قازاق ونەرىنىڭ العاشقى قارلىعاشتارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق ونەرىنىڭ العاشقى قارلىعاشتارى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىگىمەن جانە ونىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ. ەلىمىزدە حالىقتىق جانە الەمدىك مۋزىكا ونەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوسقان ونەر قايراتكەرلەرىمەن تانىستىرۋ.
2. مۋزىكا ونەرى ارقىلى ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ، ءان ورىنداۋشىلىق، جەكە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ءوز ەلىنىڭ مۋزىكا مادەنيەتىن بىلۋگە، مۋزىكا ونەرىن ءسۇيىپ، ونى يگەرۋگە، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاي بىلۋگە، ەلىمىزدەگى مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ سۋرەتتەرى. ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر جازىلعان كەستەلەر، ءسوزجۇمباق.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ويىن، شىعارماشىلىق جۇمىس، ءسوزجۇمباق شەشۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى.. رەبۋس شەشۋ.
ا) جالپى ونەر دەگەنىمىز نە؟
ونەر ءان ايتۋ ولەڭ شىعارۋ ايتىسۋ مۇسىندەۋ سۋرەت سالۋ اعاشتان بۇيىمدار جاساۋ توقۋ زەرگەرلىك ت. ب.
- وسى ونەر تۇرلەرىنىڭ ىشىندە ءبىز بۇگىن مۋزىكا ونەرىمەن، ونىڭ دامۋ تاريحىمەن، العاشقى ونەر قايراتكەرلەرىمەن تانىسامىز.
ءىى. كىرىسپە. قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي.- دەپ اباي اتامىز ءان مەن كۇيدىڭ، جالپى
مۋزىكا ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن، مۋزىكا ونەرىنە دەگەن ءوزىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن بىلدىرەدى..
قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە وزىنە ءتان مۋزىكا ءداستۇرى دۇنيەگە كەلدى. ۇرپاقتان – ۇرپاققا اۋىزەكى تۇردە جەتكەن حالىق مۋزىكاسى ونىڭ رۋحاني ومىرىنەن، قوعامدىق قاتىناستارىنان، كۇندەلىكتى تۇرمىسىنان ەرەكشە ورىن الدى.
اتى اڭىزعا اينالعان قورقىت، مۋزىكا عىلىمى تۋرالى «مۋزىكانىڭ ۇلى كىتابى» تراكتاتىن جازعان ءابۋ ناسىر ءال فارابي، قازتۋعان مەن اسان قايعى قازاقتىڭ كونە مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ وكىلدەرى. قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرى تەرەڭدە جاتىر. حالىق ءان - كۇيلەرىن دۇنيەگە كەلگەن سابيلەرىنە ارناپ «بەسىك جىرىنان» باستاپ، قىران بۇركىتىنە دە، قۇماي تازىعا دا، جۇيرىك اتقا دا ارنادى. جاز جايلاۋعا كوشكەندە، كۇز قىستاۋعا قايتقاندا اۋىل اقساقالى انمەن باتا بەردى، رۋ باسى اقساقالدارىنىڭ كەڭەسى ءان نەمەسە كۇيمەن اشىلدى.
ال حابارشى جاقسىلىق حاباردى، توتەنشە جاعدايدى اۋىلدان - اۋىلعا تەرمە تۇرىندە ءان اۋەنى ارقىلى جەتكىزدى. ايەلدەر كيىز ءۇي تىكسە دە، مال ساۋسا دا، ورمەك توقىسا دا، كيىز باسسا دا ءان ايتا جۇرەدى. جيىن - تويلاردا دا، ءتىپتى ولگەن ادامدى جەرلەۋ سالتىندا دا جوقتاۋ ءانىن ورىنداعان.
جالپى ءبىزدىڭ قازاق حالقى ونەرى حالىق، ونەردى قادىرلەگەن حالىق. ەندەشە حالىقتىڭ
«گۇلدەرايىم» ءانىن عازيزانىڭ ورىنداۋىندا تاماشالايىق.
