پاسكال – پروگراممالاۋ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مەن ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى
9 سىنىپ
تاقىرىبى: پاسكال – پروگراممالاۋ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مەن ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك:1. پاسكال پروگراممالاۋ ءتىلى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، ونىڭ ەلەمەنتتەرى مەن الفاۆيتىمەن تانىستىرۋ.
2. پروگراممالاۋ تىلدەرىن ۇيرەنۋ، ونى كومپيۋتەردە قولدانا بىلۋدە، وزىندىك جۇمىستاردى ورىنداۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: 1. ءوز ويىن جەتكىزە ءبىلۋ جانە العىرلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءپان بويىنشا بىلىك - داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
2. ويلاۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، تالداۋ، سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
تاربيەلىلىك: 1. كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ، ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
2. ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ەستەتيكاعا، ەڭبەككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىكتەر: وقۋ قۇرالدارى، كومپيۋتەر، سلايد.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ ساباققا دەگەن تازالىعىن تەكسەرۋ
2. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ
4. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن بايانداۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. الگوريتم دەگەنىمىز نە؟ بۇل ءسوز قايدان شىقتى؟
2. الگوريتمنىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى قانداي؟ ولاردى قالاي تۇسىنەسىزدەر.
3. الگوريتم كومانداسى دەگەن نە؟
ءىىى. جاڭا ساباق. پاسكال پروگراممالاۋ تiلiنiڭ العاشقى نۇسقاسىن 1968 جىلى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ ينفورماتيكا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى نيكلاۋس ۆيرت جاسادى.
بۇل تىلدە جازىلعان پروگرامما كومپيۋتەردە ورىندالۋ بارىسىندا الدىمەن ترانسلياسيالانادى (ماشينا تىلىنە اۋدارىلادى)، وبەكتتىك پروگرامماعا تۇرلەندىرىلەدى دە، سودان كەيىن عانا ورىندالادى. وسى ساتتە كومپيۋتەردە پروگراممانىڭ ەكى نۇسقاسى بولادى، ونىڭ ءبىرىنشىسى – الگوريتمدىك تىلدەگى العاشقى ءتۇپنۇسقاسى، ال ەكىنشىسى – وبەكتتىك كودتاعى جازىلعان پروگرامما. ەسەپ ناتيجەسىن ماشينالىق كودتا جازىلعان پروگرامما ارقىلى الامىز، ال پروگراممانى تۇزەتۋ قاجەت بولعاندا، ونىڭ الگوريتمدىك تىلدە جازىلعان العاشقى ءتۇپنۇسقاسى وڭدەلەدى.
پاسكال ءتىلىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى. پاسكال تىلىندەگى پروگرامما ءۇش بولىكتەن تۇرادى: تاقىرىپ، سيپاتتاۋ ءبولىمى جانە وپەراتورلار ءبولىمى. كەز كەلگەن پروگراممانىڭ العاشقى جولى PROGRAM سوزىنەن باستالاتىن ونىڭ تاقىرىبىنان تۇرادى. ودان كەيىن پروگراممانىڭ ىشكى وبەكتىلەرىنىڭ سيپاتتالۋ ءبولىمى جازىلادى. بۇل ءبولىم پروگرامماداعى اينىمالىلار، تۇراقتىلار ءتارىزدى وبەكتىلەردىڭ جالپى قاسيەتتەرىن الدىن الا انىقتاپ الۋعا كومەكتەسەدى. سيپاتتاۋ ءبولىمى بىرنەشە بولىكتەردەن تۇرادى، ءبىراق پروگراممانىڭ كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى كوبىنەسە ەكى عانا بولىكتەن تۇرۋى مۇمكىن.
پروگراممانىڭ سوڭعى جانە نەگىزگى ءبولىمى – وپەراتورلار ءبولىمى بولىپ تابىلادى. ورىندالاتىن ءىس ارەكەتتەر، كوماندالار وسى بولىمدە ورنالاسادى. ول begin ءتۇيىندى سوزىنەن باستالىپ، بارلىق اتقارىلاتىن وپەراتورلار تىزبەگى جەكە - جەكە جولدارعا جازىلىپ بىتكەن سوڭ end ءتۇيىندى سوزىمەن اياقتالادى. ونى مىنا تۇردە كەسكىندەۋگە بولادى.
