قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى
تاقىرىبى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءقادىر - قاسيەتىن ۇعىندىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ
تاربيەلىك: مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: ق ر مەملەكەتتىك رامىزدەرى
بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. كىرىسپە
«ءبىز تاۋەلسىزدىككە اڭساپ، زارىعىپ جەتتىك. ەندى سول تاۋەلسىزدىكتىڭ قاسيەتتى بەلگىلەرىن دە ەرەكشە قادىرلەۋىمىز، قاستەرلەۋىمىز كەرەك. ءاربىر ازامات قازاقستاننىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن تۇمارداي قاسيەت تۇتۋى قاجەت. ەلدىگىمىزدىڭ سىنالاتىن ءبىر تۇسى - وسى»،- دەگەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارناۋ ءسوزىن قازاق ەلىندە تۇراتىن جانە ونى ءوز وتانىم دەپ بىلەتىن ءاربىر ازامات جۇرەگىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىندە ساقتاپ، قاشاندا جادىندا ۇستاۋى كەرەك. بۇل بارشامىزدىڭ تۋعان ەل الدىنداعى پەرزەنتتىك بورىشىمىز! ارينە، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قاستەرلەپ، قاسيەتتەۋ ءۇشىن، الدىمەن مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بولۋعا ءتيىستى. مەملەكەتتىك رامىزدەر دە بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ وزىندىك ءومىر سالتىن، بۇكىل بولمىس ەرەكشەلىگىن، ايرىقشا ارمان - اڭسارىن، باسقالارمەن بايلانىس مۇراتىن بىلدىرەتىن بەلگى. سونىمەن، بۇگىن، مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى ءبىلىمىمىزدى ساراپقا سالامىز.
2. نەگىزگى ءبولىم.
• ەلتاڭبا دەگەنىمىز نە؟
نەگىزى «گەرب» ءسوزى نەمىس تىلىنەن اۋدارعاندا «ەربو» – مۇرا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ال ءدال وسى ۇعىمدى تىلىمىزدەگى «تاڭبا» دەگەن ءسوز انىق جەتكىزەدى. بۇل ءاربىر ەلدىڭ، قالانىڭ، ءاربىر رۋدىڭ، جەكە ادامنىڭ بەينەسى بەلگىلەنگەن شارتتى جانە ەرەكشەلىك بەلگىسى. ەلتاڭبا يەسىنىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى بولادى. ەلتاڭبا سول ەلدىڭ زاڭىنا بايلانىستى انىقتالادى جانە زاڭ بويىنشا بەكىتىلەدى.
گەرالديكا (ەلتاڭباتانۋ) جانە ۆەكسيلولوگيا (تۋتانۋ) اتتى عىلىم سالالارى ومىرگە كەلگەلى بىرنەشە عاسىر ءوتتى. بۇل جونىندە العاشقى كىتاپتار حVءى عاسىردا - اق بەلگىلى بولعان. فرانسۋز تاريحشىسى مەنەسترە 1650 جىلى وسى ماسەلەنى ۇڭگىپ جازعان ۇلكەن ەڭبەگى ءۇشىن ەلتاڭباتانۋ ءىلىمىنىڭ اتاسى اتاندى.
العاشقى ەلتاڭبالار قاشان پايدا بولعان؟
العاشقى نىشاندارعا جاتاتىن توتەمدىك بەلگىلەر الەمنىڭ بارلىق حالىقتارى اراسىندا كەڭ تاراعان. نەگىزىنەن جانۋارلار بەينەسى كەسكىندەلگەن بۇل تۇمارشالار بەلگىلى ءبىر رۋلار مەن تايپالاردىڭ ورتاق رامىزىنە اينالدى. ولاردىڭ قاي قوعامداستىققا جاتاتىنىن سول تۇمارشالارعا قاراپ اجىراتاتىن بولدى. كەيىنىرەك كوسەمدەر مەن رۋباسىلارىنىڭ بيلىك بەلگىلەرى رەتىندە ءبىر ۋىس ءشوپ، جاپىراق، قۇستىڭ قاۋىرسىن قاناتى، ايرىقشا اشەكەيلەپ جاسالعان باس كيىم جانە باسقا نىشاندار پايدالانىلدى. ولاردىڭ ورنىن نايزا، اشەكەيلى باقاندار مەن ءتۇرلى تەمىر سالپىنشاقتار باستى.
• گەرالديكا ءسوزى نەنى بىلدىرەدى؟
گەرالديكا لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا ەلتاڭباتانۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
• ەڭ العاشقى گەرالديكالىق بەلگىلەر قايدا بەينەلەنگەن؟
ۇلى گومەر ايگىلى ترويا شايقاسىنا قاتىسقان اسكەرلەردىڭ قالقاندارىنداعى بەلگىلەر تۋرالى بايانداسا، ەسحيل جاۋعا قارسى سوعىس اشقان جاۋىنگەرلەردىڭ قالقاندارىنداعى نىشانداردى تالداپ جىرلايدى. كەلە - كەلە، العاشقى اسكەري بايراقتار پايدا بولدى. تەمىر باقان باسىنا، نايزانىڭ ۇشىنا نەمەسە اعاش تاياقتارعا وزدەرى سيىناتىن قۇدايلارىنىڭ نەمەسە اۋليە تۇتاتىن جانۋارلاردىڭ بەينەسىن ءىلىپ شىعاتىن بولعان. ولاردا قاناتتى پەگاس، مينوتاۆر، تاسباقا مەن ۇكى بەينەلەرى كەزدەسەدى. كير (ءحىى ع.) التىن قاناتتى قىران بۇركىت بەينەسىن جەكە تاڭباسى رەتىندە پايدالانعان دەسەدى.
