پۋتينيزم - بۇل ءستالينيزمنىڭ كەكىرۋى
رەسەي حالقىنىڭ اراسىندا ەكى ۇلكەن الەۋمەتتىك توپتى ايقىن اجىراتۋعا بولادى. كەيبىرەۋلەر پۋتين رەسەيدى 1990 جىلدارداعى حاوستان قۇتقاردى، ەلدەگى ماقتانىش سەزىمىن قالپىنا كەلتىردى، ارميانى جانداندىردى، قىرىمدى اننەكسيالادى جانە «جەڭىسپەن» ارنايى وپەراسيا باستادى دەپ سانايدى. سوڭعىلارى پۋتين ءبارىن ءبۇلدىردى، ەلدى ءبۇلدىردى، بيۋدجەتتى ۇرلاپ، دوستارىن بايىتتى، ۋكراينادا اعايىندىق قاقتىعىستى تۋدىردى دەپ سانايدى. ەكىنشى توپ وكىلدەرى، ارينە، دۇرىس.
دەگەنمەن، پۋتين بەلگىلى ءبىر تۇردە قوعامدى الدىمەن حالىقارالىق كوممۋنيزممەن، سودان كەيىن «تابيعي رەنتا» ۋلانۋىنىڭ جەمىسى ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە مۇناي باعاسىنىڭ جوعارى بولعان كەزەڭىندەگى «تابيعي رەنتا» حالىقارالىق كوممۋنيزم مۇراسىنان دەرلىك ۋلى بولىپ شىقتى. «تابيعي رەنتا» پۋتينگە جانە ونىڭ كومىرسۋتەگى كومپانياسىنا ەشبىر جاسامپاز جۇمىسپەن الاڭداماي، ەكسپورتقا قوسىمشا قۇن تۋدىرماي-اق جوعارى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋگە بولاتىن ەلەس قۇرۋعا كومەكتەستى جانە ۋاقىتشا قىمبات تابيعي رەسۋرستاردان باسقا ەشتەڭە بەرمەي، قاجەتتى جانە جوعارى ساپالى بارلىق نارسەنى ساتىپ الۋ.
پۋتيندە مۇلدەم يدەولوگيا جوق. ول الداۋ ارقىلى بيلىكتە قالۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن نارسەلەردى ايتادى جانە جاسايدى. ول نە «ستاليندىك»، نە نەگىزگى ليبەرال بولىپ كورىنەدى. ول ءۇشىن جانە ونىڭ اينالاسىنداعى كگب كلاندارى ءۇشىن يدەولوگيا مۇلدەم ەشتەڭەنى بىلدىرمەيدى. باستىسى اقشامەن بيلىكتە بولۋ كەرەك. سوندىقتان رەسەيدەگى بارلىق باعىتتاعى رەسمي پارتيالار پۋتين پرەزيدەنت بولعاننان دا ۇزاق (بيولوگيالىق ولىمگە دەيىن) الماستىرىلمايتىن كوشباسشىلارى بار كوشباسشى بولىپ تابىلاتىنىنا تاڭ قالماۋ كەرەك.
سەبەبى، رەسەيدە ناقتى ساياسي پارتيالار جوق، ءبىراق كرەمل ماڭىندا بيۋدجەت اقشاسىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان كلاندار بار. پۋتين ءوزىن كەز كەلگەن جەمقور شەنەۋنىك سياقتى ۇستايدى. بيلىكتى العان ول ءوز حالقىن بىردەن «استىق ورىندارىنا»، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە، ونەركاسىپتىك الپاۋىتتاردىڭ «اقشا اعىنىنا» نەمەسە «اقىلى كوپىرلەرگە» ورنالاستىرادى.
جەكە جانە مەملەكەتتىك بارلىق ءىرى بيزنەستىڭ ءمانى - وتكەننىڭ ونەركاسىپ الپاۋىتتارىنىڭ قالدىقتارىنان اقشا اعىنىنا ءمىنۋ نەمەسە مەملەكەتتەن «پلاتون» سياقتى الىم تۇرىندە «اقىلى كوپىر» الۋ. كاسىپكەرلەردىڭ نولدەن باستاپ قۇرعان كاسىپتەرى وتە از. ءتىپتى سوڭعى جىلدارى ونى نەگىزىنەن بيۋدجەت اقشاسىنا مەملەكەتتىك بانكتەر ساتىپ الدى، ال شاعىن جانە ورتا جەكە بيزنەستى ءقازىر كوروناۆيرۋس پەن ءااو نەمەسە سۆو ناقتى اكىمشىلىك شەكتەۋلەرمەن اياقتادى.
قازىرگى رەسەيدە شەنەۋنىكتەردىڭ ەشقايسىسى ەكسپورتقا قوسىمشا قۇن جاساۋمەن اينالىسپايدى. ولار بۇل تۋرالى ەشتەڭە بىلمەيدى جانە بىلگىسى كەلمەيدى. سوندىقتان مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى جاعدايىندا ولار ءۇشىن مۇمكىن بولاتىن بىردەن-بىر ساياسات – سالىقتى كوتەرۋ جانە ولاردى ادال ەليتاعا ءبولۋ، اندا-ساندا سايلاۋشىلارعا سايلاۋ ناۋقانىن تاراتۋ. جاقسى تاماقتانعان ەكى مىڭ رەسەيگە «تابيعي رەنتانىڭ» كەنەتتەن توگىلگەن سۋپەر-كىرىسىنەن كرەملدىڭ تىم كوپ ۋىن اكەلدى.
بۇرىنعى شيكىزات اقشاسى ەندى جوق جانە جاقىن بولاشاقتا دا بولمايدى، ءبىراق «كرەملدىكتەر» «تابيعي رەنتادان» ۇيرەنىپ قالعان كۇتپەگەن پايدا قانداي دا ءبىر تۇردە كەرەمەت تۇردە قايتارىلادى دەپ ۇمىتتەنەدى. مۇناي ساتۋدان سەمىرگەن كرەملدەگىلەردىڭ مۇنايعا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۋاجدەرى وتە اسەرلى. ولاردىڭ جيىرما جىلدىق ەكونوميكالىق كۇيرەۋ فونىنداعى جىلدام سەرپىلىس، قايتا پروفيلدەۋ جانە باسقا دا جاڭالىقتار تۋرالى اڭگىمەلەرى ءقازىردىڭ وزىندە كۇلكىلى.
دەگەنمەن، رەسەيلىك شىندىق بارعان سايىن كۇڭگىرتتەنىپ بارادى جانە پۋتين 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى سايلاۋشىلاردى قورقىتىپ كەلگەن «1990-شڭ جىلدارعا» جاقىندادى. رەسمي ستاتيستيكا ەڭبەك نارىعىنداعى جاعدايدىڭ كۇرت ناشارلاۋىن جانە جۇمىسسىزدىق پەن حالىقتىڭ كەدەيلىگىنىڭ بىردەي قارقىندى ءوسۋىن كورسەتەدى. بۇل رەسەيدىڭ نەگىزگى شەشىلمەگەن ماسەلەسى، ءوز كەزەگىندە، باسقالاردىڭ ءبارى وسىدان شىعادى.
ادامزات ءوزىنىڭ كوپ مىڭجىلدىق تاريحىندا ەشقاشان پۋتين رەجيمىندەگىدەي سىناق پەن ءولىم قاۋپىنە تاپ بولعان ەمەس. ەۋروپا ەلدەردى ىعىستىرىپ، حالىقتاردى جويىپ جىبەرگەن شىعىستان كەلگەن اسكەرلەردىڭ شاپقىنشىلىعىنا ۇشىرادى، ءبىراق ولار ادامزات بالاسىن جويىپ جىبەرۋگە ءقاۋىپ توندىرمەدى. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا ەۋروپانىڭ قاق ورتاسىندا بۇكىل الەمدى جاۋلاپ الىپ، كەيبىر حالىقتاردى تولىعىمەن جويۋدى كوزدەگەن سۇمدىق رەجيم پايدا بولدى.
اقىلسىز ۋتوپياعا نەگىزدەلگەن تاعى ءبىر رەجيم وسىدان 60 جىل بۇرىن باتىسپەن بەتپە-بەت كەلىپ، الەمدى اقىرزاماننىڭ شەگىنە جەتكىزىپ سالا جازدادى. ادامزات وسى قاۋىپتەردىڭ ءبارىن جەڭە الدى. پۋتين رەجيمى جاڭا ءقاۋىپ بولىپ تابىلادى، كەيبىر جاعىنان ءبىزدىڭ پلانەتا بەتپە-بەت كەلگەن بۇرىنعىلاردىڭ بارلىعىنان باسقاشا جانە جوعارىراق. ال ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ – ونىڭ قاتە جىكتەلۋى، بۇل قاۋىپكە ادەكۆاتتى جاۋاپ بەرمەۋگە اكەپ سوعادى. گەنەرالدار، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ءارقاشان سوڭعى سوعىسقا دايىندالادى.
