پوەزيانى وقىتۋ – وقۋشىنىڭ ۇشقىر قيالىن دامىتۋ
پوەزيانى وقىتۋ – وقۋشىنىڭ ۇشقىر قيالىن دامىتۋ
ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس، جۇمىر كەلسىن اينالاسى – دەپ اباي اتامىز ولەڭ جازۋعا وتە جوعارى تالاپ قويادى. ال ا. ا. بلوك «پوەزيا ويلاۋدان باستالادى» دەي وتىرىپ، پوەزيالىق شىعارمالاردىڭ تەرەڭدىگىن وعان جاي كوزبەن قاراۋعا بولمايتىندىعىن تانىتادى.
پوەزيالىق شىعارمالاردى ليريكانى وقىتۋ وڭاي ەمەس. ليريكانى وقىتۋ كۇردەلىلىگى ونىڭ جانرلىق ەرەكشەلىگىندە ەمەس، ەڭ باستىسى وقۋشىلاردىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىندا. اسىرەسە 5 - 8 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ كوبى پوەزيادان گورى قىزىقتى مازمۇنى بار، ايتايىن دەگەن ويى كورىنىپ تۇراتىن پروزالىق شىعارمالاردى ۇناتادى. مۇعالىمگە وقۋشىلاردى پوەزيالىق شىعارماعا تارتۋدان گورى، پروزالىق شىعارماعا تارتۋ وڭاي تيەدى. ليريكالىق شىعارمالاردا اقىننىڭ ويى سەزىمى، جان - تولقىنىسى، تەبىرەنىسى بەينەلەنەدى. ونى وقۋشىلاردىڭ بىردەن قابىلداۋى، تانۋى، سەزىنۋى قيىن. وقۋشى دا اسقان نازىكتىكپەن، سەزىممەن ويلانا ءبىلۋى كەرەك. ءبىراق، بارلىق ادام بىردەي ونداي اقىنجاندى بولىپ كەلمەيدى. سوندىقتان ولەڭدى تانۋ قيىنعا سوعادى.
5 - 8 سىنىپتاردا ولەڭ وقىتۋدا مىنا ماسەلەلەرگە كوڭىل قويۋ كەرەك.
1. ساباقتىڭ العاشقى كىرىسپەسىندە ليريكالىق شىعارمالار، ولاردىڭ وزدەرىنە ءتان قاسيەتتەرى تۋرالى اڭگىمەلەۋ. ليريكا تۋرالى ادەبي - تەوريالىق ۇعىم بەرۋ.
2. ولەڭدى الدىن - الا ۇيدەن وقىپ تانىسۋعا بەرۋ.
3. وقۋشىلارعا ولەڭ قۇرىلىمىن الدىمەن تەوريالىق جاعىنان تالداتۋ، ماعىناسىن سۇراۋ.
4. ولەڭدى اۋەنىمەن، سازىمەن مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا وقۋعا كوڭىل ءبولۋ.
5. ولەڭدەگى اقىننىڭ كوڭىل - كۇيىن باعدارلاتۋ، وقۋشىلاردىڭ ءوز سەزىمى ولەڭنىڭ اسەرىنە دە نازار اۋدارتۋ.
6. تاقىرىپقا ساي ساز اۋەنىن، بەينەلەۋ ونەرىن باسقا دا ونەر تۋىندىلارىن كورنەكىلىكتى ۇيلەسىمدى پايدالانۋ.
7. ءتيىمدى وقۋ جاعدايىن تۋعىزۋ.
8. قابىلەتتەرىن، شابىتتارىن وياتۋ، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن شۇعىلداندىرۋ.
9. ءارتۇرلى ساباق ۇلگىلەرىن ىزدەنۋ ( جارىس ساباق، ءپانارالىق بايلانىس ساباعى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ساباعى ت. ب).
10. ولەڭدى وتپەس بۇرىن تۋىندىگەرمەن تانىستىرۋ، ونىڭ بەينەسىن سومداۋعا باۋلۋ.
«ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى ماقساتى - وقۋشىعا تەرەڭ، مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم بەرۋ. ساتىلاي كەشەندى تالداۋدا مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى - ادامدى عىلىمي ويلاۋعا، بولمىستى تانۋعا، ونى قابىلداۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن جەتىك بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا، ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋعا، ىزدەنۋگە قاجەتتىلىك تۋعىزۋ. وسىنىڭ ناتيجەسىندە وقۋشى ءبىر عانا سالالىق ءبىلىم الۋمەن شەكتەلمەي، جان - جاقتى ءبىلىم الۋعا، ءوزىنىڭ قورشاعان دۇنيەنىڭ زاڭدىلىقتارىن تۇتاستىقتا قابىلداۋعا قالىپتاسادى. ساتىلاي كەشەندى تالداۋدا مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم تۇتاستىق، جۇيەلىلىك ۇستانىمدارىنا نەگىزدەلەدى. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىندا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە قاتار جۇرگىزىلىپ وتىرادى. وقۋشى ءبىلىم الا وتىرىپ، الدىمەن ۇستازىنان تاربيەنىڭ ۇلگىسىن السا، بىرتە - بىرتە جولداستارىنىڭ جاعىمدى قاسيەتتەرىنەن ۇلگى - ونەگە الادى، جۇرە كەلە ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋگە داعدىلانادى»،- دەيدى ن. ا. ورازاحىنوۆا.
«بالا قاشان دا بالا»، «بالا - بولاشاق دانىشپان» دەگەن قاعيدا بار. م. جۇمابايەۆ:«ءار ادامنىڭ سۇلۋلىق سەزىمدەرى ءار ءتۇرلى نارسەدەن ويانىمپاز بولادى. بىرەۋدىڭ مۋزىكادان، بىرەۋدىڭ سۇلۋ سۋرەتتەن، بىرەۋدىڭ پوەزيادان. يسكۋسستۆونىڭ ايتەۋىر ءبىر تۇرىنەن ءلاززات المايتىن، بىرەۋىنە قۇمارلانبايتىن ادام بولمايدى،»- دەيدى. بالانىڭ پوەزياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ونىڭ ويىنا قوزعاۋ سالۋ مۇعالىمگە بايلانىستى. ءمۇعالىم بالانى قالاي جەتەلەپ باعىتتاسا، وقۋشى دا سولاي داعدىلانادى. مەن بۇل جۇمىسىمدا 7 - سىنىپتا وتىلەتىن كەيبىر ولەڭدەردى وقۋشىلارعا قالاي تۇسىندىرگەنىم جايىندا ءسوز ەتپەكپىن.
ولەڭدەردى وتپەس بۇرىن ونى جازعان اقىنمەن وقۋشىلاردىڭ تانىس بولعانى دۇرىس.
اقبەرگەن باتىر، داۋىلپاز اقىن ماحامبەت ولەڭدەرىن وتكەندە الدىمەن وقۋشىلاردان باتىر تۋرالى بىلەتىندەرىن سۇراپ، ماحامبەتتىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا توپتاستىرۋ ءادىسى بويىنشا سىزبانى تولتىرتامىن.
ماحامبەتتىڭ سۋرەتى
كيەلى ارۋاق يەسى
داۋىلپاز اقىن
سازگەر
ەرەن ەرلىك ۇلگىسى
ازاتتىق اڭساعان ەر
وسى جازعاندارىن وزدەرىڭە دالەلدەتەمىن. مىسالى، ماحامبەت - سازگەر دەسەك، سازگەرلىگىنە دالەل «جۇمىر قىلىش»، «وكىنىش» ت. ب. كۇيلەرىن ايتادى.
سەمانتيكالىق كارتا ارقىلى ولەڭدەرىن قانشالىقتى بىلەتىندىكتەرىن بايقايمىن.
ولەڭدەرى: «مەن كىم»، «جاڭگىرگە ايتقانى»، «تارلانىم»، «اسەمپاز بولما ارنەگە»، «مەن جاستارعا سەنەمىن»، «ات سىنى»
اقىندارى:
ماحامبەت
اباي
ماعجان
«قىزعىش قۇس» ولەڭىن وتەردە قىزعىش قۇستىڭ قانداي قۇس ەكەندىگى سۇرالادى. ولەڭدى مانەرلەپ وقىتىپ، تۇسىنگەندەرىن سۇرايمىن. سۇراق:
1. ولەڭ قاي كەزدە شىعارىلعان؟
2. اقىن نەلىكتەن جالعىزدىقپەن دوس بولدى؟
3. اقىننىڭ «قۇسالىقپەن ءوتتى عوي، ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى» دەگەن جولدارىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
اقىننىڭ ءوز باسىنداعى اۋىر حالى، كورگەن زورلىعىنان لاشىننان تەپكى كورگەن قىزعىش قۇستىڭ اۋىر ءحالىن قاز - قاتار قويىپ، سول ارقىلى اقىننىڭ ىشكى ءوز جاعدايى كورسەتىلەدى. ياعني، تابيعات قۇبىلىستارى ارقىلى ادامنىڭ سەزىم دۇنيەسى سۋرەتتەۋ پسيحولوگيالىق پاراللەليزم دەپ اتالاتىنداعى تۇسىندىرىلەدى.
ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس، جۇمىر كەلسىن اينالاسى – دەپ اباي اتامىز ولەڭ جازۋعا وتە جوعارى تالاپ قويادى. ال ا. ا. بلوك «پوەزيا ويلاۋدان باستالادى» دەي وتىرىپ، پوەزيالىق شىعارمالاردىڭ تەرەڭدىگىن وعان جاي كوزبەن قاراۋعا بولمايتىندىعىن تانىتادى.
پوەزيالىق شىعارمالاردى ليريكانى وقىتۋ وڭاي ەمەس. ليريكانى وقىتۋ كۇردەلىلىگى ونىڭ جانرلىق ەرەكشەلىگىندە ەمەس، ەڭ باستىسى وقۋشىلاردىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىندا. اسىرەسە 5 - 8 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ كوبى پوەزيادان گورى قىزىقتى مازمۇنى بار، ايتايىن دەگەن ويى كورىنىپ تۇراتىن پروزالىق شىعارمالاردى ۇناتادى. مۇعالىمگە وقۋشىلاردى پوەزيالىق شىعارماعا تارتۋدان گورى، پروزالىق شىعارماعا تارتۋ وڭاي تيەدى. ليريكالىق شىعارمالاردا اقىننىڭ ويى سەزىمى، جان - تولقىنىسى، تەبىرەنىسى بەينەلەنەدى. ونى وقۋشىلاردىڭ بىردەن قابىلداۋى، تانۋى، سەزىنۋى قيىن. وقۋشى دا اسقان نازىكتىكپەن، سەزىممەن ويلانا ءبىلۋى كەرەك. ءبىراق، بارلىق ادام بىردەي ونداي اقىنجاندى بولىپ كەلمەيدى. سوندىقتان ولەڭدى تانۋ قيىنعا سوعادى.
5 - 8 سىنىپتاردا ولەڭ وقىتۋدا مىنا ماسەلەلەرگە كوڭىل قويۋ كەرەك.
1. ساباقتىڭ العاشقى كىرىسپەسىندە ليريكالىق شىعارمالار، ولاردىڭ وزدەرىنە ءتان قاسيەتتەرى تۋرالى اڭگىمەلەۋ. ليريكا تۋرالى ادەبي - تەوريالىق ۇعىم بەرۋ.
2. ولەڭدى الدىن - الا ۇيدەن وقىپ تانىسۋعا بەرۋ.
3. وقۋشىلارعا ولەڭ قۇرىلىمىن الدىمەن تەوريالىق جاعىنان تالداتۋ، ماعىناسىن سۇراۋ.
4. ولەڭدى اۋەنىمەن، سازىمەن مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا وقۋعا كوڭىل ءبولۋ.
5. ولەڭدەگى اقىننىڭ كوڭىل - كۇيىن باعدارلاتۋ، وقۋشىلاردىڭ ءوز سەزىمى ولەڭنىڭ اسەرىنە دە نازار اۋدارتۋ.
6. تاقىرىپقا ساي ساز اۋەنىن، بەينەلەۋ ونەرىن باسقا دا ونەر تۋىندىلارىن كورنەكىلىكتى ۇيلەسىمدى پايدالانۋ.
7. ءتيىمدى وقۋ جاعدايىن تۋعىزۋ.
8. قابىلەتتەرىن، شابىتتارىن وياتۋ، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن شۇعىلداندىرۋ.
9. ءارتۇرلى ساباق ۇلگىلەرىن ىزدەنۋ ( جارىس ساباق، ءپانارالىق بايلانىس ساباعى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ساباعى ت. ب).
10. ولەڭدى وتپەس بۇرىن تۋىندىگەرمەن تانىستىرۋ، ونىڭ بەينەسىن سومداۋعا باۋلۋ.
«ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى ماقساتى - وقۋشىعا تەرەڭ، مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم بەرۋ. ساتىلاي كەشەندى تالداۋدا مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى - ادامدى عىلىمي ويلاۋعا، بولمىستى تانۋعا، ونى قابىلداۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن جەتىك بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا، ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋعا، ىزدەنۋگە قاجەتتىلىك تۋعىزۋ. وسىنىڭ ناتيجەسىندە وقۋشى ءبىر عانا سالالىق ءبىلىم الۋمەن شەكتەلمەي، جان - جاقتى ءبىلىم الۋعا، ءوزىنىڭ قورشاعان دۇنيەنىڭ زاڭدىلىقتارىن تۇتاستىقتا قابىلداۋعا قالىپتاسادى. ساتىلاي كەشەندى تالداۋدا مازمۇندى، تياناقتى، جۇيەلى ءبىلىم تۇتاستىق، جۇيەلىلىك ۇستانىمدارىنا نەگىزدەلەدى. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىندا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە قاتار جۇرگىزىلىپ وتىرادى. وقۋشى ءبىلىم الا وتىرىپ، الدىمەن ۇستازىنان تاربيەنىڭ ۇلگىسىن السا، بىرتە - بىرتە جولداستارىنىڭ جاعىمدى قاسيەتتەرىنەن ۇلگى - ونەگە الادى، جۇرە كەلە ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋگە داعدىلانادى»،- دەيدى ن. ا. ورازاحىنوۆا.