دەگەنمەن، قازىرگى جالاۋلار مەن تۋلاردىڭ ءتۇپ اتاسى دەرلىك العاشقى بايراق كونە ازيا توپىراعىندا، بۇرىن كوشپەلى اتا - بابالارىمىز ارالاس – قۇرالاس ءومىر سۇرگەن ەجەلگى جۇڭگو جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن دەسەدى. چجوۋ اۋلەتى بيلىك جۇرگىزگەن ب. ز. د. ءحىى عاسىردا جەلبىرەگەن تۇڭعىش بايراقتار ءتۇسى دە بىزگە تانىس - الا بولعان. كەيىننەن ەجەلگى ءۇندى جەرىندە كوتەرىلگەن قىزىل، جاسىل ءتۇستى اسكەري بايراقتاردىڭ ۇشى ۇشكىلدەنىپ كەلەتىن دە، ورتاسىنا سارى بوياۋمەن ءار ءتۇرلى كيەلى جانۋارلاردىڭ بەينەسى سالىناتىن.
• قازاق ەلىنىڭ گەرالديكاسىنىڭ تاريحى قاشاننان باستاۋ الدى؟
ءوز تىلىمىزدەگى «تاڭبا» ءسوزى تۇركى قاعاناتىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءبىلىمپاز ماحمۇد قاشقاري ءوزىنىڭ الەمگە ايگىلى سوزدىگىندە «تاڭبا - ەل بيلەۋشىلەردىڭ ەرەكشە بەلگىلەرى» دەگەن ماعىنا بەرەدى. بۇل ءسوزدى بەرگى ون جەتىنشى عاسىرعا دەيىن ورىس كنيازدارى دا پايدالانعان. تۇركى حالىقتارىنىڭ تاڭبالارى تۋرالى دەرەكتەر V عاسىردان بەلگىلى ەكەندىگى كورسەتىلگەن. قازاق رۋلارىنىڭ تاڭبالارى وسى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. تاڭبا بەلگىلەر كونە اقشالارىمىزدا دا كورىنىس تاپقان. سوناۋ Vءى - Vءىىى عاسىرلاردا - اق رۋ - ۇلىس نىشاندارى ايشىقتالعان مەتالل تەڭگەلەر شىعارىلعان. وتىرار، تاراز قالالارىنداعى مەتالل تەڭگەلەر شىعارعان ۇستاحانالار تۋرالى دەرەكتەر وتە مول.
تىك سىڭار سىزىق - قاڭلىلاردىڭ، تىك قوس سىزىق نەمەسە قوس ءالىپ - قىپشاقتاردىڭ، ءسۇيىر نەمەسە تىك قوسىلعان سىزىقتار - كەرەيلەردىڭ، بۇرىش بەينەلى بەلگى - نايمانداردىڭ، دوڭگەلەك - دۋلاتتاردىڭ، قوس دوڭگەلەك كوز - ارعىنداردىڭ، بوساعا بەينەسى - قوڭىراتتاردىڭ، ساداق بەينەسى - ادايلاردىڭ، قۇلاقتى دوڭگەلەك - البانداردىڭ ت. ب. رۋ - تايپالىق بەلگىلەرى بولعان.
• قازاقستان جەرىندە قولدانىلعان قانداي ەلتاڭبالاردىڭ تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
ەلتاڭبالاردىڭ دامۋى، جەتىلۋى، ارتۇرلىلىگى كەزەڭدەرگە بايلانىستى. ەلتاڭبالار 6 تۇرگە، ياعني 6 دەڭگەيگە بولىنەدى.
العاشقى الەۋمەتتىك، رامىزدىك (رۋلىق تاڭبالار)، مورلەر، اۋلەتتىك، قالالار مەن اۋماقتىق جانە رەسمي بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ەلتاڭبالار.
• كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىنداعى قازاقستان ەلتاڭباسى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
جەتپىس جىلدان استام ۋاقىت بويى جەلبىرەگەن قىزىل تۋدىڭ مەملەكەتتىك نىشانعا اينالۋى رەسمي تۇردە 1918 جىلدارى قابىلدانعان. بيداي ماساقتارىمەن كومكەرىلگەن وراق - بالعالى قىزىل جۇلدىزدى قازاقستاننىڭ ەلتاڭباسى پايدا بولعان. وندا قازاقشا جازىلىپ، ورىس تىلىندەگى نۇسقالارىن قايتالاعان «بارلىق ەلدەردىڭ پرولەتارلارى، بىرىگىڭدەر!». «قكسر» دەگەن قازاقشا قارىپتاردان باسقا، رەسپۋبليكا ەرەكشەلىگىنە مەگزەيتىن ەشقانداي بەلگى بولماعان.
• ەلتاڭبا قۇرىلىمى نەدەن تۇرادى؟
ەلتاڭبا نەگىزىنەن جايما تاقتا (قالقان) جانە ونىڭ اينالاسىنداعى كەسكىن، بەينەلەۋلەردەن تۇرادى. ەلتاڭبانىڭ نەگىزى باتىرلاردىڭ قالقاندارىنىڭ كوشىرمەسى رەتىندە اشىلعان.
• گەرالديكا تاريحىندا بۇرىن - سوڭدى بولماعان قازاقستان ەلتاڭباسىنداعى قانداي بەينە؟
شاڭىراق تەكتەس ەلتاڭبا بۇرىن - سوڭدى الەمدىك گەرالديكا تاريحىندا بولماعان. قازاقتىڭ قاسيەتتى قارا شاڭىراعىنىڭ بەينەسى ءبۇتىن قازاق ەلىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس. قارا شاڭىراق - ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ التىن بەسىگى. اسىل دىڭگەك امان بولسا، التىن بەسىك ماڭگىلىك ءومىر جىرىمەن تەربەلە بەرەدى دەگەن ۇعىم بار.