ال بۇگىندە پۋتينيزممەن بەتپە-بەت كەلگەن الەم بۇل ءقاۋىپتى «ناسيحات»، «جەمقورلىق»، «سوعىس»، «اننەكسيا» جانە ت.ب. تەرميندەر ارقىلى باعالاۋعا تىرىسۋدا. بۇل تەرميندەردىڭ ەشقايسىسى پۋتين رەجيمىن سيپاتتاۋعا جارامايدى، ەگەر ولار قولايلى بولسا، وندا ۇلكەن ەسكەرتۋلەرمەن. رەسەي - ەڭ سوڭعى يمپەريا. مەملەكەتتىڭ يمپەريالىق ءتۇرى سانانىڭ يمپەريالىق تۇرىنە سايكەس كەلەدى. ال يمپەريا ولگەن كەزدە يمپەريالىق سانا كەيبىر ساياساتكەرلەر مەن حالىقتىڭ ءبىر بولىگىنىڭ، كەيدە كوپشىلىكتىڭ باسىندا ءومىر سۇرە بەرەدى. كەيبىر بۇرىنعى يمپەريالاردا يمپەريالىق سانا ماڭىزدى ساياسي فاكتورعا اينالادى.
قوعامنىڭ جانە ساياسي ەليتانىڭ ماڭىزدى بولىگى «فانتومدىق اۋىرسىنۋدى» باستان كەشىرەدى. كەسىلگەن كولونيالار «اۋىرىپ»، جوعالعان يمپەريالىق ۇلىلىق كەمىرەدى. ناتيجەسىندە يمپەريانى قالپىنا كەلتىرۋگە اشىق نەمەسە جاناما تۇردە ۋادە بەرەتىن يمپەريالىق سانانىڭ تاسىمالداۋشىلارى بيلىككە كەلەدى. ءپۋتيننىڭ بيلىككە كەلۋى – يمپەريالىق «ولگەننەن كەيىنگى ومىرگە» دەگەن وسىنداي ارەكەتتىڭ جارقىن مىسالى. ءپۋتيننىڭ زومبي يمپەرياسى الدىمەن ءسوز دەڭگەيىندە يمپەريالىق سانانىڭ ۇستەمدىگىن ۆەربالدى دەڭگەيدە بەكىتتى.
كسرو-نىڭ ىدىراۋى حح عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن گەوساياسي اپات دەگەن مالىمدەمەدەن يمپەريانى قالپىنا كەلتىرۋ ارەكەتتەرىنە دەيىنگى ءبىر قادام. ال پۋتين بۇل قادامعا 2014 جىلى قىرىم مەن دونباسستىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ الۋ ارقىلى باردى. 1980 جىلداردىڭ اياعىندا عانا قالىپتاسا باستاعان قوعامدىق ساناداعى انتييمپەريالىق كەپىلدىكتەر 1990 جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا وتە ءالسىز بولىپ، يمپەريالىق ءشوۆينيزمنىڭ «قىرىمناشيستىك» كوشكىنىمەن اپ-ساتتە جويىلدى. پۋتينيزم - بۇل ءستالينيزمنىڭ كەكىرۋى.
You Might Also Like
-
الەكسەي ناۆالنىي پوليارلىق تۇرمەدە قايتىس بولعاننان كەيىن ءپۋتيننىڭ ەڭ جاعىمدى سالدارى بولماۋى مۇمكىن. ناۆالنىي ادەيى ولتىرىلمەسە دە، بۇل ءولىم ءپۋتيننىڭ رەسەيدەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ الدىنداعى بەينەسىن ايتارلىقتاي بۇزدى.
-
اقش-تىڭ الەمدىك ارەنادا جالعىز دەرلىك ۇستەمدىك ەتۋىنىڭ سەبەبى نەدە جانە نەلىكتەن كوپتەگەن تالپىنىستارعا قاراماستان، ءتىپتى ءبىر جارىم ميلليارد حالقى بار قىتايدىڭ ءوزى اقش-تى قۋىپ جەتە المايدى؟ ەڭ ءبىرىنشى ويعا كەلەتىنى – اقش-تىڭ زاماناۋي قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتىلگەن ەكونوميكالىق جانە تەحنولوگيالىق ارتىقشىلىعى. بۇل سالالاردا اقش-تىڭ الەمدە باسەكەلەستەرى جوق.
