ويىن ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ
ويىن ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ.
“ويىن - بۇل وزىنشە ءبىر مەكتەپ. وسى ويىن تۇرلەرى ارقىلى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقى، ولاردىڭ ومىرگە، قورشاعان ورتانى تانىپ بىلۋگە دەگەن، ءبىر - بىرىنە دەگەن تانىمدىق كوزقاراسى قالىپتاسادى”. ۆ. ا. سۋحوملينسكييدىڭ وسى ءسوزى ويىن ارقىلى بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى شىڭدالاتىنىن ءدال كورسەتەدى. ويىنداردى قولدانۋ ءىس - ارەكەتتىڭ اسەرلىگىن ارتتىرىپ، بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن، ماتەماتيكالىق قابىلەتتەرىن دامىتادى.
ويىن - دەگەنىمىز نە؟ ويىن دەگەنىمىز - حالىقتىڭ بالانى ادەپتىلىككە، ساۋاتتىلىققا باۋليتىن قۇرالدىڭ ءبىرى.
ويىننىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. مىسالى: رولدىك ويىندار، دەنەشىنىقتىرۋ ويىندارى، سيۋجەتتىك ويىندار، ديداكتيكالىق ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ اقىل - ويىن دامىتىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى بولعانىمەن، قابىلداۋ ەستە ساقتاۋ مۇمكىندىكتەرى جاقسى دامىعان.
سوندىقتان كەز - كەلگەن ساباقتى وتكىزۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ويىندار قولدانا ءبىلۋ كەرەك. مىسالى «ساۋات اشۋ» وقۋلىعىندا تاقىرىپ سوڭىندا تاپسىرمالار بەرىلگەن. وسى تاپسىرمالاردى ويىن ارقىلى وتكىزۋگە بولادى. «ۇيقاسىن تاپ»، «سيقىرلى قورجىن»، «ولەڭ جولىن قۇراستىر» ت. ب. ويىندار.
ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا دا رولدىك، سيۋجەتتىك ويىنداردى قولدانۋعا بولادى. رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالارمەن ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاق تا، قىسقا دا بولۋ مۇمكىن.
بالالارعا ماتەماتيكالىق قاراپايىم ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ. سونداي - اق بالا زاتتىڭ سانىن، زاتتى سالىستىرۋ (كولەمىن)، تەڭەستىرۋ، ورنالاسۋىن، سانى مەن سىڭارىن (بەلگىلەرىنە قاراي) تابۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ كىشىگىرىم ماتەماتيكالىق تەرميندەرى: گەومەتريالىق پىشىندەردىڭ اتاۋلارىن (دوڭگەلەك، ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش ت. ب.) جانە ولاردىڭ ەلەمەنتتەرى (قىرى، بۇرىشى) بولاتىنىن، (قوسۋ، الۋ، تەڭ) ۇعىمدارىن ۇيرەنەدى.
بالالار قاراپايىم ماتەماتيكالىق دالدىكتى شەشۋدى ۇيرەنەدى. سونىمەن قاتار، بالالاردىڭ ماتەماتيكالىق بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى، بەرىلگەن ەسەپتى شەشۋگە ءوز كۇش (ەرىك) – جىگەرىن جۇمسايدى. بالادا العاشقى تۇسىنىكتەر يندۋكتيۆتى جانە ديدۋكتيۆتى ويلاۋ قالىپتاسادى.
بالا ءبىر زاتتىڭ قۇرىلىسىنا، قاسيەتىنە (پىشىنىنە، ءتۇسى ت. ب.) قاراي تالداۋ، ساراپتاۋ، سالىستىرۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاپ، سالىستىرمالى تۇردە ويلاي الادى. جاڭا ماتەريالداردى باعدارلامانىڭ كەز كەلگەن بولىگىندە («سان جانە ساناۋ،» «كولەم»، «ءپىشىن»، ت. ب.) كەزەكتەستىرىپ 2 - 5 ساباقتان ءبىرىنشى بولىگىندە، كەيىن 2 - ءشى بولىمىندە وقىتقان ءجون. تاربيەشى ءار ءتۇرلى جاستاعى توپتاردىڭ باعدارلاماسىنىڭ قۇرىلىمىن بىلۋگە ءتيىس.