• قازاقستان ەلتاڭباسىنداعى بەسبۇرىشتى جۇلدىز نەنى بىلدىرەدى؟
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قۇشاعى بەس قۇرلىققا بىردەي اشىق، الەمدىك وركەنيەت كوشىنە ءوز بولمىس - ءبىتىمىمىزدى ساقتاي وتىرىپ ىلەسپەك نيەتىمىز بار دەگەنگە مەگزەيتىن بەسبۇرىشتى جۇلدىز.
ü بەسبۇرىش فورماسى كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىندە دە قولدانىلعان. اسپان دەنەلەرىن، اسىرەسە، كۇن مەن ايدى، ودان كەيىن جۇلدىزداردى كيە تۇتاتىن حالقىمىزدىڭ «باعىمىز اشىلىپ، جۇلدىزىمىز جارقىراي بەرسىن» دەگەن اسىل ارمانىن دا ارقالاپ تۇر ول.
تۋ دەگەن نە؟
تۋ («فلاگ» نيدەرل.) اعاش ساپقا نەمەسە باۋعا ىلىنگەن بەلگىلى ءبىر ءتۇسى، كوبىنە ەمبلەماسى بار ماتا.
• مەملەكەتتىك تۋ دەگەنىمىز نە؟
مەملەكەتتىك تۋ - ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىن بىلدىرەتىن رەسمي بيلىك نىشان.
• تۋدىڭ سيپاتتاماسى قايدا تىركەلەدى؟
مەملەكەتتىك تۋدىڭ نەگىزگى سيپاتتاماسى كونستيتۋسيا بويىنشا بەكىتىلىپ، تىركەلەدى.
مۇراعاتشى: مەملەكەتتىك تۋدىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ونىڭ ءتۇسى ەكەندىگى دە داۋ تۋدىرماسا كەرەك. ەڭ كوپ تاراعان دەرەكتەر بويىنشا، مىسالى، قىزىل تۋ ەرلىك تانىتۋ، كۇرەس، ءقاۋىپ ءتوندىرۋ، باس كوتەرۋ جانە شۋ شىعارۋ دەگەن ۇعىمداردى بەرەدى. اق تۋ - بەيبىت نيەت، جاۋعا قارسىلاسپاي بەرىلۋ، قارا تۋ - قايعى، جوقتاۋ جانە قارسىلىق ءبىلدىرۋ بەلگىسى دەپ سانالادى. تۇستەردىڭ ءدىني ماعىنالارى دا بار. اقتى - حريستياندار، جاسىلدى مۇسىلماندار، سارعىش قىزىلدى بۋدداعا تابىنۋشىلار قاسيەت تۇتادى.
ءار حالىقتىڭ، ءار ۇلتتىڭ جانىنا جاقىن، ايرىقشا قاستەرلەيتىن ءوز باياۋى، ءوز ءتۇسى دە بولادى. وسىعان وراي ۇلتتىق بوياۋ دەگەن ۇعىم كەڭ تاراعان. ونىڭ تەرەڭ تانىمدىق ءمانى، قولدانۋ ءۇردىسى جانە ارىدەن باستاۋ الاتىن ءتول تاريحى بولادى. ادەتتە، ۇلتتىق بوياۋ ۇلتتىق ونەر تۋىندىلارىندا، ويۋ - ورنەكتەردە، كيىم - كەشەكتەردە، تۇرمىستىق زاتتاردا ءجيى قولدانىلادى. ول سول سەبەپتى حالىقتىڭ تابيعي بولمىس - ءبىتىمى مەن مىنەز - قۇلقىنان دا حابار بەرىپ تۇرادى دەپ ەسەپتەلەدى. مىسالى، يسپانيا تۋلارىنداعى ورەكپىگەن قىزىل - سارى بوياۋلار يسپان حالقىنىڭ قىزۋ قاندى مىنەزىنە ۇيلەسەر بولسا، فينليانديا تۋلارىنداعى اقشىل، كوگىلدىر ءتۇس فين حالقىنىڭ بويىنداعى سالقىن قاندىلىق پەن سابىرلىلىقتى سەزدىرەتىن كورىنەدى.
• قازاقستان تۋىنىڭ كوك تۇسكە بويالۋ سەبەبى؟
تانىمدىق تۇرعىدان العاندا، قىزىل - وتتىڭ، جىلۋ مەن قاننىڭ، جاسىل - ءشوپتىڭ، وسىمدىكتىڭ، قارا - جەردىڭ، سۋىقتىڭ، قاراڭعىلىقتىڭ، اق - سۋدىڭ بەلگىسى بولىپ سانالسا، زەڭگىر كوك - اسپاننىڭ، اۋا مەن قۇرلىقتىڭ بەلگىسىنە بالانادى.
العاشقى گەرالديستەردىڭ ءبىرى انسەلم جاساعان كەستە بويىنشا، ول - ادالدىقتىڭ، كىرشىكسىز تازالىق پەن بەيكۇنا پاكتىكتىڭ نىشانى، ءارى وسى رەڭدەس تۋ كوتەرگەن ەلدىڭ ساياساتىنا ەرەكشە سەنىم كورسەتۋگە بولادى دەگەن ويعا جەتەلەيدى.
• قازاق جەرىندە تۋ قاشان پايدا بولدى؟
تۋ كوتەرگەن باتىر بابالار بەينەسى سوناۋ ەرتە زامانداردا جارتاستا سىزىلعان سۋرەتتەردە ايقىن بەينەلەنگەن. كونە ۇعىمداردى بىلاي قويعاندا، اتتارى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن مودە، بۋمىن جانە ەلتەرىس، جانىبەك پەن كەرەي، قاسىم مەن ەسىم حان، تاۋەكەل مەن تاۋكە، ءابىلقايىر مەن ابىلاي سىندى ەل بيلەۋشىلەرىمىزدىڭ، قول باستاعان باھادۇرلەرىمىزدىڭ قاي - قايسىسىنىڭ دا ءوز بايراعى بولعانى ءمالىم. بايراقتىڭ تۇسىنە كەلەر بولساق، «كوك اسابا» اتالعان كونە بايراق ءتۇسى ءيسى تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتۇپ اتاسى كيە تۇتقان كوك اسپان ءامىرشىسىنىڭ بەلگىسىنە بالانسا، تۇركىلەردىڭ تاعى ءبىر تابىنارى - كوك ءبورى بەينەسى دە تۋداعى تاڭباعا اينالعان.