ءىىى. نازەركە: اتاقتى بايلاردىڭ اسىندا، جارمەنكەلەردە، جايلاۋعا كوشكەندە، قىستاۋعا
قونعاندا، ۇيلەنۋ تويلارىندا، نارەستە دۇنيەگە كەلگەندە، قىز ۇزاتۋ تويلارىندا ۇلتتىق ويىندارمەن قاتار اقىندار ايتىسىپ، انشىلەر ءان ايتىپ، كۇيشىلەر كۇي تارتىپ ءوز ونەرلەرىن كورسەتكەن.
1. ايتىس ونەرىن كورسەتۋ. وقۋشىلار ايتىسى. تامىرلان مەن دينارا
تامىرلان: اسسالاۋماعالايكۋم، ارمىسىزدار،
ۇستازدار، اتا - انا، جىگىت - قىزدار.
بۇگىنگى مەرەيلى توي قۇتتى بولسىن،
اعايىن امان - ەسەن بارمىسىزدار.
دينارا: ارىپتەس، امانسىڭ با. حالىڭ قالاي،
سالاتىن بۇگىنگى كۇن ءانىڭ قالاي.
دۇرىستاپ وتكىزەيىك بۇل ايتىستى،
بەكەرگە كەۋدەم سوقتاپ دارىلداماي.
تامىرلان: الىسقا شىرقاپ شىققان داۋىسىڭىز،
ءارقاشان ءورشىل بولسىن تابىسىڭىز.
ايتا وتىر سىنىبىڭدا قانداي ەكەن،
ەل - جۇرتقا ماقتاناتىن تابىسىڭىز.
دينارا: وتىرسىن تىلەگىمىز ورىندالىپ،
ايتىسىپ جۇرەيىك تە شابىتتانىپ.
ريزامىن، تامىرلان، ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە،
كانەكەي، قويايىنشى قولىڭدى الىپ.
سابرينا: وسىنداي ونەر جارىسىندا جەڭىپ شىققاندار جۇلدە الىپ، ۇلكەن سىي - قۇرمەتكە
يە بولعان. ولاردىڭ اتاعى جان - جاققا تارادى. وزگەشە شەبەر ورىنداۋشىلىق قابىلەتتەرى ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەتپەن «سال»، «سەرى» دەپ اتاعان. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى، اقانسەرى قورامسا ۇلى، مۇحيت مەرالى ۇلى، جاياۋ مۇسا بايجان ۇلى، ۇكىلى ىبىراي، ۇلى اباي ت. ب. كوپتەگەن ءانشى - كومپوزيتورلار
قازاق حالقىنىڭ ءان مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان.
2. «كوزىمنىڭ قاراسى» ءانىن ماديار ورىندايدى.
3. «جاياۋ مۇسا» ءانىن ارسەن ورىندايدى.
كاميلا: اسقان دومبىراشى، كۇيشى - كومپوزيتورلاردا، قازاق حالقىنىڭ اسپاپتىق مۋزىكاسىنىڭ، ياعني كۇي ونەرىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى، داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى، تاتتىمبەت قازانعاپ ۇلى، ىقىلاس دۇكەن ۇلى ت. ب. ونەر ادامدارىن اتاۋعا بولادى.
4. ءۇنتاسپادان قۇرمانعازىنىڭ «سارىارقا» كۇيىن تىڭداۋ.
ايدانا: قازاقتىڭ اسپاپتىق حالىق مۋزىكاسىنداعى قوبىز كۇيلەرىن قالىپتاستىرۋدا، ونى جان - جاقتى دامىتۋدا حالىق كومپوزيتورى ءارى اسقان قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ حالىق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الدى. ونىڭ «قورقىت كۇيى»، «قامبار كۇيى»، «شىڭىراۋ» اتتى ت. ب. كۇيلەرى بار.
5. قوبىزبەن «قوشاقانىم» ءانىنىڭ اۋەنىن نازەركە ورىندايدى.
تولقىن: سىبىزعى اسپابىنا ارناپ كومپوزيتور ءارى سىبىزعاشا سارىمالاي كلاسسيكالىق كۇيلەر شىعاردى. ول «نار يدىرگەن»، «قارا جورعا»، «بۇلبۇل» ت. ب. كۇيلەر شىعارىپ، سىبىزعىشىلىق ونەرىن دامىتقان.
ايدا: ايەلدەردىڭ قوعامدىق ومىرىنە، ءانشى - كۇيشىلىك ونەرگە ارالاسۋىنا تىيىم سالعان ەسكىلىكتى سالت - جورانىڭ قيىندىعى مەن كەدەرگىسىنە قاراماستان ءنازيپا قۇلجانوۆا، مايرا ءۋالي قىزى، دينا نۇرپەيىسوۆا سياقتى قازاقتىڭ ونەرپاز قىزدارى تۇنەك تۇندەگى جارىق جۇلدىزداي كوزگە ءتۇستى. ولار قازاقتىڭ تۇڭعىش پروفەسسيونال ءانشى ايەلدەرى ەدى.
6. ءۇنتاسپادان دينانىڭ «جىگەر» كۇيىن تىڭداۋ.
7. دومبىراشىلار توبى «ەركەم - اي» ءانىنىڭ اۋەنىن ورىندايدى.
ماديار: قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋى ونىڭ قالىپتاسۋى عاسىرلار بويى حالىق دانالىعى تۋدىرعان مۋزىكا جانە پوەزيالىق فولكلوردىڭ باعا جەتپەس اسىل قازىناسىن يگەرە وتىرىپ، ونى شىعارماشىلىق جولمەنەن پايدالاندى. قازاقتىڭ وپەرا جانە بالەت ونەرى مەن بىرگە كوپتەگەن جاڭاشىل ونەر مادەنيەتىن يگەرىپ دامىتا باستادى.
ازامات: كەڭەس داۋىرىندە قازاق ونەر قايراتكەرلەرى باتىل ىزدەنىپ، ايانبايەڭبەكتەندى. تۇڭعىش قازاق تەاتىرىنىڭ شىمىلدىعى 1926ج. 13 – قاڭتاردا م. اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك - كەبەك» سپەكتاكل تراگەدياسىمەن قىزىلوردا قالاسىندا اشىلدى. 1933جىلى الماتىدا ەڭ العاش مۋزىكا ستۋدياسى
اشىلدى.
8. قويىلىم: «قازىبەك ءبيدىڭ تورەلىگى»
عازيزا: 1937 جىلى قازاقستانداعى ەڭ العاشقى قازاقتىڭ وپەرا جانە بالەت تەاترى قۇرىلدى. م. اۋەزوۆتىڭ «ايمان - شولپان» كامەدياسى مەن ب. ءمايليننىڭ «شۇعا» درامماسى قويىلدى. وسى سپەكتاكلدەردە قازاقتىڭ بۇلبۇل ءانشىسى كۇلاش بايسەيىتوۆا ۇلكەن تابىسقا جەتسە، قازاقتىڭ تۇڭعىش رەجيسسەرى جۇمات شانين ەرەكشە رەجيسسەرلىك شەبەرلىك قابىلەتىن كورسەتتى.
9. بەينە تاسپادان ك. بايسەيىتوۆانىڭ ورىنداۋىندا ءان تىڭداۋ
حانشايىم: ال ءانشى - ارتيستەر قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، قانابەك بايسەيىتوۆ، ءبيشى
شارا جيەنقۇلوۆا ت. ب ونەرپازدار اكتەرلىك تالانتىمەن جارق ەتتى. اسىرەسە بي ونەرىنىڭ دامۋىنا، ونىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوسقان شارا جيەنقۇلوۆانىڭ ەڭبەگى ەرەكشە بولعان.
10. «قاماجاي» ءبيى. ءبىر توپ قىزداردىڭ ورىنداۋىندا.
دينارا: 1934 جىلى قازحاقستاندا ەڭ العاشقى بىرىككەن قازاق - ورىس وپەرا تەاترى اشىلىپ، حالىق ەپوسى نەگىزىندە جازىلعان قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەراسى ەۆگەنيي برۋسيلوۆسكييدىڭ «قىز جىبەك»، سونىمەن بىرگە 1935 جىلى «جالبىر»، «ەر تارعىن» وپەرالارى قويىلدى
11. بەينە تاسپادان «قىز جىبەك» وپەراسىنان ءۇزىندى تىڭداۋ.
