قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرى
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: شىعارماشىلىق.
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: سۋرەت.
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: بالالاردى ۇلتتىق ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ويۋ - ورنەك تۋرالى بىلىمدىلىگىن تەرەڭدەتۋ. ولاردىڭ ءار – ءتۇرلى بەينەسىن بەرە بىلۋگە ۇيرەتۋ جانە ونىڭ ءبىر – بىرىنەن ەرەكشەلىگىن بايقاي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ. ساندىك كومپوزيسيا مەن سيممەتريالى ءپىشىن جونىندە ءبىلىم بەرە وتىرىپ، ءارتۇرلى بوياۋ تۇستەرىنىڭ ادەمى ۇيلەسىمدىلىگىن بىلۋگە ۇيرەتۋ. ءسوزدى بايلانىستىرىپ ايتۋ شەبەرلىگىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: بالانىڭ باقىلاي ءبىلۋ قابىلەت دامىتۋ. بالانى ءومىردىڭ ونەردىڭ، تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ سىرىنا قانىقتىرىپ، ونى بەينەلەۋ ونەرىنە باۋلۋ جانە كوركەمدىك تالعامىن دامىتۋ. سۋرەت سالۋعا قاجەتتى قۇرالدار (ماركەر، فلوماستەر، تاياقشا) پايدالانۋ يكەمدىكتەرىن دامىتۋ. قيالداي ءبىلۋ، ەلەستەتۋ قابىلەتىن شىڭداۋ. ءار بالانىڭ بەينەلەۋ ونەرىنە دەگەن جەكە كوزقاراسىن باقىلاي وتىرىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ. ىسكەرلىك داعدىلارىن ساۋساق، قول موتوريكاسىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: بالانى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ناقىشىن بىلۋگە تاربيەلەۋ. سۋرەت سالۋعا سونىڭ ىشىندە ويۋ – ورنەككە دەگەن ىنتا – جىگەرىن تاربيەلەۋ. ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋگە جانە مادەنيەتتى سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، قيالداۋ، ەلەستەتۋ، بولجاۋ، باعالاۋ، پراكتيكالىق.
سوزدىك جۇمىس: قورجىن، اياق - قاپ، كامزول.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل دامىتۋ، كوركەم ادەبيەت، دەنە تاربيەسى.
ساباق ءتۇرى: ساياحات ساباق
قاجەتتى قۇرال - جابدىق: ماركەر، فلوماستەر، گۋاش، تاياقشا، ءار ءتۇرلى پىشىندەگى اق قاعاز، سۇركىش، ۇلگى نۇسقا.
پايدالانىلعان كورنەكىلىگى: مۇراجاي، زەرگەر شەبەرحاناسى، اشەكەي بۇيىمدار، ۇلتتىق كيىمدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
باياۋ كۇي ويناتىلىپ تۇرادى
تاربيەشى: بالالار ءبىر ءسات كوزىمىزدى جۇمىپ، الداعى كۇندەردى قۋانىشتى ەتىپ ەلەستەتەيىكشى. (بالالار كوزىن جۇمادى)
تاربيەشى ءجاي باياۋ ۇنمەنەن: - اسەم كۇي وينالىپ، تۋعان جەر ادەمى اۋەنگە تەربەلۋدە. كەرەمەتتەي دوڭگەلەنگەن اق شاققان كيىز ۇيلەر قاتار - قاتار تىگىلگەن. ونداعى تاماشا ويۋ - ورنەكتەر الىستان كوز تارتادى. وسى كيىز ءۇيدىڭ جانىندا بۇرمەلى كويلەك، كيمەشەك كيگەن اپا - اجەلەر، قىناما بەل كامزول مەن ساۋكەلە كيگەن قىز – كەلىنشەكتەر وتە كوڭىلدى. ولار ءان ايتا ءجۇرىپ، كيىز ءۇي ماڭىنداعى ۇلكەن وشاقتارعا اس ازىرلەۋدە. قانداي كەرەمەت، بارلىعى وتە ادەمى ەكەن، وسى تويعا قاتىسىپ جۇرگەن مەن باقىتتىمىن، باقىتتىمىن - دەپ جاتىپ ويانىپ كەتتىم.
بالالار: -«ناۋرىز مەرەكەسى»، «ناۋرىز تويىن» تويلايمىز.
تاربيەشى: - ناۋرىز مەرەكەسىندە اپا - اجەلەرىمىز قانداي اس ازىرلەيدى ەكەن؟
بالالار: - ناۋرىز كوجە دايىندايدى.
تاربيەشى: - ال، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى، وسى ناۋرىز تويىندا قانداي كيىم كيەسىڭدەر؟ نە بولماسا قانداي كيىم كيدىڭدەر؟
بالالار: - ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق كيىمىمىزدى كيدىك.
تاربيەشى: - دۇرىس، ال قازاقتىڭ بۇرمەلى كويلەگىن، بەشپەتىن، تاقياسىن، كامزولىن، ساۋكەلەسىن باسقا ۇلت كيىمدەرىنەن قالاي اجىراتاسىڭدار؟
بالالار: - بۇل كيىمدەرگە ءبىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەر بەينەلەنەدى؟
تاربيەشى: - ەندەشە وسى ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى تاعى كوبىرەك بىلە ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىز بۇگىنگى مۇراجايعا ساياحات جاساپ قايتايىق.
ازامات: - اپاي، مۇراجاي دەگەنىمىز نە؟
تاربيەشى: - مۇراجاي دەگەنىمىز بالالار، اتا - بابالارىمىزدان قالعان مۇرا زاتتاردى ساقتايتىن ورىن.
(بالالار مۇراجايعا جاقىندايدى)
مۇراجاي قىزمەتكەرىمەن امانداسادى.
- سالەمەتسىز بە؟
- امانسىڭدار ما، بالالار قايدان جۇرسىڭدەر؟
جانسايا: - ءبىز № 7 «بالدىرعان» بالاباقشاسىنان كەلدىك. ءبىز بۇگىن مۇراجاي جانە ونداعى ساقتالعان زاتتار تۋرالى بىلگىمىز كەلەدى.
تاربيەشى: - ءوزىڭىز تانىستىرساڭىز.
- مەن وسى مۇراجاي قىزمەتكەرى ميرا الدامجار قىزى بولامىن.
ءۋاليحان: - ميرا اپاي، سىزدەن سۇراۋعا بولادى ما ەكەن، وسىنشاما اسىل قازىنانىڭ ءبارى اسەم بۇيىمدار بىزگە قايدان كەلگەن؟
ەرتەگى تەراپياسى.
«ويۋ حان مەن جويۋ حان» ەرتەگىسىنەن ءۇزىندى وقىلادى.
تاربيەشى: - ميرا الدامجار قىزى ءبىزدىڭ بالالارىمىز قازاق قىز - جىگىتتەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارىن كورگىسى كەلەدى. سىزدەردە بولا ما ەكەن؟
ميرا: - ارينە، ولار ساندىك بۇيىمدار شەبەرحاناسىندا ساقتالادى. مەن ءقازىر تەلەفون شالىپ كورەيىن.
- اللو، بۇل شەبەرحانا ما؟
- امانسىز با؟
- بىزدە مۇراجاي قوناقتارى قازاق قىز - جىگىتتەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارىن كورگىسى كەلەدى. سىزگە بارۋعا بولادى ما؟
- وتە قۋانىشتىمىن كەلسىن.
ميرا: - سىزدەردى زەرگەر گۇلبانۋ اپايلارىن كۇتەدى، بارا بەرۋلەرىڭىزگە بولادى. (بالالار زەرگەر شەبەرحاناسىنا جاقىنداپ امانداسادى )
تاربيەشى: - امانسىز با؟ ءبىزدىڭ ساندىك بۇيىمدار كورگىمىز كەلىپ ەدى.
گۇلبانۋ اپاي: - تورلەتىڭىزدەر، قوش كەلدىڭىزدەر!
ب - بالالار، سەندەر مىنا بۇيىمداردىڭ قالاي اتالاتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟ كىم ايتىپ بەرەدى؟
بالالار: - بىلەزىك، ساقينا، سىرعا، القا، تۇمار، قاپسىرما.
گۇلبانۋ: - دۇرىس ايتاسىڭدار. قاراڭىزدارشى، مىنا اشەكەيلەر وتە ادەمى جاسالىپ، ورنەكتەلگەن. ءبىزدىڭ حالقىمىز ادەمىلىكتى دۇرىس كورە بىلگەن. ادەمى زاتتار بولماسا، ءومىرىمىز ءسانسىز، كوڭىلسىز بولاتىن سياقتى.
ازاتكۇل: - گۇلبانۋ اپاي، مىنا بۇيىمدارعا نەگە سۋرەت سالىنباعان؟
گۇلبانۋ اپاي: - مەن بۇل بۇيىمداردى اشەكەيلەپ ويۋ - ورنەك سالۋعا ۇلگەرە الماي جاتىرمىن. سەندەر ماعان كومەكتەسىڭدەر مە؟
تاربيەشى: - وتە جاقسى، گۇلبانۋ اپاي، ءبىزدىڭ بالالار ويۋ - ورنەكتى ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلىپ ەدى، ارينە كومەكتەسەدى.
