قازاق حالقىنىڭ كاسىبي سۋرەتشىسى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى
تاقىرىبى: «قازاق حالقىنىڭ كاسىبي سۋرەتشىسى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى»
ماقساتى: ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانى، شىعارماشىلىعى تۋرالى مالىمەت بەرۋ. ونىڭ بويىنداعى ونەردى دامىتۋعا سەبەپكەر بولعان قاسيەتتەرگە توقتاپ، وقۋشىلارعا ءوزىن تاربيەلەۋگە باعىت بەرۋ. بەينەلەۋ ونەرى ساباعىنان العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، ساباقتا كوركەم – ەستەتيكالىق بىلىكتى دامىتۋ جانە ونەر شىعارمالارىن قابىلداۋداعى كوركەم بەينەلى ويلاۋدى قالىپتاستىرۋ كوزدەلدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن ويلاۋ قابىلەتىن، كوركەم جانە لوگيكالىق ويلاۋىن، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
ءادىسى: اڭگىمە، سۇراق - جاۋاپ، سۋرەتشىلەر شىعارمالارى تۋرالى پىكىر الماسۋ، ويلارىن ورتاعا سالۋ.
جابدىقتارى: ءا. قاستەيەۆتىڭ شىعارمالارىنان رەپرودۋكسيالار، جيۆوپيس جانە گرافيكالىق جۇمىستار.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى: 1. وتكەن ساباقتارعا شولۋ
2. بەينەلەۋ ونەرى تۇرلەرى مەن جانرلارى.
3. ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
4. سۋرەتشى شىعارماسى تۋرالى پىكىر الماسۋ.
5. قورىتىندى: ورتاق تۇسىنىك تابۋ.
بەينەلەۋ ونەرىنىڭ جانرلارى مەن تۇرلەرىندە سالىنۋ تەحنيكاسى جانە ءمۇعالىم جۇمىسى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ولاردىڭ تۇرلەرى مەن جانرلارىن انىقتايدى.
ساباق بارىسى:
1. ونەر ءتۇرلى بولادى. بىرەۋلەر ءۇي سالادى، ارىق قازادى، ەتىك تىگەدى، اربا ىستەيدى، كيىز باسادى، ىدىس ىستەيدى. تاعىسىن تاعى سول سياقتى شارۋاعا كەرەك نارسەلەردى جاسايدى. بىرەۋلەر كورىكتى مەشىت، كورنەكتى سۇرەت سالادى. ادەمى ءان، اسەرلى كۇي، اجارلى ءسوز شىعارادى. الدىنعى ونەر شىققان نارسەلەر كۇن كورۋ ىسىنە كەرەك شارۋا كەرەك – جاراقتارى. مۇنى ىستەگەندە « سۇلۋىنان – جىلۋى» دەگەندەي كوركەم بولۋىن كوزدەمەيدى، تۇتىنۋعا قولايلى، جايلى، بەرىك بولۋ جاعىن كوبىرەك كوزدەيدى. ەكىنشى ونەردەن شىققان نارسەلەر – جىلۋىنان گورى سۇلۋ بولۋى كوبىرەك. كوزدەلگەننەن كوزگە كوركەم، كوڭىلگە جاعىمدى بولىپ ىستەلگەن نارسەلەر: الدىڭعى نارسەلەر ادامنىڭ ماقۇلىقتىق جان ساقتاۋ كەرەگىنەن شىققان نارسەلەر، سوڭعى نارسەلەر ادامنىڭ جان قوشتاۋ كەرەگىنەن شىققان نارسەلەر. سوندىقتان الدىنعى نارسەلەردى جاساۋعا جۇمسالاتىن تىرنەك ونەرى بولادى دا، سوڭعى نارسەلەرگە جۇمسالاتىن ونەر – كوركەمشىلىك ءۇشىن كورنەك ونەرى بولادى.» ( ا. بايتۇرسىنوۆ)
(وتكەن ساباقتارعا شولۋ، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ)
2. بەينەلەۋ ونەرى تۇرلەرى مەن جانرلارى.
