قازاق ءتىلى ساباعىندا قولدانىلاتىن ديكتانت تۇرلەرى
قۇراستىرعان قۇرباناي شىنتايەۆا
«تۇران» مەكتەپ – گيمنازياسىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
قازاق ءتىلى ساباعىندا قولدانىلاتىن ديكتانت تۇرلەرى
ديكتانت وتكىزۋدىڭ دە ادىستەمەسى بار. ەڭ الدىمەن تالاپقا ساي ءماتىن ىرىكتەلىنىپ الىنادى. ءماتىن ىرىكتەۋدە تومەندەگىدەي شارتتار ەسكەرىلۋى ءتيىس:
1. ديكتانت ءماتىنى مازمۇندى، تۇسىنىكتى، ادەبي ءتىل نورمالارىنا ساي بولۋى؛
2. ديكتانتتاعى ءسوز مولشەرىنىڭ سىنىپتار بويىنشا تالاپقا ساي بولۋى؛
3. سيرەك قولدانىلاتىن جازۋدا قيىندىق كەلتىرەتىن سوزدەردىڭ مەيلىنشە از بولۋى؛
4. ديكتانت ءماتىنىنىڭ وتىلگەن ەرەجەلەر مەن ەملەلەردى قامتۋى.
5. ءماتىن مازمۇنىنىڭ تاربيەلىك ءماندى بولۋى.
تەكسەرۋ بارىسىنداعى شارتتى بەلگىلەر:
/ - ەملە قاتەسى؛
V – تىنىس بەلگىسى قاتەسى؛
؟ – تۇسىنىكسىز؛
Z – ازات جول.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن قازاق مەكتەپتەرىندەگى قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا مازمۇنداماداعى ءسوز مولشەرى:
وقۋ قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەتىن مەكتەپتەردە شىعارما جازۋعا قويىلاتىن تالاپتار جوعارى. شىعارما كولەمى قازاق مەكتەپتەرىندە تومەندەگىدەي بولادى:
سىنىپتا جازىلاتىن شىعارماعا ساباق كەستەسىنەن قاتارىنان ەكى ساعات بەرىلەدى.
وقۋشى شىعارماسىن تەكسەرۋ، باعالاۋ ماسەلەسىن نەگىزىنەن ءتورت سالاعا ءبولىپ قارايدى:
1) مازمۇندىلىعى مەن يدەيالىلىعى؛
2) وي - پىكىردىڭ جۇيەلىلىگى؛
3) ءستيلى؛
4) گرامماتيكالىق ساۋاتتىلىعى.
شىعارمانىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار سونىڭ ىشىندە مەكتەپتە كەڭ تاراعانى:
ا) ادەبي تاقىرىپقا بايلانىستى شىعارما؛
ءا) شىعارماشىلىق اڭگىمە تۇرىندەگى شىعارما؛
ب) پەيزاجدىق شىعارما؛
ۆ) پوەزيالىق تۋىندىلار بويىنشا جازىلاتىن شىعارما.
قازاق مەكتەپتەرىندەگى شىعارمانىڭ باعالانۋى:
باعاسى. قاتەلەر سانى، سيپاتى
«5» دەگەن باعا
ادەبي ماتەريالدى تەرەڭ ۇعىنىپ، وتە جاقسى تۇسىنسە، ونى تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن دۇرىس قولدانا بىلسە، تاقىرىپتى تولىق اشسا، ماسەلەنى وزىندىك وي - پىكىر تۇرعىسىنان دۇرىس تالداي بىلسە، ويىن جۇيەلى جەلىمەن جازا بىلسە، ءتىلى باي، ءارى ادەبي ءتىل نورمالارىنا ساي بولسا، شىعارما قۇرىسى وي جۇيەسىنە ساي شەبەر قيىلىسىپ كەلسە؛ ستيل بىرلىگى ساقتالسا؛ فاكتىلىك قاتەلەر بولماسا؛ قورىتىندى پىكىرى ورىندى، تياناقتى بولسا. مازمۇنىندا 1، تىلىندە 1 ەلەۋسىز قاتە بولۋى مۇمكىن.
