سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 5 كۇن بۇرىن)
قازاق حالقىنىڭ دامۋ تاريحى
اشىق ساباق
قازاق حالقىنىڭ دامۋ تاريحى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا قازاق ءتىل ءبىلىمى نەمەسە قازاق ادەبيەتى تۋرالى ناقتى تاقىرىپتىق ءبىلىم بەرمەس بۇرىن، ولاردىڭ جالپى ءتىل تۋرالى، قازاق ءتىلى بولعاندىقتان قازاق حالقىنىڭ قالاي قالىپتاسىپ، قالاي دامىعاندىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. سوندىقتان ءتىلدى وقىپ، مەڭگەرتۋ ءۇشىن اۋەلى وقۋشىلاردى سول حالىقتىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ قاجەت.

مەكتەپ ورىس ءتىلدى، سوندىقتان نەگىزگى اقپارات ورىس تىلىندە بەرىلەدى.
تۇرىك ءسوزى نەنى بىلدىرەدى – «مىقتى، كۇشتى»

زاپادنو - تيۋركسكيي كاگانات
603 - 704گ. ن. ە.
ۆ زاپادنو - تيۋركسكوم كاگاناتە تيۋركي سوستاۆليالي مەنشينستۆو ناسەلەنيا. نو كوچيەۆنيكي ي وسەدلىە جيتەلي تەرريتوريي وت سەميرەچيا دو چەرنوگو موريا ۆىرازيلي پولنۋيۋ پوكورنوست تيۋركام.
ناسەلەنيە كاگاناتا زانيمالوس تورگوۆلەي، رەمەسلامي، زەملەدەليەم ي سكوتوۆودستۆوم. س ۋچاستيەم سوگدييسيەۆ بىلا سوزدانا گورودسكايا ي زەملەدەلچەسكايا كۋلتۋرا.
ك وسلابلەنيۋ زاپادنو - تيۋركسكوگو كاگاناتا ۆ كونسە 7 ۆ. پريۆەلو ۆتورجەنيە كيتايا ي ۆنۋترەننيە مەجدوۋسوبيسى.

ۆ نيجنەم پوۆولجە ي نا سيەۆەرنوم كاۆكازە بىل سوزدان حازارسكيي كاگانات. نا تەرريتوريي سوۆرەمەننوگو كازاحستانا: نا زاپادە – وگۋزسكايا دەرجاۆا، ۆ رەگيونە سيەۆەرو - ۆوستوچنوگو ي سەنترالنوگو كازاحستانا – كيماكسكيي كاگانات، ا ۆ جەتىسۋ (سەميرەچە) – گوسۋدارستۆو تيۋرگەشەي.

ۆوستوچنو - تيۋركسكيي كاگانات
682 - 744 گ. ن. ە.
ۆ رەزۋلتاتە ۆوينى س كيتاەم ۆ 682 گ. ۆوسسوزدالي سۆوە گوسۋدارستۆو.
ۆ ۆوستوچنو - تيۋركسكوم كاگاناتە تيۋركي بىلي وسنوۆنوي ەتنيچەسكوي گرۋپپوي.
ۆ 716 گ. پراۆيتەلەم ستال بيلگە - كاگان. ۆ رەشايۋششەم سراجەنيي س كيتاەم بيلگە - كاگان ي ەگو برات كۋلتەگين ودەرجالي پوبەدۋ. يمي بىلو ۆوزروجدەنو موگۋششەستۆو تيۋركسكوگو كاگاناتا.
ناسەلەنيە كاگاناتا زانيمالوس سكوتوۆودستۆوم.
ۆ 744 گ. وبەدينەننىە سيلى ۋيگۋروۆ ي كارلۋكوۆ سوكرۋشيلي ۆوستوچنو - تيۋركسكيي كاگانات. ۆ 744 - 840 گگ. نا تەرريتوريي ۆوستوچنو - تيۋركسكوگو كاگاناتا سۋششەستۆوۆال ۋيگۋرسكيي كاگانات.

بليز ر. ورحون ۆ پاميات و براتياح بىلي ۆوزدۆيگنۋتى پومينالنىە حرامى ي ستەلى س رۋنيچەسكيمي نادپيسيامي – سۆوەبرازنايا لەتوپيس بۋرنوي يستوريي تيۋركسكوي يمپەريي.

ۆيلگەلم ليۋدۆيگ پەتەر تومسەن
1842 - 1927 گ. گ.
ۆ 1893 گ. داتسكيي ۋچەنىي ۆ. تومسەن راسشيفروۆال پەرۆوە سلوۆو – «تەنگري». ۆيلگەلم ليۋدۆيگ پەتەر تومسەن زنال دەسياتكي يازىكوۆ، ۆ توم چيسلە ارابسكيي، پەرسيدسكيي، ياپونسكيي، كيتايسكيي ي در. دو وتكرىتيا تومسەنا سۋششەستۆوۆالو منەنيە، چتو تيۋركي نە يمەلي پيسمەننوستي.
تيۋركي پيسالي نە تولكو نا كامنياح، ا تاكجە نا مونەتاح، نا برونزوۆىح زەركالاح، نا كوجە، زولوتىح ي سەرەبريانىح سوسۋداح، ەست نادپيسي نا بۋماگە.
رۋنيچەسكوي پيسمەننوستيۋ پيساليس يستوريچەسكيە، بيوگرافيچەسكيە تەكستى، نادموگيلنىە نادپيسي، ماگيچەسكيە، رەليگيوزنىە ي ليتەراتۋرنىە تەكستى، دەلوۆىە دوكۋمەنتى، نادپيسي نا بىتوۆىح پرەدمەتاح.