انىقتامالار سحەما تۇرىندە بەرىلەدى، مىسالى:
انىقتاما تۇرلەرى: بەينەلەۋ ونەرى دەگەن نە؟
سۋرەتشى قورشاعان ورتانى بەينەلەپ ونەر تۋىندىلارىن ورىندايدى. سۋرەتشى تەك سۋرەت سالىپ قويماي، سونىمەن بىرگە نەشە ءتۇرلى زاتتاردى اشەكەيلەيدى.
(ءار ءتۇرلى سۋرەتشىلەردىڭ شىعارمالارىن كورسەتۋ. اۆتورى كورسەتىلگەن.)
3. ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
سۋرەتشى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ءومىرى مەن ونەر جولدارىن ءبىر ساعاتقا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس، دەگەنمەن ۇلى تۇلعانى تانۋ، دارىپتەۋ، وقۋ - ءبارىمىزدىڭ پارىزىمىز. ونەر كەرەمەتى ماڭگى جاسايدى، ونەرىن ءوز حالقىنا ارناعان سىرشىل سۋرەتشى ومىرىمەن تانىسايىق.
ونەر كەز كەلگەننىڭ بويىنا ەنە بەرمەيتىن قاسيەت ەكەنى بارشامىزعا بەلگىلى. سونداي قاسيەتتى ونەر يەسى حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتى، ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى، كاسىبي سۋرەتشى ۇلى، تۇلعالاردىڭ ءبىرى - ءابىلحان قاستەيەۆ. ول الماتى وبلىسىنىڭ (بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسى ) جاركەنت اۋدانىنداعى شەجىن اۋىلىندا 1904 جىلى 1قانتاردا دۇنيەگە كەلگەن.
2004جىلى يۋنەسكو كولەمىندە ولشەۋسىز ونەر يەسى ءا. قاستەيەۆتىڭ 100جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتتى. بۇل توي - سۋرەتشىنىڭ بالالارىنىڭ، تۋعان - تۋىستارىنىڭ بولۋىنا اسەر ەتكەن قۋانىشى عانا ەمەس، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ، بايتاق دالانىڭ قۋانىشى.
اناسىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ، سۇلۋلىققا سۇقتانا قاراپ، كورگەنىن بەينەلەۋگە بەيىم ءوستى. انا بالاسى ومىرگە كەلگەندە ونى اسپانداتا كوتەرىپ تۇرىپ، ايلى تۇندە باتا سۇراعان ەكەن دەسەدى. سول كەزدە قىزىر - اۋليە تۋ سىرتىنان «ءاۋمين»دەپ ەلەس بولىپ وتسە كەرەك.
ءابىلحاننىڭ شەجىن وڭىرىندە بارماعان تاۋى، باسپاعان تاسى جوق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. اكەسىنەن قارشادايىنان جەتىم قالىپ، «كوك جەتىم»دەگەن جامان اتتى ءجيى ەستىپ، قورانىپ وسكەن، ءور كەۋدەلى قايسار بالا بارلىعىنا توزە بىلەدى. اناسى دەمەۋ، سۇيەۋ بولادى.
بولاشاق سۋرەتشى 1929 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى №12 مەكتەپتىڭ ەرەسەكتەرگە ارنالعان كەشكى وقۋ بولىمىنە قابىلدانادى. سول جەردە ءبىلىم الا ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ۇستازى بولعان، كاسىبي سۋرەتشى ن. گ. حلۋدوۆتىڭ كوركەمسۋرەت ستۋدياسىنا بارعاندا، ءوزىنىڭ قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن سۋرەتتەرىن كاسىبي سۋرەتشىنىڭ الدىنا جايىپ سالادى. قازاقتىڭ قارا دومالاق بالاسى مۇنداي ونەردەن حابارى بار ەكەنىنە قايران قالىپ، قايدان جانە كىم ۇيرەتكەنىن سۇراعاندا، ءابىلحان قاستەيەۆ:
„تاۋدىڭ بۇلاعىنان،
قويدىڭ قۇلاعىنان
انامنىڭ كيىزىنەن،
ەشكىمنىڭ مۇيىزىنەن“،- دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.
4. سۋرەتشى شىعارماسى تۋرالى پىكىر الماسۋ:
سۋرەتشىنىڭ شىعارمالارىنىڭ رەپرودۋكسيالارى كورسەتىلەدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ ءۇشىن، وقۋشىعا شىعارمانى ءوزىنىڭ جەكە باسىمەن قابىلداۋى ءۇشىن 1 - 2 مينۋت بەرۋ كەرەك. وقۋشى تىنىشتىقتا كوركەم شىعارما مازمۇنىنا، بەينەگە ەنەدى. وقۋشىنىڭ قىزۋ سەزىم ارەكەتى ونىڭ ۇزاق ءۇنسىز قالۋىنا جول بەرمەيدى. ولار سالىنعان سۋرەتتەن كورگەندەرىنە بايلانىستى ءوزىنىڭ سەزىمىن داۋىستاپ ايتۋعا كىرىسەدى.
سۇراقتار قويىلادى: (سۇراق ولاردىڭ قىزۋ سەزىم كەشكەن سەزىم ارناسىنا قوسىلىپ بىرىگىپ كەتەتىندەي سۇراق بولۋى شارت.)
- سالىنعان سۋرەت سەندەردى قانداي كوڭىل – كۇيگە تۇسىرەدى؟
- سالىنعان سۋرەتكە قاراپ تۇرىپ نە سەزىنەسىڭ؟
- سۋرەتشى بۇل شىعارما ارقىلى قانداي كۇي كەشتىرەدى؟
- سۋرەتشى قانداي قۇرالداردى پايدالاندى؟»
- ءبىزدىڭ قۋانىش، تولعانىس، قايعى، قورقىنىش سەزىمدەرىنە ءبولىنۋىمىزدى نەنىڭ كومەگىمەن بەرە الادى؟»
ماقساتى: ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانى، شىعارماشىلىعى تۋرالى مالىمەت بەرۋ. ونىڭ بويىنداعى ونەردى دامىتۋعا سەبەپكەر بولعان قاسيەتتەرگە توقتاپ، وقۋشىلارعا ءوزىن تاربيەلەۋگە باعىت بەرۋ. بەينەلەۋ ونەرى ساباعىنان العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، ساباقتا كوركەم – ەستەتيكالىق بىلىكتى دامىتۋ جانە ونەر شىعارمالارىن قابىلداۋداعى كوركەم بەينەلى ويلاۋدى قالىپتاستىرۋ كوزدەلدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن ويلاۋ قابىلەتىن، كوركەم جانە لوگيكالىق ويلاۋىن، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
ءادىسى: اڭگىمە، سۇراق - جاۋاپ، سۋرەتشىلەر شىعارمالارى تۋرالى پىكىر الماسۋ، ويلارىن ورتاعا سالۋ.
جابدىقتارى: ءا. قاستەيەۆتىڭ شىعارمالارىنان رەپرودۋكسيالار، جيۆوپيس جانە گرافيكالىق جۇمىستار.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى: 1. وتكەن ساباقتارعا شولۋ
2. بەينەلەۋ ونەرى تۇرلەرى مەن جانرلارى.
3. ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
4. سۋرەتشى شىعارماسى تۋرالى پىكىر الماسۋ.
5. قورىتىندى: ورتاق تۇسىنىك تابۋ.
بەينەلەۋ ونەرىنىڭ جانرلارى مەن تۇرلەرىندە سالىنۋ تەحنيكاسى جانە ءمۇعالىم جۇمىسى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ولاردىڭ تۇرلەرى مەن جانرلارىن انىقتايدى.
ساباق بارىسى:
1. ونەر ءتۇرلى بولادى. بىرەۋلەر ءۇي سالادى، ارىق قازادى، ەتىك تىگەدى، اربا ىستەيدى، كيىز باسادى، ىدىس ىستەيدى. تاعىسىن تاعى سول سياقتى شارۋاعا كەرەك نارسەلەردى جاسايدى. بىرەۋلەر كورىكتى مەشىت، كورنەكتى سۇرەت سالادى. ادەمى ءان، اسەرلى كۇي، اجارلى ءسوز شىعارادى. الدىنعى ونەر شىققان نارسەلەر كۇن كورۋ ىسىنە كەرەك شارۋا كەرەك – جاراقتارى. مۇنى ىستەگەندە « سۇلۋىنان – جىلۋى» دەگەندەي كوركەم بولۋىن كوزدەمەيدى، تۇتىنۋعا قولايلى، جايلى، بەرىك بولۋ جاعىن كوبىرەك كوزدەيدى. ەكىنشى ونەردەن شىققان نارسەلەر – جىلۋىنان گورى سۇلۋ بولۋى كوبىرەك. كوزدەلگەننەن كوزگە كوركەم، كوڭىلگە جاعىمدى بولىپ ىستەلگەن نارسەلەر: الدىڭعى نارسەلەر ادامنىڭ ماقۇلىقتىق جان ساقتاۋ كەرەگىنەن شىققان نارسەلەر، سوڭعى نارسەلەر ادامنىڭ جان قوشتاۋ كەرەگىنەن شىققان نارسەلەر. سوندىقتان الدىنعى نارسەلەردى جاساۋعا جۇمسالاتىن تىرنەك ونەرى بولادى دا، سوڭعى نارسەلەرگە جۇمسالاتىن ونەر – كوركەمشىلىك ءۇشىن كورنەك ونەرى بولادى.» ( ا. بايتۇرسىنوۆ)
(وتكەن ساباقتارعا شولۋ، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ)
2. بەينەلەۋ ونەرى تۇرلەرى مەن جانرلارى.
انىقتامالار سحەما تۇرىندە بەرىلەدى، مىسالى:
انىقتاما تۇرلەرى: بەينەلەۋ ونەرى دەگەن نە؟
سۋرەتشى قورشاعان ورتانى بەينەلەپ ونەر تۋىندىلارىن ورىندايدى. سۋرەتشى تەك سۋرەت سالىپ قويماي، سونىمەن بىرگە نەشە ءتۇرلى زاتتاردى اشەكەيلەيدى.
(ءار ءتۇرلى سۋرەتشىلەردىڭ شىعارمالارىن كورسەتۋ. اۆتورى كورسەتىلگەن.)
3. ءا. قاستەيەۆتىڭ ءومىر بايانىمەن تانىسۋ.
سۋرەتشى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ءومىرى مەن ونەر جولدارىن ءبىر ساعاتقا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس، دەگەنمەن ۇلى تۇلعانى تانۋ، دارىپتەۋ، وقۋ - ءبارىمىزدىڭ پارىزىمىز. ونەر كەرەمەتى ماڭگى جاسايدى، ونەرىن ءوز حالقىنا ارناعان سىرشىل سۋرەتشى ومىرىمەن تانىسايىق.
ونەر كەز كەلگەننىڭ بويىنا ەنە بەرمەيتىن قاسيەت ەكەنى بارشامىزعا بەلگىلى. سونداي قاسيەتتى ونەر يەسى حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتى، ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى، كاسىبي سۋرەتشى ۇلى، تۇلعالاردىڭ ءبىرى - ءابىلحان قاستەيەۆ. ول الماتى وبلىسىنىڭ (بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسى ) جاركەنت اۋدانىنداعى شەجىن اۋىلىندا 1904 جىلى 1قانتاردا دۇنيەگە كەلگەن.
2004جىلى يۋنەسكو كولەمىندە ولشەۋسىز ونەر يەسى ءا. قاستەيەۆتىڭ 100جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتتى. بۇل توي - سۋرەتشىنىڭ بالالارىنىڭ، تۋعان - تۋىستارىنىڭ بولۋىنا اسەر ەتكەن قۋانىشى عانا ەمەس، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ، بايتاق دالانىڭ قۋانىشى.
اناسىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ، سۇلۋلىققا سۇقتانا قاراپ، كورگەنىن بەينەلەۋگە بەيىم ءوستى. انا بالاسى ومىرگە كەلگەندە ونى اسپانداتا كوتەرىپ تۇرىپ، ايلى تۇندە باتا سۇراعان ەكەن دەسەدى. سول كەزدە قىزىر - اۋليە تۋ سىرتىنان «ءاۋمين»دەپ ەلەس بولىپ وتسە كەرەك.
ءابىلحاننىڭ شەجىن وڭىرىندە بارماعان تاۋى، باسپاعان تاسى جوق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. اكەسىنەن قارشادايىنان جەتىم قالىپ، «كوك جەتىم»دەگەن جامان اتتى ءجيى ەستىپ، قورانىپ وسكەن، ءور كەۋدەلى قايسار بالا بارلىعىنا توزە بىلەدى. اناسى دەمەۋ، سۇيەۋ بولادى.
بولاشاق سۋرەتشى 1929 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى №12 مەكتەپتىڭ ەرەسەكتەرگە ارنالعان كەشكى وقۋ بولىمىنە قابىلدانادى. سول جەردە ءبىلىم الا ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ۇستازى بولعان، كاسىبي سۋرەتشى ن. گ. حلۋدوۆتىڭ كوركەمسۋرەت ستۋدياسىنا بارعاندا، ءوزىنىڭ قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن سۋرەتتەرىن كاسىبي سۋرەتشىنىڭ الدىنا جايىپ سالادى. قازاقتىڭ قارا دومالاق بالاسى مۇنداي ونەردەن حابارى بار ەكەنىنە قايران قالىپ، قايدان جانە كىم ۇيرەتكەنىن سۇراعاندا، ءابىلحان قاستەيەۆ:
„تاۋدىڭ بۇلاعىنان،
قويدىڭ قۇلاعىنان
انامنىڭ كيىزىنەن،
ەشكىمنىڭ مۇيىزىنەن“،- دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.
4. سۋرەتشى شىعارماسى تۋرالى پىكىر الماسۋ:
سۋرەتشىنىڭ شىعارمالارىنىڭ رەپرودۋكسيالارى كورسەتىلەدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ ءۇشىن، وقۋشىعا شىعارمانى ءوزىنىڭ جەكە باسىمەن قابىلداۋى ءۇشىن 1 - 2 مينۋت بەرۋ كەرەك. وقۋشى تىنىشتىقتا كوركەم شىعارما مازمۇنىنا، بەينەگە ەنەدى. وقۋشىنىڭ قىزۋ سەزىم ارەكەتى ونىڭ ۇزاق ءۇنسىز قالۋىنا جول بەرمەيدى. ولار سالىنعان سۋرەتتەن كورگەندەرىنە بايلانىستى ءوزىنىڭ سەزىمىن داۋىستاپ ايتۋعا كىرىسەدى.
سۇراقتار قويىلادى: (سۇراق ولاردىڭ قىزۋ سەزىم كەشكەن سەزىم ارناسىنا قوسىلىپ بىرىگىپ كەتەتىندەي سۇراق بولۋى شارت.)
- سالىنعان سۋرەت سەندەردى قانداي كوڭىل – كۇيگە تۇسىرەدى؟
- سالىنعان سۋرەتكە قاراپ تۇرىپ نە سەزىنەسىڭ؟
- سۋرەتشى بۇل شىعارما ارقىلى قانداي كۇي كەشتىرەدى؟
- سۋرەتشى قانداي قۇرالداردى پايدالاندى؟»
- ءبىزدىڭ قۋانىش، تولعانىس، قايعى، قورقىنىش سەزىمدەرىنە ءبولىنۋىمىزدى نەنىڭ كومەگىمەن بەرە الادى؟»
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
