قازاق ءتىلى ساباعىنداعى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماڭىزى
قازاق ءتىلى ساباعىنداعى ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماڭىزى
ەپيگراف:
ويىن دەگەنىمىز ۇشقىن، بىلىمگە قۇشتارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانعان وتى.
ۆ. م. سۋحوملينسكيي
بالا تاربيەسى – قيىن دا جاۋاپتى مىندەت. ۇرپاق تاربيەسى قوعامنان تىس، وقشاۋ تۇرعان ەمەس. ول قوعامنىڭ، زاماننىڭ باعىت - باعدارىمەن بىرگە ءجۇرىپ وتىرادى
ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتۇرلى قاسيەتتەرى، قابىلەتى مەن بەلسەندىلىگى دە كورىنەتىن تۋرالى اس كورنەكتى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو بىلاي دەيدى: «ويىندا بالا قانداي بولسا، ومىرىندە كاسىبي قىزمەت سالاسىندا، كوبىنەسە سونداي بولادى»
شىندىعىندا دا، بالا بار ىنتاسىمەن، ىقىلاسىمەن ارەكەت جاساعاندا عانا داميدى. بالاناڭ ەموسيونالدى جاي - كۇي مەن تولىق دامۋى ءبىىر - بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. وسىعان بايلانىستى ۆ. ل سۋحوملينسكيي: «مۇقيات قاراڭىز، بالانىڭ ومىرىندە ويىن قانداي ورىن الادى ەكەن؟ بالا ءۇشىن ويىن - وتە جاۋاپتى ءىس. ويىن بارىسىندا بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى اشىلىپ، داميدى. بالكىم، ويىنسىز بالانىڭ جان - جاقتى ويلاۋ قابىلەتى دامىمايتىن شىعار..»- دەگەن.
ويىن ادامنىڭ ءومىر تانىمىنىڭ العاشقى قادامى. ويىن ومىردە وتە ەرتە جاستان باستالىپ، ادامنىڭ كاسىپتى تولىق مەگەرگەنىنشە جالعاسادى. ال وقىتۋ پروسەسىندە جاڭا تەحنولوگيانىڭ ماڭىزدى بولىگى. قازاق حالقىنىڭ ۇلت رەتىندە ءومىر سۇرۋىنە ونىڭ تىلىمەن قاتار سالت - داستۇرلەردىڭ، ادەت - عۇرىپتارىنىڭ ماڭىزى ايرىقشا. قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرى جاس ۇرپاقتى يبالى بولۋعا، ادەپتىلىككە، مىنەزىن جاقسى قاسيەتتەر ارقىلى يماندىلىقپەن يناباتتىلىققا تاربيەلەسە، اقىن - جازۋشىلاردىڭ كوركەم شىعارمالارى ەستەتيكالىق، ەتيكالىق قاسيەتتەرگە تاربيەلەيدى
ويىن بالانى قيمىلعا، ارەكەتكە، دەنەشىنىقتىرۋعا توسەلدىرەدى. سول ارقىلى ءومىر كۇرەسىنە، ەڭبەككە باۋليدى. ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتى دامۋى دا جوق. ويىن ارقىلى بالانىڭ رۋحاني سەزىمى جاسامپاز ومىرمەن ۇشتاسىپ، ءوزىن قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىك الادى. ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتتەرى، لوگيكالىق ويلاۋى، ءتۇرلى كوركەم شىعارمالاردى پايدالانا وتىرىپ، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرەدى. ويىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ادامداردان قۇرىلاتىن توپتاردىڭ ءوز مۇددەلەرىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزۋ پروسەسى. ءاربىر توپتىڭ ءوز ماقساتى، ستراتەگياسى بولادى. پەداگوگيكا سالاسىندا پايدالاناتىن ويىنداردى - ديداكتيكالىق ويىندار دەيدى. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ ىنتاسىن ساباققا اۋدارۋعا، كوڭىل قويعىزۋعا، قابىلداۋىن جەڭىلدەتۋگە، ءبىلىمدى تولىق يگەرۋگە كومەكتەسەدى، ساباققا ەموسيالىق بوياۋ بەرەدى.
ويىننىڭ ماقساتى: 1. بالانى پانگە قىزىقتىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
2. سوزدەردى ورىندى قولدانۋ داعدىلارىن جەتىلدىرە وتىرىپ، سويلەۋ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ.
3. تانىم ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ، تياناقتاۋ، پىسىقتاۋ، العان ءبىلىمدى تەكسەرۋ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
مىندەتى: 1) تانىمدىق: بالانىڭ تانۋ، ىزدەنۋ ارەكەتىن دامىتۋ.
2) تاربيەلىك: اينالاسىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋعا، قاجەتتى داعدىنى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ
ديداكتيكالىق ويىنداردى قۇرۋ مىنا نەگىزدەرگە سۇيەنەدى:
1) بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ويىن تۇرلەرىمەن وقۋدى بايلانىستىرۋ، بىرتىندەپ قىزىقتى جەڭىل ويىنداردان ويىن - تاپسىرمالار ارقىلى بەرىلگەن وقۋ - تاربيە ماسەلەلەرىنە كوشۋ.
2) شارتى مەن مىندەتتەرىن بىرتىندەپ كۇردەلەنۋى
3) بەرىلگەن تاپسىرمالاردى شەشۋدە بالانىڭ اقىل - وي بەلسەندىلىگىنىڭ كۇشەيۋى
4) وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنىڭ بىرلىگى
ديداكتيكالىق ويىن تۇرلەرى:
1) زاتتىق ديداكتيكالىق ويىندار
بۇل ويىن ءارتۇرلى ويىنشىقتارمەن ج/ە ءارتۇرلى ويىن ماتەريالدارىمەن ۇيىمداستىرىلادى.
2) «جاڭىلتپاشتى تەز ايت»، «فونەتيكالىق جاتتىعۋلار»، «ماقالدى جالعاستىر» ت. ب.
3) سوزدىك ديداكتيكالىق ويىندار، ياعني اۋىزشا وينالاتىن ويىندار
ءار سىنىپتا جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ويىندار ىرىكتەيمىن، سونداي - اق تاپسىرمالار ارقىلىوقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن تەرەڭدەتە تۇسەمىن جانە سوزدەردىدۇرىس ايتۋعا، وقۋعا، ەستە ساقتاۋىن دامىتۋعا كومەكتەسەمىن.
فونەتيكالىق جاتتىعۋلار
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وقۋ شاپشاندىعىن جەتىلدىرۋ، ءتول دىبىستاردى دۇرىس ايتۋىن داعدىلاندىرۋ.
تاپسىرما: بەرىلگەن سوزدەردى وقي وتىرىپ، سول جاقتاعى قارامەن بەلگىلەنگەن تىرەك سوزگە سايكەس ءسوزدى تاۋىپ بەلگىلەڭىز. تاپسىرمانى تەز جانە مۇقيات ورىنداۋعا تىرىسىڭىز.
ۋاقىتتى بەلگىلەڭىز. ەگەر تىرەك ءسوزدى تاپپاساڭىز، توقتاماي وقي بەرىڭىز. تىرەك جانە بەلگىلەگەن سوزدەردىڭ سايكەستىگىن بارلىق سوزدەردى وقىعانان كەيىن تەكسەرىڭىز.
ەپيگراف:
ويىن دەگەنىمىز ۇشقىن، بىلىمگە قۇشتارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانعان وتى.
ۆ. م. سۋحوملينسكيي
بالا تاربيەسى – قيىن دا جاۋاپتى مىندەت. ۇرپاق تاربيەسى قوعامنان تىس، وقشاۋ تۇرعان ەمەس. ول قوعامنىڭ، زاماننىڭ باعىت - باعدارىمەن بىرگە ءجۇرىپ وتىرادى
ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتۇرلى قاسيەتتەرى، قابىلەتى مەن بەلسەندىلىگى دە كورىنەتىن تۋرالى اس كورنەكتى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو بىلاي دەيدى: «ويىندا بالا قانداي بولسا، ومىرىندە كاسىبي قىزمەت سالاسىندا، كوبىنەسە سونداي بولادى»
شىندىعىندا دا، بالا بار ىنتاسىمەن، ىقىلاسىمەن ارەكەت جاساعاندا عانا داميدى. بالاناڭ ەموسيونالدى جاي - كۇي مەن تولىق دامۋى ءبىىر - بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. وسىعان بايلانىستى ۆ. ل سۋحوملينسكيي: «مۇقيات قاراڭىز، بالانىڭ ومىرىندە ويىن قانداي ورىن الادى ەكەن؟ بالا ءۇشىن ويىن - وتە جاۋاپتى ءىس. ويىن بارىسىندا بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى اشىلىپ، داميدى. بالكىم، ويىنسىز بالانىڭ جان - جاقتى ويلاۋ قابىلەتى دامىمايتىن شىعار..»- دەگەن.