اياجان: 1935 جىلى قۇرامىندا حور كوللەكتيۆى: حالىق اسپاپتار وركەسترى، بي ءانسامبلى مەن انشىلەر توبى بار جامبىل جابايەۆ اتىنداعى قازاق فيلارمونياسى اشىلدى.
ارسەن: قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا اتاقتى كومپوزيتور ە. برۋسيلوۆسكيي، ل. حاميدي، م. تولەبايەۆ، ا. جۇبانوۆتار زور ۇلەس قوستى.
ديانا: 1944 جىلى الماتىدا تۇڭعىش كونسەرۆاتوريا، قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياسى ۇلتتىق مۋزىكا ماماندارىن دايىندايتىن ۇلكەن وقۋ ورنى اشىلدى.
سابينا قازاق ونەرىن ەڭ العاش شەتەلگە تانىتقان اتاقتى ءانشى امىرە قاشاۋبايەۆ.
ول پاريجدە وتكەن دۇنيە جۇزىلىك بايقاۋعا قاتىسىپ، ءوزىنىڭ ەرەكشە داۋىسىمەن الەمدى تاڭ قالدىرعان..
16. قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىن جيىپ – تەرۋدە جانە زەرتتەۋدە، جەرگىلىكتى ۇلت ماماندارىن تاربيەلەۋدە ورىس مۋزىكا مامانى، كومپوزيتور، مۋزىكا ەتنوگراف ا. زاتايەۆيچتىڭ ەڭبەگى زور.
تامىرلان: قازاق مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ جەتىستىكتەرى 1936 جىلى جانە 1959 جىلى موسكۆادا وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ون كۇندىگىندە كورسەتىلىپ جوعارى باعاعا يە بولدى.
12. «جالعاسىن تاپ» ويىنى. ونەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتۋ. ماقالدىڭ العاشقى جولى ايتىلادى، ال سوڭعى جولىن وقۋشىلار ايتۋى كەرەك.
ونەرلى.................................. تالاپتىعا.............................
ونەرلى بالا............................ ونەردى ۇيرەن دە،..................
ونەرلىنىڭ قولى التىن،
.........................................
ءان كوڭىلدىڭ.................
13. «قارلىعاشتار» ءسوزجۇمباعىن شەشۋ
ق ۇ ن ا ن ب ا ە ۆ
ش ا ر ا
ن ۇ ر پ ە ي ءى س و ۆ ا
ق ى ز ج ءى ب ە ك
ت ءو ل ە گ ە ن و ۆ ا
ق ۇ ر م ا ن ع ا ز ى
ق ا ش ا ۋ ب ا ە ۆ
ش ا ن ي ن
ز ا ت ا ە ۆ ي چ
ى ق ى ل ا س
ق و ر ا م س ا ۇ ل ى
1. ۇلى اقىن، ءانشى - كومپوزيتور.
2. قازاقتىڭ بي ونەرىن دامىتۋشى ءبيشى قىزى.
3. قازاقتىڭ كۇيشى قىزى.
4. قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەراسى.
5. قازاقتىڭ بۇلب ۇلى، 24 جاسىندا حالىق ءارتيسى اتاعىن العان ءانشى قىز.
6. كۇي اتاسى -
7. الەمدى قازاق ونەرىمەن تانىستىرعان ءانشى.
8. قازاقتىڭ تۇڭعىش رەجيسسەرى.
9. ورىس مۋزىكا مامانى، كومپوزيتور، قازاق مۋزىكا ونەرىن زەرتتەۋشى.
10. قوبىز كۇيلەرىن دامىتۋشى - كومپوزيتور.
11. قازاق حالقىنىڭ «سەرى» اتاعىنا يە بولعان ءانشى – كومپوزيتور.
14. «ونەر قارلىعاشتارى» انىمەن قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىگىمەن جانە ونىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ. ەلىمىزدە حالىقتىق جانە الەمدىك مۋزىكا ونەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوسقان ونەر قايراتكەرلەرىمەن تانىستىرۋ.