قازاق دالاسىندا كوتەرىلگەن بايراق، تۋلار دا ءبىر تەكتەس بولماعان، ارينە. ۇزاق ۋاقىت بويى ارنايى ءسوز ەتىلىپ، قاسيەتتى جادىگەر رەتىندە قۇنتتالماعاندىقتان دا، ەل ىشىندە كوبىنە ابىلايدىڭ اق تۋى عانا اۋىزعا الىنادى. دەگەنمەن، تەك تورەلەر ۇستاعان تۋلاردىڭ ءوزى ءار الۋان بولعان. مىسالى، اراب، پارسى، تۇركى جانە جۇڭگو جازبالارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ولاردىڭ قىزىل، كوك، اق، الا تۋلى بولعانىن بىلەمىز.
• قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ رەسمي انىقتاماسى؟
تۋىمىزداعى نۇر شۇعىلالى التىن كۇن بەينەسى، قىران كوڭىل حالقىمىزدىڭ اسىل ارمانىن ارقالاعان دالا بۇركىتى مەن رۋحاني بولمىسىمىزدىڭ جارقىن ءبىر كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق ورنەك - سونداي ايتارى مول استارلى ايشىقتار. ورتاسىندا شۇعىلالى كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران بەينەلەنگەن تىكبۇرىشتى كوگىلدىر ءتۇستى ماتا. وعان قوسا، تۋدى سابىنىڭ تۇسىنان ۇلتتىق ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق كوكتەپ وتەدى. كۇن، شۇعىلا، قىران جانە ورنەك بەينەلەرى التىن ءتۇستى بولۋى كەرەك. تۋدىڭ ەنى مەن ۇزىندىعىنىڭ ءبىر - بىرىنە قاتىناسى ½ بولشەگىمەن ورنەكتەلەدى. ياعني، ەنى - 1، 5 مەتر بولسا، ۇزىندىعى 3 مەتر بولادى.
• ءانۇران دەگەنىمىز نە؟
قىتايلار گيمندى «گوگە»- مەملەكەت ولەڭى، مەملەكەت ءانى دەسە، ارابتار وعان وتان ولەڭى، وتان ءانى دەگەن ماعىنا بەرەدى.
• قازاق حالقىنىڭ ءسوزى جوق مەملەكەتتىك ءانۇران مىندەتىن اتقارىپ كەلە جاتقان مۋزىكالىق شىعارما؟
قۇرمانعازىنىڭ ايگىلى «سارىارقا» كۇيى عاسىردان استام ۋاقىت بويى حالقىمىز ءۇشىن ءسوزى جوق، تەك اۋەننەن تۇراتىن ۇلتتىق ءرامىز مىندەتىن اتقارىپ كەلەدى
• قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى باياندايتىن الەمدەگى بولمىس ءبىتىمى بولەك ۇلتتىق ءانۇران؟
قازاقتىڭ «ەلىم - اي ءانى - الەمدە تەڭدەسى جوق بولمىس – ءبىتىمى بولەك ۇلتتىق ءانۇران. ادەتتەگى ءانۇرانداردا، نەگىزىنەن، ماداقتاۋ سارىنى باسىم جاتاتىن بولسا، بۇل ەل ءانىنىڭ قۋاتى بۇكىل حالىق باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى بوياماسىز بايانداي وتىرىپ، رۋحتى جاسىتپاي، قايتا ەلدىك پەن ەرلىككە شاقىراتىن وپتيميستىك سەزىم وياتاتىن قاسيەتىندە جاتىر.
جوڭعار شاپقىنشىلىعىنداعى ايگىلى «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» قىرعىنى كەزىندە 1723 جىلى دۇنيەگە كەلگەن بۇل ەكرەكشە ەل ءانىنىڭ اۆتورى – قوجابەرگەن تولىباي ۇلى. ول ۇرگەنىش، بۇحار، سامارقان مەدرەسەلەرىندە وقىپ، ءبىلىم العان.
كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە، قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاندا جاستاردى، حالىقتى وتانشىلدىققا شاقىراتىن ەلىمىزدىڭ رەسمي ەمەس ءانۇرانى بولىپ كەتكەن ءان؟ وسى ءاندى جازعان كىم؟ ءاننىڭ ءبىر شۋماعىن ايتىپ بەر.
بۇل ءان 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىندا «ەلىم - اي» انىمەن قاتار شىرقالعان بولاتىن. ءسوزى ن. ناجىمەدەنوۆتىكى، ءانى ش. قالداياقوۆتىكى «مەنىڭ قازاقستانىم ءانى»
التىن كۇن اسپانى،
التىن ءدان دالاسى.
دۋماندى باستادى،
دالاما قاراشى.
كەڭ ەكەن جەر دەگەن،
جەرگە ءدان شىقتى عوي.
ءدان ەگىپ، تەرلەگەن،
قازاعىم مىقتى عوي.
مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ ەلىم،
گۇلىڭ بولىپ ەگىلەمىن،
جىرىڭ بولىپ توگىلەمىن ەلىم،
تۋعان جەرىم مەنىڭ - قازاقستانىم!
قورىتىندىلاۋ
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءقادىر - قاسيەتىن ۇعىندىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ
تاربيەلىك: مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: ق ر مەملەكەتتىك رامىزدەرى
بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. كىرىسپە
«ءبىز تاۋەلسىزدىككە اڭساپ، زارىعىپ جەتتىك. ەندى سول تاۋەلسىزدىكتىڭ قاسيەتتى بەلگىلەرىن دە ەرەكشە قادىرلەۋىمىز، قاستەرلەۋىمىز كەرەك. ءاربىر ازامات قازاقستاننىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن تۇمارداي قاسيەت تۇتۋى قاجەت. ەلدىگىمىزدىڭ سىنالاتىن ءبىر تۇسى - وسى»،- دەگەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارناۋ ءسوزىن قازاق ەلىندە تۇراتىن جانە ونى ءوز وتانىم دەپ بىلەتىن ءاربىر ازامات جۇرەگىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىندە ساقتاپ، قاشاندا جادىندا ۇستاۋى كەرەك. بۇل بارشامىزدىڭ تۋعان ەل الدىنداعى پەرزەنتتىك بورىشىمىز! ارينە، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قاستەرلەپ، قاسيەتتەۋ ءۇشىن، الدىمەن مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بولۋعا ءتيىستى. مەملەكەتتىك رامىزدەر دە بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ وزىندىك ءومىر سالتىن، بۇكىل بولمىس ەرەكشەلىگىن، ايرىقشا ارمان - اڭسارىن، باسقالارمەن بايلانىس مۇراتىن بىلدىرەتىن بەلگى. سونىمەن، بۇگىن، مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى ءبىلىمىمىزدى ساراپقا سالامىز.
2. نەگىزگى ءبولىم.
• ەلتاڭبا دەگەنىمىز نە؟
نەگىزى «گەرب» ءسوزى نەمىس تىلىنەن اۋدارعاندا «ەربو» – مۇرا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ال ءدال وسى ۇعىمدى تىلىمىزدەگى «تاڭبا» دەگەن ءسوز انىق جەتكىزەدى. بۇل ءاربىر ەلدىڭ، قالانىڭ، ءاربىر رۋدىڭ، جەكە ادامنىڭ بەينەسى بەلگىلەنگەن شارتتى جانە ەرەكشەلىك بەلگىسى. ەلتاڭبا يەسىنىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى بولادى. ەلتاڭبا سول ەلدىڭ زاڭىنا بايلانىستى انىقتالادى جانە زاڭ بويىنشا بەكىتىلەدى.
گەرالديكا (ەلتاڭباتانۋ) جانە ۆەكسيلولوگيا (تۋتانۋ) اتتى عىلىم سالالارى ومىرگە كەلگەلى بىرنەشە عاسىر ءوتتى. بۇل جونىندە العاشقى كىتاپتار حVءى عاسىردا - اق بەلگىلى بولعان. فرانسۋز تاريحشىسى مەنەسترە 1650 جىلى وسى ماسەلەنى ۇڭگىپ جازعان ۇلكەن ەڭبەگى ءۇشىن ەلتاڭباتانۋ ءىلىمىنىڭ اتاسى اتاندى.
العاشقى ەلتاڭبالار قاشان پايدا بولعان؟
العاشقى نىشاندارعا جاتاتىن توتەمدىك بەلگىلەر الەمنىڭ بارلىق حالىقتارى اراسىندا كەڭ تاراعان. نەگىزىنەن جانۋارلار بەينەسى كەسكىندەلگەن بۇل تۇمارشالار بەلگىلى ءبىر رۋلار مەن تايپالاردىڭ ورتاق رامىزىنە اينالدى. ولاردىڭ قاي قوعامداستىققا جاتاتىنىن سول تۇمارشالارعا قاراپ اجىراتاتىن بولدى. كەيىنىرەك كوسەمدەر مەن رۋباسىلارىنىڭ بيلىك بەلگىلەرى رەتىندە ءبىر ۋىس ءشوپ، جاپىراق، قۇستىڭ قاۋىرسىن قاناتى، ايرىقشا اشەكەيلەپ جاسالعان باس كيىم جانە باسقا نىشاندار پايدالانىلدى. ولاردىڭ ورنىن نايزا، اشەكەيلى باقاندار مەن ءتۇرلى تەمىر سالپىنشاقتار باستى.
• گەرالديكا ءسوزى نەنى بىلدىرەدى؟
گەرالديكا لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا ەلتاڭباتانۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
• ەڭ العاشقى گەرالديكالىق بەلگىلەر قايدا بەينەلەنگەن؟
ۇلى گومەر ايگىلى ترويا شايقاسىنا قاتىسقان اسكەرلەردىڭ قالقاندارىنداعى بەلگىلەر تۋرالى بايانداسا، ەسحيل جاۋعا قارسى سوعىس اشقان جاۋىنگەرلەردىڭ قالقاندارىنداعى نىشانداردى تالداپ جىرلايدى. كەلە - كەلە، العاشقى اسكەري بايراقتار پايدا بولدى. تەمىر باقان باسىنا، نايزانىڭ ۇشىنا نەمەسە اعاش تاياقتارعا وزدەرى سيىناتىن قۇدايلارىنىڭ نەمەسە اۋليە تۇتاتىن جانۋارلاردىڭ بەينەسىن ءىلىپ شىعاتىن بولعان. ولاردا قاناتتى پەگاس، مينوتاۆر، تاسباقا مەن ۇكى بەينەلەرى كەزدەسەدى. كير (ءحىى ع.) التىن قاناتتى قىران بۇركىت بەينەسىن جەكە تاڭباسى رەتىندە پايدالانعان دەسەدى.
