ق. بىتىبايەۆانىڭ وقىتۋ تەحنولوگيالارىن پايدالانا وتىرىپ، ادەبيەتتى وقىتۋ
ق. بيليالوۆ اتىنداعى گيمنازيا
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
شەنگەلبايەۆا گۋلنۋر امانگەلدينوۆنا
«فيلولوگيا پاندەرى مۇعالىمدەرىنىڭ» سەكسياسى:
«قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن وقىتۋدا جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ»
بايانداما تاقىرىبى: ق. بىتىبايەۆانىڭ وقىتۋ تەحنولوگيالارىن پايدالانا وتىرىپ، ادەبيەتتى وقىتۋ
وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋدە جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، يننوۆاسيالىق باعىتتا جۇمىس جاساۋ زامان اعىمىنا ساي تالاپ ەتىلۋدە. وقۋ ۇردىسىندە وسىنداي جاڭارعان وزىق تاجىريبەلەردى بەلسەندى پايدالانۋ جانە قولدانۋ كەيىنگى جىلدارى ايتارلىقتاي وڭ تاجىريبە بەرىپ وتىر. بۇگىندە قوعامنىڭ جەكە تۇلعالى، دامىعان ادامىن تاربيەلەيتىن مامانعا ءوزىنىڭ ۇزدىكسىز شىعارماشىلىق ىزدەنۋى، وقىتۋدا جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار مەن يننوۆاسيالىق ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرۋى، كاسىبي قۇزىرلىعىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولۋى قاجەت. قازىرگى كەزدە بەلگىلى ءبىر ءبىلىم كولەمىمەن قامتاماسىز ەتۋ جەتكىلىكسىز. وقۋشىنى ءبىلىم الۋعا، وقۋعا، ۇيرەتۋگە كوپ ءمان بەرىلۋى ءتيىس. وقۋشىلاردى كاسىپتىك ءبىلىم الۋىمەن قاتار شەشەندىك شەبەرلىگى مەن بايانداۋ جۇيەلىلىگى قالىپتاسقان، ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرەتىن سانالى ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەۋ كەرەك.
الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى — جاڭا تەحنولوگيالار ەكەنى ءمالىم. ءاربىر تەحنولوگيا وزىندىك جاڭا ءادىس - تاسىلدەرمەن ەرەكشەلەنەدى. ءادىس - تاسىلدەردى ءمۇعالىم ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەپ قولدانادى.
قازىرگى تاڭداعى قوعامداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەر، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى دارىندى، ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز جاستارعا بايلانىستى. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىنا جاڭا ادامدى قالىپتاستىرۋ، دامىتۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر. وسىعان وراي مەكتەپتەگى ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ جۇيەسىنىڭ مىندەتى — وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك جاساي وتىرىپ، ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋ، ياعني، وزىندىك ايتار وي - پىكىرى بار، جوعارى ساپالى، بەلسەندى ازامات تاربيەلەپ شىعارۋ. ال، ءار ۇستازدىڭ ماقساتى ءبىلىم بەرۋدى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋ ماسەلەسىن قولعا الىپ، ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسىن جەكە تۇلعانىڭ قايتالانباس دارالىعىنىڭ دامۋىنا، شىعارماشىلىق باستاما الۋىنا باعىت بەرىپ، جاعىمدى ورتا قالىپتاستىرۋدان تۇرادى.
پەداگوگيكالىق ءۇردىستىڭ تيىمدىلىگىنىڭ ارتۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە بىرلىگىن ساقتاي وتىرىپ، وقۋشىعا بەرىلەتىن ءبىلىمنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىمەن قاتار، ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، بىلىمدىلىگىنە سايكەس باعدار بەرۋ، تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعىن دامىتۋداعى وقىتۋدىڭ پروگرەسسيۆتىك قادامىنىڭ ءبىرى – قانيپا ومارعالي قىزى بىتىبايەۆانىڭ ادەبيەتتى وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگياسى.
قانيپا بىتىبايەۆا – قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءمۇعالىمى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق مەكتەپتەرىندە ادەبيەتتى وقىتۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن قالىپتاستىرعان ۇستازداردىڭ ءبىرى. ونىڭ "قازاق ادەبيەتىن وقىتۋ ادىستەمەسى مەن تەحنولوگياسى" اتتى وقۋلىعىندا ليريكانى، ەپيكالىق شىعارمالاردى، درامالىق شىعارمالاردى جاڭا تەحنولوگيالارمەن وقىتۋ جولدارى باياندالعان. اباي، مۇقاعالي ليريكالارىن مەڭگەرۋدىڭ جولدارى تاقىرىپقا قاتىستى ساباق ەتكىزۋدىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى، پوەتيكالىق تالداۋلاردىڭ ۇلگىلەرى، شىعارماشىلىق جۇمىستار بەرىلگەن. مىسالى، جىراۋلار پوەزياسىنا 40 ءتۇرلى تاپسىرما ءتۇرىنىڭ بەرىلۋى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى. ەپيكالىق جانردى مەڭگەرتۋگە قاتىستى اڭگىمە، حيكايات، رومان، جانرلارىن وقىتۋدىڭ عىلىمي - تەوريالىق نەگىزى جانە ساباق ۇلگىلەرى بىرگە ۇسىنىلعان. سونىمەن قاتار، "اباي جولى" ەپوپەياسىن وقىتۋ تەحنولوگياسى مەن ادىستەمەسى دە جان - جاقتى ءسوز بولادى. باتىرلار جىرىن پۋبليسيستيكالىق شىعارمالاردى، ەپيستوليارلىق جانردى وقىتۋ ادىستەرى بەرىلگەن. اسىرەسە، كونسترۋكسيالاۋ تەحنولوگياسىنا سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلاردى عىلىمي ەڭبەككە باۋلۋ ماسەلەلەرى، دارىندى بالالاردىڭ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، ءادىس - تاسىلدەرى دە وسى وقۋلىقتا كوپ جازىلعان. ۇستازدىڭ اباي تۋىندىلارىن وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ەكى كىتابى، مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارىن وقىتۋعا باعىتتالعان ءۇش كىتابى ىرگەلى ەڭبەكتەر قاتارىن مولايتتى.
ق. و. بىتىبايەۆانىڭ ادەبيەتتى وقىتۋداعى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارى - بالانى ىزدەنىمپازدىققا، ءوز بەتىمەن ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە، ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن تانۋعا جەتەلەيتىن وزىق ادىستەر مەن تاسىلدەر. قازىرگى تاڭدا قولدانىستا جۇرگەن «مودەل»، «جوبا»، «باعالاۋ پاراعى»، «پوستەر جاساۋ»، «ميعا شابۋىل»، «تەحنولوگيالىق كارتا» تەرميندەرى ۇستاز ەڭبەگىندە، ونىڭ ءبىلىم بەرۋ ءادىس - تاسىلدەرىندە بۇرىنناندا بار ەكەندىگىن ەڭبەكتەرىنەن كورە الامىز.
ق. بىتىبايەۆا «ادەبيەت ءپانىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى» اتتى وقۋ قۇرالىندا: «... ادەبيەت ءپانى جاس جەتكىنشەكتەرگە جاي عانا ءبىلىم بەرىپ قويمايدى، ول ءومىردىڭ ەڭ قىمباتتىسى، ەڭ اسىلى – جاقسىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ ۇرىعىن سەبەدى.... بۇل ءپان جاس قاۋىمدى ماقساتتى ءومىر سۇرۋگە ۇندەيدى، ونى تۋعان اناسىن سۇيۋدەن وتانىن سۇيۋگە، بۇكىل ادامزاتتى سۇيۋگە دەيىن جەتەلەيدى. ادەبيەت ءپانىنىڭ الدىندا تۇرعان وسىنداي قاسيەتتى ماقسات ەڭ الدىمەن ساباق پروسەسىندە، ونىڭ ءار تاقىرىبىندا جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس. سوندىقتان ءار ساباقتى، ياعني ءار ساباققا بولىنگەن 45 مينۋتتى ءتيىمدى ەتىپ ۇيىمداستىرا ءبىلۋ ءىسى مۇعالىمنەن ەرەكشە تۆورچەستۆولىق جۇمىستى، ويلى دا زەردەلى ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى»،- دەيدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
شەنگەلبايەۆا گۋلنۋر امانگەلدينوۆنا
«فيلولوگيا پاندەرى مۇعالىمدەرىنىڭ» سەكسياسى:
«قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن وقىتۋدا جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ»
بايانداما تاقىرىبى: ق. بىتىبايەۆانىڭ وقىتۋ تەحنولوگيالارىن پايدالانا وتىرىپ، ادەبيەتتى وقىتۋ
وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋدە جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، يننوۆاسيالىق باعىتتا جۇمىس جاساۋ زامان اعىمىنا ساي تالاپ ەتىلۋدە. وقۋ ۇردىسىندە وسىنداي جاڭارعان وزىق تاجىريبەلەردى بەلسەندى پايدالانۋ جانە قولدانۋ كەيىنگى جىلدارى ايتارلىقتاي وڭ تاجىريبە بەرىپ وتىر. بۇگىندە قوعامنىڭ جەكە تۇلعالى، دامىعان ادامىن تاربيەلەيتىن مامانعا ءوزىنىڭ ۇزدىكسىز شىعارماشىلىق ىزدەنۋى، وقىتۋدا جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار مەن يننوۆاسيالىق ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرۋى، كاسىبي قۇزىرلىعىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولۋى قاجەت. قازىرگى كەزدە بەلگىلى ءبىر ءبىلىم كولەمىمەن قامتاماسىز ەتۋ جەتكىلىكسىز. وقۋشىنى ءبىلىم الۋعا، وقۋعا، ۇيرەتۋگە كوپ ءمان بەرىلۋى ءتيىس. وقۋشىلاردى كاسىپتىك ءبىلىم الۋىمەن قاتار شەشەندىك شەبەرلىگى مەن بايانداۋ جۇيەلىلىگى قالىپتاسقان، ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرەتىن سانالى ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەۋ كەرەك.
الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى — جاڭا تەحنولوگيالار ەكەنى ءمالىم. ءاربىر تەحنولوگيا وزىندىك جاڭا ءادىس - تاسىلدەرمەن ەرەكشەلەنەدى. ءادىس - تاسىلدەردى ءمۇعالىم ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەپ قولدانادى.
قازىرگى تاڭداعى قوعامداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەر، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى دارىندى، ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز جاستارعا بايلانىستى. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىنا جاڭا ادامدى قالىپتاستىرۋ، دامىتۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر. وسىعان وراي مەكتەپتەگى ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ جۇيەسىنىڭ مىندەتى — وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك جاساي وتىرىپ، ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋ، ياعني، وزىندىك ايتار وي - پىكىرى بار، جوعارى ساپالى، بەلسەندى ازامات تاربيەلەپ شىعارۋ. ال، ءار ۇستازدىڭ ماقساتى ءبىلىم بەرۋدى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋ ماسەلەسىن قولعا الىپ، ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسىن جەكە تۇلعانىڭ قايتالانباس دارالىعىنىڭ دامۋىنا، شىعارماشىلىق باستاما الۋىنا باعىت بەرىپ، جاعىمدى ورتا قالىپتاستىرۋدان تۇرادى.
پەداگوگيكالىق ءۇردىستىڭ تيىمدىلىگىنىڭ ارتۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە بىرلىگىن ساقتاي وتىرىپ، وقۋشىعا بەرىلەتىن ءبىلىمنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىمەن قاتار، ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، بىلىمدىلىگىنە سايكەس باعدار بەرۋ، تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعىن دامىتۋداعى وقىتۋدىڭ پروگرەسسيۆتىك قادامىنىڭ ءبىرى – قانيپا ومارعالي قىزى بىتىبايەۆانىڭ ادەبيەتتى وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگياسى.
قانيپا بىتىبايەۆا – قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءمۇعالىمى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق مەكتەپتەرىندە ادەبيەتتى وقىتۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن قالىپتاستىرعان ۇستازداردىڭ ءبىرى. ونىڭ "قازاق ادەبيەتىن وقىتۋ ادىستەمەسى مەن تەحنولوگياسى" اتتى وقۋلىعىندا ليريكانى، ەپيكالىق شىعارمالاردى، درامالىق شىعارمالاردى جاڭا تەحنولوگيالارمەن وقىتۋ جولدارى باياندالعان. اباي، مۇقاعالي ليريكالارىن مەڭگەرۋدىڭ جولدارى تاقىرىپقا قاتىستى ساباق ەتكىزۋدىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى، پوەتيكالىق تالداۋلاردىڭ ۇلگىلەرى، شىعارماشىلىق جۇمىستار بەرىلگەن. مىسالى، جىراۋلار پوەزياسىنا 40 ءتۇرلى تاپسىرما ءتۇرىنىڭ بەرىلۋى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى. ەپيكالىق جانردى مەڭگەرتۋگە قاتىستى اڭگىمە، حيكايات، رومان، جانرلارىن وقىتۋدىڭ عىلىمي - تەوريالىق نەگىزى جانە ساباق ۇلگىلەرى بىرگە ۇسىنىلعان. سونىمەن قاتار، "اباي جولى" ەپوپەياسىن وقىتۋ تەحنولوگياسى مەن ادىستەمەسى دە جان - جاقتى ءسوز بولادى. باتىرلار جىرىن پۋبليسيستيكالىق شىعارمالاردى، ەپيستوليارلىق جانردى وقىتۋ ادىستەرى بەرىلگەن. اسىرەسە، كونسترۋكسيالاۋ تەحنولوگياسىنا سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلاردى عىلىمي ەڭبەككە باۋلۋ ماسەلەلەرى، دارىندى بالالاردىڭ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ، ءادىس - تاسىلدەرى دە وسى وقۋلىقتا كوپ جازىلعان. ۇستازدىڭ اباي تۋىندىلارىن وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ەكى كىتابى، مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارىن وقىتۋعا باعىتتالعان ءۇش كىتابى ىرگەلى ەڭبەكتەر قاتارىن مولايتتى.
ق. و. بىتىبايەۆانىڭ ادەبيەتتى وقىتۋداعى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارى - بالانى ىزدەنىمپازدىققا، ءوز بەتىمەن ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە، ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن تانۋعا جەتەلەيتىن وزىق ادىستەر مەن تاسىلدەر. قازىرگى تاڭدا قولدانىستا جۇرگەن «مودەل»، «جوبا»، «باعالاۋ پاراعى»، «پوستەر جاساۋ»، «ميعا شابۋىل»، «تەحنولوگيالىق كارتا» تەرميندەرى ۇستاز ەڭبەگىندە، ونىڭ ءبىلىم بەرۋ ءادىس - تاسىلدەرىندە بۇرىنناندا بار ەكەندىگىن ەڭبەكتەرىنەن كورە الامىز.
ق. بىتىبايەۆا «ادەبيەت ءپانىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى» اتتى وقۋ قۇرالىندا: «... ادەبيەت ءپانى جاس جەتكىنشەكتەرگە جاي عانا ءبىلىم بەرىپ قويمايدى، ول ءومىردىڭ ەڭ قىمباتتىسى، ەڭ اسىلى – جاقسىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ ۇرىعىن سەبەدى.... بۇل ءپان جاس قاۋىمدى ماقساتتى ءومىر سۇرۋگە ۇندەيدى، ونى تۋعان اناسىن سۇيۋدەن وتانىن سۇيۋگە، بۇكىل ادامزاتتى سۇيۋگە دەيىن جەتەلەيدى. ادەبيەت ءپانىنىڭ الدىندا تۇرعان وسىنداي قاسيەتتى ماقسات ەڭ الدىمەن ساباق پروسەسىندە، ونىڭ ءار تاقىرىبىندا جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس. سوندىقتان ءار ساباقتى، ياعني ءار ساباققا بولىنگەن 45 مينۋتتى ءتيىمدى ەتىپ ۇيىمداستىرا ءبىلۋ ءىسى مۇعالىمنەن ەرەكشە تۆورچەستۆولىق جۇمىستى، ويلى دا زەردەلى ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى»،- دەيدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