2. مۋزىكا ونەرى ارقىلى ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، سويلەۋ، ءان ورىنداۋشىلىق، جەكە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ءوز ەلىنىڭ مۋزىكا مادەنيەتىن بىلۋگە، مۋزىكا ونەرىن ءسۇيىپ، ونى يگەرۋگە، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاي بىلۋگە، ەلىمىزدەگى مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ سۋرەتتەرى. ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر جازىلعان كەستەلەر، ءسوزجۇمباق.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ويىن، شىعارماشىلىق جۇمىس، ءسوزجۇمباق شەشۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى
ءى.. رەبۋس شەشۋ.
ا) جالپى ونەر دەگەنىمىز نە؟
ونەر ءان ايتۋ ولەڭ شىعارۋ ايتىسۋ مۇسىندەۋ سۋرەت سالۋ اعاشتان بۇيىمدار جاساۋ توقۋ زەرگەرلىك ت. ب.
- وسى ونەر تۇرلەرىنىڭ ىشىندە ءبىز بۇگىن مۋزىكا ونەرىمەن، ونىڭ دامۋ تاريحىمەن، العاشقى ونەر قايراتكەرلەرىمەن تانىسامىز.
ءىى. كىرىسپە. قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي.- دەپ اباي اتامىز ءان مەن كۇيدىڭ، جالپى
مۋزىكا ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن، مۋزىكا ونەرىنە دەگەن ءوزىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن بىلدىرەدى..
قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە وزىنە ءتان مۋزىكا ءداستۇرى دۇنيەگە كەلدى. ۇرپاقتان – ۇرپاققا اۋىزەكى تۇردە جەتكەن حالىق مۋزىكاسى ونىڭ رۋحاني ومىرىنەن، قوعامدىق قاتىناستارىنان، كۇندەلىكتى تۇرمىسىنان ەرەكشە ورىن الدى.
اتى اڭىزعا اينالعان قورقىت، مۋزىكا عىلىمى تۋرالى «مۋزىكانىڭ ۇلى كىتابى» تراكتاتىن جازعان ءابۋ ناسىر ءال فارابي، قازتۋعان مەن اسان قايعى قازاقتىڭ كونە مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ وكىلدەرى. قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرى تەرەڭدە جاتىر. حالىق ءان - كۇيلەرىن دۇنيەگە كەلگەن سابيلەرىنە ارناپ «بەسىك جىرىنان» باستاپ، قىران بۇركىتىنە دە، قۇماي تازىعا دا، جۇيرىك اتقا دا ارنادى. جاز جايلاۋعا كوشكەندە، كۇز قىستاۋعا قايتقاندا اۋىل اقساقالى انمەن باتا بەردى، رۋ باسى اقساقالدارىنىڭ كەڭەسى ءان نەمەسە كۇيمەن اشىلدى.
ال حابارشى جاقسىلىق حاباردى، توتەنشە جاعدايدى اۋىلدان - اۋىلعا تەرمە تۇرىندە ءان اۋەنى ارقىلى جەتكىزدى. ايەلدەر كيىز ءۇي تىكسە دە، مال ساۋسا دا، ورمەك توقىسا دا، كيىز باسسا دا ءان ايتا جۇرەدى. جيىن - تويلاردا دا، ءتىپتى ولگەن ادامدى جەرلەۋ سالتىندا دا جوقتاۋ ءانىن ورىنداعان.
جالپى ءبىزدىڭ قازاق حالقى ونەرى حالىق، ونەردى قادىرلەگەن حالىق. ەندەشە حالىقتىڭ
«گۇلدەرايىم» ءانىن عازيزانىڭ ورىنداۋىندا تاماشالايىق.
ءىىى. نازەركە: اتاقتى بايلاردىڭ اسىندا، جارمەنكەلەردە، جايلاۋعا كوشكەندە، قىستاۋعا
قونعاندا، ۇيلەنۋ تويلارىندا، نارەستە دۇنيەگە كەلگەندە، قىز ۇزاتۋ تويلارىندا ۇلتتىق ويىندارمەن قاتار اقىندار ايتىسىپ، انشىلەر ءان ايتىپ، كۇيشىلەر كۇي تارتىپ ءوز ونەرلەرىن كورسەتكەن.
