InfoHub Logo

ساگاتبايەۆا التىن گاتاۋوللايەۆنا.
بقو تەرەكتى اۋدانى اقجايىق اۋىلى.
اقجايىق جوببم جانىنداعى ينتەرنات تاربيەشىسى

بۇگىندە ۇيالى تەلەفوندارسىز جۇمىس ىستەۋ، ءىستى ءبىتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى بارشامىزعا ءمالىم. ءقازىر ەكى كىسىنىڭ بىرىندە ۇيالى تەلەفون بار دەسەك قاتەلەسپەيمىز. بۇرىن ۇيالى تەلەفون دەگەندى تەك قانا قالتالى ازاماتتار ۇستاسا، وسى كۇنى كىشكەنتاي بالالاردىڭ دا قالتا تەلەفونى بار. تەحنولوگيا مەن تەحنيكانىڭ قارىشتاپ دامىعان زامانىندا ءومىرىمىزدى ۇيالى تەلەفونسىز ەلەستەتۋ قيىن. سىمسىز قۇرىلعى  كەز كەلگەن  ۋاقىتتا ءبىزدى الەمنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىمەن بايلانىستىرا الادى. ءبىزدىڭ اسىققان زاماندا ۇيالى تەلەفون – ۋاقىتىمىزدى ۇنەمدەيتىن تاپتىرماس كومەكشى ەكەنى راس. بىر-بىرىمىزبەن حابار الماسىپ، قوڭىراۋ شالىپ، حابارلاما جازامىز. ۇيالى تەلەفوندارعا سۋرەتكە ءتۇسىپ، ينتەرنەت پەن الۋمەتتىك جەلىلەردە "وتىرامىز". ويىندار ويناپ، فيلم قاراپ، كىتاپ وقيمىز، وياتار قويىپ، سۇيىكتى اۋەندەرىمىزدى تىڭدايمىز. ەندەشە، وسىنشاما فۋنكسيونالدى دۇنيە قالايشا زيان بولا الادى؟ دەگەن وي تۋىندايدى.

وسىنشاما پايدالى، «ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار جەتكىزەتىن» ۇيالى تەلەفوننىڭ دا  ءقاۋىپتى دەپ سانالاتىن سەبەپتەرى بار ەكەن. عالىمداردىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرى بويىنشا، ادام ۇيالى تەلەفوندى قولدانعاندا ونىڭ ميى باسقاشا جۇمىس ىستەي باستايدى. ءبىر ساعاتتىق اڭگىمە ناتيجەسىندە، تەلەفون قويىلعان جاقتاعى ميدىڭ بولىگىندە كوبىرەك گليۋكوزا الماسۋى بولادى. بۇل زەرتتەۋلەر دە ءالى جالعاسۋدا، ماماندار بۇل فاكتى ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن ايتا الماي وتىر. الايدا تەلەفون ميىمىزعا اسەر ەتىپ، جۇمىسىن وزگەرتىنى راس.سوڭعى جىلدارى باس ايماعىندا ىسىكتەرگە شالدىققانداردىڭ  سانى وسكەنى بەلگىلى. دارىگەرلەردىڭ كوپشىلىگى بۇنى ۇيالى تەلەفونمەن بايلانىستىرادى. ۇيالى تەلەفوندى كوبىرەك قولدانعان سايىن، ىسىك سياقتى  ءقاۋىپتى اۋرۋلارعا تاپ بولۋ مۇمكىندىگى وسەدى.

كوپتەگەن اتا انالار بالالارىنىڭ تەلەفوندى ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋىن قالىپتى جاعداي دەپ سانايدى. سەبەبى، ءوزى بىلمەگەندى بالاسى تەلەفوننان تاۋىپ، ايتىپ وتىرعانىن ماقتانىش كورەدى. «بۇلار ءبارىن ىشتەن وقىپ تۋعان. ءبارىن ءوزى ءبىلىپ الادى. مەن سونى بىلمەيمىن» دەپ ماقتانا ايتادى. ءبىراق، بۇل قاتەلىك ەكەنىن، ەرتەڭگى كۇنى بالاسى دەنساۋلىعىن قۇرتىپ قويماي، بار ەرىك- جىگەرىن تەلەفونعا جۇمسايتىنىن ويلامايدى. كىشكەنە بالالاردى تىنىش وتىرسىن، شارۋامدى جاساپ جاتقاندا كەدەرگى كەلتىرمەسىن دەپ انالار وزدەرىمىز جاستايىنان تەلەفونعا ۇيرەتەمىز.

موينىن سالبىراتىپ ۇزاق ۋاقىت وتىرۋ بالا وتە زيان ەكەنىن، كوزگە دە وراسان زور سالماق تۇسەتىنىن دارىگەر ايتپاي - اق ، وزىمىزدە بىلەمىز. اتا - انامەن، جاقىندارىمەن  اڭگىمەلەسىپ، سىرلاسۋ جايىنا قالىپ، جاتباۋىرلانىپ، وزگەرگەنىن بايقايمىز. سول كەزدە عانا الاڭداۋشىلىق تانىتامىز.

مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، بەس جاسقا دەيىنگى بالالارعا ۇيالى تەلەفون تۇگىل، تەلەديدار دا قاراۋعا بولمايدى. اتالعان كەزەڭدە بالالاردىڭ  دەنە مۇشەلەرى قارقىندى داميتىندىقتان، ونىڭ كەرى اسەرى كوپ بولادى. ۇيالى تەلەفونمەن كوپ اۋەستەنگەن بالادا ەموسيونالدى تۇراقسىزدىق پايدا بولادى. ياعني، اشۋلانىپ، تەز رەنجىپ، ايقايلاپ تا كەتۋى مۇمكىن. كوز جانارىنىڭ ناشارلاۋى، اشۋشاڭدىق، سەمىزدىك، ءتىپتى پسيحيكالىق اۋىتقۋ - كىشكەنتاي عانا قۇرىلعىنىڭ زيانى. ۇيالى تەلەفوندى ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋ بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتەدى. ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ناشارلايدى. تانىمدىق قابىلەتى تومەندەيدى. بويىن سۇلەسوقتىق پەن بويكۇيەزدىك بيلەيدى.

سوندىقتان، عالىمداردىڭ تەلەفوندى مۇلدە ءقاۋىپتى دەپ، وعان تىيىم سالعانىن كۇتپەي-اق، قازىردەن باستاپ قورعانىڭىز. ول ءۇشىن مىناداي قاعيدالاردى ساقتاساڭىز بولادى:

1. ۇيالى تەلەفونعا قۇلاققاپ جالعاپ، سول ارقىلى سويلەسىڭىز.

2. تەلەفوندى قالتادا، بەلدىكتە ۇستاماڭىز.

3. تەلەفوندى قولدا ۇستاپ نە  جاستىقتىڭ استىنا سالىپ ۇيىقتاماڭىز.

4. مۇمكىندىك بولسا، قوڭىراۋ شالعاننىڭ ورنىنا حابارلاما جازا سالىڭىز.

5. جەلى "ۇستامايتىن" جەرلەردەن قايتا-قايتا تەلەفون شالۋعا تىرىسپاڭىز. بۇنداي كەزدەرى تەلەفون ودان بەتەر كوبىرەك تولقىندار شىعارادى.

6. بالالار ەلەكتروماگنيتتى تولقىنداردىڭ اسەرىنەن كوبىرەك زيان الادى. سوندىقتان كىشكەنتايلارعا تەلەفوندى بەرەر الدىندا، ونى "اۆتونوميالىق" رەجيمگە قويىڭىز.

7. قوڭىراۋعا 4 سەكۋندسىز جاۋاپ بەرمەڭىز، ويتكەنى بۇل ساتتە ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار اسەرى وتە كۇشتى بولادى  جانە وتە كوپ تارايدى.

8. سويلەسىپ بولعان سوڭ تەلەفوندى قۇلاقتىڭ تۇبىندە ۇستاپ تۇرىپ وشىرمەڭىز، سەبەبى وشىرگەن كەزدە تولقىندار لەزدە قۇلاققا تارايدى.

9. نايزاعاي سوعۋ ءقاۋپى جوعارى بولعاندىقتان، مۇمكىن بولسا، جاڭبىرلى كۇنى ۇيالى تەلەفوندى قوسپاڭىز، ماگنيتتىك كۇشى كوبەيەدى.

10. تەلەفونمەن ەڭ ۇزاق دەگەندە 15 مينۋتتاي سويلەسىڭىز.

11. ۇيىقتاعان كەزدە 1،5 نە 2 م الىس جەرگە قويىڭىز.

12. قالتادان بولەك، سومكەدە ۇستاڭىز نەمەسە قالتاڭىزدان تاستامايتىن بولساڭىز، قورعانىس قاپشىعىنا سالىپ ءجۇرىڭىز.

13. تەلەفوندى توسەگىڭىزگە قويساڭىز، جۇيكە جۇيەڭىزگە  زياندى اسەر ەتىپ، ۇيقىنى بۇزادى. تاڭەرتەڭ تولقىنداردىڭ اسەرىنەن باسىڭىز بەن بەلىڭىز اۋىراتىن بولادى.

ۇيالى تەلەفوندى قولدانۋدى بارىنشا شەكتەپ، وسىنداي قاعيدالاردى ساقتاي وتىرىپ، ءوزىمىز بەن بالامىزدى زياندى تولقىندار تۋدىراتىن كەسەلدەردەن قورعايىق! بالا اتا – اناسىنىڭ سوزىنەن عانا ەمەس، ىس-ارەكەتىنەن دە ۇلگى الاتىنىن ۇمىتپايىق! ءوزىمىزدى ۇنەمى تاربيەلەي ءجۇرىپ، ۇل – قىزىمىزعا ۇلگى بولىپ، قالتا تەلەفونىنىڭ قاتەرىنەن ساقتايىق!

---