاندا بولىنەتىن Q جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن q مەنشىكتى جانۋ جىلۋىن جانعان وتىننىڭ ماسساسىنا كوبەيتۋ كەرەك.
وقۋشى ارەكەتى:
جاڭا تاقىرىپتار بويىنشا وزدەرىنىڭ پوستەرلەرىن ءار توپ ورتاعا شىعىپ قورعايدى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
3 تاپسىرما: ەسەپتەر شىعارۋ.
1. ماسساسى 20 كگ قۇرعاق اعاش تولىق جانعاندا بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى: (قۇرعاق اعاشتىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى
1، 0•107 دج/كگ).
2. جىلۋى 2، 3*10دج ەنەرگيا الۋ ءۇشىن قانشا بەنزين جاعۋ كەرەك؟
3. 2 كگ بەنزين مەن 3 كگ كەروسيندى ارالاستىرادى. وسى قوسپا تولىق جانعاندا قانشا جىلۋ مولشەرىن شىعارادى؟
كۇتىلەتىن ناتيجەلەر: وتىن تولىق جانعاندا ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋدى ۇيرەنەدى، وقۋشىلاردىڭ توپتىق جۇمىستا بەلسەندىلىگى ارتادى، شىعارماشىلىق قابىلەتىن جانە وزىندىك جەكە جۇمىستى دامىتۋ، سۇراقتار قويۋعا ۇيرەنەدى.
كەرەكتى قۇرال - جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر، تەرمومەتر، ەسەپتەر جيناعى، بەينەروليك، فولگا قاعازى، بەنزين جانە سپيرت تامشىسى، ماقتا.
ساباق بارىسى:
كىرىسپە
ءمۇعالىم ارەكەتى
سىنىپتاعى پسيحولوگيالىق احۋالدى قالىپتاستىرۋ: وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، توپتاستىرۋ.
وقۋشىلاردى تۇستەر (قىزىل، سارى، جاسىل) ارقىلى ءۇش توپقا ءبولۋ، توپ باسشىسىن سايلاۋ، توپ باسشىسى توپتاعى وقۋشىلاردى باعالاۋدى ءتۇسىندىرۋ، ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
وقۋشى ارەكەتى:
مۇعالىممەن امانداسادى، كەزەكشى جوق وقۋشىلاردى ايتادى، توپقا بولىنەدى، توپ باسشىسىن سايلايدى، وقۋ قۇرالدارىن دايىندايدى. ساباق جوسپارىمەن تانىسادى، توپتاعى وقۋشىلاردى ىستەگەن ءىس ارەكەتى بويىنشا ءادىل باعالايدى.
تۇساۋكەسەر
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ءمۇعالىم ارەكەتى:
فيزيكالىق ديكتانت. سلايد.
1. ……………. دەگەنىمىز – سۇيىقتىڭ نەمەسە گازدىڭ اعىسى ارقىلى ەنەرگيانىڭ تاسىمالدانۋى بارىسىندا جىلۋ الماسۋ پروسەسى.
2. …………….. دەنەلەردە جانە ……………. كونۆەكسيا بولمايدى.
3. تابيعي جانە ەركىن ……………….. بولادى.
4. ىشكى ەنەرگيانىڭ دەنەنىڭ كوبىرەك قىزدىرىلعان بولىگىنەن دەنەنىڭ باسقا ازىراق قىزدىرىلعان بولىگىنەن دەنەنىڭ باسقا ازىراق قىزدىرىلعان بولىگىنە تىكەلەي نەمەسە ارالىق دەنەلەر ارقىلى بەرىلۋ قۇبىلىسى …………………….. دەپ اتالادى.
5. قاي ورتادا جىلۋ وتكىزگىشتىك بولمايدى؟
بارلىعى ورىنداپ بولعان سوڭ، دۇرىس جاۋاپتارىن تاقتادا كورسەتەمىن.
وقۋشى ارەكەتى:
سۇراققا توپ بولىپ جاۋاپ بەرەدى. وتكەن تاقىرىپ بويىنشا ەستەرىنە تۇسىرەدى، جاۋاپتارىن داپتەرلەرىنە جازادى.
توپ باسشىلارى جاۋاپتارىن بەرىلگەن دۇرىس جاۋاپپەن تەكسەرىدى.
نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم ارەكەتى:
جاڭا ساباققا كىرىسپەس بۇرىن «وتىن تۇرلەرى» ۆيدەوروليگىن كورسەتۋ. وسى ۆيدەوروليكتى كورگەننەن سوڭ، مىناداي پروبلەمالىق سۇراقتار قويامىن:
1. ۆيدەوروليكتەن نە كوردىڭىزدەر؟
2. وسى ۆيدەوروليكتەن كورگەنىڭىزدى جالپى ءبىر اتاۋمەن نە دەپ اتالادى؟
بەرىلگەن سۇراق توڭىرەگىندە توپپەن تالقىلاۋعا تاپسىرما بەرەمىن. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن العان سوڭ، تۇرتكى سۇراقتارى، قايتا باعىتتاۋ، جوعارى - تومەن دەڭگەيلى سۇراقتاردى قويامىن. سوسىن بۇگىنگى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن تانىستىرۋ. بۇگىن ساباقتا وتىننىڭ تۇرلەرىمەن تانىسامىز. قانداي وتىن تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟ ەندى وسى وتىنداردىڭ جانۋ پروسەسىمەن تانىسايىق. جانۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋى جىلۋ الماسۋ جانە جۇمىس اتقارۋ ارقىلى ەمەس، وتىنمەن بايلانىستى بولاتىن جىلۋ حيميالىق قۇبىلىستار ەسەبىنەن جۇرەدى. مۇندا جانۋ ءونىمى مولەكۋلالارىنىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن تەمپەراتۋراسى وتىن مولەكۋلالارىنىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن تەمپەراتۋراسىنا قاراعاندا كوبىرەك بولادى.
قاراپايىم وتىن – كومىر، مۇناي، بەنزين جانە ت. ب. قۇرامىندا كومىرتەك بار. جانۋ كەزىندە ءبىر كومىرتەك اتومى اۋاداعى وتتەكتىڭ ەكى اتومىمەن قوسىلىپ، كومىرقىشقىل گازىنىڭ ءبىر مولەكۋلاسىن قۇرايدى. ناتيجەسىندە وتە مول ەنەرگيا بولىنەدى.
وقۋشى ارەكەتى:
وسى سۇراق بويىنشا وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى، ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋاپتارىن تولىقتىرادى.
توپ ىشىندە ءوزارا تالقىلاپ، توپ باسشىلارى ءوز سوزدەرىمەن بىلگەندەرىنشە جاۋاپ بەرەدى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
1 تاپسىرما: ەكسپەريمەنت جاساۋ. سلايد.
بارىسى:
1. 2 – دانا قاتتى قاعازدىڭ بەتىنە فولگانى ورنالاستىرۋ.
2. فولگانىڭ بەتىنە ماقتانى ورنالاستىرۋ.
3. ەكى ماقتانىڭ بەتىنە تامىزعىشپەن بىرىنە – سپيرت، ال بىرىنە – بەنزين تامىزۋ. ءبىر مەزگىلدە سىرىڭكەمەن جاعۋ.
4. سپيرت پەن بەنزين تولىق جانىپ بولعاننان كەيىن، فولگانى ۇستاپ كورۋ.
قورىتىندى جاساۋ ءۇشىن قويىلاتىن سۇراقتار (سلايد):
1) فولگا قاعازى قالاي قىزدى؟
2) قاي وتىن ءتۇرى تولىق جانعاندا كوپ ەنەرگيانى شىعاردى؟
وقۋشى ارەكەتى:
تاپسىرمانى توپپەن ورىندايدى، قۇبىلىستى باقىلايدى، زەرتتەيدى، قورىتىندى شىعارادى. ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋاپتارىن تولىقتىرادى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
2 تاپسىرما: «وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى» جاڭا تاقىرىپتى توپتاستىرۋ، قورعاۋ.
ماسساسى 1 كگ وتىن تولىق جانعاندا بولىنەتىن جىلۋ مولشەرىن كورسەتەتىن فيزيكالىق شامانى وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى دەپ اتايدى.
q – وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى. ولشەم بىرلىگى 1 دج/كگ.
كەز كەلگەن ماسساسى m وتىن تولىق جانعاندا بولىنەتىن Q جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن q مەنشىكتى جانۋ جىلۋىن جانعان وتىننىڭ ماسساسىنا كوبەيتۋ كەرەك.
وقۋشى ارەكەتى:
جاڭا تاقىرىپتار بويىنشا وزدەرىنىڭ پوستەرلەرىن ءار توپ ورتاعا شىعىپ قورعايدى.
ءمۇعالىم ارەكەتى:
3 تاپسىرما: ەسەپتەر شىعارۋ.
1. ماسساسى 20 كگ قۇرعاق اعاش تولىق جانعاندا بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى: (قۇرعاق اعاشتىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى
1، 0•107 دج/كگ).
2. جىلۋى 2، 3*10دج ەنەرگيا الۋ ءۇشىن قانشا بەنزين جاعۋ كەرەك؟
3. 2 كگ بەنزين مەن 3 كگ كەروسيندى ارالاستىرادى. وسى قوسپا تولىق جانعاندا قانشا جىلۋ مولشەرىن شىعارادى؟
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن بەكىتۋ، ولاردىڭ العان ءبىلىم داعدىلارىن كورسەتۋ.
