قازاقستان تاريحى تۋرالى ەسسە شىعارما

قازاقستان تاريحى - بۇل كوپتەگەن عاسىرلار بويى وربىگەن، ءار ءتۇرلى مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەردىڭ قيىلىسقان جەرى. بۇل تاريح بايىرعى ۋاقىتتاردان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى ۋاقىت ارالىعىن قامتيدى، وندا ءار ءتۇرلى حالىقتار مەن مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا اسەرلەسۋى، ساياسي جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر ورىن الدى. قازاقستان اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن ساقتاردان باستاپ، عۇندار، تۇركى قاعاندىقتارى، قازاق حاندىعى جانە كەڭەس وداعى سياقتى ءار ءتۇرلى مەملەكەتتەر مەن يمپەريالاردىڭ باسىمدىلىعى قازاقستان تاريحىنىڭ ءار الۋان جانە كۇردەلى ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل تاريحي كەزەڭدەر قازاقستاندى قالىپتاستىردى جانە بۇگىنگى زامانعى قوعامنىڭ نەگىزىن قالادى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى قازاقستان، ءوزىنىڭ باي مادەني مۇراسى مەن تاريحي ماڭىزدىلىعىن قايتا باعالاۋ ارقىلى، جاڭا عاسىرداعى وركەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى.

ەجەلگى ءداۋىر

قازاقستان اۋماعىندا ەجەلگى داۋىردە ءومىر سۇرگەن ۇلى مادەنيەتتەر مەن مەملەكەتتەر وزدەرىنىڭ باي مۇراسىن قالدىردى. بۇل كەزەڭدە، ساقتار، ولاردىڭ كۇشتى اتتى اسكەرى جانە ونەر قىزمەتتەرىمەن تانىمال بولدى. ساقتاردىڭ التىن اشەكەيلەرى مەن كەرەمەت سكۋلپتۋرالارى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. ودان كەيىنگى عۇندار، ولاردىڭ جاۋلاپ الۋ جورىقتارى جانە ساياسي ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرى ارقىلى تانىمال بولدى. ولاردىڭ ىقپالى ازيا مەن ەۋروپانىڭ كەڭ بولىكتەرىنە جەتتى. سونىمەن قاتار، تۇركى قاعاندىعى، ولاردىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتى بۇگىنگى تۇركى حالىقتارىنىڭ دامۋىنا وتە ۇلكەن اسەر ەتتى. بۇل كەزەڭدەگى مەملەكەتتەر قازاقستان اۋماعىندا وزدەرىنىڭ اسكەري جانە مادەني ىقپالدارىن قالدىرىپ، كەيىنگى ۇرپاقتارعا باعا جەتپەس مۇرا بولىپ قالدى.

ورتا عاسىر

ورتا عاسىرلاردا قازاقستان اۋماعىندا وتە ماڭىزدى تاريحي وقيعالار ورىن الدى، ونىڭ ىشىندە قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە دامۋى ەرەكشە ورىن الادى. XV عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاق حاندىعى قۇرىلدى، بۇل وقيعا قازاقستان تاريحىنداعى بىرىكتىرۋشى كۇش رەتىندە تانىمال. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىندا كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ ءرولى ەرەكشە بولدى. ولار موعولستاندىق باسقارۋدان تاۋەلسىزدىكتى قالاپ، وزدەرىنىڭ حاندىعىن قۇردى. بۇل حاندىق، كوپ ۇلتتى يمپەريالاردىڭ ىقپالىنان الىس، قازاق حالقىنىڭ مادەني جانە ساياسي دامۋىنا مۇمكىندىك بەردى.

XVI جانە XVII عاسىرلاردا، قازاق حاندىعى ءوزىنىڭ ەڭ ۇلكەن اۋماعىنا جەتتى. تاۋكە حان، ونىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ "جەتى جارعى" زاڭدارىمەن تانىمال، قازاق حالقىنىڭ ىشكى بىرلىگىن نىعايتۋعا جانە حاندىقتىڭ زاڭ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى. بۇل زاڭدار قازاق قوعامىنىڭ ادىلدىك پەن تارتىپكە نەگىزدەلگەن دامۋىنا ماڭىزدى ءرول اتقاردى.

XVIII عاسىردا، ابىلاي حان حاندىقتىڭ ساياسي جانە اسكەري كۇشىن نىعايتۋعا جانە رەسەي يمپەرياسىنىڭ ىقپالىنا قارسى تۇرۋعا تىرىستى. ونىڭ بيلىگى كەزىندە، قازاق حاندىعى ورىس جانە وزبەك كورشىلەرىمەن ساياسي جانە اسكەري قارىم-قاتىناستاردا بولدى.

بۇل ورتا عاسىرلارداعى قازاق حاندىعىنىڭ تاريحى، قازاق حالقىنىڭ مادەني جانە ساياسي مۇراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەس قوستى. حاندىقتىڭ ءار ءتۇرلى حاندارىنىڭ باسقارۋى استىنداعى دامۋ كەزەڭدەرى قازاقستان تاريحىندا ماڭىزدى ورىن الادى.

قازاقستان رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىندا

XVIII عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ XIX عاسىردىڭ باسىنا دەيىنگى كەزەڭدە قازاقستان رەسەي يمپەرياسىنىڭ ىقپالى استىنا كوشتى، بۇل قازاقستان تاريحىنداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە اكەلدى. بۇل كەزەڭ، رەسەيدىڭ كەڭەيتۋ ساياساتىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، قازاق دالالارىنىڭ رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا بىرتىندەپ ەنگىزىلۋىمەن بەلگىلەندى. رەسەي يمپەرياسىنىڭ اسكەري كۇشتەرىنىڭ قازاقستانعا ەنۋى، كوپتەگەن سوعىستارعا جانە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قارسىلىق كورسەتۋىنە اكەلدى.

