پاندەميا ەكونوميكاعا قالاي اسەر ەتتى؟
قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىمى 2020 جىلدىڭ العاشقى بەس ايىندا 1،7%-عا تومەندەدى – كوروناۆيرۋستىق پاندەميانىڭ ەلىمىز ءۇشىن العاشقى ناتيجەلەرىن وسىلايشا قىسقاشا سيپاتتاۋعا بولادى. ءجىو-نىڭ تومەندەۋى «بار بولعانى» 0،9%
سونىمەن قاتار،ەكونوميكالىق احۋال بولعان سوڭ ءتۇرلى بولجامدىق باعالاۋلار بولعانى راس. مىسالى، ازيا دامۋ بانكى بۇعان دەيىن ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمىن 1،8%-عا بولجاسا، ماۋسىم ايىندا بولجامدى وزگەرتىپ، بىردەن 1،2%-عا تومەندەيدى دەپ بولجاعان.
نەگىزگى سوققى مۇناي-گاز سالاسىنا ءتۇستى: شيكىزات نارىقتارىنداعى باعالار 1990 جىلداردان بەرگى ەڭ كۇشتى قۇلدىراۋدى كورسەتتى. بۇل وقيعانىڭ سالدارى S&P رەيتينگتىك اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا ءجىو-نىڭ 15%-عا جۋىعىن مۇناي-گاز سەكتورى قۇرايتىن قازاقستان ەكونوميكاسىن ەلەمەۋگە بولمايدى. بۇنىڭ بۇل سالاعا اسەر ەتكەنى سونشا، ءىرى ويىنشىلار كەڭسەلەرىندەگى قىزمەتكەرلەردى وڭتايلاندىرۋعا ءماجبۇر بولدى، ال «قازمۇنايگاز» IPO-نى كەيىنگە قالدىرۋعا ءماجبۇر بولدى.
بيزنەستىڭ باسقا سالالارىنداعى جاعداي بۇدان جاقسى ەمەس، ويتكەنى كوپتەگەن كومپانيالار، ەڭ الدىمەن، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا، كارانتين كەزىندە جۇمىس ىستەي المادى. شاشتارازدار مەن قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورىندارىنىڭ جۇمىسى مامىردىڭ سوڭى – ماۋسىمنىڭ باسىندا عانا بىرتە-بىرتە قالپىنا كەلە باستادى، تەمىرجول جانە اۋە جولاۋشىلار تاسىمالى دا ەكى ايعا جۋىق «توقىراۋدان» كەيىن قايتا جانداندى.
قازاقستاننىڭ ىسكەرلىك احۋال يندەكسى 2020 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ سوڭىندا -13،7 بولدى. ال «مينۋستا» بولسا دا، بۇل يندەكس -31،6 بالل بولعان ساۋىرمەن سالىستىرعاندا ءوسىم. باسقاشا ايتقاندا، ەكونوميكا بىرتە-بىرتە جاندانۋدا، ءبىراق ونىڭ ءارى قاراي قالاي داميتىندىعى جانە بار الەمدە نارىقتا قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ايتۋ ءالى قيىن - بۇل ماسەلەدە ءالى دە كونسەنسۋس جوق.
مىسالى،توقساندىق ءجىو كورسەتكىشى ءوسۋ قارقىنى 8 ايدا -3،0%-دان مينۋس 2،8%-عا دەيىن جاقساردى، قاڭتار-قىركۇيەكتە ناقتى سەكتوردا وڭ ءوسىم 2،2% بولىپ، جەدەلدەدى»، – دەپ مالىمدەدى 13 قازانداعى ۇكىمەت وتىرىسىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ.
قازاقستان ءارقاشان فيسكالدىق تۇراقتىلىق پەن مەملەكەتتىك قارىزدىڭ ءقاۋىپسىز دەڭگەيىندە بەرىك ۇستانىمعا يە بولدى. دەگەنمەن، وتكەن جانە بيىلعى جىلى ەكونوميكاعا بيۋدجەتتەن تۇسەتىن فيسكالدىق يمپۋلس ايتارلىقتاي ءوستى. داعدارىسقا قارسى پاكەتتىڭ ەداۋىر بولىگى ۇلتتىق قوردان 2019 جىلعى 2،2 تريلليون تەڭگەدەن 2020 جىلى 4،7 تريلليون تەڭگەگە دەيىن وسكەن ترانسفەرتتەر ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلدى. بيىل ۇلتتىق قوردان تاعى دا 4،550 تريلليون تەڭگە ءبولىندى. وسىلايشا، فيسكالدىق قولداۋ شارالارىن كەڭەيتۋ ناتيجەسىندە بولاشاقتاعى شىعىستاردىڭ قىسىمىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن قاجەتتى بيۋدجەتتىك كەڭىستىك قىسقارۋدا، بۇل جالپى الەمدىك ترەندكە سايكەس كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەت 2030 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك قارجىنى باسقارۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدە. ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ اقشا-نەسيە جانە فيسكالدىق ساياساتتى، سونداي-اق قارجى سەكتورىن دامىتۋ ساياساتىن ءتيىمدى ۇيلەستىرۋدى تالاپ ەتەدى-، دەدى ءابىلقاسىموۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ سونىمەن قاتار پاندەميا كەزىندەگى جاعىمسىز سالداردى ازايتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ اۋقىمدى قارجىلىق جانە قارجىلىق ەمەس شارالارىمەن بايلانىستى. بيىل دا كوپتەگەن شارالار جالعاسىن تاپتى. بۇل رەتتە قىسقا مەرزىمدى دامۋ مىندەتتەرىنەن باسقا جۇيەلى رەفورمالار جۇرگىزىلۋدە، ونىڭ اياسىندا قازاقستاننىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى جاڭا ۇلتتىق دامۋ جوسپارى مەن ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆاعا ارنالعان ۇلتتىق جوبالار قابىلداندى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى
جۋمابايەۆا رايحونا
You Might Also Like
-
الاش قوزعالىسىنىڭ تاريحى - قازاقپەن بىرگە جاسايتىن ماڭگىلىك تاريح. ۇلتىنىڭ ماڭگىلىگىن ويلاعان الاش زيالىلارىنىڭ تاريحي از ۋاقىتتا قازاق حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىن باعالاۋ – قازىرگى جانە كەلە...