«4» دەگەن باعا
جۇمىس مازمۇنى نەگىزىنە تاقىرىپقا ساي بولسا؛ ادەبي تىلمەن جازىلسا، ءبىراق ويىن بايانداۋدا بىرەن - ساران دالسىزدىكتەر جىبەرسە؛ قاجەتتى قورىتىندىلار مەن تۇيىندەۋلەرىن دۇرىس جاساي السا؛ وي جۇيەسىنەن شامالى بۇزىلۋى بايقالسا؛ ستيل بىرلىگى ساقتالعان، سويلەم قۇرىلىسى الۋان ءتۇرلى، باي بولسا. مازمۇنىندا 2، تىلىندە 2 - 3 كەمشىلىك بولۋى مۇمكىن.
«3» دەگەن باعا
تاقىرىپتان ايتارلىقتاي اۋىتقىعان بولسا؛ ماتەريالدى نەگىزىنەن دۇرىس ءبىراق جەكەلەگەن فاكتىلىك دالسىزدىكتەر كەزدەسسە؛ بايانداۋ جەلىسى ازداپ بۇزىلسا؛ سوزدىك قورى جۇتاڭ، سويلەم قۇرىلىسى ءبىر ۇلگىدە، بىركەلكى بولسا، ءسوزدى ورنىمەن قولدانا الماسا؛ ستيل بىرلىگى ساقتالماسى، ءتىلى سولعىن بولسا. مازمۇنىندا 4، تىلىندە 5 كەمشىلىك كەزدەسۋى مۇمكىن.
«2» دەگەن باعا
جۇمىس تاقىرىپقا ساي كەلمەسە؛ كوپتەگەن فاكتىلەر بۇرمالانسا؛ شىعارمانىڭ بارلىق بولىمدەرىندە بايانداۋ جۇيەسى بۇزىلسا، جوسپارعا سايكەس كەلمەسە؛ سوزدىك قورى جۇتاڭ سويلەمدەرى قىسقا، بىركەلكى ءوزارا بايلانىسپاسا، ءسوزدى ورنىمەن قولدانباۋ ءجيى كەزدەسسە؛ ستيل بىرلىگى ساقتالماسا. مازمۇنىندا 6، تىلىندە 7 كەمشىلىك بولۋى مۇمكىن.
«1» دەگەن باعا
تاقىرىپتى مۇلدە اشىپ جازا الماسى؛ مازمۇنىندا 7، تىلىندە 7 - دەن ارتىق كەمشىلىكتەر كەزدەسسە.
ديكتانتتىڭ وتكىزىلۋ ماقساتىنا بايلانىستى بىرنەشە تۇرلەرى بار: ءارىپ، بۋىن، ءسوز، سوزدىك، سويلەم، تۇسىندىرمە، تەرمە، ەركىن، شىعارماشىلىق، كورۋ، وزدىك، قاتەدەن ساقتاندىرۋ، باقىلاۋ.
ءارىپ ديكتانتى - ارىپتەر مەن دىبىستاردىڭ ايىرماشىلىقتارىن بىلۋگە ۇيرەتەدى. سوندىقتان بۇر جۇمىس ءتۇرى باستاۋىش سىنىپتا كوبىرەك قولدانىلادى.
بۋىن ديكتانتىنىڭ – ماقساتى وقۋشىلارعا بۋىنداردى، ۇندەستىك زاڭىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلار بۋىنعا ءبولىپ جازۋ ارقىلى دىبىستاردىڭ بۋىن قۇراۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىسادى.
ءسوز ديكتانتى – ءسوزدىڭ بەلگىلى ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىنىنە باعىتتالعان. اتالعان ديكتانت بۋىن مەن دىبىس، ءارىپ ەرەكشەلىكتەرىن دە قامتيدى.
سويلەم ديكتانتى – قازاق تىلىندەگى سويلەم تۇرلەرىن تانۋعا، سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ورىن ءتارتىبىن ساقتاۋعا ۇيرەتەدى.
باقىلاۋ ديكتانتى – وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مەن ساۋاتتىلىعىن تەكسەرۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى. بۇل ديكتانت ءتۇرى كولەمدى تاقىرىپتان سوڭ ءار توقساننىڭ اياعىندا، وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا وتكىزىلەدى. باقىلاۋ ديكتانتى تۋرالى وقۋشىلارعا الدىن الا ەسكەرتىلەدى، بەكىتۋ، قايتالاۋ ساباقتارى وتكىزىلەدى. دايىندىق جۇمىستارى وقۋشى ءبىلىمىن جۇيەلەۋمەن بىرگە جاقسى ناتيجەگە جەتۋگە ىقپال ەتەدى. باقىلاۋ ديكتانتىنا تۇتاس ءماتىن الىنادى، ديكتانت تاقىرىبى، قيىن سوزدەر تاقتاعا جازىلادى.
ديكتانت تۇرلەرى جانە ۇلگىلەرى
تۇسىندىرمە ديكتانت - وتىلگەن تاقىرىپتى وقۋشىلاردىڭ قالاي مەڭگەرگەندىگىن تەكسەرۋ ماقساتىمەن بىردەن ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن جازىلىپ، كەرەكتى تۇسىنىكتەر بەرىلەدى. ۇلگى رەتىندە وقۋشىنىڭ تاقتادا ورىنداۋىنا بولادى. تاپسىرمانىڭ ورىندالۋىنا بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارى قاتىستىرىلادى، ەرەجەنى ەستە ساقتاۋ مۇمكىنشىلىگى جوعارى بولادى.
تۇسىندىرمە ديكتانت
مىنا سوزدەردىڭ ايتىلۋىن كورسەتە وتىرىپ، ءسوزدىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىن ءتۇسىندىر.
كولدىك، ورىك، وتىرىك، ءتوزىم، توسەك، كوڭىلدى، كوشە، جوندەۋ، كومەك، كونۋ، ءجونسىز، ورىنسىز، قونىس، تولىق، جولدى، قوڭىر، وسى، وقىمىستى.
تۇسىندىرمە ديكتانت
مىنا سوزدەرگە قوسىمشالاردىڭ ءتيىستىسىن جالعا، ءتۇسىندىر، سويلەم قۇرا.
ءادىل ( - دىق/دىك؛ - ى، ءى)
تاريح ( - تىڭ/ءتىڭ؛ - ى، ءى)
پارك (- تا/تە؛- تان/تەن)
كىنا (- لى/ءلى؛ - لا/لە)
دارەجە (- عا/گە؛ - سى، ءسى)
ءماجىلىس (تا/تە؛ - تان/تەن)
كۇمان (- دان/دەن)
ادەپ (ءتى/تى؛ - سىز/ءسىز)
ادال (- دىق/دىك)
جازىق (- تى/ءتى)
جينالىس (- تا/تە؛ - تان/تەن)
اتاق (- قا/كە؛ - ى/ءى)
داعدى (- لى/ءلى)
ەركىن ديكتانت – ءماتىنىن ءمۇعالىم وقىپ شىققان سوڭ وقۋشىلار وزدىگىنەن جازىپ شىعادى، كەيىن ءوز جازعاندارىن نەگىزگى ماتىنمەن سالىستىرادى.
مەنىڭ وتانىم – قازاقستان
ءبىزدىڭ وتانىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى. قازاقستان ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءجۇز وتىزدان استام ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. قازاقستاننىڭ جەرى كەڭ – بايتاق، شەكاراسى ون التى ءبۇتىن وننان بەس مىڭ شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. وتانىمىز باتىسىندا رەسەيمەن، شىعىسىندا قىتايمەن، وڭتۇستىگىندە ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىمەن شەكتەسەدى.
قازاقستاننىڭ جەر قويناۋى تولعان بايلىق. قاراعاندىدا – كومىر، وسكەمەندە – مىرىش، بالقاشتا – مىس، ماڭعىستاۋدا – مۇناي وندىرىلەدى. ەلىمىزدىڭ تابيعاتى دا ەرەكشە، كليماتى شۇعىل كونتينەنتالدى.