ويىن ادامنىڭ ءومىر تانىمىنىڭ العاشقى قادامى. ويىن ومىردە وتە ەرتە جاستان باستالىپ، ادامنىڭ كاسىپتى تولىق مەگەرگەنىنشە جالعاسادى. ال وقىتۋ پروسەسىندە جاڭا تەحنولوگيانىڭ ماڭىزدى بولىگى. قازاق حالقىنىڭ ۇلت رەتىندە ءومىر سۇرۋىنە ونىڭ تىلىمەن قاتار سالت - داستۇرلەردىڭ، ادەت - عۇرىپتارىنىڭ ماڭىزى ايرىقشا. قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرى جاس ۇرپاقتى يبالى بولۋعا، ادەپتىلىككە، مىنەزىن جاقسى قاسيەتتەر ارقىلى يماندىلىقپەن يناباتتىلىققا تاربيەلەسە، اقىن - جازۋشىلاردىڭ كوركەم شىعارمالارى ەستەتيكالىق، ەتيكالىق قاسيەتتەرگە تاربيەلەيدى
ويىن بالانى قيمىلعا، ارەكەتكە، دەنەشىنىقتىرۋعا توسەلدىرەدى. سول ارقىلى ءومىر كۇرەسىنە، ەڭبەككە باۋليدى. ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتى دامۋى دا جوق. ويىن ارقىلى بالانىڭ رۋحاني سەزىمى جاسامپاز ومىرمەن ۇشتاسىپ، ءوزىن قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىك الادى. ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتتەرى، لوگيكالىق ويلاۋى، ءتۇرلى كوركەم شىعارمالاردى پايدالانا وتىرىپ، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرەدى. ويىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ادامداردان قۇرىلاتىن توپتاردىڭ ءوز مۇددەلەرىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزۋ پروسەسى. ءاربىر توپتىڭ ءوز ماقساتى، ستراتەگياسى بولادى. پەداگوگيكا سالاسىندا پايدالاناتىن ويىنداردى - ديداكتيكالىق ويىندار دەيدى. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ ىنتاسىن ساباققا اۋدارۋعا، كوڭىل قويعىزۋعا، قابىلداۋىن جەڭىلدەتۋگە، ءبىلىمدى تولىق يگەرۋگە كومەكتەسەدى، ساباققا ەموسيالىق بوياۋ بەرەدى.
ويىننىڭ ماقساتى: 1. بالانى پانگە قىزىقتىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
2. سوزدەردى ورىندى قولدانۋ داعدىلارىن جەتىلدىرە وتىرىپ، سويلەۋ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ.
3. تانىم ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ، تياناقتاۋ، پىسىقتاۋ، العان ءبىلىمدى تەكسەرۋ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
مىندەتى: 1) تانىمدىق: بالانىڭ تانۋ، ىزدەنۋ ارەكەتىن دامىتۋ.
2) تاربيەلىك: اينالاسىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋعا، قاجەتتى داعدىنى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ
ديداكتيكالىق ويىنداردى قۇرۋ مىنا نەگىزدەرگە سۇيەنەدى:
1) بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ويىن تۇرلەرىمەن وقۋدى بايلانىستىرۋ، بىرتىندەپ قىزىقتى جەڭىل ويىنداردان ويىن - تاپسىرمالار ارقىلى بەرىلگەن وقۋ - تاربيە ماسەلەلەرىنە كوشۋ.
2) شارتى مەن مىندەتتەرىن بىرتىندەپ كۇردەلەنۋى
3) بەرىلگەن تاپسىرمالاردى شەشۋدە بالانىڭ اقىل - وي بەلسەندىلىگىنىڭ كۇشەيۋى
4) وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنىڭ بىرلىگى
ديداكتيكالىق ويىن تۇرلەرى:
1) زاتتىق ديداكتيكالىق ويىندار
بۇل ويىن ءارتۇرلى ويىنشىقتارمەن ج/ە ءارتۇرلى ويىن ماتەريالدارىمەن ۇيىمداستىرىلادى.
2) «جاڭىلتپاشتى تەز ايت»، «فونەتيكالىق جاتتىعۋلار»، «ماقالدى جالعاستىر» ت. ب.
3) سوزدىك ديداكتيكالىق ويىندار، ياعني اۋىزشا وينالاتىن ويىندار
ءار سىنىپتا جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ويىندار ىرىكتەيمىن، سونداي - اق تاپسىرمالار ارقىلىوقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن تەرەڭدەتە تۇسەمىن جانە سوزدەردىدۇرىس ايتۋعا، وقۋعا، ەستە ساقتاۋىن دامىتۋعا كومەكتەسەمىن.
فونەتيكالىق جاتتىعۋلار
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وقۋ شاپشاندىعىن جەتىلدىرۋ، ءتول دىبىستاردى دۇرىس ايتۋىن داعدىلاندىرۋ.
تاپسىرما: بەرىلگەن سوزدەردى وقي وتىرىپ، سول جاقتاعى قارامەن بەلگىلەنگەن تىرەك سوزگە سايكەس ءسوزدى تاۋىپ بەلگىلەڭىز. تاپسىرمانى تەز جانە مۇقيات ورىنداۋعا تىرىسىڭىز.
ۋاقىتتى بەلگىلەڭىز. ەگەر تىرەك ءسوزدى تاپپاساڭىز، توقتاماي وقي بەرىڭىز. تىرەك جانە بەلگىلەگەن سوزدەردىڭ سايكەستىگىن بارلىق سوزدەردى وقىعانان كەيىن تەكسەرىڭىز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ءبىلىمدى عىلىمي نەگىزدە، ساتىلاي، جۇيەلى، كەشەندى، مەڭگەرۋدى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باعالاي قولدانا بىلۋگە ءپاندى ساۋاتتى مەڭگەرۋگە نەگىز قالاۋ.