دەگەنمەن، قازىرگى جالاۋلار مەن تۋلاردىڭ ءتۇپ اتاسى دەرلىك العاشقى بايراق كونە ازيا توپىراعىندا، بۇرىن كوشپەلى اتا - بابالارىمىز ارالاس – قۇرالاس ءومىر سۇرگەن ەجەلگى جۇڭگو جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن دەسەدى. چجوۋ اۋلەتى بيلىك جۇرگىزگەن ب. ز. د. ءحىى عاسىردا جەلبىرەگەن تۇڭعىش بايراقتار ءتۇسى دە بىزگە تانىس - الا بولعان. كەيىننەن ەجەلگى ءۇندى جەرىندە كوتەرىلگەن قىزىل، جاسىل ءتۇستى اسكەري بايراقتاردىڭ ۇشى ۇشكىلدەنىپ كەلەتىن دە، ورتاسىنا سارى بوياۋمەن ءار ءتۇرلى كيەلى جانۋارلاردىڭ بەينەسى سالىناتىن.
• قازاق ەلىنىڭ گەرالديكاسىنىڭ تاريحى قاشاننان باستاۋ الدى؟
ءوز تىلىمىزدەگى «تاڭبا» ءسوزى تۇركى قاعاناتىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءبىلىمپاز ماحمۇد قاشقاري ءوزىنىڭ الەمگە ايگىلى سوزدىگىندە «تاڭبا - ەل بيلەۋشىلەردىڭ ەرەكشە بەلگىلەرى» دەگەن ماعىنا بەرەدى. بۇل ءسوزدى بەرگى ون جەتىنشى عاسىرعا دەيىن ورىس كنيازدارى دا پايدالانعان. تۇركى حالىقتارىنىڭ تاڭبالارى تۋرالى دەرەكتەر V عاسىردان بەلگىلى ەكەندىگى كورسەتىلگەن. قازاق رۋلارىنىڭ تاڭبالارى وسى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. تاڭبا بەلگىلەر كونە اقشالارىمىزدا دا كورىنىس تاپقان. سوناۋ Vءى - Vءىىى عاسىرلاردا - اق رۋ - ۇلىس نىشاندارى ايشىقتالعان مەتالل تەڭگەلەر شىعارىلعان. وتىرار، تاراز قالالارىنداعى مەتالل تەڭگەلەر شىعارعان ۇستاحانالار تۋرالى دەرەكتەر وتە مول.
تىك سىڭار سىزىق - قاڭلىلاردىڭ، تىك قوس سىزىق نەمەسە قوس ءالىپ - قىپشاقتاردىڭ، ءسۇيىر نەمەسە تىك قوسىلعان سىزىقتار - كەرەيلەردىڭ، بۇرىش بەينەلى بەلگى - نايمانداردىڭ، دوڭگەلەك - دۋلاتتاردىڭ، قوس دوڭگەلەك كوز - ارعىنداردىڭ، بوساعا بەينەسى - قوڭىراتتاردىڭ، ساداق بەينەسى - ادايلاردىڭ، قۇلاقتى دوڭگەلەك - البانداردىڭ ت. ب. رۋ - تايپالىق بەلگىلەرى بولعان.
• قازاقستان جەرىندە قولدانىلعان قانداي ەلتاڭبالاردىڭ تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
ەلتاڭبالاردىڭ دامۋى، جەتىلۋى، ارتۇرلىلىگى كەزەڭدەرگە بايلانىستى. ەلتاڭبالار 6 تۇرگە، ياعني 6 دەڭگەيگە بولىنەدى.
العاشقى الەۋمەتتىك، رامىزدىك (رۋلىق تاڭبالار)، مورلەر، اۋلەتتىك، قالالار مەن اۋماقتىق جانە رەسمي بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ەلتاڭبالار.
• كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىنداعى قازاقستان ەلتاڭباسى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
جەتپىس جىلدان استام ۋاقىت بويى جەلبىرەگەن قىزىل تۋدىڭ مەملەكەتتىك نىشانعا اينالۋى رەسمي تۇردە 1918 جىلدارى قابىلدانعان. بيداي ماساقتارىمەن كومكەرىلگەن وراق - بالعالى قىزىل جۇلدىزدى قازاقستاننىڭ ەلتاڭباسى پايدا بولعان. وندا قازاقشا جازىلىپ، ورىس تىلىندەگى نۇسقالارىن قايتالاعان «بارلىق ەلدەردىڭ پرولەتارلارى، بىرىگىڭدەر!». «قكسر» دەگەن قازاقشا قارىپتاردان باسقا، رەسپۋبليكا ەرەكشەلىگىنە مەگزەيتىن ەشقانداي بەلگى بولماعان.
• ەلتاڭبا قۇرىلىمى نەدەن تۇرادى؟
ەلتاڭبا نەگىزىنەن جايما تاقتا (قالقان) جانە ونىڭ اينالاسىنداعى كەسكىن، بەينەلەۋلەردەن تۇرادى. ەلتاڭبانىڭ نەگىزى باتىرلاردىڭ قالقاندارىنىڭ كوشىرمەسى رەتىندە اشىلعان.
• گەرالديكا تاريحىندا بۇرىن - سوڭدى بولماعان قازاقستان ەلتاڭباسىنداعى قانداي بەينە؟
شاڭىراق تەكتەس ەلتاڭبا بۇرىن - سوڭدى الەمدىك گەرالديكا تاريحىندا بولماعان. قازاقتىڭ قاسيەتتى قارا شاڭىراعىنىڭ بەينەسى ءبۇتىن قازاق ەلىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس. قارا شاڭىراق - ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ التىن بەسىگى. اسىل دىڭگەك امان بولسا، التىن بەسىك ماڭگىلىك ءومىر جىرىمەن تەربەلە بەرەدى دەگەن ۇعىم بار.
