پەداگوگيكا عىلىمى تۋرالى تۇسىنىك
بقو، تەرەكتى اۋدانى، پريرەچنىي جوببم،
ءىى ساناتتى ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ايشۋاكوۆ مەرلان اديلوۆيچ
پەداگوگيكا عىلىمى تۋرالى تۇسىنىك
1. پەداگوگيكا نىسانى، ءپانى جانە قىزمەتتەرى
2. پەداگوگيكالىق عىلىمدار جۇيەسى
3. پەداگوگيكا جانە باسقا عىلىمدار
1. پەداگوگيكا نىسانى، ءپانى جانە قىزمەتتەرى
وتكەندە دە، قازىرگى كۇندە دە پەداگوگيكا جونىندەگى عالىمدار پىكىرى ءۇش باعىتتا وربىگەن. ءبىرىنشى توپ عىلىم وكىلدەرىنىڭ ويىنشا پەداگوگيكا ادامزات بىلىمدەرىنىڭ ءپانارالىق ايماعىن قۇرايدى. وسىدان مۇنداي كوزقاراس پەداگوگيكانىڭ دەربەس تەوريالىق عىلىم ەكەندىگىن، ياعني پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ يدەيالىق ءتۇيىنى بولارىن ءتىپتى دە مويىندامايدى. بۇل جاعدايدا پەداگوگيكالىق نىسان رەتىندە ءارتۇرلى كۇردەلى بولمىس وبەكتتەرى (كوسموس، مادەنيەت، ساياسات جانە ت. ب.) قابىلدانارى ءسوزسىز.
ەندىگى عالىمدار توبى پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىم سالالارىنان (پسيحولوگيا، جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتانۋ جانە ت. ب.) الىنعان بىلىمدەردى جاناما تۇردە پايدالانىپ، وقۋ جانە تاربيە ايماعىندا تۋىندايتىن ماسەلەلەردى شەشۋگە يكەمدەستىرىلگەن قولدانبالى ءپان ءرولىن تاڭدادى. بۇلاي بولعاندا پەداگوگيكالىق پراكتيكانىڭ ىسكە اسۋى مەن وزگەرىستەرىنە تۇعىرلى تىرەك بولار تۇتاستاي تەوريالىق نەگىز قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس. مۇنداي پەداگوگيكا مازمۇنى پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ جەكە تاقىرىپتارى جونىندەگى كەزدەيسوق، جۇيەلەنبەگەن، بايلانىسسىز دەرەكتەر جيىنتىعى كۇيىندە كورىنەرى ەكىنىڭ بىرىنە ايان.
قازىرگى كەزەڭدە عىلىم مەن پراكتيكاعا ءۇشىنشى عىلىمي تۇجىرىم ءوز تيىمدىلىگىمەن تانىلىپ وتىر: پەداگوگيكا - وزىندىك نىسانى مەن زەرت - تەۋ پانىنە يە سالىستىرمالى دەربەس ءبىلىم سالاسى («پەداگوگيكا» وقۋلىقتارىنىڭ ەڭ سوڭعى باسىلىمدارى: ب. ت. ليحاچيەۆ، ي. پ. پودلاسىي، ۆ. ا. سلاستەنين جانە ت. ب.).
پەداگوگيكا نىسانى. پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نىساندىق ەرەكشەلىگى جونىندە باتىل وي ۇسىنعان عالىم جانە پراكتيك ا. س. ماكارەنكو بولدى. ونىڭ پىكىرى: كوپشىلىك پەداگوگيكا نىسانى بالا دەپ بىلەدى، الايدا بۇل دۇرىس ەمەس. عىلىمي پەداگوگيكا زەرتتەۋلەرىنىڭ وبەكتىسى – بۇل «پەداگوگيكالىق دەرەك (قۇبىلىس)». دەگەنمەن، بالا، ادام دا زەرتتەۋشى نازارىنان تىس قالمايدى. كەرىسىنشە، ادام جونىندەگى عىلىمداردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، پەداگوگيكا اتالعان وبەكتتەردىڭ تۇلعالىق دامۋى مەن قالىپتاسۋىنا ماقساتتى باعدارلانعان سانالى ءىس - ارەكەتتەر ايماعىن زەرتتەيدى. وسىدان، پەداگوگيكا ءوز نىسانى رەتىندە تەك وكىلى (ينديۆيد) نە ونىڭ پسيحيكاسىن قاراستىرماي (بۇلار پسيحولوگيا وبەكتى)، ونىڭ دامۋىنا بايلانىستى پەداگوگيكالىق - تاربيە قۇبىلىستار جۇيەسىن زەرتتەۋگە الادى. سوندىقتان دا پەداگوگيكا نىسانى دەپ قوعامنىڭ ماقساتتى باعدارلانعان ءىس - ارەكەتتەرى ۇدەرىسىندە دارا ادام دامۋىنا سەبەپكەر بولعان بولمىس قۇبىلىستارىن ايتامىز. بۇل قۇبىلىستار پەداگوگيكا عىلىمىندا بىلىمدەنۋ (وبرازوۆانيە) اتاماسىمەن بەلگىلەنىپ، پەداگوگيكا شۇعىلداناتىن شىنايى دۇنيەنىڭ ءبىر بولىگىن تانىتادى.
پەداگوگيكا ءپانى. ءبىلىم، بىلىمدەنۋ پروسەسى تەك پەداگوگيكانىڭ عانا مەنشىكتى زەرتتەۋ ايماعى ەمەس، ونىڭ زەرتتەۋىمەن فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، جانتانۋ، ەكونوميكا جانە دە باسقا عىلىمدار شۇعىلدانادى. مىسالى، ەكونوميست ءبىلىم جۇيەسىندە وندىرىلگەن «ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ» شىنايى مۇمكىندىكتەر دەڭگەيىن انىقتاي وتىرىپ، ولاردىڭ دايىندىعىنا جۇمسالاتىن قارجى مولشەرىن بەلگىلەۋگە تىرىسادى.
سوسيولوگ ءوز مىندەتىنە وراي ءبىلىم جۇيەسىندە دايىندىقتان وتكەن ادامداردىڭ الەۋمەتتىك ورتاعا يكەمدەسۋ قابىلەتتەرى مەن عىلىمي - تەحنيكالىق ۇدەرىسكە جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر جولىندا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن بىلگىسى كەلەدى.
فيلوسوف، ءوز كەزەگىندە، اۋقىمدىلاۋ باعدارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءبىلىم سالاسىنىڭ جالپى مىندەتتەرى مەن ماقساتتارى جونىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەستىرەدى: ءبىلىمنىڭ بۇگىنگى جايى قالاي؟ ول كەلەشەكتە قانداي بولماق؟ پسيحولوگ ءبىلىمدى پەداگوگيكالىق ۇدەرىس رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، ونىڭ پسيحولوگيالىق قىرلارىنا نازار اۋدارادى. ساياساتكەر قوعام دامۋىنىڭ ناقتى كەزەڭىندەگى مەملەكەتتىك ءبىلىم ساياساتىنىڭ تيىمدىلىك دەڭگەيىن تانۋعا ۇمتىلادى ت. س. س.
الەۋمەتتىك قۇبىلىس بولعان ءبىلىمدى زەرتتەۋدەگى ءارتۇرلى عىلىمداردىڭ قوسقان ۇلەسى، البەتتە، قۇندى دا قاجەتتى، ءبىراق ولاردىڭ ءبارى دە ادامنىڭ كۇندەلىكتى ءوسۋ جانە دامۋ پروسەستەرىمەن بايلانىسقان ءبىلىمنىڭ ماندىك استارىن جانە سول دامۋ پروسەسىندەگى پەداگوگ پەن وقۋشى ىقپالداستىعى مەن وعان سايكەس جۇيەلىك قۇرىلىمداردى نازاردان تىس قالدىرادى. سولاي بولۋى زاڭدى دا، سەبەبى اتالعان پروبلەمالاردىڭ بارشاسى ارنايى عىلىم – پەداگوگيكانىڭ زەرتتەۋ نىساندارى.
وسىدان، پەداگوگيكانىڭ ءپانى – ارنايى الەۋمەتتىك مەكەمەلەردە (ينستيتۋتتاردا): وتباسى، ءبىلىم بەرۋ جانە مادەني - تاربيە ورىندارىندا – ماقسات باعدارلى ۇيىمداستىرىلعان شىنايى ءبىرتۇتاس پەداگوگيكالىق پروسەسس رەتىندە كورىنەتىن جۇيەلەنگەن ءبىلىم سالاسى. بۇل تۇرعىدان پەداگوگيكا ءاربىر ادامنىڭ بۇكىل ءومىر بويى دامۋىنىڭ كەپىلى جانە قۇرالى بولعان پەداگوگيكالىق پروسەستىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن، زاڭدارى مەن زاڭدىلىقتارىن جانە ونىڭ بۇگىنگى باعىت - باعدارى مەن بولاشاق وركەندەۋ جولىن زەرتتەۋشى عىلىم جۇيەسىن اڭداتادى. وسى نەگىزدە پەداگوگيكا ءتالىم - تاربيە پروسەسىنىڭ ۇيىمداسۋ تەورياسى مەن تەحنولوگياسىن، پەداگوگ ءىس - ارەكەتىن (پەداگوگيكالىق قىزمەتتى) جانە وقۋشىلاردىڭ ءارقيلى وقۋ جۇمىستارىن جەتىلدىرۋدىڭ فورمالارى مەن ادىستەرىن ءارى ولار اراسىنداعى وقۋ ىستەرى توڭىرەگىندە تۋىنداپ وتىراتىن قارىم - قاتىناس، ىقپالداستىق ستراتەگيالارى مەن تاسىلدەرىن ناقتىلاپ، اشىپ وتىرادى.
پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ قىزمەتتەرى. دەربەس عىلىم رەتىندە تانىلعان پەداگوگيكانىڭ قىزمەتتەرى ونىڭ جوعارىدا اتالعان پاندىك سيپاتتارىمەن ساباقتاس، ياعني تابيعي بىرلىكتە ىسكە اسىرىلۋى قاجەت تەوريالىق جانە تەحنولوگيالىق مىندەتتەر.
پەداگوگيكانىڭ تەوريالىق مىندەتتەرى ءۇش دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلادى:
- سيپاتتاۋ نەمەسە ءتۇسىندىرۋ – وزات ءارى جاڭاشىل پەداگوگيكالىق تاجىريبەنى زەرتتەۋ؛
- انىقتاۋ (دياگنوستيكالىق) – پەداگوگيكالىق قۇبىلىس جاعدايىن، پەداگوگ پەن وقۋشى ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەلىلىگى نەمەسە تيىمدىلىگىن جانە ولاردى قامتاماسىز ەتۋشى شارتتار مەن سەبەپتەردى ايقىنداپ الۋ؛
- بولجاۋ (پروگنوزداۋ) – بارشا پەداگوگيكالىق جاعداياتتاردى تابيعي تۇتاستىق كۇيىندە ەكسپەريمەنتالدى زەرتتەۋدەن وتكىزۋ جانە ونىڭ نەگىزىندە سول پەداگوگيكالىق بولمىستىڭ جاڭالانعان مودەلىن قۇراستىرۋ.
تەوريالىق قىزمەتتىڭ بولجاۋ، بولجاستىرۋ دەڭگەيى پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن اشۋ، پەداگوگيكالىق پروسەستىڭ ءتۇپ - توركىنىندە ورىن الاتىن قۇبىلىستاردى تابا ءبىلۋ، سونىمەن بىرگە بولىپ قالۋى مۇمكىن ىقتيمالدى وزگەرىستەرگە عىلىمي نەگىزدەمە بەرە الۋ سىندى ءىس - ارەكەتتەرمەن بايلانىستى. وسى دەڭگەيدە انىقتالعان دەرەكتەرگە وراي وقۋ جانە تاربيە تەورياسى انىقتالىپ، ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنا جەتەكشى رول اتقارۋشى وزىق پەداگوگيكالىق جۇيە مودەلى قۇرىلادى.
پەداگوگيكانىڭ تەحنولوگيالىق قىزمەتتەرى دە ءۇش كورىنىس بەرەدى:
- جوبالاۋ (پروەكتتەۋ) – پەداگوگيكالىق ءىس - ارەكەت پەن ونىڭ مازمۇنى ءارى سيپاتىن قالىپتاستىرۋ جانە رەتتەۋگە نۇسقاۋ بولعانداي تەوريالىق تۇجىرىمدار مەن انىقتامالاردى قامتىعان قاجەتتى ادىستەمەلىك ماتەريالداردى (وقۋ جوسپارى، باعدارلاما، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى، پەداگوگيكالىق ۇسىنىستار) جاساۋعا بايلانىستى؛
- جاڭالاۋ – تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىن جەتىلدىرۋ مەن قايتا ءتۇزۋ ماقساتىنا وراي پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ زاماندىق جەتىستىكتەرىن مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزە، پايدالانۋ؛
- ىقپال تانىتۋ (رەفلەكسيۆتىك) جانە رەتتەۋ - تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ (كوررەكسيالىق)- عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنىڭ وقۋ - تاربيە ىسىنە بولعان اسەر - ىقپالىن باعالاۋ جانە ودان سوڭعى عىلىمي تەوريا مەن تاجىريبەلىك ءىس - ارەكەتتەر بايلانىسىنا قاجەت بولىپ قالاتىن رەتتەۋ - تۇزەتۋلەردى ىسكە اسىرۋ.
ءوزىنىڭ قوعامدىق قىزمەتتەردى ورىنداۋعا قاجەت قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا سەبەپشى بولعان الەۋمەتتەنۋ پروسەسىندە ادام تۇلعالىق كەمەلدەنۋ ساتىسىنا كوتەرىلەدى. ادامنىڭ الەۋمەتتەنۋى ونىڭ قوعامداعى اۋىسپالى جاعدايلار مەن شارتتارعا يكەمدەسە ءبىلۋى عانا ەمەس، ول ءوز ىشىنە جەكە تۇلعانىڭ دامۋى، وزىندىك تانىمى مەن ءوز مۇمكىندىكتەرىن ءوز كۇشىمەن ىسكە اسىرا الۋ سياقتى پروسەستەردى دە قامتيدى. دەگەنمەن، اتالعان پروسەستەرگە بايلانىستى مىندەتتەردىڭ شەشىمى بىردە مۇددەلى، جۇيەلەنگەن بولىپ، بۇكىل قوعام، سول ءۇشىن ارنايى ۇيىمداستىرىلعان مەكەمەلەردىڭ قولداۋىمەن جانە جەكە ادامنىڭ ىنتا - ىقىلاسىنا نەگىزدەلسە، كەيدە كەزدەيسوق كەلەدى. ال وسى الەۋمەتتەنۋگە وراي جۇرگىزىلەتىن، ناقتى ماقساتقا باعىتتالا ۇيىمداستىرىلعان باسقارۋ پروسەسى ءبىلىم (وبرازوۆانيە) دەپ اتالادى. ءبىلىم ءمانى – ءار ادامنىڭ وتە كۇردەلى وزىندىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن كوتەرۋ جانە ونى جوعارى مورالدىق جانە ازاماتتىق مۇراتتار رۋحىندا تاربيەلەۋ.
سونىمەن، الەمدە كەڭ تارالعان پەداگوگيكالىق ويدىڭ دامىعان ەكى باعىتى تانىلعان – ۇلكەندەردىڭ بەدەل – ابىرويىنا جانە بالالاردىڭ باعىنىشتىلىعىنا نەگىزدەلگەن اكىمشىل (اۆتوريتارلى) اعىم، شاكىرت قۇقىعى مەن ەركىندىگىن قۇرمەتتەۋشى – گۋمانيستىك اعىم. ولاردىڭ اراسىندا – سان قيلى پەداگوگيكالىق باعىتتار وربىگەن. الەمنىڭ ىزگىلىكتى پەداگوگيكاسى ءوزىنىڭ گۋمانيستىك تاڭداۋىن قابىلدادى.
2. پەداگوگيكالىق عىلىمدار جۇيەسى
پەداگوگيكا – كەڭ اۋقىمدى عىلىم. ونىڭ شۇعىلداناتىن وقۋ جانە تاربيە ءمانى مەن ولاردىڭ بارشا بايلانىستارىن جەكە ءبىر عىلىم شەڭبەرىندە قامتۋ مۇمكىن ەمەس. پەداگوگيكا دامۋدىڭ ۇزاق جولىن باسىنان كەشىرىپ، كوپتەگەن بىلىمدەر جيناقتاپ، بۇگىنگى كۇندە عىلىمي بىلىمدەردىڭ كەڭ تارماقتى جۇيەسىنە اينالىپ وتىر. سوندىقتان بۇگىنگى پەداگوگيكانى تاربيە جونىندەگى عىلىمدار جۇيەسى دەپ اتاعان دۇرىستاۋ كەلەدى.
پەداگوگيكانىڭ ىرگە تاسى - فيلوسوفيا، دالىرەك ايتساق، تاربيە پروبلەمالارىمەن ارنايى شۇعىلداناتىن ونىڭ تاربيە فيلوسوفياسى تارماعى. تاربيە فيلوسوفياسى ءوز الدىنا ءبىلىم سالاسى رەتىندە تاربيەلىك پراكتيكادا ءارتۇرلى فيلوسوفيالىق جۇيە يدەيالارىن پايدالانادى. فيلوسوفيا – پەداگوگيكاعا تانىمنىڭ جالپى باعىت - باعدارىن، پەداگوگيكالىق قۇبىلىستار مەن پروسەستەردى زەرتتەۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن كورسەتەدى. سوندىقتان دا، فيلوسوفيانى ونىڭ ءبىرتۇتاس جانە جۇيەلىك، قۇرىلىمدىق تالداۋ ادىستەرىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى دەپ اتاۋ قابىلدانعان.
قوعامدىق قۇبىلىس رەتىندە تاربيە دامۋى مەن پەداگوگيكالىق بىلىمدەردىڭ وتكەن جولىن پەداگوگيكا تاريحى زەرتتەيدى. وتكەندى تۇسىنە وتىرىپ، بولاشاققا كوز تىگەمىز. باستان كەشىرگەندى زەرتتەۋ جانە ونى بۇگىنگىمەن سالىستىرۋ وسى زامانعى قۇبىلىستاردىڭ نەگىزگى دامۋ كەزەڭدەرىن ناقتىلاۋمەن بىرگە بۇرىنعى قاتەلەردى قايتالاۋدان ساقتاندىرادى. پەداگوگيكا جۇيەسى كەلەسى سالالاردى قامتيدى: جالپى پەداگوگيكا؛ جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى؛ الەۋمەتتىك پەداگوگيكا؛ ارنايى پەداگوگيكا.
