قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنداعى كورىكتى مەكەندەر
قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنداعى ماڭعىستاۋ جارتىارالىنا جول تارتقان ساياحاتشىلار كوركى كوزدىڭ جاۋىن الاتىن مەكەندەردى تىزبەكتەدى.
ءتۇسىرىلىم جاساۋعا قولايلى كورىكتى مەكەندەردىڭ العاشقىسى – شاقپاق-اتا مەشىتى.
شاقپاق-اتا مەشىتى
ءتۇپ-قاراعان جارتىارالىندا ورنالاسقان فورت-شيەۆچەنكودان 20 شاقىرىم جەردەگى مەشىت باتىس قازاقستانداعى ەڭ كونە ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشى سانالادى.
ونىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ بىرىنشىدەن، قورىق پەن مەشىتتىڭ ءوزى جەر استىندا ورنالاسقان. ەكىنشىدەن، ول بورلى جارتاستان قاشالعاندىقتان، كوزدىڭ جاۋىن الادى. مەشىتتىڭ ءپىشىنى ونىڭ 9-10 عاسىردا سالىنعانىن بايقاتادى.
مەشىت جارىق تۇسەتىن جاقتارعا قاراي باعىتتالعان ءتورت كامەرادان قۇرالعان. كۇمبەز سەكىلدى جوعارعى بولىگى كيىز ءۇيدى ەسكە سالادى. ال ورتاسىندا دومالاق تەرەزەسى بار. مەشىتتىڭ قابىرعالارى جازبالار مەن جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرىنە تولى.
مەشىتتىڭ ىشىنە كىرسەڭىز، عاجايىپ تىنىشتىق پەن تىلسىم كۇشتى سەزىنەسىز. ءمىنسىز تەگىس سالقىن قابىرعالارىن ۇستاساڭىز، ساناڭىز تىنىعادى. كەرەمەت مەكەن. اتاي كەتەرلىگى، باتىس قازاقستان ارحيتەكتۋرالىق جانە تابيعي ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىمال.
سۇلتان-ەپە – تاعى ءبىر تاڭعالارلىق جەراستى مەشىتى.
اڭىز بويىنشا، اكەسى ءوز ۇلدارىن شاقىرتقاندا كىشى ۇلى بىرنەشە كۇن كەشىگىپ كەلەدى. رەنجىگەن اكەسىنە سۇلتان-ەپە ەسىمدى كەنجەسى شالعاي كاسپييدە قيىندىققا تاپ بولعان بالىقشىلارعا كومەكتەسكەنىن ايتادى. ءتىپتى ارقاسىندا ارقاننان قالعان كوگەرگەن ىزدەردى دە كورسەتەدى.
سۇلتان ەپە كەزىندە ماڭعىستاۋعا كەلگەن قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە اتالادى؛ ال تاريحي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، شامامەن 12 – 13 عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن قۇل سۇلەيمەننىڭ (حاكىم اتانىڭ) بالاسى دەلىنەدى. ونىڭ ەسىمى ەل ىشىندە «باھرعاني» جازباسىنىڭ يەسى جانە سۋ اپاتىنان ساقتاۋشى رەتىندە بەلگىلى بولعان. ادامدار «سۇلتان ەپە ساقتاي گور پەندەڭدى سۋ اپاتىنان» دەپ سيىنعان جانە كۇن كۇركىرەگەندە دە وسى ادامنىڭ اتىن اتايتىن بولعان.
سۇلتان-ەپە كەشەنى – تۇششى سۋى بار وزىندىك جازيرا. ونداعى قۇدىقتىڭ سۋى قاسيەتتى دەسەدى. ال زيرات ۇستىندەگى قادالار كەزىندە قاسيەتى بار ادامدار ءۇشىن جوعارىعا كوتەرىلىپ، حالىق ءۇشىن كومەك سۇراۋعا ارنالعان دەگەن دە اڭىز بار. ادامدار بۇل جەرگە كەلىپ، ارقاردى قۇرباندىققا شالىپ، قادالارعا ماتا بايلايدى. كەيبىرى دۇعالارى قابىل بولۋى ءۇشىن مۇقتاجدارعا ساداقا تاستاپ كەتەدى.
مەشىتتىڭ ءوزى شامامەن 16 عاسىردا سالىنعان. ايتا كەتەرلىگى، جەراستى مەشىتتەن كاسپيي جاعالاۋىنا تىكەلەي باراتىن جەراستى جولى دا بولعان. الايدا ول بۇگىندە جابىلىپ قالعان. مەشىت ءوز زامانىندا جالعىز قۇرىلىس ماتەريالى بولعان ۇلۋتاستان سالىنعان.
“قۇلاعان جەر” اتتى تاڭعالارلىق مەكەن
سودان كەيىن “جىعىلعان” مۇيىسىنە جول تارتساڭىز بولادى. وندا “قۇلاعان جەر” اتتى تاڭعالارلىق مەكەن بار. ول راسىمەن دە قۇلاعان.
ونىڭ قالاي تۋىنداعانىنان باستاساق. نەگىزىنەن بۇل كونە كوشكىن ورنى. قاتتى جەر سىلكىنىسىنەن بەس قاباتتى ءۇيدىڭ ۇلكەندىگىنە جەتەتىن تاستار قازانشۇڭقىرعا ءۇيىلىپ قالعان.
ال ەندى ەلەستەتىپ كورىڭىزدەر. كوشكىن 10 كم قاشىقتىقتى شارپىعان. ال قازانشۇڭقىردىڭ بيىكتىگى 50 مەتردەن اسادى. قۇز شەتىندە تۇرىپ، تومەن قاراساڭىز، سىنعان پەچەنەگە تولى ۇلكەن قۇتى سياقتى كورىنەدى. بۇل مەكەندە وتە اباي بولۋ قاجەت، ەكسپەديسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى قۇلاپ كەتىپ، باسىن قاناتتى.
بۇل كوشكىن جەردىڭ كونە قاباتتارىن جالاڭاشتاندىرىپ، ناتيجەسىندە “جىعىلعاندا” تاستا قالىپ قويعان دينوزاۆر ىزدەرىن كەزدەستىرۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى. بۇل ءوڭىر ءۇستىرت ارقارلارىنا باي. الايدا ءبىز تەك جابايى سيىرلار مەن يتتەردى عانا جولىقتىردىق.
“جىعىلعاندا” تۇرۋعا جارايتىن كوپتەگەن ۇڭگىرلەر بار. عاسىرلار بويى ونى قۋعىنعا ۇشىراعان ادامدار پانالاپ كەلگەن.
ونداي قاشقىنداردى كەزدەستىرمەسەك تە، 14-15 عاسىرلاردىڭ قيراندىلارى مەن كوپتەگەن جارتاس سۋرەتتەرىنىڭ كۋاسى بولدىق.
دەرەككوز: nur.kz
You Might Also Like
-
وقو شىمكەنت قالاسى №103 جالپى ورتا مەكتەبى جەتەكشىسى: ابدرازاكوۆا گۋلميرا عىلىمي جوبا ورىنداۋشىسى: سۇلتان مەرەي باقىتجان قىزى 3 "ب" سىنىپ وقۋشىسى
-
وقۋشىلار "كىم بولام؟" دەگەن تاقىرىپقا شىعارما جۇمىسىن جازىپ جاتتى. *** ۇستازدىق ماماندىقتىڭ بەدەلىن قوعامدا قالاي كوتەرەمىز دەگەن ۇزاق تالقىلاۋدان كەيىن مۇعالىمگە كابينەت، كرەسلو جانە ح...