• قازاقستان ەلتاڭباسىنداعى بەسبۇرىشتى جۇلدىز نەنى بىلدىرەدى؟
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قۇشاعى بەس قۇرلىققا بىردەي اشىق، الەمدىك وركەنيەت كوشىنە ءوز بولمىس - ءبىتىمىمىزدى ساقتاي وتىرىپ ىلەسپەك نيەتىمىز بار دەگەنگە مەگزەيتىن بەسبۇرىشتى جۇلدىز.
ü بەسبۇرىش فورماسى كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىندە دە قولدانىلعان. اسپان دەنەلەرىن، اسىرەسە، كۇن مەن ايدى، ودان كەيىن جۇلدىزداردى كيە تۇتاتىن حالقىمىزدىڭ «باعىمىز اشىلىپ، جۇلدىزىمىز جارقىراي بەرسىن» دەگەن اسىل ارمانىن دا ارقالاپ تۇر ول.
تۋ دەگەن نە؟
تۋ («فلاگ» نيدەرل.) اعاش ساپقا نەمەسە باۋعا ىلىنگەن بەلگىلى ءبىر ءتۇسى، كوبىنە ەمبلەماسى بار ماتا.
• مەملەكەتتىك تۋ دەگەنىمىز نە؟
مەملەكەتتىك تۋ - ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىن بىلدىرەتىن رەسمي بيلىك نىشان.
• تۋدىڭ سيپاتتاماسى قايدا تىركەلەدى؟
مەملەكەتتىك تۋدىڭ نەگىزگى سيپاتتاماسى كونستيتۋسيا بويىنشا بەكىتىلىپ، تىركەلەدى.
مۇراعاتشى: مەملەكەتتىك تۋدىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ونىڭ ءتۇسى ەكەندىگى دە داۋ تۋدىرماسا كەرەك. ەڭ كوپ تاراعان دەرەكتەر بويىنشا، مىسالى، قىزىل تۋ ەرلىك تانىتۋ، كۇرەس، ءقاۋىپ ءتوندىرۋ، باس كوتەرۋ جانە شۋ شىعارۋ دەگەن ۇعىمداردى بەرەدى. اق تۋ - بەيبىت نيەت، جاۋعا قارسىلاسپاي بەرىلۋ، قارا تۋ - قايعى، جوقتاۋ جانە قارسىلىق ءبىلدىرۋ بەلگىسى دەپ سانالادى. تۇستەردىڭ ءدىني ماعىنالارى دا بار. اقتى - حريستياندار، جاسىلدى مۇسىلماندار، سارعىش قىزىلدى بۋدداعا تابىنۋشىلار قاسيەت تۇتادى.
ءار حالىقتىڭ، ءار ۇلتتىڭ جانىنا جاقىن، ايرىقشا قاستەرلەيتىن ءوز باياۋى، ءوز ءتۇسى دە بولادى. وسىعان وراي ۇلتتىق بوياۋ دەگەن ۇعىم كەڭ تاراعان. ونىڭ تەرەڭ تانىمدىق ءمانى، قولدانۋ ءۇردىسى جانە ارىدەن باستاۋ الاتىن ءتول تاريحى بولادى. ادەتتە، ۇلتتىق بوياۋ ۇلتتىق ونەر تۋىندىلارىندا، ويۋ - ورنەكتەردە، كيىم - كەشەكتەردە، تۇرمىستىق زاتتاردا ءجيى قولدانىلادى. ول سول سەبەپتى حالىقتىڭ تابيعي بولمىس - ءبىتىمى مەن مىنەز - قۇلقىنان دا حابار بەرىپ تۇرادى دەپ ەسەپتەلەدى. مىسالى، يسپانيا تۋلارىنداعى ورەكپىگەن قىزىل - سارى بوياۋلار يسپان حالقىنىڭ قىزۋ قاندى مىنەزىنە ۇيلەسەر بولسا، فينليانديا تۋلارىنداعى اقشىل، كوگىلدىر ءتۇس فين حالقىنىڭ بويىنداعى سالقىن قاندىلىق پەن سابىرلىلىقتى سەزدىرەتىن كورىنەدى.
• قازاقستان تۋىنىڭ كوك تۇسكە بويالۋ سەبەبى؟
تانىمدىق تۇرعىدان العاندا، قىزىل - وتتىڭ، جىلۋ مەن قاننىڭ، جاسىل - ءشوپتىڭ، وسىمدىكتىڭ، قارا - جەردىڭ، سۋىقتىڭ، قاراڭعىلىقتىڭ، اق - سۋدىڭ بەلگىسى بولىپ سانالسا، زەڭگىر كوك - اسپاننىڭ، اۋا مەن قۇرلىقتىڭ بەلگىسىنە بالانادى.
العاشقى گەرالديستەردىڭ ءبىرى انسەلم جاساعان كەستە بويىنشا، ول - ادالدىقتىڭ، كىرشىكسىز تازالىق پەن بەيكۇنا پاكتىكتىڭ نىشانى، ءارى وسى رەڭدەس تۋ كوتەرگەن ەلدىڭ ساياساتىنا ەرەكشە سەنىم كورسەتۋگە بولادى دەگەن ويعا جەتەلەيدى.
• قازاق جەرىندە تۋ قاشان پايدا بولدى؟
تۋ كوتەرگەن باتىر بابالار بەينەسى سوناۋ ەرتە زامانداردا جارتاستا سىزىلعان سۋرەتتەردە ايقىن بەينەلەنگەن. كونە ۇعىمداردى بىلاي قويعاندا، اتتارى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن مودە، بۋمىن جانە ەلتەرىس، جانىبەك پەن كەرەي، قاسىم مەن ەسىم حان، تاۋەكەل مەن تاۋكە، ءابىلقايىر مەن ابىلاي سىندى ەل بيلەۋشىلەرىمىزدىڭ، قول باستاعان باھادۇرلەرىمىزدىڭ قاي - قايسىسىنىڭ دا ءوز بايراعى بولعانى ءمالىم. بايراقتىڭ تۇسىنە كەلەر بولساق، «كوك اسابا» اتالعان كونە بايراق ءتۇسى ءيسى تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتۇپ اتاسى كيە تۇتقان كوك اسپان ءامىرشىسىنىڭ بەلگىسىنە بالانسا، تۇركىلەردىڭ تاعى ءبىر تابىنارى - كوك ءبورى بەينەسى دە تۋداعى تاڭباعا اينالعان.