رەسەيدىڭ قازاق جەرلەرىن باسىپ الۋى، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى كوشپەندى ءومىر سالتىنا كۇردەلى اسەر ەتتى. رەسەيدىڭ كولونيالىق ساياساتى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جەرگە دەگەن قۇقىقتارىن شەكتەدى جانە ءداستۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا كەدەرگى جاسادى. بۇل وزگەرىستەر جەرگىلىكتى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاعدايىنا تەرىس ىقپال ەتتى.

رەسەي يمپەرياسىنىڭ بيلىگى استىندا، قازاقستاندا يندۋستريالاندىرۋ جانە اسكەري قورعانىس ينفراقۇرىلىمى دامىدى. بۇل كەزەڭدە، رەسەيدىڭ عىلىمي جانە مادەني ىقپالى قازاقستانعا ەندى، بۇل جەرگىلىكتى مادەنيەت پەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە زور اسەر ەتتى. وسى كەزەڭدەگى وزگەرىستەر، قازاقستانداعى كەيىنگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك دامۋعا نەگىز قالادى.

كەڭەستىك ءداۋىر

كەڭەستىك ءداۋىر قازاقستان ءۇشىن وزگەرىستەر مەن سىناقتار كەزەڭى بولدى. 1920 جىلداردىڭ سوڭىنان باستاپ، كەڭەس وداعىنىڭ باسشىلىعى استىندا، قازاقستان ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ترانسفورماسيانى باستان كەشىردى.

بىرىنشىدەن، كوللەكتيۆتەندىرۋ ساياساتى قولدانىلدى، بۇل شارا شارۋاشىلىقتىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن مەملەكەتتىك باقىلاۋعا الۋدى ءبىلدىردى. بۇل ساياسات قازاق كوشپەلىلەرىنىڭ ءداستۇرلى ءومىر سالتىنا تەرىس اسەر ەتتى جانە كوپتەگەن قيىنشىلىقتارعا الىپ كەلدى، سونىڭ ىشىندە 1930-جىلدارداعى اشارشىلىققا اكەلگەن تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر دە بار.

ەكىنشىدەن، كەڭەستىك داۋىردە قازاقستاندا كەڭ كولەمدى يندۋستريالاندىرۋ جۇرگىزىلدى. بۇل پروسەستەر قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قۇرىلىمىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى، مۇناي، كومىر جانە مەتالل ءوندىرىسى سياقتى سالالاردا ءىرى ونەركاسىپتىك ورتالىقتاردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلدى.

ۇشىنشىدەن، 1929 جىلى الماتى قازاق ءاسسر-ىنىڭ استاناسى بولىپ تاعايىندالدى. بۇل شەشىم قازاقستانداعى ساياسي جانە مادەني ورتالىقتىڭ اۋىسۋىن ءبىلدىردى. الماتى، اسىرەسە كەڭەس وداعى كەزىندە، عىلىم، ءبىلىم جانە مادەنيەتتىڭ دامۋىنا كوپ كوڭىل ءبولدى.

كەڭەستىك ءداۋىر قازاقستان ءۇشىن زور وزگەرىستەر مەن قيىنشىلىقتار كەزەڭى بولدى، ءبىراق بۇل كەزەڭ قازاقستاننىڭ كەيىنگى دامۋىنىڭ نەگىزىن قالادى.

تاۋەلسىزدىك جانە قازىرگى زامان

1991 جىلى قازاقستان كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىگىن الدى، بۇل قازاقستان تاريحىنداعى جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋى بولدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، قازاقستان ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك دامۋىندا كوپتەگەن وزگەرىستەردى باسىنان وتكەردى.

ەكونوميكالىق تۇرعىدان، قازاقستان تابيعي رەسۋرستارعا، اسىرەسە مۇناي مەن گازعا باي ەل رەتىندە ۇلكەن وسىمگە قول جەتكىزدى. مۇناي ەكسپورتىنىڭ ارقاسىندا ەلدىڭ ەكونوميكاسى جىلدام دامىدى جانە حالىقارالىق نارىقتا قازاقستاننىڭ ماڭىزى ارتتى. سونداي-اق، قازاقستان الەمدىك ەكونوميكاعا ينتەگراسيالانۋ جولىندا اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزدى، بۇل ەلدىڭ بيزنەس جانە ينۆەستيسيالىق كليماتىن جاقسارتتى.

قوعامدىق-ساياسي الاڭدا، قازاقستان ءوزىنىڭ ساياسي جۇيەسىن قايتا قۇردى، ول كەزدە پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىن قابىلدادى. بۇل جۇيە ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاردى، ءبىراق دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ دامۋىنا قاتىستى سىن-ەسكەرتپەلەر دە بولدى.

1997 جىلى قازاقستان ءوز استاناسىن الماتىدان جاڭا قۇرىلعان نۇر-سۇلتان قالاسىنا (بۇرىنعى استانا) اۋىستىردى. بۇل قادام ەلدىڭ گەوگرافيالىق ورتالىعىنداعى جاڭا، زاماناۋي قالانى قۇرۋ ماقساتىندا جاسالدى جانە قازاقستاننىڭ جاڭا، تاۋەلسىز بولاشاعىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدار ىشىندە قازاقستان ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋدە ۇلكەن قادامدار جاسادى. ەكونوميكالىق دامۋ، ساياسي تۇراقتىلىق جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى ۇمتىلىستارى قازاقستاننىڭ وزگەرىستەر مەن جەتىستىكتەرگە تولى جولىن ايقىندايدى.

سوڭعى جاڭارتۋ

قازاقستان تاريحى تۋرالى ەسسە شىعارما

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما