InfoHub Logo

قالەكەڭ ۇيىنە ءبىز ەكىندى الەتىندە كەلدىك. قۇجىراڭداعان قارا شال، بىلەكتى سىبانىپ جىبەرىپ، دارەت الىپ جاتىر ەكەن.

— جوعارى شىعىڭدار، بالالار! — دەدى.

بۇل جاق قوستاناي ەلىنىڭ ادەتىندەي، كەلگەن كىسىگە كورپە سالۋدى بىلمەيدى. قاي ۇيگە بارساڭ دا ساكى. ساكىنىڭ ۇستىنە ەسكى-ۇسكى الاشا، كيىز توسەي سالادى. مالداس قۇرىپ وتىرساڭ، تاقتاي توبىعىڭا باتىپ، ارى-بەرىدەن سوڭ تىپىرشىپ كولبەۋگە اينالاسىڭ. ءۇي يەسى ايەل الاسا اياقتى دوڭگەلەك ۇستەلدى اكەلىپ، الدىڭا تارتادى. بۇل - تاماق ىشەتىن ۇستەل. بۇعان جازۋ جازۋعا دا بولادى. مۇنىسى كەنتكە ەلىكتەگەندىك. ءبىراق، كەمىستىك بار: مىنا ۇستەلدىڭ اياعى بيىك بولسا، كەلگەن كىسى وتىرا كەتكەندەي جاي تاقتايدان-اق ىستەلگەن، ورىندىقتار بولسا، ءتىپتى كەلىستى بولار ەدى-اۋ.

قارتاڭ تارتقان قارا تورى ايەل، كونە داستارقاندى ۇستەلدىڭ ۇستىنە توسەپ جاتىپ، قالي وتاعاسىعا كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراپ الدى:

— ناماز وقيتىن بولساڭ، وقىسايشى، شاي قاينادى،— دەدى اقىرىن عانا.

— اكەل، اكەل شايىڭدى، بالالاردىڭ قارنى اشىپ وتىرعان شىعار،— دەپ قالەكەڭ قالباڭداپ، قانت اكەلىپ شاعۋعا كىرىستى.

كۇن باتىپ بارادى. ەندى كەشىكسە، ەكىندى نامازى ءوتىپ كەتپەك قالەكەڭنىڭ دارەتى — ەكىندى دارەتى عوي. ەندى نەگە وقىمايدى؟

— شايعا ۇلگىرەسىڭ عوي، ناماز وقيتىن بولساڭ، وقىپ ال،— دەپ ايەل تاعى قۇلاق قاعىس قىلىپ ەدى، قالەكەڭ بىزگە قاراپ ارسالاڭداپ كۇلدى:

— ءاي، شىراعىم-اي، اعاڭدىكى قاي ءبىر سوپىلىق دەيسىڭ، اشەيىن ءبىر ادەت قوي، ورازاسىن ۇستاماعاندا، نامازىن قاي ءبىر وقىپ جارىتادى دەيسىڭ. ءوزىم مولدانىڭ الدىن كورگەن ادام ەمەسپىن، ەرتەرەك كەزدە "اقساق مولدا" دەيتىن بولدى. ءبىر جاعىنان "تاۋىپتىگى" دە بار ما ەدى، قالاي ەدى، سول كىسى ناماز ۇيرەتەم دەپ ءبىرسىپىرامىزدى نامازعا جىققان بولار. سودان بەرى ارا-تۇرا وقيتىنىم بار. ادەت قوي، بولماسا سونىمەن جۇماققا بارادى ەكەم دەگەن ويىم جوق...

قالەكەڭنىڭ مۇنىسى رياسىز شىعار دەدىم، ويتكەنى وتىرىك ايتاتىن كىسىنىڭ ءتۇرى ەمەس، بۇرىس بولسىن، دۇرىس بولسىن ويىنا كەلگەنىن ايتىپ سالىپ، قاراپ تۇراتىن كىسىنىڭ كەيپى.

— شىراعىم، ىزدەپ بارىپ جولىعاتىن بالا ەدىڭ، جاقسى كەلدىڭ، سىزدەن سۇراعالى جۇرگەن ءبىر ءسوزىم بار،- دەدى قالەكەڭ سالماقتاي سويلەپ.

"قويساڭ ەدى، ءبۇلدىرىپ الىپ جۇرەرسىڭ، ءسوز ءبىلۋشى مە ەڭ سەن"— دەگەن پىشىنمەن ايەلى قالەكەڭە قارادى.

سۇراۋعا كىرمەستەن بۇرىن قالەكەڭ ءبىرسىپىرا ءوزىنىڭ تاريحىن ايتىپ الدى: اكەسىنىڭ اكەسى، اتا-باباسى، ءتىپتى ايتا بەرسەڭ جەتى اتاسىنان بەرى كەدەي ەكەن. كەدەيلىك ورناعان تۇقىم ەكەن. قوجاقمەت دەگەن ءبىر جاقىن اعاسى 21-جىلعى اشتىقتا قاڭعىپ كەتىپ، سودان بەرى دەرەكسىز ەكەن. ءوزى ەپتەپ تىگىن تىگىپ، سونىمەن تاماعىن اسىراپ كەلەدى ەكەن.

— اسقان ونەر بولماسا دا، شۇكىر، تاماق اسىرارلىق جايىم بار. مىنا كورشى قالانىڭ كەلىپ ورناعانى ءبىز سياقتى كەدەيگە جاقسى بولدى: كاسىپ تابىلدى، جەتپەگەنىمىزدى الىپ تۇراتىن بولدىق... ءوزىم سول قالانىڭ تىگىنىن تىگىپ، قىستىق ازىعىمدى جيىپ الۋمەن كەلەم،— دەپ بۇل جاعىن ءبىر سۇرە اڭگىمە قىلىپ ءوتىپ، قالەكەڭ ەندى نەگىزگى ماسەلەگە، ءوزىنىڭ سۇراۋىنا كوشتى:

— ۇكىمەت وزىمىزدىكى، ۇكىمەتتىڭ باستاعان جۇمىسىن شىن ىنتامىزبەن قۇتتىقتايمىز... وسى ءبىز عوي كالەكتيپ بولىپ جاتىرمىز. مالدى ورتاعا سالىپ جاتىرمىز. قارسىلىعىمىز جوق، كوپپەن كورگەن ۇلى توي. مەنىڭ جالعىز-اق تۇسىنبەي جۇرگەنىم بار: مالدىڭ ءبارى ورتاعا سالىندى ەكەن، ەرتەڭ جاز شىعادى، سوندا مالدىڭ اعىن قالاي پايدالانامىز؟ تاماقتى ءبىر جەردەن ىشەمىز بە؟ "يگىلىك" ارتەلىنە كىرىپ وتىرعان 66 ءۇي ەكەمىز. سول 66 ءۇيدىڭ بالا-شاعاسى ءبىر قازاننان نەعىپ جارادى؟ وسى جەرىنە ءتىپتى تۇسىنە الماي-اق قويدىم،— دەپ قالەكەڭ كۇرسىندى.

— تۇسىنبەسەڭ، جايىڭا عانا وتىر، سەنى بىرەۋ زورلادى ما؟ — دەپ كەمپىرى تاعى الارا قارادى.

مەن ارتەلدىڭ ماقساتىن، قالاي قۇرىلاتىندىعىن ءتۇسىندىردىم. كالەكەڭ دە، ايەلى دە بەتىمە تەسىلە قاراپ، مەنىڭ اۋزىمنان شىققان ءسوزدىڭ ءبىر ءتۇيىرىن قالدىرماي ۇعىپ العىسى كەلىپ وتىرعان تارىزدەندى. قالەكەڭە مەنىڭ ءسوزىم قىمبات ەمەس، كالەكتيپ قۇرىلىسىنداعى ءوزى شەشە الماي جۇرگەن جۇمباقتىڭ كىلتى قىمبات. جۇمىستىڭ قىزۋ كەزىندە ءاستىن-ۇستىن كەتىپ، ساپ-سارا جۇمىستى ەلگە جۇمباق قىلىپ قويعاندار جوق ەمەس. سونىڭ ءبىرى وسى قالەكەڭنىڭ تۇسىنبەي وتىرعان جۇمباعى. بۇل جۇمباق كازىرشە شەشىلىپ وتىر. كولحوز قۇرىلىسى تۋرالى شىعارعان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قاۋلىسى تالاي اۋرۋدىڭ بەتىن اشتى. جەرگىلىكتى ورىندار قولمەن ىستەگەن قاتەسىن جاڭا سەزگەندەي بولىپ، ەندى سونى جوندەۋگە جان ۇشىرىپ كىرىسىپ جاتىر. وسى قاتەدەن بەينەتقور اۋدانى دا ساۋ ەمەس، مالدى تۇپ-تۇگەل ورتاعا تۇسىرگەن! ورتاعا ءتۇسىرۋدىڭ ءجونى وسى دەپ بار مالدى تىركەپ جازا بەرگەن. كالەكتيپ بولامىز دەپ تىلەگىن بىلدىرگەن قالەكەڭدەر جۇمباققا بەلشەسىنەن باتىپ قالا بەرگەن. مىنانىڭ ءجونى بىلاي دەپ ايىرىپ، ءتۇسىندىرۋشى دە بولماعان.

— ءبىز قايتەيىك. ءبىزدى اداستىرعان وكىرىكتىك سويۋز،— دەپ اۋدان شۋلايدى.

مەن قالەكەڭە جاڭا ۋستاۆتى ءتۇسىندىرىپ ەدىم، ءماز بولىپ قالدى:

— مىنە، شەشىلدى، مىنە، شەشىلدى! — دەپ قايتا-قايتا ايتا بەرەدى. — باسە وسىلاي بولسا كەرەك ەدى. تۇبىندە بىرىكتىرىپ جىبەرسە، كىم بولسا دا قارسى ەمەس. ءوزىڭىز ايتىپ وتىرسىز عوي، كولحوز تۇرمىسى تۇبىندە سونداي قىزىقتى بولسا، نە كەرەگىمىز كولحوزدان تابىلىپ تۇرسا، ىشكەنىمىز الدىمىزدا، ىشپەگەنىمىز ارتىمىزدا بولسا، ونداي اتتى كۇنگە جەتسەك، مالدى قايتپەكشىمىز؟ ءتىپتى ورتاعا سالما دەسە دە، ءوزىم اپارىپ سالىپ جىبەرەر ەم... ازىرگە بالالارعا ءسۇتى قيىن عوي... ءبىر جيىلىستا وسىنى ايتام دەپ بالەگە قالا جازدادىم: "قالەكەڭنىڭ مۇنىسى "وڭشىلدىق" دەپ، "سولشىلدىق" دەپ كارەنەي تۇرا داۋرىقتى. شىراعىم-اۋ، وسى وڭ مەن سولىمىزدى بىلسەك، ەندى بىلە باستاپ وتىرمىز عوي، بىزگە نە دەپ كىنا تاعاتىندارىن بىلمەيمىن. كەشە ەسىتتىم: كوتەك اۋىلىنىڭ قاتىندارى جينالىپ، وكىلدى ورتاعا الىپتى: "باسقا مالدا جۇمىسىمىز جوق، كالەكتيپكە قارسى ەمەسپىز، ءبىراق ساۋىن سيىرىمىزدى بەرە المايمىز" دەپتى. كەلىندەردىڭ وسىنىسىن قارسىلىق دەۋگە بولا ما؟ باسىن كەسسەڭ دە، ەندى سولار كالەكتيپكە شىقپايدى. ءبىراق كۇنى ەرتەڭ كەزدەسكەلى وتىرعان قيىندىقتى ايتسا، ونى قارسىلىق دەپ بىلمەۋ كەرەك. كارەنەي قۇساپ: "وڭشىل دا سولشىل" دەپ سوعا بەرگەنمەن بولمايدى... قۇداي ۇرعان كارەنەيگە وسى ەكى ءسوزىڭنىڭ بىرەۋىمەن عانا ايىپتا دەسەم بولمايدى: ءجا "وڭشىل" دەپ ايىپتاسىن، ءجا "سولشىل" دەپ ايىپتاسىن.

— "وڭشىل" مەن "سولشىلدان" حابارىڭىز بار ەكەن عوي،— دەپ ەدىم، قالەكەڭ كۇلدى:

— كارەنەيدىڭ وسىنىسى نە دەگەن ءسوز ەكەن؟ — دەپ اۋىلعا كەلگەن ءبىر وكىلدەن سۇراسام، ەكەۋى دە جاعىمدى ءسوز ەمەس ەكەن. سودان بەرى بىرەۋ وزىمە "وڭشىلسىڭ" دەسە، سۋعا يتەرىپ جىبەرگەننەن جامان قىنجىلام،— دەپ قالەكەڭ جىمىڭ ەتتى.

ەرتەڭىنە جۇرگەلى جاتقانىمىزدا، قالەكەڭ تاعى كەڭەستى.

— ءۇش بۇزاۋلى سيىرىمىز بار ەدى، شىراعىم، جەڭگەڭمەن سويلەسىپ، سونىڭ بىرەۋىن وزىمىزگە قالدىرىپ، ەكەۋىن ورتاعا سالماق بولدىق،— دەدى...

---