بۇل، تەك ءوز توبىنىڭ ماتەماتيكالىق دامۋى دەڭگەيىن ءبىلىپ قانا قويماي، سونداي - اق مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردا ماتەماتيكانىڭ ءرولىن جانە ءاربىر ساباقتىڭ قۇرىلىمىن ءوز ىسىندە دامىتۋ ارقىلى، بالالاردا قاراپايىم ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋىنا كومەكتەسەدى.
ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى جۇمىس فورماسى – وقۋ ءىس - ارەكەتى. وقۋ ءىس - ارەكەتى بارىسىندا باعدارلامانىڭ ۇلكەن بولىگى شەشىمىن تابادى.
بالالاردا ءبىر ءىزدى جۇيە قالىپتاسادى. كۇندەلىكتى ومىردە جانە ساباقتا ديداكتيكالىق ويىندار مەن ويىن جاتتىعۋلار قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىنەن تىس ۋاقىتتا ۇيىمداستىرۋ، بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىگىن كەڭەيتەدى، تەرەڭدەتەدى، ويىن بەكىتەدى.
ديداكتيكالىق ويىندار نەگىزىنەن وقىتۋ بارىسىندا جان – جاقتى، باعىت – باعدار بەرىپ وتىرادى. دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان وقىتۋ ءىسى جاڭا ماتەريالدارمەن جۇمىس جاساۋ، قايتالاۋ، كەزەكتەستىرىپ وقىتۋ تۇرلەرىن قولدانۋ، بالانىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرادى.
وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ قۇرىلىمىنىڭ – كولەمى، مازمۇنى باعدارلاماعا ساي، بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس جوسپارلانادى جانە ۇيرەتىلەدى.
مىناداي جاڭا ماتەريالدارمەن جۇمىس جاساۋدىڭ 3 ءتۇرى بار: بىرىنشىدەن – پەداگوگ كورسەتەدى، جاڭا تاپسىرمانى تۇسىندىرەدى، ۇلگى كورسەتەدى، ماتەماتيكالىق وبەكتىنى نەگىز ەتىپ الادى.
بالالار پەداگوگتىڭ ءىس - ارەكەتىن باقىلاپ، ونىڭ نۇسقاۋلارىن تىڭدايدى، سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
اقىل ويدى تاربيەلەۋدە جانە وي ءورىستى دامىتۋدا ماتەماتيكا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. مەكتەپكە دەيىنگى بالالىق شاقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە ساباقتارعا ارنالعان ويىن ادىستەرىنە ۇلكەن ءمان بەرىلەدى.
وقىتۋدىڭ ادىستەرى مەن تاسىلدەرى ەرەجەگە سايكەس قولدانىلادى، ءارتۇرلى ۇيلەستىرۋدە وقىتۋدىڭ كوپ بەينەلى ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن پايدالانۋ، ولاردى شەبەر ۇيلەستىرۋ كەرەك، سوندا ساباقتار بالالارعا پايدالى، قىزىقتى بولادى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ديداكتيكالىق ويىندارعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىن. قىزىقتى جاتتىعۋلار، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار ت. ب. ءوزىمنىڭ ماتەماتيكا بويىنشا ساباقتارىمدا جۇمباقتاردى پايدالانامىن، ولەڭدەر، تاقپاقتار تاڭدايمىن، لوگيكالىق ويلاۋعا ارنالعان تاپسىرمالارعا ماقالداردان، قاناتتى سوزدەردەن، ەرتەگىلەردەن جانە دە سەرگىتۋ ساتىنەن (فيزمينۋتتاردان) توپتاما جاسايمىن.
قاراعاندى قالاسى،
№77 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ - بالاباقشا كەشەنى
مەكتەپالدى دايارلىق توبى تاربيەشىسى
جۋماديلوۆا ساندۋعاش ورازوۆنا
ويىن ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ. جۇكتەۋ
“ويىن - بۇل وزىنشە ءبىر مەكتەپ. وسى ويىن تۇرلەرى ارقىلى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقى، ولاردىڭ ومىرگە، قورشاعان ورتانى تانىپ بىلۋگە دەگەن، ءبىر - بىرىنە دەگەن تانىمدىق كوزقاراسى قالىپتاسادى”. ۆ. ا. سۋحوملينسكييدىڭ وسى ءسوزى ويىن ارقىلى بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى شىڭدالاتىنىن ءدال كورسەتەدى. ويىنداردى قولدانۋ ءىس - ارەكەتتىڭ اسەرلىگىن ارتتىرىپ، بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن، ماتەماتيكالىق قابىلەتتەرىن دامىتادى.
ويىن - دەگەنىمىز نە؟ ويىن دەگەنىمىز - حالىقتىڭ بالانى ادەپتىلىككە، ساۋاتتىلىققا باۋليتىن قۇرالدىڭ ءبىرى.
ويىننىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. مىسالى: رولدىك ويىندار، دەنەشىنىقتىرۋ ويىندارى، سيۋجەتتىك ويىندار، ديداكتيكالىق ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ اقىل - ويىن دامىتىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى بولعانىمەن، قابىلداۋ ەستە ساقتاۋ مۇمكىندىكتەرى جاقسى دامىعان.
سوندىقتان كەز - كەلگەن ساباقتى وتكىزۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ويىندار قولدانا ءبىلۋ كەرەك. مىسالى «ساۋات اشۋ» وقۋلىعىندا تاقىرىپ سوڭىندا تاپسىرمالار بەرىلگەن. وسى تاپسىرمالاردى ويىن ارقىلى وتكىزۋگە بولادى. «ۇيقاسىن تاپ»، «سيقىرلى قورجىن»، «ولەڭ جولىن قۇراستىر» ت. ب. ويىندار.
ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا دا رولدىك، سيۋجەتتىك ويىنداردى قولدانۋعا بولادى. رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالارمەن ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاق تا، قىسقا دا بولۋ مۇمكىن.
بالالارعا ماتەماتيكالىق قاراپايىم ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ. سونداي - اق بالا زاتتىڭ سانىن، زاتتى سالىستىرۋ (كولەمىن)، تەڭەستىرۋ، ورنالاسۋىن، سانى مەن سىڭارىن (بەلگىلەرىنە قاراي) تابۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ كىشىگىرىم ماتەماتيكالىق تەرميندەرى: گەومەتريالىق پىشىندەردىڭ اتاۋلارىن (دوڭگەلەك، ءۇشبۇرىش، ءتورتبۇرىش ت. ب.) جانە ولاردىڭ ەلەمەنتتەرى (قىرى، بۇرىشى) بولاتىنىن، (قوسۋ، الۋ، تەڭ) ۇعىمدارىن ۇيرەنەدى.
بالالار قاراپايىم ماتەماتيكالىق دالدىكتى شەشۋدى ۇيرەنەدى. سونىمەن قاتار، بالالاردىڭ ماتەماتيكالىق بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى، بەرىلگەن ەسەپتى شەشۋگە ءوز كۇش (ەرىك) – جىگەرىن جۇمسايدى. بالادا العاشقى تۇسىنىكتەر يندۋكتيۆتى جانە ديدۋكتيۆتى ويلاۋ قالىپتاسادى.
بالا ءبىر زاتتىڭ قۇرىلىسىنا، قاسيەتىنە (پىشىنىنە، ءتۇسى ت. ب.) قاراي تالداۋ، ساراپتاۋ، سالىستىرۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاپ، سالىستىرمالى تۇردە ويلاي الادى. جاڭا ماتەريالداردى باعدارلامانىڭ كەز كەلگەن بولىگىندە («سان جانە ساناۋ،» «كولەم»، «ءپىشىن»، ت. ب.) كەزەكتەستىرىپ 2 - 5 ساباقتان ءبىرىنشى بولىگىندە، كەيىن 2 - ءشى بولىمىندە وقىتقان ءجون. تاربيەشى ءار ءتۇرلى جاستاعى توپتاردىڭ باعدارلاماسىنىڭ قۇرىلىمىن بىلۋگە ءتيىس.