قازاقستان – تاۋەلسىز مەملەكەت. ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن 1991 جىلى الدى. ءبىز وتانىمىزدى سۇيەمىز، ماقتانىش ەتەمىز. (77ءسوز)
سۋ – تىرشىلىك كوزى
جەردىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن سۋ الىپ جاتىر. مۇحيتتار، وزەن، كولدەرگە قوسا جەر استى سۋلارى دا بار. سۋ بۇلت، تۇمان، بۋ، جاڭبىر تۇرىندە اتموسفەرادا بولادى. مۇزدىقتار مەن ايسبەرگتەر دە سۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. ادامنىڭ، وسىمدىكتەردىڭ، جانۋارلاردىڭ دەنەسىنىڭ بەلگىلى بەر بولىگى دە سۋدان تۇرادى. سۋسىز تىرشىلىك جوق. بۇكىل جان يەسى سۋسىز ءومىر سۇرە المايدى.
جەر بەتىندەگى سۋدىڭ جالپى مولشەرى وزگەرمەيدى. سۋ بۋعا اينالادى. سۋدان بۇلت پايدا بولادى. ول جاڭبىر، قار، بۇرشاق بولىپ جەرگە قايتا جۋادى. ياعني، قايتادان سۋعا اينالادى. ىشۋگە جارامدى سۋ وتە از. ول كۇننەن – كۇنگە ازايىپ بارادى. سۋعا قامقورلىقپەن قاراۋ كەرەك. سۋ – تىرشىلىك كوزى. ( 96ءسوز)
وزدىك ديكتانتىن – وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن ەمەس، جاتقا جازادى. الدىن الا وقۋشىلارعا سايكەس ماتەريالداردى قايتالاپ كەلۋ تاپسىرىلادى. مىسالى، جاتتاعان ولەڭدەرىن، ماقال - ماتەلدەر، قاناتتى سوزدەر، جۇمباق، جاڭىلتپاشتار، وتكەن ەرەجەلەردى جاتقا جازدىرۋعا بولادى. كەيدە وقۋلىقتاعى ءماتىندى بىرنەشە رەت وقىپ شىعىپ، جاتقا جازۋ ۇسىنىلادى، كەيىن وقۋلىقپەن سالىستىرۋعا بولادى. ءماتىندى تاقتاعا جازۋعا دا بولادى. وزدىك ديكتانتى وقۋشىلاردىڭ ورفوگرافيالىق ساۋاتتىلىعىن، وتكەن تاقىرىپتاردى قالاي مەڭگەرگەندىكتەرىن تەكسەرۋدىڭ ءتيىمدى ءبىر جولى بولىپ تابىلادى.
«تۇران» مەكتەپ – گيمنازياسىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
قازاق ءتىلى ساباعىندا قولدانىلاتىن ديكتانت تۇرلەرى
ديكتانت وتكىزۋدىڭ دە ادىستەمەسى بار. ەڭ الدىمەن تالاپقا ساي ءماتىن ىرىكتەلىنىپ الىنادى. ءماتىن ىرىكتەۋدە تومەندەگىدەي شارتتار ەسكەرىلۋى ءتيىس:
1. ديكتانت ءماتىنى مازمۇندى، تۇسىنىكتى، ادەبي ءتىل نورمالارىنا ساي بولۋى؛
2. ديكتانتتاعى ءسوز مولشەرىنىڭ سىنىپتار بويىنشا تالاپقا ساي بولۋى؛
3. سيرەك قولدانىلاتىن جازۋدا قيىندىق كەلتىرەتىن سوزدەردىڭ مەيلىنشە از بولۋى؛
4. ديكتانت ءماتىنىنىڭ وتىلگەن ەرەجەلەر مەن ەملەلەردى قامتۋى.
5. ءماتىن مازمۇنىنىڭ تاربيەلىك ءماندى بولۋى.
تەكسەرۋ بارىسىنداعى شارتتى بەلگىلەر:
/ - ەملە قاتەسى؛
V – تىنىس بەلگىسى قاتەسى؛
؟ – تۇسىنىكسىز؛
Z – ازات جول.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن قازاق مەكتەپتەرىندەگى قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا مازمۇنداماداعى ءسوز مولشەرى:
وقۋ قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەتىن مەكتەپتەردە شىعارما جازۋعا قويىلاتىن تالاپتار جوعارى. شىعارما كولەمى قازاق مەكتەپتەرىندە تومەندەگىدەي بولادى:
سىنىپتا جازىلاتىن شىعارماعا ساباق كەستەسىنەن قاتارىنان ەكى ساعات بەرىلەدى.
وقۋشى شىعارماسىن تەكسەرۋ، باعالاۋ ماسەلەسىن نەگىزىنەن ءتورت سالاعا ءبولىپ قارايدى:
1) مازمۇندىلىعى مەن يدەيالىلىعى؛
2) وي - پىكىردىڭ جۇيەلىلىگى؛
3) ءستيلى؛
4) گرامماتيكالىق ساۋاتتىلىعى.
شىعارمانىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار سونىڭ ىشىندە مەكتەپتە كەڭ تاراعانى:
ا) ادەبي تاقىرىپقا بايلانىستى شىعارما؛
ءا) شىعارماشىلىق اڭگىمە تۇرىندەگى شىعارما؛
ب) پەيزاجدىق شىعارما؛
ۆ) پوەزيالىق تۋىندىلار بويىنشا جازىلاتىن شىعارما.
قازاق مەكتەپتەرىندەگى شىعارمانىڭ باعالانۋى:
باعاسى. قاتەلەر سانى، سيپاتى
«5» دەگەن باعا
ادەبي ماتەريالدى تەرەڭ ۇعىنىپ، وتە جاقسى تۇسىنسە، ونى تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن دۇرىس قولدانا بىلسە، تاقىرىپتى تولىق اشسا، ماسەلەنى وزىندىك وي - پىكىر تۇرعىسىنان دۇرىس تالداي بىلسە، ويىن جۇيەلى جەلىمەن جازا بىلسە، ءتىلى باي، ءارى ادەبي ءتىل نورمالارىنا ساي بولسا، شىعارما قۇرىسى وي جۇيەسىنە ساي شەبەر قيىلىسىپ كەلسە؛ ستيل بىرلىگى ساقتالسا؛ فاكتىلىك قاتەلەر بولماسا؛ قورىتىندى پىكىرى ورىندى، تياناقتى بولسا. مازمۇنىندا 1، تىلىندە 1 ەلەۋسىز قاتە بولۋى مۇمكىن.
«4» دەگەن باعا
جۇمىس مازمۇنى نەگىزىنە تاقىرىپقا ساي بولسا؛ ادەبي تىلمەن جازىلسا، ءبىراق ويىن بايانداۋدا بىرەن - ساران دالسىزدىكتەر جىبەرسە؛ قاجەتتى قورىتىندىلار مەن تۇيىندەۋلەرىن دۇرىس جاساي السا؛ وي جۇيەسىنەن شامالى بۇزىلۋى بايقالسا؛ ستيل بىرلىگى ساقتالعان، سويلەم قۇرىلىسى الۋان ءتۇرلى، باي بولسا. مازمۇنىندا 2، تىلىندە 2 - 3 كەمشىلىك بولۋى مۇمكىن.
«3» دەگەن باعا
تاقىرىپتان ايتارلىقتاي اۋىتقىعان بولسا؛ ماتەريالدى نەگىزىنەن دۇرىس ءبىراق جەكەلەگەن فاكتىلىك دالسىزدىكتەر كەزدەسسە؛ بايانداۋ جەلىسى ازداپ بۇزىلسا؛ سوزدىك قورى جۇتاڭ، سويلەم قۇرىلىسى ءبىر ۇلگىدە، بىركەلكى بولسا، ءسوزدى ورنىمەن قولدانا الماسا؛ ستيل بىرلىگى ساقتالماسى، ءتىلى سولعىن بولسا. مازمۇنىندا 4، تىلىندە 5 كەمشىلىك كەزدەسۋى مۇمكىن.
«2» دەگەن باعا
جۇمىس تاقىرىپقا ساي كەلمەسە؛ كوپتەگەن فاكتىلەر بۇرمالانسا؛ شىعارمانىڭ بارلىق بولىمدەرىندە بايانداۋ جۇيەسى بۇزىلسا، جوسپارعا سايكەس كەلمەسە؛ سوزدىك قورى جۇتاڭ سويلەمدەرى قىسقا، بىركەلكى ءوزارا بايلانىسپاسا، ءسوزدى ورنىمەن قولدانباۋ ءجيى كەزدەسسە؛ ستيل بىرلىگى ساقتالماسا. مازمۇنىندا 6، تىلىندە 7 كەمشىلىك بولۋى مۇمكىن.