قازاق دالاسىندا كوتەرىلگەن بايراق، تۋلار دا ءبىر تەكتەس بولماعان، ارينە. ۇزاق ۋاقىت بويى ارنايى ءسوز ەتىلىپ، قاسيەتتى جادىگەر رەتىندە قۇنتتالماعاندىقتان دا، ەل ىشىندە كوبىنە ابىلايدىڭ اق تۋى عانا اۋىزعا الىنادى. دەگەنمەن، تەك تورەلەر ۇستاعان تۋلاردىڭ ءوزى ءار الۋان بولعان. مىسالى، اراب، پارسى، تۇركى جانە جۇڭگو جازبالارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ولاردىڭ قىزىل، كوك، اق، الا تۋلى بولعانىن بىلەمىز.
• قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ رەسمي انىقتاماسى؟
تۋىمىزداعى نۇر شۇعىلالى التىن كۇن بەينەسى، قىران كوڭىل حالقىمىزدىڭ اسىل ارمانىن ارقالاعان دالا بۇركىتى مەن رۋحاني بولمىسىمىزدىڭ جارقىن ءبىر كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق ورنەك - سونداي ايتارى مول استارلى ايشىقتار. ورتاسىندا شۇعىلالى كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران بەينەلەنگەن تىكبۇرىشتى كوگىلدىر ءتۇستى ماتا. وعان قوسا، تۋدى سابىنىڭ تۇسىنان ۇلتتىق ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق كوكتەپ وتەدى. كۇن، شۇعىلا، قىران جانە ورنەك بەينەلەرى التىن ءتۇستى بولۋى كەرەك. تۋدىڭ ەنى مەن ۇزىندىعىنىڭ ءبىر - بىرىنە قاتىناسى ½ بولشەگىمەن ورنەكتەلەدى. ياعني، ەنى - 1، 5 مەتر بولسا، ۇزىندىعى 3 مەتر بولادى.
• ءانۇران دەگەنىمىز نە؟
قىتايلار گيمندى «گوگە»- مەملەكەت ولەڭى، مەملەكەت ءانى دەسە، ارابتار وعان وتان ولەڭى، وتان ءانى دەگەن ماعىنا بەرەدى.
• قازاق حالقىنىڭ ءسوزى جوق مەملەكەتتىك ءانۇران مىندەتىن اتقارىپ كەلە جاتقان مۋزىكالىق شىعارما؟
قۇرمانعازىنىڭ ايگىلى «سارىارقا» كۇيى عاسىردان استام ۋاقىت بويى حالقىمىز ءۇشىن ءسوزى جوق، تەك اۋەننەن تۇراتىن ۇلتتىق ءرامىز مىندەتىن اتقارىپ كەلەدى
• قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى باياندايتىن الەمدەگى بولمىس ءبىتىمى بولەك ۇلتتىق ءانۇران؟
قازاقتىڭ «ەلىم - اي ءانى - الەمدە تەڭدەسى جوق بولمىس – ءبىتىمى بولەك ۇلتتىق ءانۇران. ادەتتەگى ءانۇرانداردا، نەگىزىنەن، ماداقتاۋ سارىنى باسىم جاتاتىن بولسا، بۇل ەل ءانىنىڭ قۋاتى بۇكىل حالىق باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى بوياماسىز بايانداي وتىرىپ، رۋحتى جاسىتپاي، قايتا ەلدىك پەن ەرلىككە شاقىراتىن وپتيميستىك سەزىم وياتاتىن قاسيەتىندە جاتىر.
جوڭعار شاپقىنشىلىعىنداعى ايگىلى «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» قىرعىنى كەزىندە 1723 جىلى دۇنيەگە كەلگەن بۇل ەكرەكشە ەل ءانىنىڭ اۆتورى – قوجابەرگەن تولىباي ۇلى. ول ۇرگەنىش، بۇحار، سامارقان مەدرەسەلەرىندە وقىپ، ءبىلىم العان.
كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە، قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاندا جاستاردى، حالىقتى وتانشىلدىققا شاقىراتىن ەلىمىزدىڭ رەسمي ەمەس ءانۇرانى بولىپ كەتكەن ءان؟ وسى ءاندى جازعان كىم؟ ءاننىڭ ءبىر شۋماعىن ايتىپ بەر.
بۇل ءان 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىندا «ەلىم - اي» انىمەن قاتار شىرقالعان بولاتىن. ءسوزى ن. ناجىمەدەنوۆتىكى، ءانى ش. قالداياقوۆتىكى «مەنىڭ قازاقستانىم ءانى»
التىن كۇن اسپانى،
التىن ءدان دالاسى.
دۋماندى باستادى،
دالاما قاراشى.
كەڭ ەكەن جەر دەگەن،
جەرگە ءدان شىقتى عوي.
ءدان ەگىپ، تەرلەگەن،
قازاعىم مىقتى عوي.
مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ ەلىم،
گۇلىڭ بولىپ ەگىلەمىن،
جىرىڭ بولىپ توگىلەمىن ەلىم،
تۋعان جەرىم مەنىڭ - قازاقستانىم!
قورىتىندىلاۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعاتقا ساياحات. پ دىبىسى مەن ءارپى.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حالىقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان دومبىرا