بۇل، تەك ءوز توبىنىڭ ماتەماتيكالىق دامۋى دەڭگەيىن ءبىلىپ قانا قويماي، سونداي - اق مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردا ماتەماتيكانىڭ ءرولىن جانە ءاربىر ساباقتىڭ قۇرىلىمىن ءوز ىسىندە دامىتۋ ارقىلى، بالالاردا قاراپايىم ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋىنا كومەكتەسەدى.
ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى جۇمىس فورماسى – وقۋ ءىس - ارەكەتى. وقۋ ءىس - ارەكەتى بارىسىندا باعدارلامانىڭ ۇلكەن بولىگى شەشىمىن تابادى.
بالالاردا ءبىر ءىزدى جۇيە قالىپتاسادى. كۇندەلىكتى ومىردە جانە ساباقتا ديداكتيكالىق ويىندار مەن ويىن جاتتىعۋلار قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىنەن تىس ۋاقىتتا ۇيىمداستىرۋ، بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىگىن كەڭەيتەدى، تەرەڭدەتەدى، ويىن بەكىتەدى.
ديداكتيكالىق ويىندار نەگىزىنەن وقىتۋ بارىسىندا جان – جاقتى، باعىت – باعدار بەرىپ وتىرادى. دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان وقىتۋ ءىسى جاڭا ماتەريالدارمەن جۇمىس جاساۋ، قايتالاۋ، كەزەكتەستىرىپ وقىتۋ تۇرلەرىن قولدانۋ، بالانىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرادى.
وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ قۇرىلىمىنىڭ – كولەمى، مازمۇنى باعدارلاماعا ساي، بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس جوسپارلانادى جانە ۇيرەتىلەدى.
مىناداي جاڭا ماتەريالدارمەن جۇمىس جاساۋدىڭ 3 ءتۇرى بار: بىرىنشىدەن – پەداگوگ كورسەتەدى، جاڭا تاپسىرمانى تۇسىندىرەدى، ۇلگى كورسەتەدى، ماتەماتيكالىق وبەكتىنى نەگىز ەتىپ الادى.
بالالار پەداگوگتىڭ ءىس - ارەكەتىن باقىلاپ، ونىڭ نۇسقاۋلارىن تىڭدايدى، سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.
اقىل ويدى تاربيەلەۋدە جانە وي ءورىستى دامىتۋدا ماتەماتيكا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. مەكتەپكە دەيىنگى بالالىق شاقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە ساباقتارعا ارنالعان ويىن ادىستەرىنە ۇلكەن ءمان بەرىلەدى.
وقىتۋدىڭ ادىستەرى مەن تاسىلدەرى ەرەجەگە سايكەس قولدانىلادى، ءارتۇرلى ۇيلەستىرۋدە وقىتۋدىڭ كوپ بەينەلى ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن پايدالانۋ، ولاردى شەبەر ۇيلەستىرۋ كەرەك، سوندا ساباقتار بالالارعا پايدالى، قىزىقتى بولادى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ديداكتيكالىق ويىندارعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىن. قىزىقتى جاتتىعۋلار، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار ت. ب. ءوزىمنىڭ ماتەماتيكا بويىنشا ساباقتارىمدا جۇمباقتاردى پايدالانامىن، ولەڭدەر، تاقپاقتار تاڭدايمىن، لوگيكالىق ويلاۋعا ارنالعان تاپسىرمالارعا ماقالداردان، قاناتتى سوزدەردەن، ەرتەگىلەردەن جانە دە سەرگىتۋ ساتىنەن (فيزمينۋتتاردان) توپتاما جاسايمىن.
قاراعاندى قالاسى،
№77 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ - بالاباقشا كەشەنى
مەكتەپالدى دايارلىق توبى تاربيەشىسى
جۋماديلوۆا ساندۋعاش ورازوۆنا
ويىن ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