Program BASTAU:
سيپاتتاۋ ءبولىمى
begin
وپەراتورلار ءبولىمى
end
پروگراممالاردىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى ءبىر ەسەپتى شەشۋ ءۇشىن جازىلادى. ال ەسەپتىڭ شەشىمىنە اقپاراتتار مەن دەرەكتەردى وڭدەۋ ارقىلى جەتۋگە بولادى. سوندىقتان پروگراممالاۋشى رەتىندە سىزگە قالاي
• اقپاراتتاردى پروگرامماعا كىرگىزۋ – ەنگىزۋ؛
• اقپاراتتى ساقتاۋ – دەرەكتەر؛
• دەرەكتەردى وڭدەۋدىڭ دۇرىس كوماندالار بەرۋ – وپەراسيالار؛
• پروگراممادان دەرەكتەردى الۋ (ورىندالۋلاردىڭ ناتيجەلەرى) – شىعارۋ
كەرەك ەكەنىن ءبىلۋ قاجەت.
ءسىز ءوزىڭىزدىڭ كوماندالارىڭىزدى جازىپ، تومەندەگىدەي رەتتەي الاسىز:
• ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى بەلگىلى ءبىر شارت نەمەسە شارتتار ورىندالعان كەزدە عانا ورىندالاتىنداي شارتتى ورىندالۋى؛
• باسقالارى بەلگىلى ءبىر رەت ورىندالاتىنداي – سيكلدەر؛
• تاعى باسقالارى جەكە توپتارعا جيناقتالىپ پروگراممانىڭ بىرنەشە جەرىندە ورىندالاتىنداي – قوسالقى پروگراممالار.
سونىمەن پروگراممالاۋدىڭ نەگىزگى تۇسىنىكتەرى بار:
1. دەرەك ەنگىزۋ – بۇل دەرەكتەردى پەرنەتاقتادان، ديسكىدەن نەمەسە ەنگىزۋ - شىعارۋ پورتتارىنان ەنگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
2. دەرەكتەر – بۇل تۇراقتىلار، اينىمالىلار، ماسسيۆتەر، جازبالار، جيىندار، ماتىندەر (سيمۆولدار جانە جولدار)، فايلدار؛
3. وپەراسيالار نەمەسە امالدار - ماندەردى مەنشىكتەۋدى، ورنەكتەردى ەسەپتەۋدى (قوسۋ، ءبولۋ جانە ت. س. س.)، ماندەردى سالىستىرۋدى (تەندىك، ۇلكەن، كىشى جانە ت. س. س.) قامتاماسىز ەتەدى؛
4. شىعارۋ (ناتيجە الۋ) – بۇل اقپاراتتاردى دەربەس كومپيۋتەردىڭ مونيتورىنداعى ەكرانعا شىعارۋ نەمەسە ەنگىزۋ - شىعارۋ پورتتارىنا جازۋ؛
5. شارتتى ورىنداۋ – بۇل ءبىر نەمەسە بىرنەشە كوماندالاردىڭ بەلگىلى ءبىر شارت ورىندالعاندا ورىندالۋى. ەگەر شارت ورىندالماسا، وندا بۇل كوماندالار وتكىزىلىپ جىبەرىلەدى نەمەسە كوماندالاردىڭ باسقا جيىنى ورىندالادى.
6. سيكلدەر – مۇندا كوماندالاردىڭ جيىنى قانداي دا ءبىر شارت اقيقات بولىپ تۇرعان كەزدە نەمەسە شارت اقيقات بولمايىنشا قايتالانىپ ورىندالادى.
7. قوسالقى (كومەكشى) پروگراممالار – پروگراممالاردىڭ كەز كەلگەن جەرىندە اتى ارقىلى شاقىرىپ ورىنداۋعا بولاتىن ينسترۋكسيالاردىڭ بەلگىلى اتپەن بىرىكتىرىلگەن جيىنى.
8. تۇسىنىكتەمە – پروگرامما جولدارى سوڭىندا نەمەسە ونىڭ ءتۇيىندى سوزدەرى اراسىندا قازاقشا (ورىسشا) تۇسىنىك بەرەتىن ءپىشىندى جاقشاعا الىنىپ جازىلعان ءسوز تىركەستەرى.