تيۋرگەشسكيي كاگانات
704 - 756 گ. ن. ە.
تيۋرگەشي پودرازدەلياليس نا سارى - تيۋرگەشەي ي كارا - تيۋرگەشەي.

تيۋرگەشي پوموگالي سوگدييسام ۆ بيتۆە س ارابامي. ارابى پىتاليس دوبيتسيا سويۋزا س تيۋرگەشامي پۋتەم پروپاگاندى مۋسۋلمانستۆا، نو ەتي پوپىتكي بىلي بەزۋسپەشنىمي.

تيۋرگەشسكيي كاگانات پروتيۆوستويال نا زاپادە ارابام، س ۆوستوكا – كيتايۋ، داۆلەنيە وكازىۆال ۆوستوچنو - تيۋركسكيي كاگانات. تيۋرگەشسكيي كاگانات پودورۆالي ارابو - كيتايسكيە ناشەستۆيا ي ون پال پود ناتيسكوم كارلۋكوۆ.

بيتۆا ۋ اتلاحا يمەلا بولشوە يستوريچەسكوە زناچەنيە ۆ سۋدبە نارودوۆ جەتىسۋ (سەميرەچيا). كيتايسى بىلي يزگنانى يز جەتىسۋ، نو ي ارابى توجە نە سموگلي ۋدەرجاتسيا ۆ سەميرەچە ي بىلي ۆىنۋجدەنى وتستۋپيت يز - زا پوستوياننىح ۆوسستانيي.

گوسۋدارستۆو كارلۋكوۆ
756 - 940 گ. ن. ە.
ۆ 746 گ. كارلۋكي پوتەرپەلي پوراجەنيە وت ۋيگۋروۆ ي پەرەسەليليس ۆ سەميرەچە. بوربا كارلۋكوۆ س وگۋزامي زا سەميرەچە زاكونچيلاس يح پوبەدوي.
حاراكتەرنوي چەرتوي يازىكا كارلۋكوۆ بىلو «دجەكانە»: «دجابگۋ» - «يابگۋ».
كارلۋكسكوە وبەدينەنيە سوستويالو يز منوگيچيسلەننىح رودوپلەمەننىح گرۋپپ. سيۋدا ۆوشلي پلەمەنا جەتىسۋ ي يۋجنوگو كازاحستانا.
پوسلە راسپادا ۋيگۋرسكوگو كاگاناتا وت دولگوي بيتۆى س ەنيسەيسكيمي كىرگىزامي گلاۆنىم كاگانوم ستانوۆيتسيا پراۆيتەل كارلۋكوۆ.
ۆ رەزۋلتاتە بيتۆ س ارابامي كاگانات وسلاب، ۆ 940 گ. تيۋركامي ۆوستوچنوگو تۋركەستانا بىل زاحۆاچەن گورود بالاساگۋن (ستوليسا) ي ۆلاست پەرەشلا ك كاراحانيدام.

وگۋزسكوە گوسۋدارستۆو
ءىح - ءحى ۆ. ن. ە.
ماحمۋد كاشگاري ۋتۆەرجداەت، چتو وگۋزى وبەدينيالي 24 پلەمەني. پلەمەنا دەليليس نا رودا. ۆ سوستاۆ وگۋزوۆ ۆوشلي نە تولكو تيۋركويازىچنىە كوچيەۆنيكي، نو ي پلەمەنا يندو - ەۆروپەيسكوگو ي فيننو - ۋگورسكوگو پرويسحوجدەنيا، پەرەنياۆشيە يازىك ي كۋلتۋرۋ تيۋركوۆ.
ۆ كونسە ح ۆ. ۆ سويۋزە س كييەۆسكوي رۋسيۋ وگۋزى رازگروميلي حازارسكيي كاگانات ي ۆولجسكۋيۋ بۋلگاريۋ.
وگۋزى پالي پود ناپوروم كىپچاكسكيح پلەمەن ي چاست يح ۋشلا ۆ ۆوستوچنۋيۋ ەۆروپۋ، درۋگايا چاست پەرەشلا پود ۆلاست كاراحانيدوۆ، وستاتكي راستۆوريليس سرەدي كىپچاكسكيح پلەمەن.

كيماكسكيي كاگانات
ءىح - ءحى ۆ. ن. ە.
پوسلە پادەنيا ۋيگۋرسكوگو كاگاناتا ۆ 840 گ. چاست ۆحوديۆشيح ۆ نەگو پلەمەن پريسودينيلاس ك كيماكسكومۋ وبەدينەنيۋ. ۆ ءىح ۆ. سوزداەتسيا كيماكسكيي كاگانات.
ۆ سوستاۆ كيماكوۆ ۆحوديلو سەم پلەمەننىح گرۋپپ، نايبولەە كرۋپنوي يز نيح بىلي كىپچاكي.
كيماكي پولزوۆاليس دريەۆنەتيۋركسكيم الفاۆيتوم ي پيسالي تروستنيكوۆىمي پەريامي.
پراۆيتەلي ۋدەلوۆ سترەميليس ك ساموستوياتەلنوستي، چتو پريۆەلو ك وسلابلەنيۋ سەنترالنوي ۆلاستي، راسپادۋ گوسۋدارستۆا. ۆ ناچالە ءحى ۆ. كيماكسكيي كاگانات پەرەستاەت سۋششەستۆوۆات، ا ەگو تەرريتوريا پەرەحوديت ك كىپچاكام.

فيلوسوفيالىق باعىتتاعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن جەكە مەكتەپ
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى: سۋلەيمانوۆا ا. ك.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما