قازاقستان جەرىندەگى ەرتە، ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەر
مودۋل №4
قازاقستان جەرىندەگى ەرتە، ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەر. قازاقستان جەرىندەگى VI - X عاسىرلارداعى ەتنيكالىق، ساياسي تاريحى
ماقساتى:
1. قازاقستان جەرىندەگى VI - X عاسىرلارداعى ەتنيكالىق، ساياسي تاريحى تۋرالى تۇسىندىرۋگە جاعداي جاساۋ.
2. قوسىمشا تاريحي دەرەكتەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىم قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. ۇلتجاندىلىق، وتان تاريحىنا قىزىعۋشىلىق سەزىمدە تاربيەلەۋ.
وقۋشى نەنى ءبىلۋ كەرەك؟
1. ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەر تۋرالى دەرەكتەردى ءبىلۋ كەرەك
2. وقۋشى نەنى مەڭگەرۋ كەرەك
3. VI - X عاسىرلارداعى مەملەكەتتەردىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك دامۋى تۋرالى دەرەكتەردى مەڭگەرۋى كەرەك.
شىعارماشىلىق جۇمىستار: تاقىرىپتار بويىنشا سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباق، تەست ت. ب.
كىرىسپە ءبولىم. 1 - ساباق
ماقساتى: قازاقستان اۋماعىنداعى، ەرتە، ورتا عاسىرلارداعى مەملەكەتتەر، قوعامدىق قۇرلىسى، ساياسي جاعدايلارى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاساۋ.
تاقىرىپتار:
1. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى، دامۋى جانە ىدىراۋى.
2. باتىس تۇرىك، تۇركەش قاعاناتى
3. قارلۇق. وعىز. قيماق.
4. قىپشاق مەملەكەتى.
لەكسيا تەزيستەرى.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋىن، تۇركى ءداۋىرىنىڭ العاشقى كەزەڭنەن باستالادى. انتروپالوگيالىق زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا قازاقتاردىڭ ەتنوستىق ۇدەرىسى قولا داۋىرىندە قالىپتاسىپ تەمىر داۋىرىندە ساق، قاڭلى، ۇيسىندەردى ودان ءارى دامىدى. قازاق جەرىنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى ءتىل جاعىنان تۇركى تىلدەس بولعان. وعان باستى دالەل قازاقستان جەرىنەن تابىلعان تاس، سۇيەك سياقتى زاتتارعا سالىنعان تاڭبالار، تۇركى تىلدەرىنىڭ بەلگىلەرى دەپ تۇجىرىمدالادى. قازاق جەرىنىڭ ەرتەدەگى تۇرعىندارىنىڭ ءبىرى — وڭتۇستىك قازاقستانداعى قاڭلى تايپاسى.
كەيىن ولار سولتۇستىك - باتىس قازاقستانداعى سارمات تايپالارىمەن ارالاستى. جوعارىدا كورسەتىلگەن رۋ - تايپالار — ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن قازاق حالقىنىڭ العاشقى ەتنوستىق نەگىزىن قۇراعان ەتنوساياسي قاۋىمداستىقتار.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى ەكىنشى كەزەڭىندە جەرىمىزگە تۇركى تايپالارى قونىس اۋدارىپ، جەرگىلىكتى تايپالارىمەن ءبىرجولاتا ارالاسىپ كەتتى. وسى ارالاسۋدىڭ ناتيجەسىندە، جەرگىلىكتى تايپالار سانى جاعىنان كوبەيىپ، سونىمەن بىرگە تۇركەش، قارلۇق، دۋلات، نۋشەبي، شىگىل، ياگما، بولات، ت. ب جاڭا تايپالار پايدا بولدى. ەجەلگى قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ەتنوستىق قۇرامى وسىلاي ەسە ءتۇستى. ياعني، شىعىستان كەلگەن عۇندار، تۇركىلەر جەرگىلىكتى تايپالارمەن ەشبىر ۇرىس - كەرىسسىز ارالاسىپ كەتكەن.
مۇنىڭ باستى سەبەبى ساق، ءۇيسىن، عۇن، تۇركىلەردىڭ ەجەلگى داۋىرلەردەن - اق ءتىلى، ادەت - عۇرپى، نانىم - سەنىمى، الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايى ۇقساس بولاتىن.
قازاقتاردىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنداعى ءۇشىنشى كەزەڭى — حالىقتاردىڭ سانى جاعىنان كوبەيە باستاعان كەزى. بۇل كەزەڭدە - دامىعان ورتا عاسىرلاردا (X — XIII عع. اراسى) موڭعول حاندىعىنىڭ كۇشەيۋىنىڭ اسەرىنەن جەرىمىزدىڭ شىعىسىنا نايمان، كەرەي، مەركىت، جالايىر سياقتى تايپالار كەلىپ ورنالاسادى.
بۇلاردىڭ ىشىندە نايماندار مەن جالايىرلار جەتىسۋ جەرىنە دەيىن ەندەپ كىرگەن. جالايىرلار ۇلى ءجۇز ىشىندەگى ىرگەلى رۋ - تايپانىڭ ءبىرى بولسا، كەرەي، نايماندار ورتا ءجۇز ىشىندە باستى ەتنوستىق تايپالارعا اينالدى.
قازاق ەتنوستىق قۇرامىنىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنداعى سوڭعى كەزەڭى (XIII — XIV عع.) جەرىمىزدە موڭعول ءداۋىرى كەزىندەگى ەتنوستىق توپتاردىڭ پايدا بولۋىمەن سيپاتتالادى.
بۇل اسا ءبىر اۋىر كەزەڭ بولدى. كەيبىر ەتنوستار قىرعىنعا ۇشىراسا، كەيبىرى باسقا جاققا كوشىپ كەتتى.
اراسىندا ءبىر - بىرىمەن بىرىگىپ كەتكەن ەتنوستار دا بولدى. وسىنداي جاعدايدا ءىرى تۇركى حالىقتارىنىڭ قالىپتاسۋى ءجۇرىپ جاتتى. موڭعولدار كەلگەنگە دەيىن شىعىس دەشتى قىپشاقتا قىپشاق تايپالارىنىڭ نەگىزىندە، ال جەتىسۋدا ءۇيسىن - قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزىندە حالىق بولىپ بىرىگۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتقان ەل ەدى. شىعىس قازاقستان مەن التاي جەرىندە دە ءبىرتۇتاس تۇركى قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ العى شارتتارى ءپىسىپ - جەتىلدى.
قازاقستان جەرىندەگى ەرتە، ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەر. قازاقستان جەرىندەگى VI - X عاسىرلارداعى ەتنيكالىق، ساياسي تاريحى
ماقساتى:
1. قازاقستان جەرىندەگى VI - X عاسىرلارداعى ەتنيكالىق، ساياسي تاريحى تۋرالى تۇسىندىرۋگە جاعداي جاساۋ.
2. قوسىمشا تاريحي دەرەكتەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىم قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. ۇلتجاندىلىق، وتان تاريحىنا قىزىعۋشىلىق سەزىمدە تاربيەلەۋ.
وقۋشى نەنى ءبىلۋ كەرەك؟
1. ورتا عاسىرلىق مەملەكەتتەر تۋرالى دەرەكتەردى ءبىلۋ كەرەك
2. وقۋشى نەنى مەڭگەرۋ كەرەك
3. VI - X عاسىرلارداعى مەملەكەتتەردىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك دامۋى تۋرالى دەرەكتەردى مەڭگەرۋى كەرەك.
شىعارماشىلىق جۇمىستار: تاقىرىپتار بويىنشا سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباق، تەست ت. ب.
كىرىسپە ءبولىم. 1 - ساباق
ماقساتى: قازاقستان اۋماعىنداعى، ەرتە، ورتا عاسىرلارداعى مەملەكەتتەر، قوعامدىق قۇرلىسى، ساياسي جاعدايلارى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاساۋ.
تاقىرىپتار:
1. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى، دامۋى جانە ىدىراۋى.
2. باتىس تۇرىك، تۇركەش قاعاناتى
3. قارلۇق. وعىز. قيماق.
4. قىپشاق مەملەكەتى.
لەكسيا تەزيستەرى.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋىن، تۇركى ءداۋىرىنىڭ العاشقى كەزەڭنەن باستالادى. انتروپالوگيالىق زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا قازاقتاردىڭ ەتنوستىق ۇدەرىسى قولا داۋىرىندە قالىپتاسىپ تەمىر داۋىرىندە ساق، قاڭلى، ۇيسىندەردى ودان ءارى دامىدى. قازاق جەرىنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى ءتىل جاعىنان تۇركى تىلدەس بولعان. وعان باستى دالەل قازاقستان جەرىنەن تابىلعان تاس، سۇيەك سياقتى زاتتارعا سالىنعان تاڭبالار، تۇركى تىلدەرىنىڭ بەلگىلەرى دەپ تۇجىرىمدالادى. قازاق جەرىنىڭ ەرتەدەگى تۇرعىندارىنىڭ ءبىرى — وڭتۇستىك قازاقستانداعى قاڭلى تايپاسى.
كەيىن ولار سولتۇستىك - باتىس قازاقستانداعى سارمات تايپالارىمەن ارالاستى. جوعارىدا كورسەتىلگەن رۋ - تايپالار — ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن قازاق حالقىنىڭ العاشقى ەتنوستىق نەگىزىن قۇراعان ەتنوساياسي قاۋىمداستىقتار.
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى ەكىنشى كەزەڭىندە جەرىمىزگە تۇركى تايپالارى قونىس اۋدارىپ، جەرگىلىكتى تايپالارىمەن ءبىرجولاتا ارالاسىپ كەتتى. وسى ارالاسۋدىڭ ناتيجەسىندە، جەرگىلىكتى تايپالار سانى جاعىنان كوبەيىپ، سونىمەن بىرگە تۇركەش، قارلۇق، دۋلات، نۋشەبي، شىگىل، ياگما، بولات، ت. ب جاڭا تايپالار پايدا بولدى. ەجەلگى قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ەتنوستىق قۇرامى وسىلاي ەسە ءتۇستى. ياعني، شىعىستان كەلگەن عۇندار، تۇركىلەر جەرگىلىكتى تايپالارمەن ەشبىر ۇرىس - كەرىسسىز ارالاسىپ كەتكەن.
مۇنىڭ باستى سەبەبى ساق، ءۇيسىن، عۇن، تۇركىلەردىڭ ەجەلگى داۋىرلەردەن - اق ءتىلى، ادەت - عۇرپى، نانىم - سەنىمى، الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايى ۇقساس بولاتىن.
قازاقتاردىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنداعى ءۇشىنشى كەزەڭى — حالىقتاردىڭ سانى جاعىنان كوبەيە باستاعان كەزى. بۇل كەزەڭدە - دامىعان ورتا عاسىرلاردا (X — XIII عع. اراسى) موڭعول حاندىعىنىڭ كۇشەيۋىنىڭ اسەرىنەن جەرىمىزدىڭ شىعىسىنا نايمان، كەرەي، مەركىت، جالايىر سياقتى تايپالار كەلىپ ورنالاسادى.
بۇلاردىڭ ىشىندە نايماندار مەن جالايىرلار جەتىسۋ جەرىنە دەيىن ەندەپ كىرگەن. جالايىرلار ۇلى ءجۇز ىشىندەگى ىرگەلى رۋ - تايپانىڭ ءبىرى بولسا، كەرەي، نايماندار ورتا ءجۇز ىشىندە باستى ەتنوستىق تايپالارعا اينالدى.
قازاق ەتنوستىق قۇرامىنىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنداعى سوڭعى كەزەڭى (XIII — XIV عع.) جەرىمىزدە موڭعول ءداۋىرى كەزىندەگى ەتنوستىق توپتاردىڭ پايدا بولۋىمەن سيپاتتالادى.
بۇل اسا ءبىر اۋىر كەزەڭ بولدى. كەيبىر ەتنوستار قىرعىنعا ۇشىراسا، كەيبىرى باسقا جاققا كوشىپ كەتتى.
اراسىندا ءبىر - بىرىمەن بىرىگىپ كەتكەن ەتنوستار دا بولدى. وسىنداي جاعدايدا ءىرى تۇركى حالىقتارىنىڭ قالىپتاسۋى ءجۇرىپ جاتتى. موڭعولدار كەلگەنگە دەيىن شىعىس دەشتى قىپشاقتا قىپشاق تايپالارىنىڭ نەگىزىندە، ال جەتىسۋدا ءۇيسىن - قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزىندە حالىق بولىپ بىرىگۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتقان ەل ەدى. شىعىس قازاقستان مەن التاي جەرىندە دە ءبىرتۇتاس تۇركى قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ العى شارتتارى ءپىسىپ - جەتىلدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