ءتىلدىڭ ءالفاۆيتى. ءتىل ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيمۆولدار توبىن شارتتى تۇردە تومەندەگى توپتارعا جىكتەۋگە بولادى:
• اتاۋلار (يدەنتيفيكاتور)؛
• سيفرلار؛
• ايىرۋ بەلگىلەرى؛
• ارنايى سيمۆولدار.
اتاۋ سيمۆولدارى رەتىندە لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ 26 ءارپى مەن سيفرلارى قولدانىلادى.
ا) ءارىپ رەتىندە لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ باس ارىپتەرى مەن كىشى ارىپتەرى جانە استىن سىزۋ (_ ) قولدانىلادى.
ۆ) وندىق سيفرلار، ون التىلىق سيفرلار قولدانىلادى.
س) اريفمەتيكالىق امال بەلگىلەرى(+، -، /، *، DIV، MOD ت. ب.) جانە لوگيكالىق امال بەلگىلەرى قولدانىلادى.
d) ايىرۋ بەلگىلەرى قولدانىلادى (بوس ورىن، بارلىق باسقارۋ سيمۆولدارى، تىنىس بەلگىلەرى جانە ت. ب.).
بەلگى قولدانىلۋى
1 2
{} پروگرامماعا تۇسىنىكتەمە بەرۋدە
(**) پروگرامماعا تۇسىنىكتەمە بەرۋدە
پ ماسسيۆ ولشەمىن بەلگىلەۋدە
(..) ماسسيۆ يندەكسىن، جولدىڭ ولشەمىن بەلگىلەۋدە
اپوستروف سيمۆولدار مەن جولدىق تۇراقتىلاردى
بەلگىلەۋدە
: = اينىمالى ءمانىن مەنشىكتەۋدە
؛ پروگراممانىڭ جولدارىن، وپەراتورلاردى، حابارلامالاردى ايقىنداۋدا
: اينىمالىلار تيپتەرىن ايقىنداۋدا، (بەلگى مەن وپەراتوردىڭ اراسىنا)
= تۇراقتىمەن ونىڭ ءمانىنىڭ اراسىن بولۋدە
، ءتىزىم ەلەمەنتتەرىنىڭ اراسىن ايىرۋدا
.. دياپازون ءتيپىن بەرۋدە
. پروگرامما سوڭىندا
^ كورسەتكىش ءتيپىن انىقتاۋدا
@ اينىمالىلار ادرەسىن، قوسالقى پروگراممانى بەلگىلەۋدە
# سيمۆولدى ونىڭ كودى بويىنشا بەلگىلەۋدە
$ كومپيلياتور مالىمەتىن بەلگىلەۋدە
ە) قاتىناس تاڭبالارى نەمەسە سالىستىرۋ بەلگىلەرى (تەڭ، تەڭ ەمەس، كىشى، ۇلكەن ت. ب.) قولدانىلادى.
قىزمەتشى سوزدەر
ۆەgin باسى -----Not تەرىستەۋ
ساse نۇسقا -----Object وبەكت
سوnst تۇراقتى ------ inherited مۇرالاۋ
سوnstructor كونسترۋكتور ----وr نەمەسە
Destructor دەسترۋكتور ------راcked جيناقتالعان
Div ءبۇتىن ءبولۋ ------Procedure پروسەدۋرا
Do ورىنداۋ ------رrogram پروگرامما
Downto كەمىتۋ -----Record جازبا
ەlse ايتپەسە -----Repeat قايتالاۋ
ەnd سوڭى -------Set جيىن
Exports ەكسپورت -----String جول
External سىرتقى -----Then وندا
File فايل -----تو دەيىن
عوr ءۇشىن ------تۋرە تيپ
Function فۋنكسيا ------Unit مودۋل
عorward الدىنداعى ----Until سوعان دەيىن
Go to كوشۋ -------Uses پايدالانۋ
ءىع ەگەر ----------Var اينىمالى
ءىn ءقۇرامىندا -------While ءازىر
ءىnline نەگىزگى ------With - دان،- دەن،- تان،- تەن
Interface ينتەرفەيس ------حوگ الىپ تاستالىنعان
Interrupt ءۇزۋ
اريفمەتيكالىق نەمەسە لوگيكالىق امالدار تاڭباسىمەن بىرىكتىرىلگەن اينىمالىلار، اتاۋلار، فۋنكسيالار، جيىمدار ت. ب. ماعىناسى بار سوزدەر تىزبەگى - ورنەك دەپ اتالادى.
پروگراممالاۋ ءتىلىنىڭ بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەتتى ورىنداي الاتىن تياناقتى ماعىناسى بار ەڭ قاراپايىم سويلەمى – وپەراتور دەپ اتالادى.
ءتىل وبەكتىلەرىن، ياعني پروگراممادا پايدالانىلاتىن مالىمەتتەردىڭ قۇرىلىمى مەن ۇيىمداستىرىلۋىن الدىن-الا انىقتايتىن سويلەمدەر جيىنى – پروگراممانىڭ سيپاتتاماسى بولىپ تابىلادى.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. پاسكال ءتىلى قاشان ۇسىنىلدى جانە كىم ۇسىندى؟
2. پاسكال تىلىندەگى پروگرامما نەشە بولىكتەن تۇرادى، قانداي؟
3. وپەراتورلار بولىمىندە ورىندالاتىن نەگىزگى ارەكەتتەر؟
4. ءتىل ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيمۆولدار توبىن قالاي جىكتەۋگە بولادى؟
5. پۋنكتۋاسيا بەلگىلەرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى قانداي؟
6. پاسكال ءتىلىنىڭ قانداي قىزمەتشى سوزدەرىن بىلەسىڭ؟
7. ورنەك دەگەنىمىز نە؟
8. وپەراتور دەگەنىمىز نە؟
9. پروگراممانىڭ سيپاتتاماسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
V. ءۇي تاپسىرماسى.
پاسكال – پروگراممالاۋ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مەن ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى تاقىرىپتارىن وقىپ كەلۋ.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
• تاقىرىپتى قىسقاشا قورىتىندىلاۋ
• وقۋشىلاردى باعالاۋ
تاقىرىبى: پاسكال – پروگراممالاۋ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مەن ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك:1. پاسكال پروگراممالاۋ ءتىلى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، ونىڭ ەلەمەنتتەرى مەن الفاۆيتىمەن تانىستىرۋ.
2. پروگراممالاۋ تىلدەرىن ۇيرەنۋ، ونى كومپيۋتەردە قولدانا بىلۋدە، وزىندىك جۇمىستاردى ورىنداۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: 1. ءوز ويىن جەتكىزە ءبىلۋ جانە العىرلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءپان بويىنشا بىلىك - داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
2. ويلاۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، تالداۋ، سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
تاربيەلىلىك: 1. كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ، ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
2. ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ەستەتيكاعا، ەڭبەككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىكتەر: وقۋ قۇرالدارى، كومپيۋتەر، سلايد.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ ساباققا دەگەن تازالىعىن تەكسەرۋ
2. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ
4. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن بايانداۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. الگوريتم دەگەنىمىز نە؟ بۇل ءسوز قايدان شىقتى؟
2. الگوريتمنىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى قانداي؟ ولاردى قالاي تۇسىنەسىزدەر.
3. الگوريتم كومانداسى دەگەن نە؟
ءىىى. جاڭا ساباق. پاسكال پروگراممالاۋ تiلiنiڭ العاشقى نۇسقاسىن 1968 جىلى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ ينفورماتيكا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى نيكلاۋس ۆيرت جاسادى.
بۇل تىلدە جازىلعان پروگرامما كومپيۋتەردە ورىندالۋ بارىسىندا الدىمەن ترانسلياسيالانادى (ماشينا تىلىنە اۋدارىلادى)، وبەكتتىك پروگرامماعا تۇرلەندىرىلەدى دە، سودان كەيىن عانا ورىندالادى. وسى ساتتە كومپيۋتەردە پروگراممانىڭ ەكى نۇسقاسى بولادى، ونىڭ ءبىرىنشىسى – الگوريتمدىك تىلدەگى العاشقى ءتۇپنۇسقاسى، ال ەكىنشىسى – وبەكتتىك كودتاعى جازىلعان پروگرامما. ەسەپ ناتيجەسىن ماشينالىق كودتا جازىلعان پروگرامما ارقىلى الامىز، ال پروگراممانى تۇزەتۋ قاجەت بولعاندا، ونىڭ الگوريتمدىك تىلدە جازىلعان العاشقى ءتۇپنۇسقاسى وڭدەلەدى.