جالپى پەداگوگيكا – ادام تاربيەسى زاڭدىلىقتارىن زەرتتەپ، بارشا تيپتەگى تاربيەلىك مەكەمەلەردەگى وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ جالپى نەگىزدەرىن تەوريالىق تۇرعىدان قاراستىراتىن ىرگەلى عىلىمي ءپان. قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا جالپى پەداگوگيكا ءتورت بولىمنەن تۇرادى. 1) وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ نەگىزدەرى؛ 2) ديداكتيكا (وقۋ تەورياسى)؛ 3) تاربيە تەورياسى؛ 4) مەكتەپ تانۋ. جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى پەداگوگيكانىڭ مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتىك جۇيەلەرىن ءوز الدىنا بولىكتەپ قاراستىرادى. ولار ءوسىپ كەلە جاتقان اۋلەتتىڭ بەلگىلى جاس توبىنا بايلانىستى وقۋ - تاربيە ءىس - ارەكەتتەرى ەرەكشەلىكتەرىن بەينەلەيتىن تاربيە زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيدى. بۇگىنگى كۇندە جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ بارشا جۇيەسىن قامتيدى. ءارقيلى جاس توپتارىندا نەمەسە وقۋ - تاربيە مەكەمەلەرىندەگى تاربيە ايىرماشىلىقتارىن تانىتۋشى دەربەس پەداگوگيكالىق سالالار پايدا بولۋدا. ولاردىڭ ىشىندە قازىرگى كۇندە ءوز الدىنا ءپان رەتىندە وقىلاتىندارى – مەكتەپكە دەيىنگى پەداگوگيكا، كاسىبي تەحنيكالىق مەكتەپتەر پەداگوگيكاسى، وندىرىستىك پەداگوگيكا، ۇزاقتان وقىتۋ پەداگوگيكاسى جانە ت. ب.
عىلىمي پاندەر ىشىندە ەرەسەكتەردىڭ پەداگوگيكالىق پروبلەمالارىمەن اينالىسىپ، قارقىندى دامۋ جولىنا تۇسكەن – جوعارى مەكتەپ پەداگوگيكاسى. ونىڭ مىندەتتەرى - بارشا دەڭگەيدەگى رەسمي، رەسمي ەمەس تىركەلگەن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءجۇرىپ جاتقان وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ زاڭدىلىقتارىن اشىپ بەرۋ، قازىرگى اۋىسپالى كەزەڭدە جوعارى ءبىلىم الۋدىڭ ارنايى پروبلەمالارىن زەرتتەۋ، جوعارى تەحنولوگيالىق جانە كومپيۋتەرلىك وقۋ جۇيەلەرىنىڭ پرينسيپتەرىمەن تانىستىرۋ. ديپلومنان سوڭعى ءبىلىم پەداگوگيكاسى ەڭبەك پەداگوگيكاسىمەن تىعىز بايلانىستا ماماندىق كوتەرۋ، سونىمەن بىرگە نارىقتىق ەكونوميكاعا وراي كوكەيكەستى بولىپ تۇرعان حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا قىزمەت ەتىپ جاتقان جۇمىسشىلاردىڭ قايتا ماماندانۋ، ەگدەلىك جاسقا كەلگەندە جاڭا بىلىمدەردى، جاڭا كاسىپتى يگەرۋ ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانادى. ارنايى جاعدايلاردا وتەتىن تاربيە پروسەستەر ەرەكشەلىگىن اسكەري پەداگوگيكا زەرتتەيدى.
الەۋمەتتىك پەداگوگيكا اۋقىمىندا وتباسى پەداگوگيكاسى، ءماجبۇرلى تاربيە (پەرۆەنتيۆ) پەداگوگيكاسى، الدىن الۋ (پروفيلاكتيكالىق) پەداگوگيكاسى دامۋدا.
ءوز دامۋىندا ءارقيلى مۇشەلىك بۇزىلىستار مەن اۋىتقۋلارعا ۇشىراعان ادامدار ارنايى پەداگوگيكا ايماعىندا زەرتتەلەدى. ەسىتپەيتىندەر مەن مىلقاۋلار وقۋى جانە تاربيەسىمەن سۋردوپەداگوگيكا، زاعيپتار - تيفلوپەداگوگيكا، اقىل - ەسى كەمدەر - وليگوفرەنوپەداگوگيكا شۇعىلدانادى.
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ارنايى توبىن جەكەلەنگەن نەمەسە پاندىك ادىستەمەلەر قۇرايدى. ولار وقۋ - تاربيە مەكەمەلەرىنىڭ بارشا تيپتەرىندە وتىلەتىن ناقتى وقۋ پاندەرىنىڭ وقىتىلۋى مەن يگەرىلۋى زاڭدىلىقتارىن اشىپ، مۇعالىمدەرگە ۇسىنادى. ءوز ءپانىن وقىتۋ ادىستەرىمەن ءاربىر پەداگوگ جوعارى دەڭگەيدە تانىس بولۋى مىندەتتى. پەداگوگيكانى وقىتۋ ادىستەمەسى دە جوق ەمەس. قولىڭىزداعى وقۋ قۇرالى وسى ادىستەمە تالاپتارىنا لايىق جازىلعان. سوڭعى ون جىلدىقتاردا پەداگوگيكانىڭ بارشا سالالارى ءداستۇرلى ادىستەمەلەردەن ەرەكشەلەنگەن، ناقتى جاعدايلاردا جوعارى ناتيجەگە جەتكىزۋشى ەڭ ءتيىمدى دەگەن جولدار مەن تاسىلدەردى تۇزۋگە كومەكتەسەتىن جەكەلەنگەن تەحنولوگيالار جاساۋ باعىتىندا دامي باستادى.
تاربيەگە بايلانىستى جاڭا عىلىم سالالارى پەداگوگيكانىڭ ءدال جانە تەحنيكالىق بىلىمدەرمەن توعىسىندا قىلاڭ بەرە باستادى. ولار – كيبەرنەتيكالىق، ماتەماتيكالىق، كومپيۋتەرلىك پەداگوگيكا، سۋگگەستولوگيا (گيپنوزدىق سەندىرۋمەن جەدەل وقىتۋ جۇيەسى) جانە ت. ب. وسى زامانعى پەداگوگيكا ادام جونىندەگى باستى عىلىمداردىڭ ءبىرى رەتىندە اۋقىمدى دا قارقىندى دامۋ جولىنا ءتۇستى.
سونىمەن، بۇل كۇندە پەداگوگيكا كەڭ تارماقتى عىلىمي جۇيە رەتىندە تانىلعان. بۇل جۇيەدە مەكتەپ پەداگوگيكاسى ماڭىزدى ورىنعا يە. سەبەبى تاربيە پروسەسى اسىرەسە بالالىق شاقتا جىلدام جۇرىستە بولادى، سوندىقتان دا ونى جوعارى كاسىپتىك دەڭگەيدە باسقارا ءبىلۋ قاجەت. ءوز پروبلەمالارىن شەشۋ بارىسىندا پەداگوگيكا كوپتەگەن عىلىمداردىڭ دەرەكتەرىن پايدالانادى.
3. پەداگوگيكا جانە باسقا عىلىمدار
ادام جونىندەگى عىلىمدار جۇيەسىندەگى پەداگوگيكانىڭ ورنى ونى باسقا عىلىمدارمەن بايلانىستىرا قاراستىرعاندا عانا ايقىندالۋى مۇمكىن. ءوزىنىڭ ۇزاققا سوزىلعان تاريحىندا پەداگوگيكا كوپتەگەن عىلىمدارمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ءوز دامۋى مەن كەمەلدەنۋىندە ولاردىڭ ءارقيلى ىقپال - اسەرىنە ۇشىراپ وتىردى. بۇل ۇشتاستىقتاردىڭ كەيبىرى تاريح تۇڭعيىعىنان جالعاسىپ كەلە جاتسا، ەندى بىرەۋلەرى - كەيىنگى، جاقىن داۋىرلەردە پايدا بولدى. پەداگوگيكانىڭ العاشقى بايلانىس تۇزگەن ءبىلىم سالالارى - فيلوسوفيا مەن پسيحولوگيا. بۇل عىلىمي «وداق» قازىرگى كۇندە دە پەداگوگيكالىق تەوريا مەن پراكتيكانىڭ كەڭ، ورىستەپ دامۋىنىڭ العى شارتى.
پەداگوگيكانىڭ فيلوسوفيامەن بايلانىسى وتە ءبىر ۇزاق تا ءونىمدى بولدى، سەبەبى فيلوسوفيالىق يدەيالاردان پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدار مەن تەوريالار تۋىنداپ وتىردى. پەداگوگيكالىق ىزدەنىستەردىڭ باعىتتارى بەلگىلەندى، سونىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى وسى فيلوسوفيالىق كوزقاراستاردان قالىپتاستى. فيلوسوفيالىق باعىتتار (ەكزيستەنسيالدى، پراگماتيكالى، نەوپوزيتيۆيستىك، ماتەرياليستىك ت. ب.) جۇيەسىن ۇستانۋىنا وراي پەداگوگيكا زەرتتەۋشىلەرىنىڭ وقۋ - تاربيە سالاسىنداعى عىلىمي - ىزدەنىس جولى، ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسى، ماقساتى مەن تەحنولوگيالىق سيپاتتاماسى ايقىندالادى. فيلوسوفيا سونىمەن بىرگە پەداگوگيكالىق بولمىس پەن ناقتى تاجىريبەنى تەوريالىق تۇرعىدان ءتۇسىنۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانىلىپ، جاڭا پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدامالار جاساۋدىڭ باستاۋ كوزىن بەرەدى.
پەداگوگيكانىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى دە اسا ءبىر قۇندى بايلانىسى جانتانۋ (پسيحولوگيا) عىلىمىمەن ورنىققان. ادام تابيعاتىن ءبىلۋ، ونىڭ تۋما قاسيەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ءتۇسىنۋ، تۇلعا دامۋى مەن ونىڭ جاندۇنيەلىك قوزعالىستارىندا بايقالاتىن زاڭدىلىقتار جانە ولاردى باسقارۋشى تەتىكتەردى ەسكەرۋ، سونىمەن بىرگە وقۋ مەن تاربيە جۇيەسىن وسى پسيحيكالىق زاڭدىلىق، قاسيەت - ساپا، قاجەتتىكتەر مەن مۇمكىندىكتەرگە نەگىزدەي وتىرىپ قۇراستىرۋ تالاپتارىن ەلەۋلى عۇلاما - پەداگوگتاردىڭ ءبارى دە العا تارتىپ وتىرعان. دەگەنمەن، ەسكەرەتىن ءجايت: تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىن ءبىر جاقتى تەك پسيحولوگيالىق شارتتارمەن عانا ءتۇسىندىرۋ شىنايىلىققا كەلمەيدى، سەبەبى پەداگوگتار مەن بالالار ءومىرى تابيعي زاڭدىلىقتاردان كەيدە باسىمداۋ تۇسەتىن الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جاعدايلارعا تاۋەلدى كەلەدى، ءتىپتى سول پسيحولوگيالىق دۇنيە، بولمىستىڭ ءوزى دە ارنايى قوعامدىق ىقپال ناتيجەسىندە وزگەرىسكە كەلۋى ابدەن مۇمكىن.
پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىمدارمەن بايلانىسى ادامدى تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋىمەن ورتاق كەلەتىن فيلوسوفيا جانە پسيحولوگيا ايماعىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ونىڭ ادامدى تىرشىلىكتەگى سيپاتىندا تانۋشى اناتوميا، فيزيولوگيا، استرولوگيا جانە مەديسينا عىلىمدارىمەن دە بايلانىسى زاڭدى قۇبىلىس.
ادام دامۋىنا ىقپال جاساۋشى تابيعي جانە الەۋمەتتىك فاكتورلار اراقاتىناسىنان تۋىندايتىن پروبلەما - پەداگوگيكا ءۇشىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ادامنىڭ جەكەلەنگەن تابيعي دامۋىن زەرتتەۋشى بيولوگيا عىلىمىندا بۇل ماسەلە اسا ماڭىزدىلىعىمەن تانىلعان.
ادامدى تابيعي جاراتىلىس تۋىندىسى جانە الەۋمەتتىك بولمىس جەمىسى رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، پەداگوگيكا انتروپولوگيا عىلىمىنداعى ادام تۋرالى بىلىمدەردىڭ باي قورىن تولىق پايدالانادى، وسىدان ولاردىڭ ءبارىن جالپىلانعان ادام بويىندا تەوريالىق بىرىگىمگە كەلتىرۋمەن ونىڭ سان قىرلى دا كوپ سىرلى بولمىسىن تانۋعا جول اشادى.
پەداگوگيكانىڭ مەديسينامەن بايلانىسىنىڭ ناتيجەسىندە پەداگوگيكالىق بىلىمدەردىڭ ارنايى سالاسى كوررەكسيالىق (رەتتەۋشى) پەداگوگيكا پايدا بولدى. وسىدان، ءوز دامۋىندا تۋما نەمەسە جاساندى اۋىتقۋى بار بالالارعا ءبىلىم بەرۋدىڭ تاسىلدەرى انىقتالدى. پەداگوگيكانىڭ بۇل سالاسى مەديسينا دەرەكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالا دەنىندەگى كەمشىلىكتەردىڭ ورنىن تولتىرۋ مەن ونىڭ قوعام ومىرىنە تولىققاندى ارالاسىپ كەتۋىن جەڭىلدەتەتىن تەراپيالىق قۇرال - جابدىقتار جۇيەسىن ءتۇزىپ، قولدانىمعا كەلتىردى.
سونىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ دامي ءتۇسۋى ادامدى قوعام مۇشەسى رەتىندە، ونى الەۋمەتتىك قاتىناس، بايلانىستار جۇيەسىندە زەرتتەۋشى عىلىمدارعا دا تاۋەلدى كەلەدى. سوندىقتان دا وسى زامان پەداگوگيكاسىنىڭ الەۋمەتتانۋ، ەكونوميكا، ساياساتتانۋ جانە باسقا الەۋمەتتىك عىلىم سالالارىمەن تۇراقتى دا ىقپالدى بايلانىسقا ءتۇسۋى كەزدەيسوق ەمەس.
پەداگوگيكا جانە ەكونوميكالىق عىلىمدار اراسىنداعى قاتىناستار وتە كۇردەلى، ءبىراق بىرتەكتى ەمەس. قاي زاماندا دا ەكونوميكالىق ساياسات قوعام ءبىلىمىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ قاجەتتى شارتى بولعان. وسى سالاداعى عىلىمي زەرتتەۋلەردى ەكونوميكالىق قولداۋ پەداگوگيكا دامۋىنا ۇلكەن ىقپال جاساۋشى فاكتورعا اينالىپ وتىر. وسى عىلىمداردىڭ بايلانىسىنان «ءبىلىم ەكونوميكاسى» دەگەن ارنايى پەداگوگيكا سالاسى دۇنيەگە كەلىپ، ءبىلىم بەرۋ ايماعىن رەتتەستىرۋشى ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتار اشىلدى، ولاردىڭ قوعامدى ساۋاتتاندىرۋعا بايلانىستى ەرەكشەلىكتەرى زەردەلەندى.
پەداگوگيكانىڭ الەۋمەتتانۋ عىلىمىمەن بايلانىسى ەجەلدەن كەلە جاتقان، ءداستۇرلى. سەبەبى بۇل ەكەۋىن دە تولعاندىراتىن ورتاق پروبلەمالار: ءبىلىمدى جوسپارلاۋ؛ حالىقتىڭ ءارتۇرلى توپتارى مەن الەۋمەتتىك قاتارىنىڭ نەگىزگى دامۋ باعىتتارىن ايىرا تانۋ؛ ءارقيلى الەۋمەتتىك ورتا مەن ۇيىمدارداعى تۇلعانىڭ قوعامدىق كەمەلدەنۋى مەن تاربيەسى زاڭدىلىقتارىن اشۋ.
قوعام مەن مەملەكەتتەگى ءبىلىم ساياساتىنىڭ قالىپتاسۋى ءاردايىم ۇستەمدىك جۇرگىزۋشى پارتيالار مەن تاپتاردىڭ يدەولوگياسى نەگىزىندە تۇسىندىرىلەدى؛ بۇل تۇرعىدان پەداگوگيكا مەملەكەتتىك وقۋ - تاربيە قۇرالى رەتىندە ساياساتتانۋ عىلىمىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ادامنىڭ ساياسي سانا سۋبەكتىسى رەتىندە قالىپتاسۋىنىڭ شارتتارى مەن مەحانيزمدەرىن بەلگىلەيدى، ساياسي يدەيالار مەن تالاپتاردى يگەرىپ، ورىنداۋ مۇمكىندىكتەرىن ناقتىلاپ، اشىپ وتىرادى.
پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىمدارمەن بايلانىستارىن تالداۋعا سالا وتىرىپ، ولاردى پايدالانۋدىڭ كەلەسى فورمالارى انىقتالعان:
– باسقا عىلىمداردىڭ نەگىزگى يدەيالارى، تەوريالىق بولجامدارى مەن قورىتىندىلارىنىڭ پەداگوگيكادا پايدالانۋ؛
– بۇل عىلىمداردا قولدانىلاتىن زەرتتەۋ ادىستەرىن شىعارماشىلىقپەن قابىلداپ، مەنشىكتەۋ؛
– پسيحولوگيا، جوعارى جۇيكە قىزمەتى فيزيولوگياسى، الەۋمەتتانۋ جانە باسقا دا عىلىمدار زەرتتەۋلەرىنىڭ ناقتى ناتيجەلەرىن پەداگوگيكادا قولدانۋ؛
– ادامدى جان - جاقتى جانە كوپتاراپتى زەرتتەۋدە پەداگوگيكانىڭ قاتىسۋى.
جەكەلەنگەن ادىستەمەلەر – وقۋدىڭ جالپى زاڭدىلىقتارىن جانە پاندەردى وقىتۋدا قولدانۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋشى ءپان ديداكتيكاسى.
پەداگوگيكا تاريحى – ءارقيلى تاريحي داۋىرلەردەگى پەداگوگيكالىق يدەيالار مەن بىلىمدەندىرۋ تاجىريبەسىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى.
پەداگوگيكا عىلىمىنداعى جاڭا سالالاردىڭ جىكتەلۋ پروسەسى بەلسەندى تۇردە جالعاسىن تابۋدا. سوڭعى جىلداردىڭ وزىندە پەداگوگيكانىڭ بۇرىن بولماعان سالالارى ءوزىنىڭ قاجەتتىلىك ماڭىزىمەن كوزگە ىلىنۋدە: ءبىلىم فيلوسوفياسى، سالىستىرمالى پەداگوگيكا، الەۋمەتتىك پەداگوگيكا ج. ت. ب.
ءىى ساناتتى ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ايشۋاكوۆ مەرلان اديلوۆيچ
پەداگوگيكا عىلىمى تۋرالى تۇسىنىك
1. پەداگوگيكا نىسانى، ءپانى جانە قىزمەتتەرى
2. پەداگوگيكالىق عىلىمدار جۇيەسى
3. پەداگوگيكا جانە باسقا عىلىمدار
1. پەداگوگيكا نىسانى، ءپانى جانە قىزمەتتەرى
وتكەندە دە، قازىرگى كۇندە دە پەداگوگيكا جونىندەگى عالىمدار پىكىرى ءۇش باعىتتا وربىگەن. ءبىرىنشى توپ عىلىم وكىلدەرىنىڭ ويىنشا پەداگوگيكا ادامزات بىلىمدەرىنىڭ ءپانارالىق ايماعىن قۇرايدى. وسىدان مۇنداي كوزقاراس پەداگوگيكانىڭ دەربەس تەوريالىق عىلىم ەكەندىگىن، ياعني پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ يدەيالىق ءتۇيىنى بولارىن ءتىپتى دە مويىندامايدى. بۇل جاعدايدا پەداگوگيكالىق نىسان رەتىندە ءارتۇرلى كۇردەلى بولمىس وبەكتتەرى (كوسموس، مادەنيەت، ساياسات جانە ت. ب.) قابىلدانارى ءسوزسىز.
ەندىگى عالىمدار توبى پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىم سالالارىنان (پسيحولوگيا، جاراتىلىستانۋ، الەۋمەتتانۋ جانە ت. ب.) الىنعان بىلىمدەردى جاناما تۇردە پايدالانىپ، وقۋ جانە تاربيە ايماعىندا تۋىندايتىن ماسەلەلەردى شەشۋگە يكەمدەستىرىلگەن قولدانبالى ءپان ءرولىن تاڭدادى. بۇلاي بولعاندا پەداگوگيكالىق پراكتيكانىڭ ىسكە اسۋى مەن وزگەرىستەرىنە تۇعىرلى تىرەك بولار تۇتاستاي تەوريالىق نەگىز قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس. مۇنداي پەداگوگيكا مازمۇنى پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ جەكە تاقىرىپتارى جونىندەگى كەزدەيسوق، جۇيەلەنبەگەن، بايلانىسسىز دەرەكتەر جيىنتىعى كۇيىندە كورىنەرى ەكىنىڭ بىرىنە ايان.
قازىرگى كەزەڭدە عىلىم مەن پراكتيكاعا ءۇشىنشى عىلىمي تۇجىرىم ءوز تيىمدىلىگىمەن تانىلىپ وتىر: پەداگوگيكا - وزىندىك نىسانى مەن زەرت - تەۋ پانىنە يە سالىستىرمالى دەربەس ءبىلىم سالاسى («پەداگوگيكا» وقۋلىقتارىنىڭ ەڭ سوڭعى باسىلىمدارى: ب. ت. ليحاچيەۆ، ي. پ. پودلاسىي، ۆ. ا. سلاستەنين جانە ت. ب.).
پەداگوگيكا نىسانى. پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نىساندىق ەرەكشەلىگى جونىندە باتىل وي ۇسىنعان عالىم جانە پراكتيك ا. س. ماكارەنكو بولدى. ونىڭ پىكىرى: كوپشىلىك پەداگوگيكا نىسانى بالا دەپ بىلەدى، الايدا بۇل دۇرىس ەمەس. عىلىمي پەداگوگيكا زەرتتەۋلەرىنىڭ وبەكتىسى – بۇل «پەداگوگيكالىق دەرەك (قۇبىلىس)». دەگەنمەن، بالا، ادام دا زەرتتەۋشى نازارىنان تىس قالمايدى. كەرىسىنشە، ادام جونىندەگى عىلىمداردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، پەداگوگيكا اتالعان وبەكتتەردىڭ تۇلعالىق دامۋى مەن قالىپتاسۋىنا ماقساتتى باعدارلانعان سانالى ءىس - ارەكەتتەر ايماعىن زەرتتەيدى. وسىدان، پەداگوگيكا ءوز نىسانى رەتىندە تەك وكىلى (ينديۆيد) نە ونىڭ پسيحيكاسىن قاراستىرماي (بۇلار پسيحولوگيا وبەكتى)، ونىڭ دامۋىنا بايلانىستى پەداگوگيكالىق - تاربيە قۇبىلىستار جۇيەسىن زەرتتەۋگە الادى. سوندىقتان دا پەداگوگيكا نىسانى دەپ قوعامنىڭ ماقساتتى باعدارلانعان ءىس - ارەكەتتەرى ۇدەرىسىندە دارا ادام دامۋىنا سەبەپكەر بولعان بولمىس قۇبىلىستارىن ايتامىز. بۇل قۇبىلىستار پەداگوگيكا عىلىمىندا بىلىمدەنۋ (وبرازوۆانيە) اتاماسىمەن بەلگىلەنىپ، پەداگوگيكا شۇعىلداناتىن شىنايى دۇنيەنىڭ ءبىر بولىگىن تانىتادى.
پەداگوگيكا ءپانى. ءبىلىم، بىلىمدەنۋ پروسەسى تەك پەداگوگيكانىڭ عانا مەنشىكتى زەرتتەۋ ايماعى ەمەس، ونىڭ زەرتتەۋىمەن فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، جانتانۋ، ەكونوميكا جانە دە باسقا عىلىمدار شۇعىلدانادى. مىسالى، ەكونوميست ءبىلىم جۇيەسىندە وندىرىلگەن «ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ» شىنايى مۇمكىندىكتەر دەڭگەيىن انىقتاي وتىرىپ، ولاردىڭ دايىندىعىنا جۇمسالاتىن قارجى مولشەرىن بەلگىلەۋگە تىرىسادى.
سوسيولوگ ءوز مىندەتىنە وراي ءبىلىم جۇيەسىندە دايىندىقتان وتكەن ادامداردىڭ الەۋمەتتىك ورتاعا يكەمدەسۋ قابىلەتتەرى مەن عىلىمي - تەحنيكالىق ۇدەرىسكە جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر جولىندا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن بىلگىسى كەلەدى.
فيلوسوف، ءوز كەزەگىندە، اۋقىمدىلاۋ باعدارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءبىلىم سالاسىنىڭ جالپى مىندەتتەرى مەن ماقساتتارى جونىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەستىرەدى: ءبىلىمنىڭ بۇگىنگى جايى قالاي؟ ول كەلەشەكتە قانداي بولماق؟ پسيحولوگ ءبىلىمدى پەداگوگيكالىق ۇدەرىس رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، ونىڭ پسيحولوگيالىق قىرلارىنا نازار اۋدارادى. ساياساتكەر قوعام دامۋىنىڭ ناقتى كەزەڭىندەگى مەملەكەتتىك ءبىلىم ساياساتىنىڭ تيىمدىلىك دەڭگەيىن تانۋعا ۇمتىلادى ت. س. س.
الەۋمەتتىك قۇبىلىس بولعان ءبىلىمدى زەرتتەۋدەگى ءارتۇرلى عىلىمداردىڭ قوسقان ۇلەسى، البەتتە، قۇندى دا قاجەتتى، ءبىراق ولاردىڭ ءبارى دە ادامنىڭ كۇندەلىكتى ءوسۋ جانە دامۋ پروسەستەرىمەن بايلانىسقان ءبىلىمنىڭ ماندىك استارىن جانە سول دامۋ پروسەسىندەگى پەداگوگ پەن وقۋشى ىقپالداستىعى مەن وعان سايكەس جۇيەلىك قۇرىلىمداردى نازاردان تىس قالدىرادى. سولاي بولۋى زاڭدى دا، سەبەبى اتالعان پروبلەمالاردىڭ بارشاسى ارنايى عىلىم – پەداگوگيكانىڭ زەرتتەۋ نىساندارى.
وسىدان، پەداگوگيكانىڭ ءپانى – ارنايى الەۋمەتتىك مەكەمەلەردە (ينستيتۋتتاردا): وتباسى، ءبىلىم بەرۋ جانە مادەني - تاربيە ورىندارىندا – ماقسات باعدارلى ۇيىمداستىرىلعان شىنايى ءبىرتۇتاس پەداگوگيكالىق پروسەسس رەتىندە كورىنەتىن جۇيەلەنگەن ءبىلىم سالاسى. بۇل تۇرعىدان پەداگوگيكا ءاربىر ادامنىڭ بۇكىل ءومىر بويى دامۋىنىڭ كەپىلى جانە قۇرالى بولعان پەداگوگيكالىق پروسەستىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن، زاڭدارى مەن زاڭدىلىقتارىن جانە ونىڭ بۇگىنگى باعىت - باعدارى مەن بولاشاق وركەندەۋ جولىن زەرتتەۋشى عىلىم جۇيەسىن اڭداتادى. وسى نەگىزدە پەداگوگيكا ءتالىم - تاربيە پروسەسىنىڭ ۇيىمداسۋ تەورياسى مەن تەحنولوگياسىن، پەداگوگ ءىس - ارەكەتىن (پەداگوگيكالىق قىزمەتتى) جانە وقۋشىلاردىڭ ءارقيلى وقۋ جۇمىستارىن جەتىلدىرۋدىڭ فورمالارى مەن ادىستەرىن ءارى ولار اراسىنداعى وقۋ ىستەرى توڭىرەگىندە تۋىنداپ وتىراتىن قارىم - قاتىناس، ىقپالداستىق ستراتەگيالارى مەن تاسىلدەرىن ناقتىلاپ، اشىپ وتىرادى.
پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ قىزمەتتەرى. دەربەس عىلىم رەتىندە تانىلعان پەداگوگيكانىڭ قىزمەتتەرى ونىڭ جوعارىدا اتالعان پاندىك سيپاتتارىمەن ساباقتاس، ياعني تابيعي بىرلىكتە ىسكە اسىرىلۋى قاجەت تەوريالىق جانە تەحنولوگيالىق مىندەتتەر.
پەداگوگيكانىڭ تەوريالىق مىندەتتەرى ءۇش دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلادى:
- سيپاتتاۋ نەمەسە ءتۇسىندىرۋ – وزات ءارى جاڭاشىل پەداگوگيكالىق تاجىريبەنى زەرتتەۋ؛
- انىقتاۋ (دياگنوستيكالىق) – پەداگوگيكالىق قۇبىلىس جاعدايىن، پەداگوگ پەن وقۋشى ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەلىلىگى نەمەسە تيىمدىلىگىن جانە ولاردى قامتاماسىز ەتۋشى شارتتار مەن سەبەپتەردى ايقىنداپ الۋ؛
- بولجاۋ (پروگنوزداۋ) – بارشا پەداگوگيكالىق جاعداياتتاردى تابيعي تۇتاستىق كۇيىندە ەكسپەريمەنتالدى زەرتتەۋدەن وتكىزۋ جانە ونىڭ نەگىزىندە سول پەداگوگيكالىق بولمىستىڭ جاڭالانعان مودەلىن قۇراستىرۋ.
تەوريالىق قىزمەتتىڭ بولجاۋ، بولجاستىرۋ دەڭگەيى پەداگوگيكالىق قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن اشۋ، پەداگوگيكالىق پروسەستىڭ ءتۇپ - توركىنىندە ورىن الاتىن قۇبىلىستاردى تابا ءبىلۋ، سونىمەن بىرگە بولىپ قالۋى مۇمكىن ىقتيمالدى وزگەرىستەرگە عىلىمي نەگىزدەمە بەرە الۋ سىندى ءىس - ارەكەتتەرمەن بايلانىستى. وسى دەڭگەيدە انىقتالعان دەرەكتەرگە وراي وقۋ جانە تاربيە تەورياسى انىقتالىپ، ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنا جەتەكشى رول اتقارۋشى وزىق پەداگوگيكالىق جۇيە مودەلى قۇرىلادى.
پەداگوگيكانىڭ تەحنولوگيالىق قىزمەتتەرى دە ءۇش كورىنىس بەرەدى:
- جوبالاۋ (پروەكتتەۋ) – پەداگوگيكالىق ءىس - ارەكەت پەن ونىڭ مازمۇنى ءارى سيپاتىن قالىپتاستىرۋ جانە رەتتەۋگە نۇسقاۋ بولعانداي تەوريالىق تۇجىرىمدار مەن انىقتامالاردى قامتىعان قاجەتتى ادىستەمەلىك ماتەريالداردى (وقۋ جوسپارى، باعدارلاما، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى، پەداگوگيكالىق ۇسىنىستار) جاساۋعا بايلانىستى؛
- جاڭالاۋ – تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىن جەتىلدىرۋ مەن قايتا ءتۇزۋ ماقساتىنا وراي پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ زاماندىق جەتىستىكتەرىن مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزە، پايدالانۋ؛
- ىقپال تانىتۋ (رەفلەكسيۆتىك) جانە رەتتەۋ - تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ (كوررەكسيالىق)- عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنىڭ وقۋ - تاربيە ىسىنە بولعان اسەر - ىقپالىن باعالاۋ جانە ودان سوڭعى عىلىمي تەوريا مەن تاجىريبەلىك ءىس - ارەكەتتەر بايلانىسىنا قاجەت بولىپ قالاتىن رەتتەۋ - تۇزەتۋلەردى ىسكە اسىرۋ.
ءوزىنىڭ قوعامدىق قىزمەتتەردى ورىنداۋعا قاجەت قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا سەبەپشى بولعان الەۋمەتتەنۋ پروسەسىندە ادام تۇلعالىق كەمەلدەنۋ ساتىسىنا كوتەرىلەدى. ادامنىڭ الەۋمەتتەنۋى ونىڭ قوعامداعى اۋىسپالى جاعدايلار مەن شارتتارعا يكەمدەسە ءبىلۋى عانا ەمەس، ول ءوز ىشىنە جەكە تۇلعانىڭ دامۋى، وزىندىك تانىمى مەن ءوز مۇمكىندىكتەرىن ءوز كۇشىمەن ىسكە اسىرا الۋ سياقتى پروسەستەردى دە قامتيدى. دەگەنمەن، اتالعان پروسەستەرگە بايلانىستى مىندەتتەردىڭ شەشىمى بىردە مۇددەلى، جۇيەلەنگەن بولىپ، بۇكىل قوعام، سول ءۇشىن ارنايى ۇيىمداستىرىلعان مەكەمەلەردىڭ قولداۋىمەن جانە جەكە ادامنىڭ ىنتا - ىقىلاسىنا نەگىزدەلسە، كەيدە كەزدەيسوق كەلەدى. ال وسى الەۋمەتتەنۋگە وراي جۇرگىزىلەتىن، ناقتى ماقساتقا باعىتتالا ۇيىمداستىرىلعان باسقارۋ پروسەسى ءبىلىم (وبرازوۆانيە) دەپ اتالادى. ءبىلىم ءمانى – ءار ادامنىڭ وتە كۇردەلى وزىندىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن كوتەرۋ جانە ونى جوعارى مورالدىق جانە ازاماتتىق مۇراتتار رۋحىندا تاربيەلەۋ.
سونىمەن، الەمدە كەڭ تارالعان پەداگوگيكالىق ويدىڭ دامىعان ەكى باعىتى تانىلعان – ۇلكەندەردىڭ بەدەل – ابىرويىنا جانە بالالاردىڭ باعىنىشتىلىعىنا نەگىزدەلگەن اكىمشىل (اۆتوريتارلى) اعىم، شاكىرت قۇقىعى مەن ەركىندىگىن قۇرمەتتەۋشى – گۋمانيستىك اعىم. ولاردىڭ اراسىندا – سان قيلى پەداگوگيكالىق باعىتتار وربىگەن. الەمنىڭ ىزگىلىكتى پەداگوگيكاسى ءوزىنىڭ گۋمانيستىك تاڭداۋىن قابىلدادى.
2. پەداگوگيكالىق عىلىمدار جۇيەسى
پەداگوگيكا – كەڭ اۋقىمدى عىلىم. ونىڭ شۇعىلداناتىن وقۋ جانە تاربيە ءمانى مەن ولاردىڭ بارشا بايلانىستارىن جەكە ءبىر عىلىم شەڭبەرىندە قامتۋ مۇمكىن ەمەس. پەداگوگيكا دامۋدىڭ ۇزاق جولىن باسىنان كەشىرىپ، كوپتەگەن بىلىمدەر جيناقتاپ، بۇگىنگى كۇندە عىلىمي بىلىمدەردىڭ كەڭ تارماقتى جۇيەسىنە اينالىپ وتىر. سوندىقتان بۇگىنگى پەداگوگيكانى تاربيە جونىندەگى عىلىمدار جۇيەسى دەپ اتاعان دۇرىستاۋ كەلەدى.
پەداگوگيكانىڭ ىرگە تاسى - فيلوسوفيا، دالىرەك ايتساق، تاربيە پروبلەمالارىمەن ارنايى شۇعىلداناتىن ونىڭ تاربيە فيلوسوفياسى تارماعى. تاربيە فيلوسوفياسى ءوز الدىنا ءبىلىم سالاسى رەتىندە تاربيەلىك پراكتيكادا ءارتۇرلى فيلوسوفيالىق جۇيە يدەيالارىن پايدالانادى. فيلوسوفيا – پەداگوگيكاعا تانىمنىڭ جالپى باعىت - باعدارىن، پەداگوگيكالىق قۇبىلىستار مەن پروسەستەردى زەرتتەۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن كورسەتەدى. سوندىقتان دا، فيلوسوفيانى ونىڭ ءبىرتۇتاس جانە جۇيەلىك، قۇرىلىمدىق تالداۋ ادىستەرىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى دەپ اتاۋ قابىلدانعان.
قوعامدىق قۇبىلىس رەتىندە تاربيە دامۋى مەن پەداگوگيكالىق بىلىمدەردىڭ وتكەن جولىن پەداگوگيكا تاريحى زەرتتەيدى. وتكەندى تۇسىنە وتىرىپ، بولاشاققا كوز تىگەمىز. باستان كەشىرگەندى زەرتتەۋ جانە ونى بۇگىنگىمەن سالىستىرۋ وسى زامانعى قۇبىلىستاردىڭ نەگىزگى دامۋ كەزەڭدەرىن ناقتىلاۋمەن بىرگە بۇرىنعى قاتەلەردى قايتالاۋدان ساقتاندىرادى. پەداگوگيكا جۇيەسى كەلەسى سالالاردى قامتيدى: جالپى پەداگوگيكا؛ جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى؛ الەۋمەتتىك پەداگوگيكا؛ ارنايى پەداگوگيكا.
جالپى پەداگوگيكا – ادام تاربيەسى زاڭدىلىقتارىن زەرتتەپ، بارشا تيپتەگى تاربيەلىك مەكەمەلەردەگى وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ جالپى نەگىزدەرىن تەوريالىق تۇرعىدان قاراستىراتىن ىرگەلى عىلىمي ءپان. قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا جالپى پەداگوگيكا ءتورت بولىمنەن تۇرادى. 1) وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ نەگىزدەرى؛ 2) ديداكتيكا (وقۋ تەورياسى)؛ 3) تاربيە تەورياسى؛ 4) مەكتەپ تانۋ. جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى پەداگوگيكانىڭ مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتىك جۇيەلەرىن ءوز الدىنا بولىكتەپ قاراستىرادى. ولار ءوسىپ كەلە جاتقان اۋلەتتىڭ بەلگىلى جاس توبىنا بايلانىستى وقۋ - تاربيە ءىس - ارەكەتتەرى ەرەكشەلىكتەرىن بەينەلەيتىن تاربيە زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيدى. بۇگىنگى كۇندە جاس كەزەڭدەر پەداگوگيكاسى ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ بارشا جۇيەسىن قامتيدى. ءارقيلى جاس توپتارىندا نەمەسە وقۋ - تاربيە مەكەمەلەرىندەگى تاربيە ايىرماشىلىقتارىن تانىتۋشى دەربەس پەداگوگيكالىق سالالار پايدا بولۋدا. ولاردىڭ ىشىندە قازىرگى كۇندە ءوز الدىنا ءپان رەتىندە وقىلاتىندارى – مەكتەپكە دەيىنگى پەداگوگيكا، كاسىبي تەحنيكالىق مەكتەپتەر پەداگوگيكاسى، وندىرىستىك پەداگوگيكا، ۇزاقتان وقىتۋ پەداگوگيكاسى جانە ت. ب.
عىلىمي پاندەر ىشىندە ەرەسەكتەردىڭ پەداگوگيكالىق پروبلەمالارىمەن اينالىسىپ، قارقىندى دامۋ جولىنا تۇسكەن – جوعارى مەكتەپ پەداگوگيكاسى. ونىڭ مىندەتتەرى - بارشا دەڭگەيدەگى رەسمي، رەسمي ەمەس تىركەلگەن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءجۇرىپ جاتقان وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ زاڭدىلىقتارىن اشىپ بەرۋ، قازىرگى اۋىسپالى كەزەڭدە جوعارى ءبىلىم الۋدىڭ ارنايى پروبلەمالارىن زەرتتەۋ، جوعارى تەحنولوگيالىق جانە كومپيۋتەرلىك وقۋ جۇيەلەرىنىڭ پرينسيپتەرىمەن تانىستىرۋ. ديپلومنان سوڭعى ءبىلىم پەداگوگيكاسى ەڭبەك پەداگوگيكاسىمەن تىعىز بايلانىستا ماماندىق كوتەرۋ، سونىمەن بىرگە نارىقتىق ەكونوميكاعا وراي كوكەيكەستى بولىپ تۇرعان حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا قىزمەت ەتىپ جاتقان جۇمىسشىلاردىڭ قايتا ماماندانۋ، ەگدەلىك جاسقا كەلگەندە جاڭا بىلىمدەردى، جاڭا كاسىپتى يگەرۋ ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانادى. ارنايى جاعدايلاردا وتەتىن تاربيە پروسەستەر ەرەكشەلىگىن اسكەري پەداگوگيكا زەرتتەيدى.
الەۋمەتتىك پەداگوگيكا اۋقىمىندا وتباسى پەداگوگيكاسى، ءماجبۇرلى تاربيە (پەرۆەنتيۆ) پەداگوگيكاسى، الدىن الۋ (پروفيلاكتيكالىق) پەداگوگيكاسى دامۋدا.
ءوز دامۋىندا ءارقيلى مۇشەلىك بۇزىلىستار مەن اۋىتقۋلارعا ۇشىراعان ادامدار ارنايى پەداگوگيكا ايماعىندا زەرتتەلەدى. ەسىتپەيتىندەر مەن مىلقاۋلار وقۋى جانە تاربيەسىمەن سۋردوپەداگوگيكا، زاعيپتار - تيفلوپەداگوگيكا، اقىل - ەسى كەمدەر - وليگوفرەنوپەداگوگيكا شۇعىلدانادى.
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ارنايى توبىن جەكەلەنگەن نەمەسە پاندىك ادىستەمەلەر قۇرايدى. ولار وقۋ - تاربيە مەكەمەلەرىنىڭ بارشا تيپتەرىندە وتىلەتىن ناقتى وقۋ پاندەرىنىڭ وقىتىلۋى مەن يگەرىلۋى زاڭدىلىقتارىن اشىپ، مۇعالىمدەرگە ۇسىنادى. ءوز ءپانىن وقىتۋ ادىستەرىمەن ءاربىر پەداگوگ جوعارى دەڭگەيدە تانىس بولۋى مىندەتتى. پەداگوگيكانى وقىتۋ ادىستەمەسى دە جوق ەمەس. قولىڭىزداعى وقۋ قۇرالى وسى ادىستەمە تالاپتارىنا لايىق جازىلعان. سوڭعى ون جىلدىقتاردا پەداگوگيكانىڭ بارشا سالالارى ءداستۇرلى ادىستەمەلەردەن ەرەكشەلەنگەن، ناقتى جاعدايلاردا جوعارى ناتيجەگە جەتكىزۋشى ەڭ ءتيىمدى دەگەن جولدار مەن تاسىلدەردى تۇزۋگە كومەكتەسەتىن جەكەلەنگەن تەحنولوگيالار جاساۋ باعىتىندا دامي باستادى.
تاربيەگە بايلانىستى جاڭا عىلىم سالالارى پەداگوگيكانىڭ ءدال جانە تەحنيكالىق بىلىمدەرمەن توعىسىندا قىلاڭ بەرە باستادى. ولار – كيبەرنەتيكالىق، ماتەماتيكالىق، كومپيۋتەرلىك پەداگوگيكا، سۋگگەستولوگيا (گيپنوزدىق سەندىرۋمەن جەدەل وقىتۋ جۇيەسى) جانە ت. ب. وسى زامانعى پەداگوگيكا ادام جونىندەگى باستى عىلىمداردىڭ ءبىرى رەتىندە اۋقىمدى دا قارقىندى دامۋ جولىنا ءتۇستى.
سونىمەن، بۇل كۇندە پەداگوگيكا كەڭ تارماقتى عىلىمي جۇيە رەتىندە تانىلعان. بۇل جۇيەدە مەكتەپ پەداگوگيكاسى ماڭىزدى ورىنعا يە. سەبەبى تاربيە پروسەسى اسىرەسە بالالىق شاقتا جىلدام جۇرىستە بولادى، سوندىقتان دا ونى جوعارى كاسىپتىك دەڭگەيدە باسقارا ءبىلۋ قاجەت. ءوز پروبلەمالارىن شەشۋ بارىسىندا پەداگوگيكا كوپتەگەن عىلىمداردىڭ دەرەكتەرىن پايدالانادى.
3. پەداگوگيكا جانە باسقا عىلىمدار
ادام جونىندەگى عىلىمدار جۇيەسىندەگى پەداگوگيكانىڭ ورنى ونى باسقا عىلىمدارمەن بايلانىستىرا قاراستىرعاندا عانا ايقىندالۋى مۇمكىن. ءوزىنىڭ ۇزاققا سوزىلعان تاريحىندا پەداگوگيكا كوپتەگەن عىلىمدارمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ءوز دامۋى مەن كەمەلدەنۋىندە ولاردىڭ ءارقيلى ىقپال - اسەرىنە ۇشىراپ وتىردى. بۇل ۇشتاستىقتاردىڭ كەيبىرى تاريح تۇڭعيىعىنان جالعاسىپ كەلە جاتسا، ەندى بىرەۋلەرى - كەيىنگى، جاقىن داۋىرلەردە پايدا بولدى. پەداگوگيكانىڭ العاشقى بايلانىس تۇزگەن ءبىلىم سالالارى - فيلوسوفيا مەن پسيحولوگيا. بۇل عىلىمي «وداق» قازىرگى كۇندە دە پەداگوگيكالىق تەوريا مەن پراكتيكانىڭ كەڭ، ورىستەپ دامۋىنىڭ العى شارتى.
پەداگوگيكانىڭ فيلوسوفيامەن بايلانىسى وتە ءبىر ۇزاق تا ءونىمدى بولدى، سەبەبى فيلوسوفيالىق يدەيالاردان پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدار مەن تەوريالار تۋىنداپ وتىردى. پەداگوگيكالىق ىزدەنىستەردىڭ باعىتتارى بەلگىلەندى، سونىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى وسى فيلوسوفيالىق كوزقاراستاردان قالىپتاستى. فيلوسوفيالىق باعىتتار (ەكزيستەنسيالدى، پراگماتيكالى، نەوپوزيتيۆيستىك، ماتەرياليستىك ت. ب.) جۇيەسىن ۇستانۋىنا وراي پەداگوگيكا زەرتتەۋشىلەرىنىڭ وقۋ - تاربيە سالاسىنداعى عىلىمي - ىزدەنىس جولى، ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسى، ماقساتى مەن تەحنولوگيالىق سيپاتتاماسى ايقىندالادى. فيلوسوفيا سونىمەن بىرگە پەداگوگيكالىق بولمىس پەن ناقتى تاجىريبەنى تەوريالىق تۇرعىدان ءتۇسىنۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانىلىپ، جاڭا پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدامالار جاساۋدىڭ باستاۋ كوزىن بەرەدى.
پەداگوگيكانىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى دە اسا ءبىر قۇندى بايلانىسى جانتانۋ (پسيحولوگيا) عىلىمىمەن ورنىققان. ادام تابيعاتىن ءبىلۋ، ونىڭ تۋما قاسيەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ءتۇسىنۋ، تۇلعا دامۋى مەن ونىڭ جاندۇنيەلىك قوزعالىستارىندا بايقالاتىن زاڭدىلىقتار جانە ولاردى باسقارۋشى تەتىكتەردى ەسكەرۋ، سونىمەن بىرگە وقۋ مەن تاربيە جۇيەسىن وسى پسيحيكالىق زاڭدىلىق، قاسيەت - ساپا، قاجەتتىكتەر مەن مۇمكىندىكتەرگە نەگىزدەي وتىرىپ قۇراستىرۋ تالاپتارىن ەلەۋلى عۇلاما - پەداگوگتاردىڭ ءبارى دە العا تارتىپ وتىرعان. دەگەنمەن، ەسكەرەتىن ءجايت: تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىن ءبىر جاقتى تەك پسيحولوگيالىق شارتتارمەن عانا ءتۇسىندىرۋ شىنايىلىققا كەلمەيدى، سەبەبى پەداگوگتار مەن بالالار ءومىرى تابيعي زاڭدىلىقتاردان كەيدە باسىمداۋ تۇسەتىن الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جاعدايلارعا تاۋەلدى كەلەدى، ءتىپتى سول پسيحولوگيالىق دۇنيە، بولمىستىڭ ءوزى دە ارنايى قوعامدىق ىقپال ناتيجەسىندە وزگەرىسكە كەلۋى ابدەن مۇمكىن.
پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىمدارمەن بايلانىسى ادامدى تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋىمەن ورتاق كەلەتىن فيلوسوفيا جانە پسيحولوگيا ايماعىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ونىڭ ادامدى تىرشىلىكتەگى سيپاتىندا تانۋشى اناتوميا، فيزيولوگيا، استرولوگيا جانە مەديسينا عىلىمدارىمەن دە بايلانىسى زاڭدى قۇبىلىس.
ادام دامۋىنا ىقپال جاساۋشى تابيعي جانە الەۋمەتتىك فاكتورلار اراقاتىناسىنان تۋىندايتىن پروبلەما - پەداگوگيكا ءۇشىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ادامنىڭ جەكەلەنگەن تابيعي دامۋىن زەرتتەۋشى بيولوگيا عىلىمىندا بۇل ماسەلە اسا ماڭىزدىلىعىمەن تانىلعان.
ادامدى تابيعي جاراتىلىس تۋىندىسى جانە الەۋمەتتىك بولمىس جەمىسى رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، پەداگوگيكا انتروپولوگيا عىلىمىنداعى ادام تۋرالى بىلىمدەردىڭ باي قورىن تولىق پايدالانادى، وسىدان ولاردىڭ ءبارىن جالپىلانعان ادام بويىندا تەوريالىق بىرىگىمگە كەلتىرۋمەن ونىڭ سان قىرلى دا كوپ سىرلى بولمىسىن تانۋعا جول اشادى.
پەداگوگيكانىڭ مەديسينامەن بايلانىسىنىڭ ناتيجەسىندە پەداگوگيكالىق بىلىمدەردىڭ ارنايى سالاسى كوررەكسيالىق (رەتتەۋشى) پەداگوگيكا پايدا بولدى. وسىدان، ءوز دامۋىندا تۋما نەمەسە جاساندى اۋىتقۋى بار بالالارعا ءبىلىم بەرۋدىڭ تاسىلدەرى انىقتالدى. پەداگوگيكانىڭ بۇل سالاسى مەديسينا دەرەكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالا دەنىندەگى كەمشىلىكتەردىڭ ورنىن تولتىرۋ مەن ونىڭ قوعام ومىرىنە تولىققاندى ارالاسىپ كەتۋىن جەڭىلدەتەتىن تەراپيالىق قۇرال - جابدىقتار جۇيەسىن ءتۇزىپ، قولدانىمعا كەلتىردى.
سونىمەن بىرگە پەداگوگيكانىڭ دامي ءتۇسۋى ادامدى قوعام مۇشەسى رەتىندە، ونى الەۋمەتتىك قاتىناس، بايلانىستار جۇيەسىندە زەرتتەۋشى عىلىمدارعا دا تاۋەلدى كەلەدى. سوندىقتان دا وسى زامان پەداگوگيكاسىنىڭ الەۋمەتتانۋ، ەكونوميكا، ساياساتتانۋ جانە باسقا الەۋمەتتىك عىلىم سالالارىمەن تۇراقتى دا ىقپالدى بايلانىسقا ءتۇسۋى كەزدەيسوق ەمەس.
پەداگوگيكا جانە ەكونوميكالىق عىلىمدار اراسىنداعى قاتىناستار وتە كۇردەلى، ءبىراق بىرتەكتى ەمەس. قاي زاماندا دا ەكونوميكالىق ساياسات قوعام ءبىلىمىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ قاجەتتى شارتى بولعان. وسى سالاداعى عىلىمي زەرتتەۋلەردى ەكونوميكالىق قولداۋ پەداگوگيكا دامۋىنا ۇلكەن ىقپال جاساۋشى فاكتورعا اينالىپ وتىر. وسى عىلىمداردىڭ بايلانىسىنان «ءبىلىم ەكونوميكاسى» دەگەن ارنايى پەداگوگيكا سالاسى دۇنيەگە كەلىپ، ءبىلىم بەرۋ ايماعىن رەتتەستىرۋشى ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتار اشىلدى، ولاردىڭ قوعامدى ساۋاتتاندىرۋعا بايلانىستى ەرەكشەلىكتەرى زەردەلەندى.
پەداگوگيكانىڭ الەۋمەتتانۋ عىلىمىمەن بايلانىسى ەجەلدەن كەلە جاتقان، ءداستۇرلى. سەبەبى بۇل ەكەۋىن دە تولعاندىراتىن ورتاق پروبلەمالار: ءبىلىمدى جوسپارلاۋ؛ حالىقتىڭ ءارتۇرلى توپتارى مەن الەۋمەتتىك قاتارىنىڭ نەگىزگى دامۋ باعىتتارىن ايىرا تانۋ؛ ءارقيلى الەۋمەتتىك ورتا مەن ۇيىمدارداعى تۇلعانىڭ قوعامدىق كەمەلدەنۋى مەن تاربيەسى زاڭدىلىقتارىن اشۋ.
قوعام مەن مەملەكەتتەگى ءبىلىم ساياساتىنىڭ قالىپتاسۋى ءاردايىم ۇستەمدىك جۇرگىزۋشى پارتيالار مەن تاپتاردىڭ يدەولوگياسى نەگىزىندە تۇسىندىرىلەدى؛ بۇل تۇرعىدان پەداگوگيكا مەملەكەتتىك وقۋ - تاربيە قۇرالى رەتىندە ساياساتتانۋ عىلىمىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ادامنىڭ ساياسي سانا سۋبەكتىسى رەتىندە قالىپتاسۋىنىڭ شارتتارى مەن مەحانيزمدەرىن بەلگىلەيدى، ساياسي يدەيالار مەن تالاپتاردى يگەرىپ، ورىنداۋ مۇمكىندىكتەرىن ناقتىلاپ، اشىپ وتىرادى.
پەداگوگيكانىڭ باسقا عىلىمدارمەن بايلانىستارىن تالداۋعا سالا وتىرىپ، ولاردى پايدالانۋدىڭ كەلەسى فورمالارى انىقتالعان:
– باسقا عىلىمداردىڭ نەگىزگى يدەيالارى، تەوريالىق بولجامدارى مەن قورىتىندىلارىنىڭ پەداگوگيكادا پايدالانۋ؛
– بۇل عىلىمداردا قولدانىلاتىن زەرتتەۋ ادىستەرىن شىعارماشىلىقپەن قابىلداپ، مەنشىكتەۋ؛
– پسيحولوگيا، جوعارى جۇيكە قىزمەتى فيزيولوگياسى، الەۋمەتتانۋ جانە باسقا دا عىلىمدار زەرتتەۋلەرىنىڭ ناقتى ناتيجەلەرىن پەداگوگيكادا قولدانۋ؛
– ادامدى جان - جاقتى جانە كوپتاراپتى زەرتتەۋدە پەداگوگيكانىڭ قاتىسۋى.
جەكەلەنگەن ادىستەمەلەر – وقۋدىڭ جالپى زاڭدىلىقتارىن جانە پاندەردى وقىتۋدا قولدانۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋشى ءپان ديداكتيكاسى.
پەداگوگيكا تاريحى – ءارقيلى تاريحي داۋىرلەردەگى پەداگوگيكالىق يدەيالار مەن بىلىمدەندىرۋ تاجىريبەسىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى.
پەداگوگيكا عىلىمىنداعى جاڭا سالالاردىڭ جىكتەلۋ پروسەسى بەلسەندى تۇردە جالعاسىن تابۋدا. سوڭعى جىلداردىڭ وزىندە پەداگوگيكانىڭ بۇرىن بولماعان سالالارى ءوزىنىڭ قاجەتتىلىك ماڭىزىمەن كوزگە ىلىنۋدە: ءبىلىم فيلوسوفياسى، سالىستىرمالى پەداگوگيكا، الەۋمەتتىك پەداگوگيكا ج. ت. ب.
You Might Also Like