1. ايتىس ونەرىن كورسەتۋ. وقۋشىلار ايتىسى. تامىرلان مەن دينارا
تامىرلان: اسسالاۋماعالايكۋم، ارمىسىزدار،
ۇستازدار، اتا - انا، جىگىت - قىزدار.
بۇگىنگى مەرەيلى توي قۇتتى بولسىن،
اعايىن امان - ەسەن بارمىسىزدار.
دينارا: ارىپتەس، امانسىڭ با. حالىڭ قالاي،
سالاتىن بۇگىنگى كۇن ءانىڭ قالاي.
دۇرىستاپ وتكىزەيىك بۇل ايتىستى،
بەكەرگە كەۋدەم سوقتاپ دارىلداماي.
تامىرلان: الىسقا شىرقاپ شىققان داۋىسىڭىز،
ءارقاشان ءورشىل بولسىن تابىسىڭىز.
ايتا وتىر سىنىبىڭدا قانداي ەكەن،
ەل - جۇرتقا ماقتاناتىن تابىسىڭىز.
دينارا: وتىرسىن تىلەگىمىز ورىندالىپ،
ايتىسىپ جۇرەيىك تە شابىتتانىپ.
ريزامىن، تامىرلان، ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە،
كانەكەي، قويايىنشى قولىڭدى الىپ.
سابرينا: وسىنداي ونەر جارىسىندا جەڭىپ شىققاندار جۇلدە الىپ، ۇلكەن سىي - قۇرمەتكە
يە بولعان. ولاردىڭ اتاعى جان - جاققا تارادى. وزگەشە شەبەر ورىنداۋشىلىق قابىلەتتەرى ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەتپەن «سال»، «سەرى» دەپ اتاعان. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى، اقانسەرى قورامسا ۇلى، مۇحيت مەرالى ۇلى، جاياۋ مۇسا بايجان ۇلى، ۇكىلى ىبىراي، ۇلى اباي ت. ب. كوپتەگەن ءانشى - كومپوزيتورلار
قازاق حالقىنىڭ ءان مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان.
2. «كوزىمنىڭ قاراسى» ءانىن ماديار ورىندايدى.
3. «جاياۋ مۇسا» ءانىن ارسەن ورىندايدى.
كاميلا: اسقان دومبىراشى، كۇيشى - كومپوزيتورلاردا، قازاق حالقىنىڭ اسپاپتىق مۋزىكاسىنىڭ، ياعني كۇي ونەرىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى، داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى، تاتتىمبەت قازانعاپ ۇلى، ىقىلاس دۇكەن ۇلى ت. ب. ونەر ادامدارىن اتاۋعا بولادى.
4. ءۇنتاسپادان قۇرمانعازىنىڭ «سارىارقا» كۇيىن تىڭداۋ.
ايدانا: قازاقتىڭ اسپاپتىق حالىق مۋزىكاسىنداعى قوبىز كۇيلەرىن قالىپتاستىرۋدا، ونى جان - جاقتى دامىتۋدا حالىق كومپوزيتورى ءارى اسقان قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ حالىق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الدى. ونىڭ «قورقىت كۇيى»، «قامبار كۇيى»، «شىڭىراۋ» اتتى ت. ب. كۇيلەرى بار.
5. قوبىزبەن «قوشاقانىم» ءانىنىڭ اۋەنىن نازەركە ورىندايدى.
تولقىن: سىبىزعى اسپابىنا ارناپ كومپوزيتور ءارى سىبىزعاشا سارىمالاي كلاسسيكالىق كۇيلەر شىعاردى. ول «نار يدىرگەن»، «قارا جورعا»، «بۇلبۇل» ت. ب. كۇيلەر شىعارىپ، سىبىزعىشىلىق ونەرىن دامىتقان.
ايدا: ايەلدەردىڭ قوعامدىق ومىرىنە، ءانشى - كۇيشىلىك ونەرگە ارالاسۋىنا تىيىم سالعان ەسكىلىكتى سالت - جورانىڭ قيىندىعى مەن كەدەرگىسىنە قاراماستان ءنازيپا قۇلجانوۆا، مايرا ءۋالي قىزى، دينا نۇرپەيىسوۆا سياقتى قازاقتىڭ ونەرپاز قىزدارى تۇنەك تۇندەگى جارىق جۇلدىزداي كوزگە ءتۇستى. ولار قازاقتىڭ تۇڭعىش پروفەسسيونال ءانشى ايەلدەرى ەدى.
6. ءۇنتاسپادان دينانىڭ «جىگەر» كۇيىن تىڭداۋ.
7. دومبىراشىلار توبى «ەركەم - اي» ءانىنىڭ اۋەنىن ورىندايدى.
ماديار: قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋى ونىڭ قالىپتاسۋى عاسىرلار بويى حالىق دانالىعى تۋدىرعان مۋزىكا جانە پوەزيالىق فولكلوردىڭ باعا جەتپەس اسىل قازىناسىن يگەرە وتىرىپ، ونى شىعارماشىلىق جولمەنەن پايدالاندى. قازاقتىڭ وپەرا جانە بالەت ونەرى مەن بىرگە كوپتەگەن جاڭاشىل ونەر مادەنيەتىن يگەرىپ دامىتا باستادى.
ازامات: كەڭەس داۋىرىندە قازاق ونەر قايراتكەرلەرى باتىل ىزدەنىپ، ايانبايەڭبەكتەندى. تۇڭعىش قازاق تەاتىرىنىڭ شىمىلدىعى 1926ج. 13 – قاڭتاردا م. اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك - كەبەك» سپەكتاكل تراگەدياسىمەن قىزىلوردا قالاسىندا اشىلدى. 1933جىلى الماتىدا ەڭ العاش مۋزىكا ستۋدياسى
اشىلدى.
8. قويىلىم: «قازىبەك ءبيدىڭ تورەلىگى»
عازيزا: 1937 جىلى قازاقستانداعى ەڭ العاشقى قازاقتىڭ وپەرا جانە بالەت تەاترى قۇرىلدى. م. اۋەزوۆتىڭ «ايمان - شولپان» كامەدياسى مەن ب. ءمايليننىڭ «شۇعا» درامماسى قويىلدى. وسى سپەكتاكلدەردە قازاقتىڭ بۇلبۇل ءانشىسى كۇلاش بايسەيىتوۆا ۇلكەن تابىسقا جەتسە، قازاقتىڭ تۇڭعىش رەجيسسەرى جۇمات شانين ەرەكشە رەجيسسەرلىك شەبەرلىك قابىلەتىن كورسەتتى.
9. بەينە تاسپادان ك. بايسەيىتوۆانىڭ ورىنداۋىندا ءان تىڭداۋ
حانشايىم: ال ءانشى - ارتيستەر قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، قانابەك بايسەيىتوۆ، ءبيشى
شارا جيەنقۇلوۆا ت. ب ونەرپازدار اكتەرلىك تالانتىمەن جارق ەتتى. اسىرەسە بي ونەرىنىڭ دامۋىنا، ونىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوسقان شارا جيەنقۇلوۆانىڭ ەڭبەگى ەرەكشە بولعان.
10. «قاماجاي» ءبيى. ءبىر توپ قىزداردىڭ ورىنداۋىندا.
دينارا: 1934 جىلى قازحاقستاندا ەڭ العاشقى بىرىككەن قازاق - ورىس وپەرا تەاترى اشىلىپ، حالىق ەپوسى نەگىزىندە جازىلعان قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەراسى ەۆگەنيي برۋسيلوۆسكييدىڭ «قىز جىبەك»، سونىمەن بىرگە 1935 جىلى «جالبىر»، «ەر تارعىن» وپەرالارى قويىلدى
11. بەينە تاسپادان «قىز جىبەك» وپەراسىنان ءۇزىندى تىڭداۋ.
اياجان: 1935 جىلى قۇرامىندا حور كوللەكتيۆى: حالىق اسپاپتار وركەسترى، بي ءانسامبلى مەن انشىلەر توبى بار جامبىل جابايەۆ اتىنداعى قازاق فيلارمونياسى اشىلدى.
ارسەن: قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا اتاقتى كومپوزيتور ە. برۋسيلوۆسكيي، ل. حاميدي، م. تولەبايەۆ، ا. جۇبانوۆتار زور ۇلەس قوستى.
ديانا: 1944 جىلى الماتىدا تۇڭعىش كونسەرۆاتوريا، قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياسى ۇلتتىق مۋزىكا ماماندارىن دايىندايتىن ۇلكەن وقۋ ورنى اشىلدى.
سابينا قازاق ونەرىن ەڭ العاش شەتەلگە تانىتقان اتاقتى ءانشى امىرە قاشاۋبايەۆ.
ول پاريجدە وتكەن دۇنيە جۇزىلىك بايقاۋعا قاتىسىپ، ءوزىنىڭ ەرەكشە داۋىسىمەن الەمدى تاڭ قالدىرعان..
16. قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىن جيىپ – تەرۋدە جانە زەرتتەۋدە، جەرگىلىكتى ۇلت ماماندارىن تاربيەلەۋدە ورىس مۋزىكا مامانى، كومپوزيتور، مۋزىكا ەتنوگراف ا. زاتايەۆيچتىڭ ەڭبەگى زور.
تامىرلان: قازاق مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ جەتىستىكتەرى 1936 جىلى جانە 1959 جىلى موسكۆادا وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ون كۇندىگىندە كورسەتىلىپ جوعارى باعاعا يە بولدى.
12. «جالعاسىن تاپ» ويىنى. ونەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتۋ. ماقالدىڭ العاشقى جولى ايتىلادى، ال سوڭعى جولىن وقۋشىلار ايتۋى كەرەك.
ونەرلى.................................. تالاپتىعا.............................
ونەرلى بالا............................ ونەردى ۇيرەن دە،..................
ونەرلىنىڭ قولى التىن،
.........................................
ءان كوڭىلدىڭ.................
13. «قارلىعاشتار» ءسوزجۇمباعىن شەشۋ
ق ۇ ن ا ن ب ا ە ۆ
ش ا ر ا
ن ۇ ر پ ە ي ءى س و ۆ ا
ق ى ز ج ءى ب ە ك
ت ءو ل ە گ ە ن و ۆ ا
ق ۇ ر م ا ن ع ا ز ى
ق ا ش ا ۋ ب ا ە ۆ
ش ا ن ي ن
ز ا ت ا ە ۆ ي چ
ى ق ى ل ا س
ق و ر ا م س ا ۇ ل ى
1. ۇلى اقىن، ءانشى - كومپوزيتور.
2. قازاقتىڭ بي ونەرىن دامىتۋشى ءبيشى قىزى.
3. قازاقتىڭ كۇيشى قىزى.
4. قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەراسى.
5. قازاقتىڭ بۇلب ۇلى، 24 جاسىندا حالىق ءارتيسى اتاعىن العان ءانشى قىز.
6. كۇي اتاسى -
7. الەمدى قازاق ونەرىمەن تانىستىرعان ءانشى.
8. قازاقتىڭ تۇڭعىش رەجيسسەرى.
9. ورىس مۋزىكا مامانى، كومپوزيتور، قازاق مۋزىكا ونەرىن زەرتتەۋشى.
10. قوبىز كۇيلەرىن دامىتۋشى - كومپوزيتور.
11. قازاق حالقىنىڭ «سەرى» اتاعىنا يە بولعان ءانشى – كومپوزيتور.
14. «ونەر قارلىعاشتارى» انىمەن قورىتىندىلاۋ.
You Might Also Like
-
1. 1 ەرلىك ەلىن سۇيەتىن ەرلەردىڭ ماقتانىشىنان، ار - نامىسىنان تۋادى.
-
ساباق تاقىرىبى: «جەر بەتى ەلەمەنتتەردىڭ پلاندا بەينەلەنۋى»