پاسكال ءتىلىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى. پاسكال تىلىندەگى پروگرامما ءۇش بولىكتەن تۇرادى: تاقىرىپ، سيپاتتاۋ ءبولىمى جانە وپەراتورلار ءبولىمى. كەز كەلگەن پروگراممانىڭ العاشقى جولى PROGRAM سوزىنەن باستالاتىن ونىڭ تاقىرىبىنان تۇرادى. ودان كەيىن پروگراممانىڭ ىشكى وبەكتىلەرىنىڭ سيپاتتالۋ ءبولىمى جازىلادى. بۇل ءبولىم پروگرامماداعى اينىمالىلار، تۇراقتىلار ءتارىزدى وبەكتىلەردىڭ جالپى قاسيەتتەرىن الدىن الا انىقتاپ الۋعا كومەكتەسەدى. سيپاتتاۋ ءبولىمى بىرنەشە بولىكتەردەن تۇرادى، ءبىراق پروگراممانىڭ كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى كوبىنەسە ەكى عانا بولىكتەن تۇرۋى مۇمكىن.
پروگراممانىڭ سوڭعى جانە نەگىزگى ءبولىمى – وپەراتورلار ءبولىمى بولىپ تابىلادى. ورىندالاتىن ءىس ارەكەتتەر، كوماندالار وسى بولىمدە ورنالاسادى. ول begin ءتۇيىندى سوزىنەن باستالىپ، بارلىق اتقارىلاتىن وپەراتورلار تىزبەگى جەكە - جەكە جولدارعا جازىلىپ بىتكەن سوڭ end ءتۇيىندى سوزىمەن اياقتالادى. ونى مىنا تۇردە كەسكىندەۋگە بولادى.
Program BASTAU:
سيپاتتاۋ ءبولىمى
begin
وپەراتورلار ءبولىمى
end
پروگراممالاردىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى ءبىر ەسەپتى شەشۋ ءۇشىن جازىلادى. ال ەسەپتىڭ شەشىمىنە اقپاراتتار مەن دەرەكتەردى وڭدەۋ ارقىلى جەتۋگە بولادى. سوندىقتان پروگراممالاۋشى رەتىندە سىزگە قالاي
• اقپاراتتاردى پروگرامماعا كىرگىزۋ – ەنگىزۋ؛
• اقپاراتتى ساقتاۋ – دەرەكتەر؛
• دەرەكتەردى وڭدەۋدىڭ دۇرىس كوماندالار بەرۋ – وپەراسيالار؛
• پروگراممادان دەرەكتەردى الۋ (ورىندالۋلاردىڭ ناتيجەلەرى) – شىعارۋ
كەرەك ەكەنىن ءبىلۋ قاجەت.
ءسىز ءوزىڭىزدىڭ كوماندالارىڭىزدى جازىپ، تومەندەگىدەي رەتتەي الاسىز:
• ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى بەلگىلى ءبىر شارت نەمەسە شارتتار ورىندالعان كەزدە عانا ورىندالاتىنداي شارتتى ورىندالۋى؛
• باسقالارى بەلگىلى ءبىر رەت ورىندالاتىنداي – سيكلدەر؛
• تاعى باسقالارى جەكە توپتارعا جيناقتالىپ پروگراممانىڭ بىرنەشە جەرىندە ورىندالاتىنداي – قوسالقى پروگراممالار.
سونىمەن پروگراممالاۋدىڭ نەگىزگى تۇسىنىكتەرى بار:
1. دەرەك ەنگىزۋ – بۇل دەرەكتەردى پەرنەتاقتادان، ديسكىدەن نەمەسە ەنگىزۋ - شىعارۋ پورتتارىنان ەنگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
2. دەرەكتەر – بۇل تۇراقتىلار، اينىمالىلار، ماسسيۆتەر، جازبالار، جيىندار، ماتىندەر (سيمۆولدار جانە جولدار)، فايلدار؛
3. وپەراسيالار نەمەسە امالدار - ماندەردى مەنشىكتەۋدى، ورنەكتەردى ەسەپتەۋدى (قوسۋ، ءبولۋ جانە ت. س. س.)، ماندەردى سالىستىرۋدى (تەندىك، ۇلكەن، كىشى جانە ت. س. س.) قامتاماسىز ەتەدى؛
4. شىعارۋ (ناتيجە الۋ) – بۇل اقپاراتتاردى دەربەس كومپيۋتەردىڭ مونيتورىنداعى ەكرانعا شىعارۋ نەمەسە ەنگىزۋ - شىعارۋ پورتتارىنا جازۋ؛
5. شارتتى ورىنداۋ – بۇل ءبىر نەمەسە بىرنەشە كوماندالاردىڭ بەلگىلى ءبىر شارت ورىندالعاندا ورىندالۋى. ەگەر شارت ورىندالماسا، وندا بۇل كوماندالار وتكىزىلىپ جىبەرىلەدى نەمەسە كوماندالاردىڭ باسقا جيىنى ورىندالادى.
6. سيكلدەر – مۇندا كوماندالاردىڭ جيىنى قانداي دا ءبىر شارت اقيقات بولىپ تۇرعان كەزدە نەمەسە شارت اقيقات بولمايىنشا قايتالانىپ ورىندالادى.
7. قوسالقى (كومەكشى) پروگراممالار – پروگراممالاردىڭ كەز كەلگەن جەرىندە اتى ارقىلى شاقىرىپ ورىنداۋعا بولاتىن ينسترۋكسيالاردىڭ بەلگىلى اتپەن بىرىكتىرىلگەن جيىنى.
8. تۇسىنىكتەمە – پروگرامما جولدارى سوڭىندا نەمەسە ونىڭ ءتۇيىندى سوزدەرى اراسىندا قازاقشا (ورىسشا) تۇسىنىك بەرەتىن ءپىشىندى جاقشاعا الىنىپ جازىلعان ءسوز تىركەستەرى.
ءتىلدىڭ ءالفاۆيتى. ءتىل ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيمۆولدار توبىن شارتتى تۇردە تومەندەگى توپتارعا جىكتەۋگە بولادى:
• اتاۋلار (يدەنتيفيكاتور)؛
• سيفرلار؛
• ايىرۋ بەلگىلەرى؛
• ارنايى سيمۆولدار.
اتاۋ سيمۆولدارى رەتىندە لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ 26 ءارپى مەن سيفرلارى قولدانىلادى.
ا) ءارىپ رەتىندە لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ باس ارىپتەرى مەن كىشى ارىپتەرى جانە استىن سىزۋ (_ ) قولدانىلادى.
ۆ) وندىق سيفرلار، ون التىلىق سيفرلار قولدانىلادى.
س) اريفمەتيكالىق امال بەلگىلەرى(+، -، /، *، DIV، MOD ت. ب.) جانە لوگيكالىق امال بەلگىلەرى قولدانىلادى.
d) ايىرۋ بەلگىلەرى قولدانىلادى (بوس ورىن، بارلىق باسقارۋ سيمۆولدارى، تىنىس بەلگىلەرى جانە ت. ب.).
بەلگى قولدانىلۋى
1 2
{} پروگرامماعا تۇسىنىكتەمە بەرۋدە
(**) پروگرامماعا تۇسىنىكتەمە بەرۋدە
پ ماسسيۆ ولشەمىن بەلگىلەۋدە
(..) ماسسيۆ يندەكسىن، جولدىڭ ولشەمىن بەلگىلەۋدە
اپوستروف سيمۆولدار مەن جولدىق تۇراقتىلاردى
بەلگىلەۋدە
: = اينىمالى ءمانىن مەنشىكتەۋدە
؛ پروگراممانىڭ جولدارىن، وپەراتورلاردى، حابارلامالاردى ايقىنداۋدا
: اينىمالىلار تيپتەرىن ايقىنداۋدا، (بەلگى مەن وپەراتوردىڭ اراسىنا)
= تۇراقتىمەن ونىڭ ءمانىنىڭ اراسىن بولۋدە
، ءتىزىم ەلەمەنتتەرىنىڭ اراسىن ايىرۋدا
.. دياپازون ءتيپىن بەرۋدە
. پروگرامما سوڭىندا
^ كورسەتكىش ءتيپىن انىقتاۋدا
@ اينىمالىلار ادرەسىن، قوسالقى پروگراممانى بەلگىلەۋدە
# سيمۆولدى ونىڭ كودى بويىنشا بەلگىلەۋدە
$ كومپيلياتور مالىمەتىن بەلگىلەۋدە
ە) قاتىناس تاڭبالارى نەمەسە سالىستىرۋ بەلگىلەرى (تەڭ، تەڭ ەمەس، كىشى، ۇلكەن ت. ب.) قولدانىلادى.
قىزمەتشى سوزدەر
ۆەgin باسى -----Not تەرىستەۋ
ساse نۇسقا -----Object وبەكت
سوnst تۇراقتى ------ inherited مۇرالاۋ
سوnstructor كونسترۋكتور ----وr نەمەسە
Destructor دەسترۋكتور ------راcked جيناقتالعان
Div ءبۇتىن ءبولۋ ------Procedure پروسەدۋرا
Do ورىنداۋ ------رrogram پروگرامما
Downto كەمىتۋ -----Record جازبا
ەlse ايتپەسە -----Repeat قايتالاۋ
ەnd سوڭى -------Set جيىن
Exports ەكسپورت -----String جول
External سىرتقى -----Then وندا
File فايل -----تو دەيىن
عوr ءۇشىن ------تۋرە تيپ
Function فۋنكسيا ------Unit مودۋل
عorward الدىنداعى ----Until سوعان دەيىن
Go to كوشۋ -------Uses پايدالانۋ
ءىع ەگەر ----------Var اينىمالى
ءىn ءقۇرامىندا -------While ءازىر
ءىnline نەگىزگى ------With - دان،- دەن،- تان،- تەن
Interface ينتەرفەيس ------حوگ الىپ تاستالىنعان
Interrupt ءۇزۋ
اريفمەتيكالىق نەمەسە لوگيكالىق امالدار تاڭباسىمەن بىرىكتىرىلگەن اينىمالىلار، اتاۋلار، فۋنكسيالار، جيىمدار ت. ب. ماعىناسى بار سوزدەر تىزبەگى - ورنەك دەپ اتالادى.
پروگراممالاۋ ءتىلىنىڭ بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەتتى ورىنداي الاتىن تياناقتى ماعىناسى بار ەڭ قاراپايىم سويلەمى – وپەراتور دەپ اتالادى.
ءتىل وبەكتىلەرىن، ياعني پروگراممادا پايدالانىلاتىن مالىمەتتەردىڭ قۇرىلىمى مەن ۇيىمداستىرىلۋىن الدىن-الا انىقتايتىن سويلەمدەر جيىنى – پروگراممانىڭ سيپاتتاماسى بولىپ تابىلادى.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. پاسكال ءتىلى قاشان ۇسىنىلدى جانە كىم ۇسىندى؟
2. پاسكال تىلىندەگى پروگرامما نەشە بولىكتەن تۇرادى، قانداي؟
3. وپەراتورلار بولىمىندە ورىندالاتىن نەگىزگى ارەكەتتەر؟
4. ءتىل ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيمۆولدار توبىن قالاي جىكتەۋگە بولادى؟
5. پۋنكتۋاسيا بەلگىلەرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى قانداي؟
6. پاسكال ءتىلىنىڭ قانداي قىزمەتشى سوزدەرىن بىلەسىڭ؟
7. ورنەك دەگەنىمىز نە؟
8. وپەراتور دەگەنىمىز نە؟
9. پروگراممانىڭ سيپاتتاماسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
V. ءۇي تاپسىرماسى.
پاسكال – پروگراممالاۋ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مەن ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى تاقىرىپتارىن وقىپ كەلۋ.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
• تاقىرىپتى قىسقاشا قورىتىندىلاۋ
• وقۋشىلاردى باعالاۋ
You Might Also Like