گۇلبانۋ اپاي: - ەندەشە مەنىڭ شەبەرحاناما جايعاسىپ جۇمىسقا كىرىسۋلەرىڭىزگە بولادى.
تاربيەشى: - بالالار، وزدەرىڭ كوزبەن كورگەندەي ويۋ - ورنەك كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى پايدالانىپ جۇرگەن زاتتاردا كوپ كەزدەسەدى ەكەن. سەندەر قالاي ويلايسىڭدار، باسقا تاعى قانداي ونەر تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
مانزۋرا: - ءتىل ونەرى.
ازامات: - كۇي ونەرى.
نۇرجان: - ءان ونەرى.
بەرەكەت: - قول ونەرى
جۇلدىز: - بي ونەرى
تاربيەشى: - ويۋ - ورنەك قاي ونەر تۇرىنە جاتادى؟
ازاتكۇل: - ويۋ - ورنەك قول ونەرىنە جاتادى.
تاربيەشى: - وسى ونەر تۇرلەرىن ءبىز ساباقتا مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتە كەڭىنەن قولدانامىز. ەرتەدە حالقىمىز تۇتىنعان زاتتاردىڭ ءبارىن ويۋمەن اشەكەيلەپ بەزەندىرگەن. مىسالى: ءۇي توسەنىشتەرىن، مۇلىكتەردى، ۇلتتىق كيىمدەردى، زەرگەرلىك بۇيىمداردى ويۋ - ورنەكپەن اشەكەيلەگەن. وسىلاردىڭ ءبارى ونەرلى ادامداردىڭ قولىنان شىققان. «ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتىلماس بايلىق» دەيدى دانا حالقىمىز. ويۋ بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ ءپىشىنىن بىلدىرەدى. وسىعان وراي ويۋ - ورنەك بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
ال بالالار مەن سىزدەرگە سۇراق قويا وتىرىپ، ويۋ - ورنەك تۇرلەرى جايىندا تۇسىندىرە وتىرايىن
1. اسپان الەمىنە بايلانىستى ويۋدى اتاڭدارشى:
ايجان: ايشىق، جۇلدىز. بۇل ويۋلار ايعا، اسپانداعى جۇلدىزعا ۇقسايدى، بۇل ويۋدى ساندىق، كىلەمدە قولدانادى.
2. جان - جانۋارلار دۇنيەسىنە قاتىستى ويۋ - ورنەكتى بىلەسىڭدەر مە؟
نۇركەش: بوتاكوز، ءقوشقارمۇيىز، تۇيەتابان، بوتامويىن. بۇل ويۋدى سىرماق، تەكەمەت، كيىز، اياققاپ، قورجىنعا قولدانادى.
3. اڭعا، اڭنىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى كىم اتاي الادى ەكەن؟
ازامات: ءارقارمۇيىز، ءبۇعىمۇيىز. بۇل ويۋدى شاپان، تەكەمەتتە بولادى.
4. قۇرت - قۇمىرسقا جاندىكتەرگە بايلانىستى قانداي ويۋ - ورنەكتى بىلەسىڭدەر؟
پەريزات: كوبەلەك، تىشقان ءىزى. بۇل ويۋدى زەرگەرلىك بۇيىمدارعا سالادى ەكەن.
5. قۇستارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى كىم ايتادى؟
ماقسات: قۇستۇمسىق، قۇسقاناتى. بۇل ويۋلار شيدە، زەرگەرلىك بۇيىمداردا، ءان – كۇي اسپاپتارىندا اشەكەيلەنەدى.
تاربيەشى:
6. سونىمەن بىرگە جەر، سۋ، وسىمدىك بەينەلى ويۋ-ورنەكتەر دە بار. ولارعا: قاينەر تولقىن سۋ، بۇرشىك، قىزعالداق جاتادى. بۇل ويۋدى تەكەمەت، الاشا، ىدىس - اياقتاردا كەزدەستىرۋگە بولادى.
7. قۇرال - جابدىقتارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەك تۇرلەرى دە بار. بالتا، تاراق،
بۇل ويۋلار سىرماق، تەكەمەتتە بولادى.
8. گەومەتريالىق دەنەلەرگە بايلانىستى - تۇمار، ومىرتقا، سىنىق ءمۇيىز سياقتى ولاردى باسقۇر، الاشا، كىلەمدەرگە ويادى ەكەن.
بالالار، ءبىزدىڭ قولىمىزدان شىعاتىن ويۋ - ورنەكتەر ادەمى بولىپ شىعۋ ءۇشىن، ساۋساعىمىزدى جاتتىقتىرىپ الساق ارتىق بولمايتىن سياقتى.
سەرگىتۋ ءساتى
- ال بالالار تۇرايىق،
ويۋ - ورنەك سىزايىق.
تۇيەتابان، بوتاكوز،
قوي ءىزى مەن ءقوسمۇيىز.
قارعا تۇياق، تىشقان ءىز.
بۇرشىك پەن گۇل ادەمى
ويۋ - ورنەك الەمى
ءتۇرلى بوياۋ الايىق
ءساندى ورنەك سالايىق.
تاربيەشى: راحتەم بالالار! ەندەشە شەبەرحاناعا ءوز قولتاڭبامىزدى قالدىراتىن ۋاقىتتا جەتكەن سياقتى. بالالار، الدارىڭىزدا بالانىڭ بەلبەۋى پىشىندەس جانە قىز بالانىڭ ساندىك بۇيىمى سىرعا پىشىندەس اشەكەيلەنبەگەن بۇيىمدار بار. ەندى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز وسى بۇيىمدارعا قوشقار ءمۇيىز، قۇسقاناتى، تىشقان ءىزى سياقتى ويۋ - ورنەكتى بەينەلەيىك.
جۇمىس جاسايتىن كەڭىستىك ءار - ءتۇرلى پىشىندە بولعاندىقتان مەن تاقتادا سالۋ جولىن كورسەتەيىن.
بالالار، جۇمىسقا كىرىسپەس بۇرىن قانداي ءتۇستى بوياۋمەن بويايتىنىمىزدى شەشىپ الايىق. كوز الدىمىزدا ەلەستەتەيىكشى جاڭا ءبىز كورگەن بۇيىمداردا ويۋلار قانداي تۇسپەن اشەكەيلەنگەن؟
بالالار: قىزىل، جاسىل، سارى، كوك ءتۇستى بوياۋلارمەن اشەكەيلەنگەن.
تاربيەشى: ءبىر سوزبەن ايتقان دا اشىق تۇسپەن بويالعان ەكەن.
(بالالاردىڭ جۇمىسى)
گۇلبانۋ اپاي، سىزدە بالالاردىڭ جۇمىسىن باقىلار وتىرساڭىز...
(بالالار جۇمىسىن اياقتاعان سوڭ، زەرگەر شەبەرحاناسىنا قويىلادى)
تاربيەشى: كوردىڭىزدەر مە، بالالار! «شەبەردىڭ قولى التىن» دەمەكشى قازاق حالقى ونەرلى بولعان، سونىڭ ارقاسىندا بىزگە وسىنداي ادەمى دە اسەم ويۋ - ورنەكتەر جەتتى. بۇل اتا - بابالارىڭنىڭ وزدەرىڭىزگە قالدىرعان مۇراسى. ال، وزدەرىڭىز دوستارىڭنىڭ جۇمىستارىن، ەڭبەگىن قالاي باعالار ەدىڭدەر؟
(بالالار جۇمىسقا ماقال - ماتەل ايتۋ ارقىلى تالداۋ جاسايدى)
مىسالى:
جانسايا:
ويۋ - ويعاننىڭ ويى ۇشقىر
ءاسيا:
ونەردى ۇيرەن دە جيرەن.
ۋاليحان:
ونەرلى بالا سۇيكىمدى
ازامات:
كەدەيمىن دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىڭدا.
پەريزات:
وسەر حالىقتىڭ قاناتى - ونىڭ ونەرى
مەرۋەت:
ونەر – بۇلاق، ءبىلىم - شىراق.
عاني:
ونەرلى ەلدەن، ونەرلى ۇل - قىز شىعار.
ماقسات:
ونەرلى بولساڭ وسەرسىڭ
داۋلەت:
ونەرلى بالا تون ءپىشىپ، تاس جونادى.
دامير:
ونەرلىنىڭ وزەگى تولماس
لەنارا:
ونەر - ولمەس مۇرا.
تاربيەشى: تاماشا، راحمەت بالالار.
مەن دە سەندەردىڭ كەرەمەتتەي جۇمىستارىڭا قاراپ، ءبىر شۋماق وقىسام:
تاڭدايلارىڭ تاقىلداپ،
سويلەگەندە ءسوز تاۋىپ،
شەشەن بولار ما، ەكەنسىڭدەر؟
بارماقتارىڭ مايىسىپ
ءتۇرلى ويۋ ويىسىپ،
شەبەر بولار ما، ەكەنسىڭدەر؟
(ساباقتى قورىتىندىلاۋ)
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: سۋرەت.
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: بالالاردى ۇلتتىق ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ويۋ - ورنەك تۋرالى بىلىمدىلىگىن تەرەڭدەتۋ. ولاردىڭ ءار – ءتۇرلى بەينەسىن بەرە بىلۋگە ۇيرەتۋ جانە ونىڭ ءبىر – بىرىنەن ەرەكشەلىگىن بايقاي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ. ساندىك كومپوزيسيا مەن سيممەتريالى ءپىشىن جونىندە ءبىلىم بەرە وتىرىپ، ءارتۇرلى بوياۋ تۇستەرىنىڭ ادەمى ۇيلەسىمدىلىگىن بىلۋگە ۇيرەتۋ. ءسوزدى بايلانىستىرىپ ايتۋ شەبەرلىگىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: بالانىڭ باقىلاي ءبىلۋ قابىلەت دامىتۋ. بالانى ءومىردىڭ ونەردىڭ، تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ سىرىنا قانىقتىرىپ، ونى بەينەلەۋ ونەرىنە باۋلۋ جانە كوركەمدىك تالعامىن دامىتۋ. سۋرەت سالۋعا قاجەتتى قۇرالدار (ماركەر، فلوماستەر، تاياقشا) پايدالانۋ يكەمدىكتەرىن دامىتۋ. قيالداي ءبىلۋ، ەلەستەتۋ قابىلەتىن شىڭداۋ. ءار بالانىڭ بەينەلەۋ ونەرىنە دەگەن جەكە كوزقاراسىن باقىلاي وتىرىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ. ىسكەرلىك داعدىلارىن ساۋساق، قول موتوريكاسىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: بالانى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ناقىشىن بىلۋگە تاربيەلەۋ. سۋرەت سالۋعا سونىڭ ىشىندە ويۋ – ورنەككە دەگەن ىنتا – جىگەرىن تاربيەلەۋ. ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋگە جانە مادەنيەتتى سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، قيالداۋ، ەلەستەتۋ، بولجاۋ، باعالاۋ، پراكتيكالىق.
سوزدىك جۇمىس: قورجىن، اياق - قاپ، كامزول.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل دامىتۋ، كوركەم ادەبيەت، دەنە تاربيەسى.
ساباق ءتۇرى: ساياحات ساباق
قاجەتتى قۇرال - جابدىق: ماركەر، فلوماستەر، گۋاش، تاياقشا، ءار ءتۇرلى پىشىندەگى اق قاعاز، سۇركىش، ۇلگى نۇسقا.
پايدالانىلعان كورنەكىلىگى: مۇراجاي، زەرگەر شەبەرحاناسى، اشەكەي بۇيىمدار، ۇلتتىق كيىمدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
باياۋ كۇي ويناتىلىپ تۇرادى
تاربيەشى: بالالار ءبىر ءسات كوزىمىزدى جۇمىپ، الداعى كۇندەردى قۋانىشتى ەتىپ ەلەستەتەيىكشى. (بالالار كوزىن جۇمادى)
تاربيەشى ءجاي باياۋ ۇنمەنەن: - اسەم كۇي وينالىپ، تۋعان جەر ادەمى اۋەنگە تەربەلۋدە. كەرەمەتتەي دوڭگەلەنگەن اق شاققان كيىز ۇيلەر قاتار - قاتار تىگىلگەن. ونداعى تاماشا ويۋ - ورنەكتەر الىستان كوز تارتادى. وسى كيىز ءۇيدىڭ جانىندا بۇرمەلى كويلەك، كيمەشەك كيگەن اپا - اجەلەر، قىناما بەل كامزول مەن ساۋكەلە كيگەن قىز – كەلىنشەكتەر وتە كوڭىلدى. ولار ءان ايتا ءجۇرىپ، كيىز ءۇي ماڭىنداعى ۇلكەن وشاقتارعا اس ازىرلەۋدە. قانداي كەرەمەت، بارلىعى وتە ادەمى ەكەن، وسى تويعا قاتىسىپ جۇرگەن مەن باقىتتىمىن، باقىتتىمىن - دەپ جاتىپ ويانىپ كەتتىم.
بالالار: -«ناۋرىز مەرەكەسى»، «ناۋرىز تويىن» تويلايمىز.
تاربيەشى: - ناۋرىز مەرەكەسىندە اپا - اجەلەرىمىز قانداي اس ازىرلەيدى ەكەن؟
بالالار: - ناۋرىز كوجە دايىندايدى.
تاربيەشى: - ال، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى، وسى ناۋرىز تويىندا قانداي كيىم كيەسىڭدەر؟ نە بولماسا قانداي كيىم كيدىڭدەر؟
بالالار: - ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق كيىمىمىزدى كيدىك.
تاربيەشى: - دۇرىس، ال قازاقتىڭ بۇرمەلى كويلەگىن، بەشپەتىن، تاقياسىن، كامزولىن، ساۋكەلەسىن باسقا ۇلت كيىمدەرىنەن قالاي اجىراتاسىڭدار؟
بالالار: - بۇل كيىمدەرگە ءبىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەر بەينەلەنەدى؟
تاربيەشى: - ەندەشە وسى ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى تاعى كوبىرەك بىلە ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىز بۇگىنگى مۇراجايعا ساياحات جاساپ قايتايىق.
ازامات: - اپاي، مۇراجاي دەگەنىمىز نە؟
تاربيەشى: - مۇراجاي دەگەنىمىز بالالار، اتا - بابالارىمىزدان قالعان مۇرا زاتتاردى ساقتايتىن ورىن.
(بالالار مۇراجايعا جاقىندايدى)
مۇراجاي قىزمەتكەرىمەن امانداسادى.
- سالەمەتسىز بە؟
- امانسىڭدار ما، بالالار قايدان جۇرسىڭدەر؟
جانسايا: - ءبىز № 7 «بالدىرعان» بالاباقشاسىنان كەلدىك. ءبىز بۇگىن مۇراجاي جانە ونداعى ساقتالعان زاتتار تۋرالى بىلگىمىز كەلەدى.
تاربيەشى: - ءوزىڭىز تانىستىرساڭىز.
- مەن وسى مۇراجاي قىزمەتكەرى ميرا الدامجار قىزى بولامىن.
ءۋاليحان: - ميرا اپاي، سىزدەن سۇراۋعا بولادى ما ەكەن، وسىنشاما اسىل قازىنانىڭ ءبارى اسەم بۇيىمدار بىزگە قايدان كەلگەن؟
ەرتەگى تەراپياسى.
«ويۋ حان مەن جويۋ حان» ەرتەگىسىنەن ءۇزىندى وقىلادى.
تاربيەشى: - ميرا الدامجار قىزى ءبىزدىڭ بالالارىمىز قازاق قىز - جىگىتتەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارىن كورگىسى كەلەدى. سىزدەردە بولا ما ەكەن؟
ميرا: - ارينە، ولار ساندىك بۇيىمدار شەبەرحاناسىندا ساقتالادى. مەن ءقازىر تەلەفون شالىپ كورەيىن.
- اللو، بۇل شەبەرحانا ما؟
- امانسىز با؟
- بىزدە مۇراجاي قوناقتارى قازاق قىز - جىگىتتەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارىن كورگىسى كەلەدى. سىزگە بارۋعا بولادى ما؟
- وتە قۋانىشتىمىن كەلسىن.
ميرا: - سىزدەردى زەرگەر گۇلبانۋ اپايلارىن كۇتەدى، بارا بەرۋلەرىڭىزگە بولادى. (بالالار زەرگەر شەبەرحاناسىنا جاقىنداپ امانداسادى )
تاربيەشى: - امانسىز با؟ ءبىزدىڭ ساندىك بۇيىمدار كورگىمىز كەلىپ ەدى.
گۇلبانۋ اپاي: - تورلەتىڭىزدەر، قوش كەلدىڭىزدەر!
ب - بالالار، سەندەر مىنا بۇيىمداردىڭ قالاي اتالاتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟ كىم ايتىپ بەرەدى؟
بالالار: - بىلەزىك، ساقينا، سىرعا، القا، تۇمار، قاپسىرما.
گۇلبانۋ: - دۇرىس ايتاسىڭدار. قاراڭىزدارشى، مىنا اشەكەيلەر وتە ادەمى جاسالىپ، ورنەكتەلگەن. ءبىزدىڭ حالقىمىز ادەمىلىكتى دۇرىس كورە بىلگەن. ادەمى زاتتار بولماسا، ءومىرىمىز ءسانسىز، كوڭىلسىز بولاتىن سياقتى.
ازاتكۇل: - گۇلبانۋ اپاي، مىنا بۇيىمدارعا نەگە سۋرەت سالىنباعان؟
گۇلبانۋ اپاي: - مەن بۇل بۇيىمداردى اشەكەيلەپ ويۋ - ورنەك سالۋعا ۇلگەرە الماي جاتىرمىن. سەندەر ماعان كومەكتەسىڭدەر مە؟
تاربيەشى: - وتە جاقسى، گۇلبانۋ اپاي، ءبىزدىڭ بالالار ويۋ - ورنەكتى ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلىپ ەدى، ارينە كومەكتەسەدى.