«بالا قاشان دا بالا»، «بالا - بولاشاق دانىشپان» دەگەن قاعيدا بار. م. جۇمابايەۆ:«ءار ادامنىڭ سۇلۋلىق سەزىمدەرى ءار ءتۇرلى نارسەدەن ويانىمپاز بولادى. بىرەۋدىڭ مۋزىكادان، بىرەۋدىڭ سۇلۋ سۋرەتتەن، بىرەۋدىڭ پوەزيادان. يسكۋسستۆونىڭ ايتەۋىر ءبىر تۇرىنەن ءلاززات المايتىن، بىرەۋىنە قۇمارلانبايتىن ادام بولمايدى،»- دەيدى. بالانىڭ پوەزياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ونىڭ ويىنا قوزعاۋ سالۋ مۇعالىمگە بايلانىستى. ءمۇعالىم بالانى قالاي جەتەلەپ باعىتتاسا، وقۋشى دا سولاي داعدىلانادى. مەن بۇل جۇمىسىمدا 7 - سىنىپتا وتىلەتىن كەيبىر ولەڭدەردى وقۋشىلارعا قالاي تۇسىندىرگەنىم جايىندا ءسوز ەتپەكپىن.
ولەڭدەردى وتپەس بۇرىن ونى جازعان اقىنمەن وقۋشىلاردىڭ تانىس بولعانى دۇرىس.
اقبەرگەن باتىر، داۋىلپاز اقىن ماحامبەت ولەڭدەرىن وتكەندە الدىمەن وقۋشىلاردان باتىر تۋرالى بىلەتىندەرىن سۇراپ، ماحامبەتتىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا توپتاستىرۋ ءادىسى بويىنشا سىزبانى تولتىرتامىن.
ماحامبەتتىڭ سۋرەتى
كيەلى ارۋاق يەسى
داۋىلپاز اقىن
سازگەر
ەرەن ەرلىك ۇلگىسى
ازاتتىق اڭساعان ەر
وسى جازعاندارىن وزدەرىڭە دالەلدەتەمىن. مىسالى، ماحامبەت - سازگەر دەسەك، سازگەرلىگىنە دالەل «جۇمىر قىلىش»، «وكىنىش» ت. ب. كۇيلەرىن ايتادى.
سەمانتيكالىق كارتا ارقىلى ولەڭدەرىن قانشالىقتى بىلەتىندىكتەرىن بايقايمىن.
ولەڭدەرى: «مەن كىم»، «جاڭگىرگە ايتقانى»، «تارلانىم»، «اسەمپاز بولما ارنەگە»، «مەن جاستارعا سەنەمىن»، «ات سىنى»
اقىندارى:
ماحامبەت
اباي
ماعجان
«قىزعىش قۇس» ولەڭىن وتەردە قىزعىش قۇستىڭ قانداي قۇس ەكەندىگى سۇرالادى. ولەڭدى مانەرلەپ وقىتىپ، تۇسىنگەندەرىن سۇرايمىن. سۇراق:
1. ولەڭ قاي كەزدە شىعارىلعان؟
2. اقىن نەلىكتەن جالعىزدىقپەن دوس بولدى؟
3. اقىننىڭ «قۇسالىقپەن ءوتتى عوي، ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى» دەگەن جولدارىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
اقىننىڭ ءوز باسىنداعى اۋىر حالى، كورگەن زورلىعىنان لاشىننان تەپكى كورگەن قىزعىش قۇستىڭ اۋىر ءحالىن قاز - قاتار قويىپ، سول ارقىلى اقىننىڭ ىشكى ءوز جاعدايى كورسەتىلەدى. ياعني، تابيعات قۇبىلىستارى ارقىلى ادامنىڭ سەزىم دۇنيەسى سۋرەتتەۋ پسيحولوگيالىق پاراللەليزم دەپ اتالاتىنداعى تۇسىندىرىلەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «تىك ءتورتبۇرىشتىڭ (شارشىنىڭ) پەريمەترىن تابۋدىڭ ءار ءتۇرلى تاسىلدەرى»