«1» دەگەن باعا
تاقىرىپتى مۇلدە اشىپ جازا الماسى؛ مازمۇنىندا 7، تىلىندە 7 - دەن ارتىق كەمشىلىكتەر كەزدەسسە.
ديكتانتتىڭ وتكىزىلۋ ماقساتىنا بايلانىستى بىرنەشە تۇرلەرى بار: ءارىپ، بۋىن، ءسوز، سوزدىك، سويلەم، تۇسىندىرمە، تەرمە، ەركىن، شىعارماشىلىق، كورۋ، وزدىك، قاتەدەن ساقتاندىرۋ، باقىلاۋ.
ءارىپ ديكتانتى - ارىپتەر مەن دىبىستاردىڭ ايىرماشىلىقتارىن بىلۋگە ۇيرەتەدى. سوندىقتان بۇر جۇمىس ءتۇرى باستاۋىش سىنىپتا كوبىرەك قولدانىلادى.
بۋىن ديكتانتىنىڭ – ماقساتى وقۋشىلارعا بۋىنداردى، ۇندەستىك زاڭىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلار بۋىنعا ءبولىپ جازۋ ارقىلى دىبىستاردىڭ بۋىن قۇراۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىسادى.
ءسوز ديكتانتى – ءسوزدىڭ بەلگىلى ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىنىنە باعىتتالعان. اتالعان ديكتانت بۋىن مەن دىبىس، ءارىپ ەرەكشەلىكتەرىن دە قامتيدى.
سويلەم ديكتانتى – قازاق تىلىندەگى سويلەم تۇرلەرىن تانۋعا، سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ورىن ءتارتىبىن ساقتاۋعا ۇيرەتەدى.
باقىلاۋ ديكتانتى – وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مەن ساۋاتتىلىعىن تەكسەرۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى. بۇل ديكتانت ءتۇرى كولەمدى تاقىرىپتان سوڭ ءار توقساننىڭ اياعىندا، وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا وتكىزىلەدى. باقىلاۋ ديكتانتى تۋرالى وقۋشىلارعا الدىن الا ەسكەرتىلەدى، بەكىتۋ، قايتالاۋ ساباقتارى وتكىزىلەدى. دايىندىق جۇمىستارى وقۋشى ءبىلىمىن جۇيەلەۋمەن بىرگە جاقسى ناتيجەگە جەتۋگە ىقپال ەتەدى. باقىلاۋ ديكتانتىنا تۇتاس ءماتىن الىنادى، ديكتانت تاقىرىبى، قيىن سوزدەر تاقتاعا جازىلادى.
ديكتانت تۇرلەرى جانە ۇلگىلەرى
تۇسىندىرمە ديكتانت - وتىلگەن تاقىرىپتى وقۋشىلاردىڭ قالاي مەڭگەرگەندىگىن تەكسەرۋ ماقساتىمەن بىردەن ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن جازىلىپ، كەرەكتى تۇسىنىكتەر بەرىلەدى. ۇلگى رەتىندە وقۋشىنىڭ تاقتادا ورىنداۋىنا بولادى. تاپسىرمانىڭ ورىندالۋىنا بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارى قاتىستىرىلادى، ەرەجەنى ەستە ساقتاۋ مۇمكىنشىلىگى جوعارى بولادى.
تۇسىندىرمە ديكتانت
مىنا سوزدەردىڭ ايتىلۋىن كورسەتە وتىرىپ، ءسوزدىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىن ءتۇسىندىر.
كولدىك، ورىك، وتىرىك، ءتوزىم، توسەك، كوڭىلدى، كوشە، جوندەۋ، كومەك، كونۋ، ءجونسىز، ورىنسىز، قونىس، تولىق، جولدى، قوڭىر، وسى، وقىمىستى.
تۇسىندىرمە ديكتانت
مىنا سوزدەرگە قوسىمشالاردىڭ ءتيىستىسىن جالعا، ءتۇسىندىر، سويلەم قۇرا.
ءادىل ( - دىق/دىك؛ - ى، ءى)
تاريح ( - تىڭ/ءتىڭ؛ - ى، ءى)
پارك (- تا/تە؛- تان/تەن)
كىنا (- لى/ءلى؛ - لا/لە)
دارەجە (- عا/گە؛ - سى، ءسى)
ءماجىلىس (تا/تە؛ - تان/تەن)
كۇمان (- دان/دەن)
ادەپ (ءتى/تى؛ - سىز/ءسىز)
ادال (- دىق/دىك)
جازىق (- تى/ءتى)
جينالىس (- تا/تە؛ - تان/تەن)
اتاق (- قا/كە؛ - ى/ءى)
داعدى (- لى/ءلى)
ەركىن ديكتانت – ءماتىنىن ءمۇعالىم وقىپ شىققان سوڭ وقۋشىلار وزدىگىنەن جازىپ شىعادى، كەيىن ءوز جازعاندارىن نەگىزگى ماتىنمەن سالىستىرادى.
مەنىڭ وتانىم – قازاقستان
ءبىزدىڭ وتانىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى. قازاقستان ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءجۇز وتىزدان استام ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. قازاقستاننىڭ جەرى كەڭ – بايتاق، شەكاراسى ون التى ءبۇتىن وننان بەس مىڭ شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. وتانىمىز باتىسىندا رەسەيمەن، شىعىسىندا قىتايمەن، وڭتۇستىگىندە ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىمەن شەكتەسەدى.
قازاقستاننىڭ جەر قويناۋى تولعان بايلىق. قاراعاندىدا – كومىر، وسكەمەندە – مىرىش، بالقاشتا – مىس، ماڭعىستاۋدا – مۇناي وندىرىلەدى. ەلىمىزدىڭ تابيعاتى دا ەرەكشە، كليماتى شۇعىل كونتينەنتالدى.
قازاقستان – تاۋەلسىز مەملەكەت. ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن 1991 جىلى الدى. ءبىز وتانىمىزدى سۇيەمىز، ماقتانىش ەتەمىز. (77ءسوز)
سۋ – تىرشىلىك كوزى
جەردىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن سۋ الىپ جاتىر. مۇحيتتار، وزەن، كولدەرگە قوسا جەر استى سۋلارى دا بار. سۋ بۇلت، تۇمان، بۋ، جاڭبىر تۇرىندە اتموسفەرادا بولادى. مۇزدىقتار مەن ايسبەرگتەر دە سۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. ادامنىڭ، وسىمدىكتەردىڭ، جانۋارلاردىڭ دەنەسىنىڭ بەلگىلى بەر بولىگى دە سۋدان تۇرادى. سۋسىز تىرشىلىك جوق. بۇكىل جان يەسى سۋسىز ءومىر سۇرە المايدى.
جەر بەتىندەگى سۋدىڭ جالپى مولشەرى وزگەرمەيدى. سۋ بۋعا اينالادى. سۋدان بۇلت پايدا بولادى. ول جاڭبىر، قار، بۇرشاق بولىپ جەرگە قايتا جۋادى. ياعني، قايتادان سۋعا اينالادى. ىشۋگە جارامدى سۋ وتە از. ول كۇننەن – كۇنگە ازايىپ بارادى. سۋعا قامقورلىقپەن قاراۋ كەرەك. سۋ – تىرشىلىك كوزى. ( 96ءسوز)
وزدىك ديكتانتىن – وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن ەمەس، جاتقا جازادى. الدىن الا وقۋشىلارعا سايكەس ماتەريالداردى قايتالاپ كەلۋ تاپسىرىلادى. مىسالى، جاتتاعان ولەڭدەرىن، ماقال - ماتەلدەر، قاناتتى سوزدەر، جۇمباق، جاڭىلتپاشتار، وتكەن ەرەجەلەردى جاتقا جازدىرۋعا بولادى. كەيدە وقۋلىقتاعى ءماتىندى بىرنەشە رەت وقىپ شىعىپ، جاتقا جازۋ ۇسىنىلادى، كەيىن وقۋلىقپەن سالىستىرۋعا بولادى. ءماتىندى تاقتاعا جازۋعا دا بولادى. وزدىك ديكتانتى وقۋشىلاردىڭ ورفوگرافيالىق ساۋاتتىلىعىن، وتكەن تاقىرىپتاردى قالاي مەڭگەرگەندىكتەرىن تەكسەرۋدىڭ ءتيىمدى ءبىر جولى بولىپ تابىلادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