گۇلبانۋ اپاي: - ەندەشە مەنىڭ شەبەرحاناما جايعاسىپ جۇمىسقا كىرىسۋلەرىڭىزگە بولادى.
تاربيەشى: - بالالار، وزدەرىڭ كوزبەن كورگەندەي ويۋ - ورنەك كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى پايدالانىپ جۇرگەن زاتتاردا كوپ كەزدەسەدى ەكەن. سەندەر قالاي ويلايسىڭدار، باسقا تاعى قانداي ونەر تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
مانزۋرا: - ءتىل ونەرى.
ازامات: - كۇي ونەرى.
نۇرجان: - ءان ونەرى.
بەرەكەت: - قول ونەرى
جۇلدىز: - بي ونەرى
تاربيەشى: - ويۋ - ورنەك قاي ونەر تۇرىنە جاتادى؟
ازاتكۇل: - ويۋ - ورنەك قول ونەرىنە جاتادى.
تاربيەشى: - وسى ونەر تۇرلەرىن ءبىز ساباقتا مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتە كەڭىنەن قولدانامىز. ەرتەدە حالقىمىز تۇتىنعان زاتتاردىڭ ءبارىن ويۋمەن اشەكەيلەپ بەزەندىرگەن. مىسالى: ءۇي توسەنىشتەرىن، مۇلىكتەردى، ۇلتتىق كيىمدەردى، زەرگەرلىك بۇيىمداردى ويۋ - ورنەكپەن اشەكەيلەگەن. وسىلاردىڭ ءبارى ونەرلى ادامداردىڭ قولىنان شىققان. «ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتىلماس بايلىق» دەيدى دانا حالقىمىز. ويۋ بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ ءپىشىنىن بىلدىرەدى. وسىعان وراي ويۋ - ورنەك بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
ال بالالار مەن سىزدەرگە سۇراق قويا وتىرىپ، ويۋ - ورنەك تۇرلەرى جايىندا تۇسىندىرە وتىرايىن
1. اسپان الەمىنە بايلانىستى ويۋدى اتاڭدارشى:
ايجان: ايشىق، جۇلدىز. بۇل ويۋلار ايعا، اسپانداعى جۇلدىزعا ۇقسايدى، بۇل ويۋدى ساندىق، كىلەمدە قولدانادى.
2. جان - جانۋارلار دۇنيەسىنە قاتىستى ويۋ - ورنەكتى بىلەسىڭدەر مە؟
نۇركەش: بوتاكوز، ءقوشقارمۇيىز، تۇيەتابان، بوتامويىن. بۇل ويۋدى سىرماق، تەكەمەت، كيىز، اياققاپ، قورجىنعا قولدانادى.
3. اڭعا، اڭنىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى كىم اتاي الادى ەكەن؟
ازامات: ءارقارمۇيىز، ءبۇعىمۇيىز. بۇل ويۋدى شاپان، تەكەمەتتە بولادى.
4. قۇرت - قۇمىرسقا جاندىكتەرگە بايلانىستى قانداي ويۋ - ورنەكتى بىلەسىڭدەر؟
پەريزات: كوبەلەك، تىشقان ءىزى. بۇل ويۋدى زەرگەرلىك بۇيىمدارعا سالادى ەكەن.
5. قۇستارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى كىم ايتادى؟
ماقسات: قۇستۇمسىق، قۇسقاناتى. بۇل ويۋلار شيدە، زەرگەرلىك بۇيىمداردا، ءان – كۇي اسپاپتارىندا اشەكەيلەنەدى.
تاربيەشى:
6. سونىمەن بىرگە جەر، سۋ، وسىمدىك بەينەلى ويۋ-ورنەكتەر دە بار. ولارعا: قاينەر تولقىن سۋ، بۇرشىك، قىزعالداق جاتادى. بۇل ويۋدى تەكەمەت، الاشا، ىدىس - اياقتاردا كەزدەستىرۋگە بولادى.
7. قۇرال - جابدىقتارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەك تۇرلەرى دە بار. بالتا، تاراق،
بۇل ويۋلار سىرماق، تەكەمەتتە بولادى.
8. گەومەتريالىق دەنەلەرگە بايلانىستى - تۇمار، ومىرتقا، سىنىق ءمۇيىز سياقتى ولاردى باسقۇر، الاشا، كىلەمدەرگە ويادى ەكەن.
بالالار، ءبىزدىڭ قولىمىزدان شىعاتىن ويۋ - ورنەكتەر ادەمى بولىپ شىعۋ ءۇشىن، ساۋساعىمىزدى جاتتىقتىرىپ الساق ارتىق بولمايتىن سياقتى.
سەرگىتۋ ءساتى
- ال بالالار تۇرايىق،
ويۋ - ورنەك سىزايىق.
تۇيەتابان، بوتاكوز،
قوي ءىزى مەن ءقوسمۇيىز.
قارعا تۇياق، تىشقان ءىز.
بۇرشىك پەن گۇل ادەمى
ويۋ - ورنەك الەمى
ءتۇرلى بوياۋ الايىق
ءساندى ورنەك سالايىق.
تاربيەشى: راحتەم بالالار! ەندەشە شەبەرحاناعا ءوز قولتاڭبامىزدى قالدىراتىن ۋاقىتتا جەتكەن سياقتى. بالالار، الدارىڭىزدا بالانىڭ بەلبەۋى پىشىندەس جانە قىز بالانىڭ ساندىك بۇيىمى سىرعا پىشىندەس اشەكەيلەنبەگەن بۇيىمدار بار. ەندى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز وسى بۇيىمدارعا قوشقار ءمۇيىز، قۇسقاناتى، تىشقان ءىزى سياقتى ويۋ - ورنەكتى بەينەلەيىك.
جۇمىس جاسايتىن كەڭىستىك ءار - ءتۇرلى پىشىندە بولعاندىقتان مەن تاقتادا سالۋ جولىن كورسەتەيىن.
بالالار، جۇمىسقا كىرىسپەس بۇرىن قانداي ءتۇستى بوياۋمەن بويايتىنىمىزدى شەشىپ الايىق. كوز الدىمىزدا ەلەستەتەيىكشى جاڭا ءبىز كورگەن بۇيىمداردا ويۋلار قانداي تۇسپەن اشەكەيلەنگەن؟
بالالار: قىزىل، جاسىل، سارى، كوك ءتۇستى بوياۋلارمەن اشەكەيلەنگەن.
تاربيەشى: ءبىر سوزبەن ايتقان دا اشىق تۇسپەن بويالعان ەكەن.
(بالالاردىڭ جۇمىسى)
گۇلبانۋ اپاي، سىزدە بالالاردىڭ جۇمىسىن باقىلار وتىرساڭىز...
(بالالار جۇمىسىن اياقتاعان سوڭ، زەرگەر شەبەرحاناسىنا قويىلادى)
تاربيەشى: كوردىڭىزدەر مە، بالالار! «شەبەردىڭ قولى التىن» دەمەكشى قازاق حالقى ونەرلى بولعان، سونىڭ ارقاسىندا بىزگە وسىنداي ادەمى دە اسەم ويۋ - ورنەكتەر جەتتى. بۇل اتا - بابالارىڭنىڭ وزدەرىڭىزگە قالدىرعان مۇراسى. ال، وزدەرىڭىز دوستارىڭنىڭ جۇمىستارىن، ەڭبەگىن قالاي باعالار ەدىڭدەر؟
(بالالار جۇمىسقا ماقال - ماتەل ايتۋ ارقىلى تالداۋ جاسايدى)
مىسالى:
جانسايا:
ويۋ - ويعاننىڭ ويى ۇشقىر
ءاسيا:
ونەردى ۇيرەن دە جيرەن.
ۋاليحان:
ونەرلى بالا سۇيكىمدى
ازامات:
كەدەيمىن دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىڭدا.
پەريزات:
وسەر حالىقتىڭ قاناتى - ونىڭ ونەرى
مەرۋەت:
ونەر – بۇلاق، ءبىلىم - شىراق.
عاني:
ونەرلى ەلدەن، ونەرلى ۇل - قىز شىعار.
ماقسات:
ونەرلى بولساڭ وسەرسىڭ
داۋلەت:
ونەرلى بالا تون ءپىشىپ، تاس جونادى.
دامير:
ونەرلىنىڭ وزەگى تولماس
لەنارا:
ونەر - ولمەس مۇرا.
تاربيەشى: تاماشا، راحمەت بالالار.
مەن دە سەندەردىڭ كەرەمەتتەي جۇمىستارىڭا قاراپ، ءبىر شۋماق وقىسام:
تاڭدايلارىڭ تاقىلداپ،
سويلەگەندە ءسوز تاۋىپ،
شەشەن بولار ما، ەكەنسىڭدەر؟
بارماقتارىڭ مايىسىپ
ءتۇرلى ويۋ ويىسىپ،
شەبەر بولار ما، ەكەنسىڭدەر؟
(ساباقتى قورىتىندىلاۋ)
You Might Also Like
